روش تحقیق علمی — راهنمای کاربردی

با توجه به وسعت علوم پایه و حوزه‌های میان رشته‌ای، اجرای طرح‌های تحقیقاتی نیز پیچیده‌تر شده و بیان علمی برای ارائه نتایج طرح‌های تحقیقاتی به یک الزام بدل شده است. روش تحقیق علمی پایه پیشرفت و بروز دانش‌های جدید است. به این منظور در این نوشتار از مجله فرادرس به زاویه‌های مختلف روش تحقیق علمی اشاره کرده و گام‌های مرتبط با آن را برای آشنایی دانشجویان و محققان بازگو خواهیم کرد. البته اگر می‌خواهید اصول تحقیق علمی را به منظور نگارش پایان‌نامه مورد استفاده قرار دهید، به شما توصیه می‌کنیم فیلم‌‌های مجموعه آموزش اصول نگارش پایان نامه و پروپوزال در فرادرس را حتما مشاهده کنید.

اگر می‌خواهید بهتر مطالب این نوشتار را درک کنید، به عنوان پیش‌نیاز، مطالب دیگر مجله فرادرس با عناوین روش تحقیق و اصول آماری — به زبان ساده و آشنایی با مقدمات آمار و کاربردهای آن — از صفر تا صد را مطالعه کنید. همچنین خواندن مطالب جامعه آماری — انواع داده و مقیاس‌های آن‌ها و مقیاس یا طیف لیکرت و پیاده سازی در پایتون — راهنمای کاربردی نیز خالی از لطف نیست.

روش تحقیق علمی چیست؟

یک محقق احتیاج دارد طی یک فرآیند و مسیر علمی، تحقیقات خود را آغاز و نتایج حاصل را ارائه دهد. این تحقیق، خواه یک پروژه دانشجویی، پایان نامه یا تحقیق صنعتی یا جامعه شناختی باشد، محقق باید از ابزارهای معتبر در تحقیق علمی برای تنظیم طرح مطالعه، جمع‌آوری داده‌ها و معنا بخشیدن به یافته‌های خود، استفاده کند. جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل آن‌ها همان روش تحقیق هستند که می‌توانند در بسیاری از رشته‌های دانشگاهی یا تحقیقاتی استفاده شوند.

فیلم آموزش روش تحقیق – نحوه نگارش پایان نامه در فرادرس

کلیک کنید

این نوشتار، به شما کمک می‌کند تا یک روش تحقیق علمی مناسب را انتخاب و پروژه تحقیقاتی خود را راه اندازی کنید. تمرکز این راهنما روی دو مورد از محبوب‌ترین روش‌های جمع‌آوری داده‌های تحقیقاتی است.

• نظر سنجی 
• مصاحبه

گام‌های اولیه برای ایجاد یک طرح تحقیق علمی در ادامه متن توضیح داده شده است.

گام اول: تعریف یک موضوع و ایجاد یک سوال در تحقیق علمی

• اگر هنوز موضوعی ندارید، موضوعی را انتخاب کنید که برای شما جالب است.
• اگر موضوع به شما اختصاص داده شده است، وظایف خود را با دقت مرور کنید تا مطمئن شوید موضوع متناسب با دامنه کار در اختیار دارید.
• آنچه راجع به موضوع خود می‌دانید و سوالاتی که پیرامون آن برایتان پیش آمده است را مشخص کنید.
• نکات بیشتری در مورد حوزه تحقیقاتی خود کسب کنید تا بتوانید محدوده موضوع خود را به طور کامل تعیین کنید.

گام دوم: یافتن منابع اطلاعاتی و مرور ادبیات موضوع

• با اطلاعات کلی پیش زمینه‌ای در حوزه تحقیق علمی مربوطه شروع کنید: به عنوان مثال مقالات جستجوی گوگل، روزنامه و مجله.
• به دنبال اطلاعات تخصصی باشید: به عنوان مثال مقالات علمی و کتاب‌ها از طریق پایگاه داده کتابخانه.
• در صورت نیاز، کتاب‌های مرجع در حوزه مورد بحث را با راهنمایی کتابدار دریافت و مطالعه کنید. البته استفاده از تجربیات یک فرد متخصص حوزه می‌تواند بسیار مفید باشد.
• برای جستجوی منابع کتابخانه، انتخاب و ارزیابی منابع، نکات بیشتری را از کتابدار خود در حوزه تحقیق علمی مورد نظر بخواهید.

نکات اصلی در حوزه طراحی و روش تحقیق علمی

در ادامه متن به بعضی از سوالات در مورد روش تحقیق پاسخ خواهیم داد. این سوالات و پاسخ‌های مربوطه، می‌تواند نکات اصلی و تاریک در حوزه طراحی و روش تحقیق را روشن کند.

فیلم آموزش تحقیق و پژوهش به روش نظریه مبنایی و نگارش مقاله پژوهشی در فرادرس

کلیک کنید

تفاوت طراحی تحقیق و روش تحقیق علمی چیست؟

طراحی تحقیق، الگویی است برای پاسخ به سوالات تحقیق شما. روش تحقیق، استراتژی مورد استفاده برای اجرای آن طرح است. طراحی و روش تحقیق متفاوت اما نزدیک به هم هستند، زیرا طراحی خوب تحقیق، تضمین می‌کند که داده‌های بدست آمده، به شما کمک می‌کند تا به طور موثرتری به پرسش‌های تحقیق خود پاسخ دهید.

کدام روش تحقیق را انتخاب کنیم؟

پاسخ سوال بالا به هدف تحقیق شما بستگی دارد. در حقیقت نوع مسئله و موضوع مورد تحقیق نوع روش تحقیق را مشخص می‌کند. فرض کنید قرار است تحقیقی در مورد میزان رضایت یا شادمانی مردم از زندگی انجام یا میزان آگاهی دانشجویان نسبت به بازیافت مواد سنجیده شود. هر یک از این موارد احتیاج به روش تحقیق خاص خود دارند.

ابتدا در طرح تحقیق، نسبت به نوع و نحوه جمع آوری داده‌های خود تصمیم بگیرید. روش‌هایی که بیشتر مورد استفاده واقع می‌شود، شامل موارد زیر است:

• مشاهده/مشاهدات شرکت‌کنندگان
• نظرسنجی‌ها
• مصاحبه‌ها
• گروه‌های متمرکز
• آزمایش تجربی
• تجزیه و تحلیل داده‌های ثانویه/مطالعه منابع اطلاعاتی
• روش‌های ترکیبی (ترکیبی از موارد فوق)

متناسب با هدف تحقیق شما، یک روش خاص می‌تواند بهتر از روش‌های دیگر در صحت نتایج و پیشبرد طرح تحقیقاتی، نقش داشته باشد، زیرا داده‌هایی که از روش‌های مختلف جمع آوری می‌کنید از نظر کمی و کیفی متفاوت خواهند بود. به عنوان مثال، نظرسنجی‌ها معمولاً پاسخ‌های نسبتاً کوتاه ارائه می‌دهند. در حالیکه مصاحبه‌های کیفی پاسخ‌های بلند و نسبتاً کاملی را شامل می‌شوند.

عوامل موثر در انتخاب روش تحقیق علمی

طول دوره اجرای تحقیق و نحوه جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها موضوعی است که باید همیشه در طراحی تحقیق خود در نظر بگیرید. روش مشاهده یا مصاحبه، اصطلاحاً رویکرد کیفی داشته و به شما کمک می‌کنند، اطلاعات غنی‌تری را جمع آوری کنید، اما استفاده از آن‌ها طول زمان تحقیق را افزایش می‌دهد.

در مقابل، استفاده از یک نظرسنجی به شما کمک می‌کند تا داده‌های بیشتری را به سرعت جمع آوری کنید، که ممکن است فاقد جزئیات باشند. بنابراین، شما باید دوره زمانی برای اجرای تحقیق را به شکلی انتخاب کنید که تعادلی بین نقاط قوت و ضعف مرتبط با هر روش در آن لحاظ شده باشد. به این ترتیب اگر فقط به روش مشاهده اکتفا کنید، ممکن است زمان را فدای دقت کنید و برعکس با مصاحبه، دقت را از دست داده ولی در زمان کوتاهی موفق به دریافت نتایج (احتمالا نادرست) از طرح تحقیقاتی شوید.

اهداف تحقیق پیمایشی

اغلب در یک طرح تحقیقات پیمایشی، نظرسنجی‌ها، طبق روال زیر طراحی و ایجاد می‌شوند.

• جمع آوری اطلاعات از تعداد کمی از افراد به عنوان نماینده تعداد بیشتری از افراد مورد مطالعه (نمونه‌گیری). به عنوان مثال، اطلاعات  زیر می‌تواند توسط یک نظرسنجی جمع‌آوری گردد.
  • ویژگی‌های رفتار - اخلاق
  • اولویت‌ها
  • نگرش‌ها و نظرات
• به طور سیستماتیک اطلاعات را از یک جمعیت خاص جمع‌آوری و تحلیل کند.
  • توصیف اطلاعات جمعیتی (به عنوان مثال، سن، جنس، سال تحصیلی، وابستگی)
  • ایجاد الگو از جمعیت مورد مطالعه
  • توصیف روندهای خارج از موضوع مورد بحث

روش و الگو‌های جمع‌آوری داده

انواع مختلفی از نظرسنجی‌ها برای جمع‌آوری داده‌های مربوط به طرح تحقیقاتی وجود دارد، از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• نظرسنجی تلفنی
• نظرسنجی رو در رو
• پر کردن فرم کاغذی و چاپی
• ایجاد یک فرم برخط (آنلاین) در بستر وب و دعوت از کاربران به منظور نظرسنجی

فیلم آموزش روش تحقیق کمی در فرادرس

کلیک کنید

واضح است که هر یک از این شیوه‌ها دارای مزایا و معایب خاص خود هستند و شاید بهتر باشد که توسط چندگونه از آن‌ها، عمل جمع‌آوری داده‌ها صورت گرفته تا نتایج نظرسنجی بدون اریب باشد. برای مثال کسانی که از طریق وب و اینترنت، فرم‌ها را پر می‌کنند، متعلق به یک گروه خاص از جامعه هستند که احتمالا محدوده سنی مشخصی دارند. به این ترتیب نتیجه نظر سنجی برخط، فقط بازتاب نظرات آن‌ها بوده و قابل تعمیم به کل جامعه نیست. این موضوع هنگام طراحی و اجرای روش تحقیق باید مد نظر قرار گیرد.

ایجاد سوالات موثر در نظرسنجی

وضوح، سادگی، کوتاه بودن سوال و همچنین قابل قبول بودن، کلید ایجاد سوالات موثر در نظرسنجی است. در هنگام ساخت نظرسنجی، باید از سوالات پیچیده، طولانی و مبهم پرهیز کنید. سعی کنید در یک سوال به فقط یک موضوع یا ویژگی بپردازید و اندازه‌گیری متغیرهای مختلف را در سوالات دیگر بگنجانید. از پرسش‌های تکراری پرهیز نمایید. سعی کنید در یک نظرسنجی، سوال‌های زیادی پرسیده نشده و گزینه‌های مربوط به پاسخ‌ها نیز پیچیده و نامشخص نباشند.

فیلم آموزش اصول نظرسنجی در فرادرس

کلیک کنید

دو قالب اساسی برای طراحی سوال در نظر سنجی وجود دارد. قالب اجباری (بسته) و اختیاری (باز). با توجه به هدف خود می‌توانید از ترکیب هر دو در یک نظرسنجی استفاده کنید.

فرض کنید طرح تحقیقاتی شما مربوط به نگرانی‌های محیط زیست مردم از طریق روش‌های خرید است. سوالات مورد انتظار می‌تواند به صورت‌های زیر طبقه‌بندی شوند.

• نمونه سوال اجباری (بسته):
  • آیا هنگام خرید مواد غذایی از کیسه خرید چند بار مصرف، استفاده می‌کنید؟ پاسخ‌ها: «بله»یا «خیر». واضح است که پاسخ دهندگان به نظرسنجی مجبورند یکی از این دو را انتخاب کنند. به همین دلیل چنین پاسخ‌هایی را بسته می‌نامیم.
  • چند مرتبه هنگام خرید مواد غذایی از کیسه چند بار مصرف  استفاده می کنید؟ پاسخ‌ها می‌تواند یکی از اقلام «بسیار نادر»، «تا حدودی نادر»، «گهگاه»، «چند بار محدود» و «همیشه» باشد. توجه داشته باشید که پاسخ دهندگان به نظرسنجی مجبور می‌شوند از بین چند گزینه، فقط یکی را انتخاب کنند. این گونه نیز نوعی از نظرسنجی با پاسخ‌های بسته محسوب می‌شود.
• نمونه سوال انتخابی (باز):
  • در 30 روز گذشته، چند بار هنگام خرید مواد غذایی از یک کیسه چند بار مصرف، استفاده کرده‌اید؟ در این جا پاسخ دهندگان به نظرسنجی مجاز به استفاده از مقادیر عددی یا متنی به دلخواه خود هستند.
  • لطفاً توضیح دهید که چرا از کیسه چند بار مصرف برای خرید مواد غذایی استفاده می کنید. شرکت کنندگان در طرح تحقیقاتی چنین پرسشی را با یک پاسخ باز و بدون محدودیت ارائه می‌کنند. به این ترتیب محقق می‌تواند، خود نتایج و پاسخ‌ها را دسته‌بندی و استخراج کند.

موضوع دیگری که در طراحی سوالات «پرسشنامه» (Questionnaire) طرح تحقیقی مهم محسوب می‌شود، وجود ترتیب در ارائه سوالات است. جریان طبیعی و منطقی نظر سنجی برای جمع آوری نتایج خوب و مناسب، بسیار مهم است. نظرسنجی را با سوالات آسان شروع و پایان دهید. نظرسنجی را با سوالاتی آغاز کنید که برای پاسخ‌دهندگان آشنا است. بخاطر داشته باشید که میزان پاسخگویی بالا، نشانه صحت در ارائه پاسخ‌ها نیست. ممکن است پاسخ‌دهنده بدون دقت برای همه سوالات، از یک گزینه استفاده کرده باشد.

ایجاد یک دعوت نامه خوب برای شرکت در نظرسنجی شما، امر مهمی تلقی می‌شود. در دعوت نامه نظرسنجی (که ممکن است از طریق ایمیل به شرکت‌کنندگان ارسال شود) سعی کنید پس از معرفی خود، در طی یک یا دو جمله، هدف از انجام طرح تحقیقی و همینطور نحوه تکمیل فرم نظر سنجی را بیان کنید. به شرکت‌کنندگان این اطمینان را بدهید که محرمانگی هنگام ثبت اطلاعات آن‌ها حفظ می‌شود.

برای برطرف کردن هر گونه شبه یا اشکال در هنگام تکمیل فرم نظر سنجی یک تلفن یا آدرس «ای میل» (Email) ارائه دهید تا شرکت‌کنندگان بتوانند با شما در ارتباط باشند. همچنین یادآور شوید که تکمیل پرسشنامه و فرم نظر سنجی به صورت داوطلبانه صورت می‌گیرد.

نکته: قبل از انجام نظرسنجی، اطمینان حاصل کنید که نظرسنجی خود را از قبل آزمایش کرده‌اید. پیش آزمایش طرح نظرسنجی به شما کمک می‌کند تا تأثیر نظر سنجی خود را تعیین کنید و به شفافیت پاسخ‌ها اطمینان داشته باشید. این کار به شما کمک می‌کند تا سوالات تکراری و غیر موثر را شناسایی کرده و از پرسشنامه یا نظرسنجی خارج کنید.

اهداف تحقیق مصاحبه‌ای

مصاحبه‌ها برای جمع آوری منبع غنی‌تری از اطلاعات از تعداد کمی از افراد مورد استفاده قرار می‌گیرند. به این ترتیب می‌توان مقادیر کمی و کیفی براساس اندازه‌گیری ویژگی‌های رفتاری - اخلاقی، اولویت‌ها، احساسات، نگرش‌ها و نظرات و دانش افراد کسب کرد. البته مصاحبه‌ها برای جمع‌آوری داده‌ها برای تحقیقات کیفی موثرتر هستند.

فیلم آموزش مقدماتی روش تحقیق کیفی در فرادرس

کلیک کنید

مصاحبه‌ها به شما کمک می‌کنند نظرات، رفتارها، تجربیات، پدیده‌ها و غیره را در مورد موضوعات تحقیق توصیف کرده و درک بهتری نسبت به آن‌ها داشته باشید.

پرسش‌های مصاحبه معمولاً سوالات باز است تا اطلاعات عمیق از شرکت‌کنندگان جمع‌آوری شود. مصاحبه‌ها انواع مختلفی دارند، از جمله، مصاحبه تلفنی، رو در رو، به صورت آنلاین و غیره همگی از روش‌های مختلف مصاحبه هستند. هنگام طراحی سوالات مصاحبه باید به نکات زیر توجه کنید.

• به این فکر کنید که با چه کسی مصاحبه خواهید کرد. در واقع جمعیت هدف را در نظر بگیرید.
• در نظر بگیرید که چه نوع اطلاعاتی را می‌خواهید از مصاحبه بدست آورید. متغیرهای موجود در تحقیق علمی را در نظر داشته باشید.
• این سوال را خودتان بپرسید که چرا می‌خواهید اطلاعات عمیق پیرامون موضوع تحقیق خود را دنبال کنید. این کار دلیل استفاده از مصاحبه را روشن می‌کند.
• راهنمای مصاحبه تهیه کنید. به این ترتیب انجام مصاحبه را می‌توانید به دیگران واگذار کنید.
• خود را معرفی کنید و هدف مصاحبه را توضیح دهید.
• سوالات خود را طراحی کنید تا مصاحبه شوندگان بتوانند به پاسخ پرسش‌های تحقیق شما کمک کنند. زمان لازم برای فکر و پاسخ دادن به سوالات را در نظر بگیرید.
• با گروه بندی سوالات برحسب نوع و مضامین، دنباله‌ای از سوالات/موضوعات خود داشته باشید تا به مقصود خود در پاسخ عمیق برسید.
• اطمینان حاصل کنید که سوالات شما واضح و قابل درک هستند.

برای اجرای مصاحبه نیز موضوعاتی را باید روشن کنید. در ادامه فهرستی از این موضوعات را مشاهده می‌کنید که قبل از اجرای مصاحبه باید در مورد آن‌ها تصمیم گرفته و امکانات را برای اجرای آن‌ها فراهم کنید.

• آیا باید روش نظرسنجی یا مصاحبه را انتخاب کنیم؟
• آیا می خواهید مصاحبه‌گر دوم (دستیار) با خود همراه داشته باشید؟
• آیا می خواهید نتایج مصاحبه را در یک دفتر یادداشت ثبت کنید؟
• آیا لازم است مصاحبه ضبط شود؟ در این صورت، آیا وقت دارید که مصاحبه ضبط شده را رونویسی کنید؟
• محل انجام مصاحبه کجا خواهد بود؟ از قبل محل مصاحبه را هماهنگ کنید. توجه داشته باشید که محل مصاحبه باید کمترین اثر در نتایج مصاحبه را داشته باشد تا نظرات به طور دقیق ثبت شوند.
• زمان تقریبی هر مصاحبه را در نظر بگیرید. به نظر شما هر کدام از مصاحبه‌ها چقدر طول می‌کشند؟ این زمان را قبلا با مصاحبه شونده هماهنگ کنید.
• آیا لازم است شرایط محرمانه بودن را بررسی کنید؟ به مصاحبه شونده اطمینان دهید که اطلاعات جمع‌آوری شده محرمانه مانده و روش کلی محرمانگی را شرح دهید.

البته توجه داشته باشید که در حقیقت، بسیاری از محققان از روش مخلوطی از مصاحبه و نظرسنجی برای گردآوری داده‌ها استفاده می‌کنند. مصاحبه می‌تواند برای پیگیری برخی از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی‌ها مفید باشد. به عنوان مثال، برای بررسی بیشتر پاسخ‌های آنها می‌توان یک مصاحبه ترتیب داد.

از آنجا که مصاحبه کننده می‌تواند کیفیت نتیجه مصاحبه را کنترل کند، آموزش مصاحبه کننده بسیار مهم محسوب می‌شود. اگر بیش از یک مصاحبه کننده در مطالعه شما نقش دارند، مهم است که قبل از شروع مطالعه رسمی، هر مصاحبه کننده روش مصاحبه را بفهمد و مراحل مصاحبه را تکرار و تمرین کند تا نتایج حاصل از تجمیع مصاحبه‌ها، قابل استفاده و کاربردی باشد.

پیش از ادامه این مطلب باید این نکته را هم یادآوری کنیم که اگر می‌خواهید روش تحقیق را به شکل اصولی یاد بگیرید، می‌توانید از مجموعه آموزش روش تحقیق مقدماتی تا پیشرفته فرادرس کمک بگیرید.

ارائه نتایج یک طرح تحقیق علمی

اسنادی از داده‌ها و روند جمع آوری آن‌ها ایجاد کنید. داده‌ها را علاوه بر توصیف، تجزیه و تحلیل نیز بکنید. به این ترتیب به شکل یک نمایشنامه، طرح تحقیق را از آغاز تا پایان با فراز و فرودهای مختلف همراه کرده و برای تمرکز بیشتر خواننده و ارتباط با اعداد و ارقام، از جدول و نمودارهای گویا و زیبا استفاده کنید. درک و دریافت اطلاعات از طریق جدول و نمودارها با سرعت بیشتری صورت گرفته و مقایسه‌ها را ساده‌تر می‌کند.

فیلم آموزش گوگل فرم – ایجاد انواع فرم و پرسشنامه آنلاین با Google Forms در فرادرس

کلیک کنید

هنگام ارائه یا تهیه مطالب گزارش تحقیق، در جزئیات غرق نشوید، به جای اینکه همه آنچه را که پاسخ دهندگان در نظر سنجی یا مصاحبه عنوان کرده‌اند، در مورد موضوعات اصلی به خواننده اطلاعات بدهید و نتایج گویه‌ها را با نمودار و جدول، نمایش و ارائه کنید. نتایج را به صورت کیفی بیان کنید، مثلا بگوید که «بیشتر مردم گفته‌اند» یا «تعداد کمی از مردم احساس می‌کنند». اعداد و ارقام را به گزارشات جدولی و نمودارها بسپارید.

از نقل قول‌های کوتاه در جایی استفاده کنید که نکته خاصی را به خوبی نشان می‌دهند. به محرمانه بودن احترام بگذارید، مثلا می‌توانید به جای عبارت «دکتر» از اسامی «یک عضو هیئت علمی»، «یک دانشجو» یا «مشتری» استفاده کنید.

اگر از یک نظرسنجی آنلاین استفاده کرده‌اید، نرم‌افزار به طور خودکار داده‌ها را جمع می‌کند و فقط لازم است نتایج را به صورت یک فایل اطلاعاتی بارگیری کرده و روی رایانه شخصی خود ثبت کنید. معمولا، قالب فایل‌های اطلاعاتی به گونه‌ای است که توسط اکثر برنامه‌های صفحه گسترده (مانند اکسل) قابل بازیابی و نمایش است.

اگر از یک پرسشنامه کاغذی استفاده کرده‌اید، باید پاسخ‌های پرسشنامه‌ها را به صورت دستی به صفحه گسترده منتقل کنید. هر شماره سوال را به عنوان ستون قرار دهید و برای پاسخ‌های هر شخص از یک ردیف استفاده کنید. چنین ساختاری را به عنوان ساختار بانک اطلاعاتی یا پایگاه داده می‌شناسیم. سپس به هر پاسخ ممکن یک عدد یا «کد» (مانند مقیاس لیکرت) اختصاص دهید. وقتی همه داده‌ها ثبت شد، تعداد و درصدها را برای سوالات پرسشنامه مشخص و محاسبه کنید.

پس از انجام محاسبات، درصد و تعداد افراد برای هر پاسخ را توسط جداول یا نمودار نمایش داده‌ها و در متن گزارش به آن‌ها ارجاع دهید. علاوه بر آمار توصیفی که مشخصه یافته‌های نظرسنجی شماست، در صورت لزوم می توانید از روش‌های آماری استنباطی و آزمون فرض آماری نیز استفاده کنید.

کاهش بُعد و سازماندهی داده‌ها کاری است که باید هنگام خلاصه‌سازی و ثبت اطلاعات قبل از تجزیه و تحلیل آماری در گزارش تحقیقی بگنجانید. یک مصاحبه یک ساعته می‌تواند 20 تا 25 صفحه متن ایجاد کند. هنگامی که شروع به سازماندهی یادداشت‌های کار میدانی خود در مورد موضوعات تحقیق می‌کنید، می‌توانید به راحتی تشخیص دهید که کدام قسمت از داده‌های شما برای تجزیه و تحلیل قابل استفاده بوده و چه مسائلی را باید کنار بگذارید.

به داده‌ها مفهوم و هویت ببخشید. سعی کنید داده‌ها را در مفاهیم و با توجه به ویژگی‌هایی که دارند، دسته‌بندی کنید. این کار را  می‌توانید با پرسیدن سوالاتی که در ادامه دیده می‌شود، انجام دهید.

• چه موضوعات یا موضوعات اصلی در این شرکت‌کننده/مصاحبه شونده، شما را تحت تأثیر قرار داده است؟ 
• آیا مورد دیگری وجود داشت که در این شرکت‌کننده/ مصاحبه شونده، برجسته، جالب، روشن کننده یا مهم باشد؟
• در مورد هر یک از سوالات هدفی که برای این مخاطب/مصاحبه شونده داشتید، چه اطلاعاتی کسب کردید (یا موفق به کسب آنها نشدید)؟

تجمیع و بررسی پیوند و رابطه بین داده‌ها، می‌تواند به درک پدیده مورد تحقیق کمک کند. شاخص‌ها و ابزارهای مفیدی در آمار برای سنجش وابستگی بین متغیرها و داده‌ها وجود دارد که می‌توانید در طرح تحقیقاتی خود از آن‌ها استفاده کرده و نتایج را به شکل ماتریس همبستگی یا نمودارهای دو بُعدی نمایش دهید.

مدل‌های وابستگی مانند مدل‌های رگرسیونی، امکان نمایش رابطه خطی بین متغیر وابسته و مستقل را در طرح تحقیقی شما فراهم می‌کنند. بنابراین آگاهی از نحوه اجرای هر یک از مدل‌های موجود در تکنیک‌های رگرسیونی می‌تواند به طرح تحقیقاتی شما غنای بیشتری ببخشد.

خلاصه و جمع‌بندی

در این نوشتار با نحوه اجرای و روش تحقیق علمی آشنا شده و بخصوص برای جمع آوری اطلاعات فرم‌های پرسشنامه (نظرسنجی) و مصاحبه مورد بحث قرار گرفت. مزایا و معایب هر یک از تکنیک‌های جمع‌آوری داده‌ها نیز تحلیل شده و در انتها هم برای تهیه گزارش تحقیقاتی، راه‌کارهایی معرفی شد. همانطور که خواندید، ایجاد جدول‌های آماری و رسم نمودارهای وابسته به آن در یک تحقیق علمی، در درک مقادیر و مقایسه آ‌ن‌ها کمک شایانی کرده و از سردرگمی خواننده در هنگام متن گزارش یا تحقیق علمی می‌کاهد.