پرسشنامه چیست؟ — انواع، کاربردها و نحوه طراحی | به زبان ساده

در یک طرح تحقیق، پرسشنامه‌ها به عنوان یک ابزار جمع‌آوری داده‌ها، مورد توجه قرار می‌گیرند. اغلب در تحقیقات و نظر سنجی‌های اجتماعی، از پرسشنامه‌ها برای ثبت اطلاعات استفاده می‌شود. از آنجایی که پرسشنامه‌ها توسط افراد پاسخ‌دهنده تکمیل می‌شوند، کمتر در تحقیقات میدانی به کار می‌رود. در این متن از مجله فرادرس، به این سوال پاسخ خواهیم داد که پرسشنامه چیست و با انواع آن از جنبه‌های متفاوت آشنا خواهیم شد.

برای آشنایی با نحوه تشکیل پرسشنامه با ابزارهای الکترونیکی، بهتر است مطلب آموزش گوگل فرم | کامل، رایگان و به زبان ساده و طراحی و ساخت فرم نظرسنجی با Microsoft Forms – آموزش گام به گام را مطالعه کنید. در ضمن خواندن نوشتارهایی مربوط به تحلیل و محاسبه روایی و پایایی پرسشنامه‌ها نیز خالی از لطف نیست.

پرسشنامه چیست؟

«پرسشنامه» (Questionnaire) یک ابزار تحقیقاتی در تحقیق علمی محسوب شده که متشکل از یک سری سوال به منظور جمع‌آوری اطلاعات از پاسخ دهندگان است. می‌توان پرسشنامه‌ها را نوعی مصاحبه کتبی دانست. البته پاسخ‌های مربوط به پرسشنامه‌ها را می‌توان به صورت حضوری، از طریق تلفن، کامپیوتر و پست الکترونیک یا پست سنتی نیز بدست آورد. پرسشنامه‌ها روشی نسبتاً ارزان، سریع و کارآمد برای به دست آوردن مقادیر زیادی اطلاعات از یک نمونه بزرگ از افراد جامعه آماری محسوب می‌شوند که در اغلب طرح‌های تحقیقی و بخصوص نظرسنجی‌ها، به کار می‌روند.

فیلم آموزش اصول نظرسنجی – جامع و با مفاهیم کلیدی در فرادرس

کلیک کنید

اولین بار، انجمن آمار لندن در سال ۱۸۳۸ پرسشنامه‌ای طرحی کرد و آن را برای یک طرح آماری به کار برد. با توجه به کارایی مناسب در این شیوه گردآوری اطلاعات، تا به امروز نیز از این ابزار برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده می‌شود.

در این شیوه جمع‌آوری اطلاعات، مقادیر و داده‌ها، نسبتاً سریع جمع آوری می‌شوند، زیرا برای تکمیل پرسشنامه‌ها و ارائه پاسخ به سوالات، نیازی به حضور محقق نیست. در این صورت برای کسانی که امکان حضور برای مصاحبه را ندارند، پرسشنامه‌ها یک راه‌کار ایده‌آل محسوب می‌شوند. خوشبختانه به کمک پرسشنامه‌ها می‌توان هم متغیرهای کیفی و هم کمی را اندازه‌گیری کرده و برای تحقیقات و نظرسنجی‌های آماری به کار بست.

نکته: باید توجه داشت، سوالاتی که در پرسشنامه‌ها مطرح می‌شوند، دارای اریبی یا هدایت پاسخ‌دهنده به گزینه مورد نظر محقق نباشد. در غیر اینصورت، نتایج حاصل از طرح آماری، نامعتبر بوده و امکان شناخت مناسب از جامعه آماری میسر نخواهد شد.

موضوعی که در هنگام استفاده از پرسشنامه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد، تکمیل پرسشنامه‌ها توسط پاسخ‌دهنده است. یکی از مشکلات اساسی در پرسشنامه‌ها این است که پاسخ دهندگان ممکن است به دلیل بدست آوردن مطلوبیت بیشتر اجتماعی، وادار به دروغ گفتن بشوند. اکثر افراد می‌خواهند تصویری مثبت از خود ارائه دهند، بنابراین ممکن است حقیقت را تغییر داده تا نتیجه زیبا به نظر برسد. به عنوان مثال، دانش آموزان در طول نظرسنجی درباره معلم، ممکن است اغراق کرده تا جلب نظر معلم را در سال‌های بعد کسب کنند.

پرسشنامه‌ها می‌توانند وسیله موثری برای سنجش رفتار، نگرش، نظرات و اهداف تعداد نسبتاً زیادی از افراد باشد که با ارزان‌ترین و سریع‌ترین روش صورت می‌گیرد. اغلب محققان از پرسشنامه‌ها با سوالات باز یا بسته یا حتی ترکیبی از آن‌ها، برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده می‌کنند. این شیوه به نظر سودمند می‌رسد زیرا به معنای دستیابی به داده‌‌های کمی و کیفی است که از روش‌های دیگر با زمان و هزینه زیاد بدست می‌آیند. پس از ثبت و پاکسازی داده‌های جمع‌آوری شده، لازم است که تحلیل پرسشنامه‌ای روی آن‌ها صورت گرفته و نتایج یا فرضیه‌های تحقیق، مورد بررسی قرار گیرند. در اغلب موارد، تحلیل‌های آماری مناسب باید انتخاب شده و روی داده‌ها اجرا شوند.

انواع مختلفی از پرسشنامه‌ها وجود دارد. یک پرسشنامه ممکن است با طرح سوالاتی با پاسخ‌های بسته اجرا شود یا شرکت‌کننده در طرح نظر سنجی، قادر به ارائه پاسخ به صورت باز باشد. البته ممکن است بعضی از پرسشنامه‌ها، سوالاتی داشته باشند که به صورت ترکیبی از هر دو نوع پاسخ‌ها تشکیل شده باشد. در ادامه به بعضی از شیوه‌های طراحی پرسشنامه‌ها اشاره کرده و معایب و مزایای آن‌ها را مورد بحث قرار می‌دهیم. همچنین در انتهای متن، بعضی از ملاحظات هنگام طراحی پرسشنامه را یادآوری کرده و به معرفی ابزار آنلاین به نام فرم‌های گوگل (Google Forms) برای ایجاد پرسشنامه‌ها (باز یا بسته یا ترکیبی) خواهیم پرداخت.

طرح نظر سنجی و طراحی پرسشنامه

اغلب، طرح نظر سنجی و طراحی پرسشنامه‌ها با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. البته شاید علت، به کارگیری هر دو این تکنیک‌ها در کنار یکدیگر باشد. طرح نظر سنجی یک بررسی همه جانبه و کلی است ولی پرسشنامه‌ها، ابزار جمع‌آوری داده‌ها است.

ممکن است پرسشنامه‌های زیادی تکمیل شوند که هدف آن‌ها، خلاصه‌سازی یا استنباط آماری نباشد. برای مثال هنگامی که در یک باشگاه ثبت نام می‌کنید، یک فرم یا پرسشنامه در اختیارتان قرار می‌گیرد که با تکمیل آن، به عنوان عضوی از اعضای باشگاه شناخته می‌شوید. این فرم فقط برای شناسایی شما مورد احتیاج است ولی برای جمع‌بندی یا استنباط در یک طرح نظر سنجی به کار نمی‌رود. در مقابل اگر صاحب باشگاه بخواهد رضایت اعضا را از خدمات ارائه شده یا مربی بدن‌سازی بداند، از یک طرح نظر سنجی استفاده کرده که ممکن است برای جمع‌آوری اطلاعات، از مصاحبه یا پرسشنامه‌ها استفاده کند.

همانطور که می‌بینید، نتیجه اجرای چنین طرحی، می‌تواند نشان دهد که مشتریان (در کل) از خدمات رضایت دارند یا خیر؟ هر چند تک تک پرسشنامه‌ها نظٰر سنجی به کار گرفته می‌شوند ولی هدف از اجرای این طرج، جمع‌بندی و استنباط از کل جامعه آماری است.

انواع پرسشنامه بر اساس نوع داده

معمولا دو نوع پرسشنامه در طرح‌های تحقیقاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. «پرسشنامه‌های کمی» (Quantitative Questionnaire) و «پرسشنامه‌های کیفی» (Qualitative Questionnaire). البته این طبقه‌بندی، مرتبط با هدف طرح تحقیق صورت گرفته است. به این معنی که ممکن است طرح آماری، برای نشان داده تغییرات برای یک متغیر کمی باشد، یا اینکه ویژگی‌‌های اصلی یک متغیر کیفی، شناخته و مورد بررسی قرار گیرد.

پرسشنامه اکتشافی (کیفی)

«پرسشنامه‌های اکتشافی» (Exploratory Questionnaire)، به عنوان «پرسشنامه‌های بدون ساختار» (Unstructured Questionnaires) نیز شناخته می‌شوند. از چنین پرسشنامه‌ای اغلب برای جمع‌آوری داده‌های کیفی استفاده می‌شود. منظور از داده‌های کیفی، اطلاعاتی است که می‌توانند مشاهده و ثبت شوند، اما ماهیت عددی ندارد. معمولا چنین داده‌هایی برای طبقه‌بندی و گروه‌بندی جامعه مورد بررسی، مناسب هستند.

فیلم آموزش مقدماتی روش تحقیق کیفی در فرادرس

کلیک کنید

برای مثالی از داده‌های کیفی، حالتی را در نظر بگیرید که شخصی در مورد نوشته‌های شما در یک وبلاگ، نظرات خود را ارائه دهد. او ممکن است مواردی راجع به لحن، وضوح و شفافیت، انتخاب کلمه و غیره را تذکر دهد. این داده‌ها به شما کمک می‌کنند تا نوشتار خود را دسته‌بندی کنید.

پرسشنامه‌های اکتشافی هنگامی که در مراحل اولیه هستید و می‌خواهید قبل از طراحی راه حل یا فرضیه بیشتر درباره یک موضوع بدانید، ایده آل هستند. به عنوان مثال، اگر در مراحل اولیه تولید محصول هستید و اطلاعات کافی در مورد بازار ندارید، پرسشنامه‌های اکتشافی ابزاری مناسب برای سنجش بازار و شناخت آن خواهند بود.

پرسشنامه استاندارد شده رسمی (کمی)

«پرسشنامه‌های استاندارد شده» (Formal Standardized Questionnaire) یا «ساخت یافته» (Structured Questionnaires) برای جمع‌آوری داده‌های کمی استفاده می‌شوند که اطلاعات ثبت شده به صورت تعداد یا عدد است.

متغیرهای کمی، شامل داده‌های قابل اندازه‌گیری هستند بدین معنی که می‌توان از آنها برای محاسبات ریاضی یا تجزیه و تحلیل آماری استفاده کرد. در اصل این گونه متغیرها به سوالاتی نظیر، «به چه تعداد»، «به چه اندازه»، پاسخ می‌دهند. برای مثال نمونه‌ای از داده‌های کمی می‌تواند پاسخ به این سئوال باشد، «چقدر درآمد در سال دارید؟». واضح است که پاسخ مقداری عددی برحسب ریال یا تومان خواهد بود.

فیلم آموزش روش تحقیق کمی – به زبان ساده در فرادرس

کلیک کنید

وقتی که شما قبلاً یک فرضیه اولیه را در نظر گرفته یا نمونه اولیه‌ای برای یک محصول ایجاد کرده باشید، بهتر است از پرسشنامه‌های استاندارد برای جمع‌آوری داده‌ها، استفاده کنید. برای مثال بعد از توسعه محصول، از پرسشنامه‌های استاندارد شده برای بررسی قیمت و تعداد مشتریان استفاده خواهید کرد.

به همان اندازه که نوع پرسشنامه‌ها در طرح تحقیق مهم هستند، نوع سوالی که در پرسشنامه‌ها انتخاب می‌کنید نیز مهم است. در ادامه به بررسی انواع پرسشنامه‌ها براساس نوع سوالات یا پاسخ‌ها خواهیم پرداخت.

انواع پرسشنامه بر اساس نوع پاسخ

نوع دیگر طبقه‌بندی پرسشنامه‌ها، براساس نوع پاسخ سوالات آن صورت می‌گیرد. با توجه به اینکه پاسخ‌دهنده حق انتخاب از گزینه‌های موجود، پاسخ دو وضعیتی یا ورود عبارت متنی یا عددی را داشته باشد، پرسشنامه‌ها، به گونه‌های، «پاسخ بسته» (Close ended)، «پاسخ باز» (Open Ended) یا «دو گزینه‌ای» (Dichotomous) تقسیم می‌شوند.

در حقیقت، این طبقه‌بندی مربوط به نوع پاسخ سوال یا سوالات پرسشنامه‌ها است. به این معنی که ممکن است در یک پرسشنامه، همه سوالات، دارای پاسخ‌های دو گزینه‌ای یا دو وضعیتی باشند یا بعضی از سوالات، دو گزینه‌ای، بعضی دیگر پاسخ بسته، یا باز باشند. در ادامه این گونه پاسخ‌ها را معرفی کرده و به بعضی از مزایا و معایبشان خواهیم پرداخت.

پرسشنامه با پاسخ‌های بسته

در سوالات با پاسخ‌های بسته، پاسخ‌دهنده فقط باید از بین گزینه‌های موجود، یکی که بیشتر با نظرش مطابقت دارد را انتخاب کرده و به عنوان نتیجه سوال، ارائه دهد. به این دلیل، پرسشنامه‌ای با چنین سوالاتی را به عنوان پرسشنامه‌ای ساخت‌یافته می‌شناسیم. داده‌هایی را که در این دسته قرار می‌گیرند، داده‌های اسمی (Nominal Scale) می‌نامند. پاسخ‌های بسته معمولا شامل لیست‌ها یا انتخاب‌های از گزینه‌هایی هستند که پاسخ دهنده می‌تواند از بین آن‌ها، مناسب‌ترین گزینه را انتخاب کند.

فیلم آموزش گوگل فرم – ایجاد انواع فرم و پرسشنامه آنلاین با Google Forms در فرادرس

کلیک کنید

سوال‌های بسته همچنین می‌توانند داده‌های ترتیبی (Ordinal Scale) ارائه دهند که به صورت پاسخ‌های مرتب شده هستند که اغلب شامل استفاده از مقیاس رتبه‌ای برای اندازه‌گیری قدرت نگرش‌ها یا احساسات محسوب می‌شوند. به عنوان مثال، ترتیب مقادیر می‌تواند به صورت کاملاً موافق / موافق / خنثی / مخالف / کاملاً مخالف / باشد که یک طیف لیکرت پنج سطحی است. توجه داشته باشید که ترتیب در این گزینه‌ها لحاظ شده است.

پرسشنامه‌های با پاسخ بسته، اقتصادی هستند. این بدان معنی است که با چنین پرسشنامه‌هایی می‌توان مقادیر زیادی از داده‌های تحقیقاتی را با هزینه‌های نسبتاً کم جمع‌آوری کرد. بنابراین، اندازه نمونه مورد نظر را می‌توان تا حد امکان بزرگ در نظر گرفت تا اعضای آن، نماینده‌ای مناسب از جامعه آماری باشند. به این ترتیب نتایج حاصل، طبق قضیه حد مرکزی و قانون اعداد بزرگ، معتبرتر خواهند بود.

از طرفی، پاسخ دهنده در پرسشنامه‌های با سوالات بسته، اطلاعاتی را ارائه می‌دهد که می‌تواند به راحتی به داده‌های کمی تبدیل شوند، به عنوان مثال، با شمارش تعداد پاسخ‌های «بله» یا «نه»، امکان تجزیه و تحلیل آماری پاسخ‌ها فراهم می‌شود.

همچنین در چنین پرسشنامه‌هایی، سوالات استاندارد هستند. از همه پاسخ دهندگان، پرسش‌های دقیقاً یکسانی با همان ترتیب پرسیده می‌شود. این بدان معنی است که پرسشنامه‌ها برای بررسی قابلیت اطمینان به راحتی قابل استفاده مکرر هستند. بنابراین، یک محقق دیگر می‌تواند با استفاده از پرسشنامه‌های ارائه شده، سازگاری نتایج را بررسی کند.

متاسفانه، پرسشنامه‌ها با پاسخ‌های بسته، فاقد جزئیات است. از آنجا که پاسخ‌ها ثابت هستند، پاسخ دهندگان کمتر می‌توانند پاسخ‌هایی را ارائه دهند که بیانگر احساسات واقعی آن‌ها در مورد یک موضوع باشد.

پرسشنامه با پاسخ‌های چند انتخابی

در چنین سوالاتی، پاسخ‌دهنده می‌تواند هم‌زمان بیش از یک گزینه را برای پاسخ خود انتخاب کند. برای مثال فرض کنید برای سنجش رضایت از وضعیت حمل و نقل شهری، پرسشنامه‌ای تهیه شده که از مشارکت‌کنندگان پرسیده، «از کدام وسیله نقلیه استفاده می‌کنید؟» و پاسخ‌ها به صورت «مترو»، «اتوبوس»، «تاکسی» و «تاکسی ون» باشد. واضح است که ممکن است فردی فقط از یک وسیله استفاده کرده یا افرادی از همه یا بعضی از این وسیله‌ها استفاده کنند. به این ترتیب پرسشنامه‌ها شامل سوالی چند انتخابی است.

البته گاهی در ادامه چنین سوالاتی، گزینه «توضیح دهید» نیز وجود دارد که پاسخ‌دهنده می‌تواند شرحی نیز بر پاسخ خود نوشته و محقق را نسبت به گزینه‌ یا گزینه‌های انتخابی، راهنمایی کند.

پرسشنامه با پاسخ‌های دو وضعیتی

ممکن است پاسخ‌های مربوط به پرسشنامه‌های بسته، به دو گزینه محدود شوند، یعنی پاسخ‌های دو وضعیتی (مثلاً «بله» یا «خیر»، «مرد» یا «زن») برای یک سوال در نظر گرفته شود. معمولا نتیجه پاسخ‌ به چنین پرسش‌هایی، جامعه را به دو دسته جداگانه، تفکیک می‌کند و امکان مقایسه بین دو جامعه بوجود می‌‌آید.

پرسشنامه با پاسخ‌های باز

سوالات با پاسخ‌های باز به پاسخ‌دهندگان، این امکان را می‌دهد، آنچه را که فکر می‌کنند با کلمات و بیان خودشان ارائه نمایند. به بیان دیگر، سوالات باز، پاسخ دهنده را قادر می‌سازد به همان اندازه که دوست دارد از زبان خودش پاسخ دهد. به عنوان مثال: «آیا می‌توانید به من بگویید که اکنون چقدر احساس خوشحالی می کنید؟» یک پرسش با پاسخ باز محسوب می‌شود. همانطور که متوجه شدید، چنین سوالاتی برای جمع‌آوری داده‌های کیفی بسیار مناسب هستند.

اگر می‌خواهید پاسخ‌های عمیق‌تری از پاسخ دهندگان خود بگیرید، در این صورت سوال‌های باز بهتر جواب می‌دهند. این گزینه‌ها هیچ پاسخ از پیش تعیین شده‌ای ندارند و در عوض به پاسخ دهندگان اجازه می‌دهند دقیقاً همان چیزی را که دوست دارند با گفته‌های خودشان به کار ببرند. سوال‌های آزاد غالباً برای پرسش‌های پیچیده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند که در چند دسته پاسخ ساده قابل تفکیک نیستند و محقق به جزئیات و بحث بیشتری نیاز دارد.

به کمک پرسشنامه‌های با پاسخ باز، داده‌های کیفی غنی بدست می‌آید. با مطالعه پاسخ‌های باز، محقق به عمق نقطه نظر فرد پی برده و بهترین درک را از پاسخ دریافت می‌کند.

ولی توجه داشته باشید که چنین پاسخ‌هایی برای جمع آوری داده‌ها وقت‌گیر هستند. برای تکمیل سوال‌های باز، پاسخ دهنده به مدت زمان بیشتری احتیاج دارد. از طرفی استخراج اطلاعات نیز از آن‌ها به طول می‌انجامد. این امر ممکن است تبدیل به یک مشکل بزرگ شود زیرا ممکن است انصراف از مشارکت در طرح تحقیقی، اندازه نمونه را کوچکتر از حد مورد نیاز کند.

چنین پرسشنامه‌ای برای تجزیه و تحلیل داده‌ها وقت گیر است. تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی برای محقق بیشتر طول می‌کشد زیرا آنها باید پاسخ‌ها را بخوانند و سعی کنند با کدگذاری آنها را در دسته‌بندی‌هایی قرار دهند که این اغلب ذهنی و دشوار است. پاسخ‌های باز برای مخاطبان با تحصیلات پایین در جامعه مناسب نیست، زیرا سوال‌های باز نیاز به مهارت نوشتاری و توانایی بهتر برای بیان کلامی احساسات دارند.

ملاحظات هنگام طراحی پرسشنامه

اغلب پرسشنامه‌ها با مشارکت ۵٪ پاسخ‌دهندگان همراه هستند که میزان مشارکت بسیار ضعیف را نشان می‌دهد. همین موضوع می‌تواند دلیلی برای طراحی پرسشنامه‌های خوب باشد تا میزان مشارکت افزایش داشته و صرفه اقتصادی طرح تحقیق به کمک پرسشنامه، توجه‌پذیر شود. در ادامه تعدادی از فاکتورهای مهم در طراحی پرسشنامه‌ها ارائه شده تا با در نظر گرفتن نکات آن، نتایج حاصل از داده‌های پرسشنامه‌ها، قابلیت اعتماد بیشتری داشته باشند.

حفظ هدف و روایی پرسشنامه

اطمینان حاصل کنید که تمام سوالات مطرح شده، اهداف تحقیق را برآورده می‌کنند. با این حال، در هر مورد فقط از یک ویژگی سازه‌ای که در حال بررسی آن هستید استفاده کنید. از طرفی روایی پرسشنامه‌ها را می‌توان به کمک افراد متخصص یا اهل فن، مورد بررسی قرار داد تا اطمینان کسب شود که پرسشنامه‌ها، هم دارای روایی صوری (Face validity) و هم روایی محتوایی (Content validity) است.

فیلم آموزش ساخت فرم و پرسشنامه الکترونیک با ادوبی آکروبات Adobe Acrobat در فرادرس

کلیک کنید

طول یا تعداد سوالات پرسشنامه‌ها

هر چه پرسشنامه‌ها، طولانی‌تر شوند، افراد کمتری آن را تکمیل می‌کنند. سوال‌های مربوط به سازه‌ها، باید کوتاه، واضح و دقیق باشند. هر گونه سوال یا مورد غیر ضروری که ممکن است باعث انحراف ذهن پاسخ‌دهنده شوند، را از پرسشنامه‌ها حذف کنید.

مطالعه آزمایشی

برای اطمینان از اینکه مردم یا اعضای نمونه آماری شما، سوالات را درک می‌کنند، یک مطالعه عملی در مقیاس کوچک انجام دهید. به این ترتیب، مردم می‌توانند در مورد طراحی پرسشنامه‌ها بازخورد دقیق و صادقانه‌ای ارائه دهند و روایی صوری پرسشنامه‌ها را به بوته آزمایش بگذارند.

ترتیب سوال

بهتر است که سوال‌ها، ساختاری سلسله مراتبی داشته باشند. برای مثال بهتر است برای سنجش رضایت از خدمات یک نهاد یا سازمان، سوالات ابتدا جنبه کلی داشته، سپس به نوع خدمات ارائه شده خاص به مشتری، بپردازند. سوالات را طوری طرحی کنید که پاسخ‌ها از ساده به مشکل باشند، به این ترتیب پاسخ‌دهنده ترغیب می‌شود که به سوالات جواب داده و برای انتخاب پاسخ مناسب، بیشتر فکر کند.

واژه شناسی

باید حداقل اصطلاحات فنی را در پرسشنامه‌ها به کار برید. سوال‌ها باید ساده، تا حدی واقعی و قابل فهم باشند. از جملات شرطی طولانی، یا گزاره‌هایی با بار منفی یا افعال منفی بپرهیزید. توجه داشته باشید که هدف از ارائه یک پرسشنامه، سنجش سازه مورد نظر است و قرار نیست که هوش پاسخ‌دهندگان مورد ارزیابی قرار گیرد. از واژه‌ها و عبارات تخصصی به شکلی استفاده کنید که توسط اعضای جامعه مورد نظر پذیرفته شده و همه نسبت به معنی آن، اتفاق نظر دارند. به عنوان مثال، محقق باید سوال‌های را به شکلی انتخاب کند که با طبقه اجتماعی، سن، تخصص پاسخ دهندگان مطابقت داشته باشد.

ارائه پرسشنامه‌ها

مطمئن شوید که پرسشنامه‌های شما، حرفه‌ای به نظر می‌رسد، دستورالعمل‌های واضحی برای تکمیل پرسشنامه‌ها در ابتدای دفترچه سوالات قرار دهید. از غلط‌های املایی و انشایی بپرهیزید. وجود چنین مشکلاتی اعتبار طرح نظر سنجی را نزد پاسخ‌دهندگان کاهش می‌دهد. ابتدا هدف از تحقیق را روشن کرده و گیرنده پرسشنامه‌ها را به مشارکت، ترغیب کنید.

مسائل اخلاقی

محقق باید اطمینان کافی نسبت به محرمانه نگه داشتن اطلاعات کسب شده از پرسشنامه‌ها را به پاسخ‌دهنده ارائه دهد. به عنوان مثال بهتر است اطلاعاتی مانند «نام»، «آدرس» و غیره از کاربر دریافت نشود تا حفظ محرمانگی به او القاء گردد. چنین پرسشنامه‌هایی برای تحقیق در مورد موضوعات حساس خوب هستند زیرا پاسخ دهندگان، صادقانه‌تر پاسخ داده زیرا مطمئن هستند که شناسایی نمی‌شوند. محرمانه نگه داشتن پرسشنامه‌ها همچنین باید احتمال ویژگی‌های روانی مانند خجالت را کاهش دهد. شرکت کنندگان باید قبل از تکمیل پرسشنامه‌ها رضایت آگاهانه را ارائه دهند و باید آگاه باشند که در هر زمان از نظرسنجی، حق دارند اطلاعات خود را پس بگیرند.

مزایای یک مطالعه آزمایشی

مطالعه آزمایشی یک مطالعه عملی با مقیاس کوچک است که قبل از مطالعه اصلی انجام شده است. این کار به محقق این امکان را می‌دهد تا با چند شرکت کننده مطالعه را آزمایش کند تا قبل از مطالعه اصلی، تنظیم‌ها یا تغییراتی در سوالات پرسشنامه انجام شود، بنابراین در وقت و هزینه صرفه جویی خواهد شد. به دلایل زیر انجام یک مطالعه آزمایشی پرسشنامه‌ای مهم خواهد بود.

• بررسی کنید که پاسخ دهندگان اصطلاحات استفاده شده در پرسشنامه‌ها را درک کنند.
• بررسی کنید که از سوالات احساسی استفاده نشده است زیرا باعث ایجاد حالت دفاعی افراد می‌شود و می‌تواند پاسخ آنها را بی‌اعتبار کند.
• بررسی کنید که از سوال‌های اصلی استفاده نشده است زیرا می‌تواند پاسخ مخاطب را دارای اریبی یا سودار جلوه دهد.
• اطمینان حاصل کنید که پرسشنامه‌ها در یک بازه زمانی مناسب تکمیل شده است، یعنی تکمیل پرسشنامه خیلی زمان‌بر و طولانی نیست.

خلاصه و جمع‌بندی

همانطور که در متن خواندید، گونه‌های مختلفی از پرسشنامه‌ها مانند پرسشنامه‌های کمی و کیفی برای جمع‌آوری داده‌ها، قابل استفاده است که هر کدام از آن‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند. از طرفی نوع پرسش‌های به کار رفته در پرسشنامه، باعث دسته‌بندی دیگری خواهد شد. پرسش‌ها ممکن است دارای پاسخ باز، بسته، دو وضعیتی یا چندانتخابی باشند. ایجاد فرم بوسیله ابزار فرم‌ساز گوگل (Google Forms) یک راه‌کار مناسب برای ایجاد فرم‌های باز یا بسته است. به این ترتیب نظرسنجی برخط (Online Survey) به ابزاری ساده و البته کارا تبدیل شده و محققین از آن برای جمع‌آوری داده از گروه‌های خاص اجتماعی، مثلا دانشجویان، پزشکان و غیره می‌توانند استفاده کنند. این کار در زمان و هزینه جمع‌آوری اطلاعات، صرفه‌جویی زیادی کرده و اجرای طرح‌های تحقیقاتی را در مدت زمان کوتاه‌تری میسر می‌کند.