عنصر مولکولی چیست؟ — به زبان ساده + مثال

زمانی که دانش‌آموزان با مفهوم مولکول و عنصر آشنا می‌شوند، ممکن است در ابتدای راه با مشکلاتی روبرو باشند. به طور مثال زمانی که صحبت از مولکول اکسیژن یا نیتروژن شود، به اشتباه این مولکول را با اتم اکسیژن یا نیتروژن به اشتباه بگیرند. برای درک این موضوع باید بدانیم عنصر مولکولی چیست تا درک بهتری از سوالات شیمی داشته باشیم. عنصر مولکولی به موادی می‌گویند که حداقل شامل دو اتم از یک عنصر شیمیایی باشند. این دو اتم، به کمک پیوند شیمیایی به یکدیگر متصل شده‌اند. به طور مثال، هیدروژن $$(H_2)$$ را می‌توان به عنوان یک عنصر مولکولی در نظر گرفت. در این مطلب به زبان ساده به بیان این مفهوم می‌پردازیم.

منظور از عنصر مولکولی چیست ؟

عنصر مولکولی به مواد شیمیایی می‌گویند که در آن‌ها، حداقل دو اتم از یک عنصر شیمیایی با یکدیگر پیوند داشته باشند. تعریف «عنصر مولکولی» (Molecular Element) را نباید با «ترکیب شیمیایی» (Chemical Compound) اشتباه گرفت زیرا ترکیب شیمیایی شامل دو یا چند اتم از عنصرهای شیمیایی مختلف است.

نام ۷ عنصر مولکولی چیست ؟

در جدول زیر، نام ۷ عنصر مولکولی به همراه فرمول شیمیایی آن‌ها آورده شده است. در حقیقت، این مواد شیمیایی، مولکول‌هایی دو‌اتمی به شمار می‌آیند.

همچنین، برای آشنایی با دسته‌بندی‌های مختلف عنصرها، می‌توانید مطلب «عنصرها به چند دسته تقسیم می شوند — تقسیم بندی عناصر + مثال» را مطالعه کنید.

عنصر مولکولی در جدول تناوبی

در تصویر زیر می‌توانید ۷ عنصر مولکولی را در جدول تناوبی عناصر مشاهده کنید. البته در جدول زیر، بیشتر، مولکول‌های دو‌اتمی دیده می‌شوند. مولکول‌های فسفر، گوگرد و سلنیوم را نیز می‌توان در دسته‌ مولکول‌های چنداتمی قرار داد.

با توجه به این‌که بحث‌های مربوط به انواع عنصر و اتم‌ها در مقطع هفتم و هشتم تحصیلی بررسی می‌شوند، «فرادرس» اقدام به انتشار فیلم آموزش علوم تجربی - پایه هفتم کرده که لینک آن در ادامه آورده شده است.

فیلم آموزش علوم تجربی – پایه هفتم در فرادرس

کلیک کنید

فرق بین عنصر اتمی و عنصر مولکولی چیست ؟

فرق بین عنصر اتمی و عنصر مولکولی را باید در تعریف آن‌ها جستجو کرد. به بیان ساده، عنصر اتمی به ذره‌ای شیمیایی می‌گویند که به شکل مستقل و جداگانه‌ای وجود داشته باشد اما عنصر مولکولی به ماده‌ای گفته می‌شود که شامل دو یا چند اتم از یک عنصر باشد.

فیلم آموزش علوم تجربی – پایه هشتم – بخش شیمی در فرادرس

کلیک کنید

در جدول زیر، فرق بین عنصر مولکولی و اتمی آورده شده است.

عنصرهای اتمی، مواد شیمیایی بسیار پایداری هستند که ما آن‌ها را با نام گازهای نجیب نیز می‌شناسیم. بنابراین، امکان حضور آن‌ها به صورت اتم‌های مجزا نیز وجود دارد. در مقابل، عنصر مولکولی به ترکیب‌های شیمیایی می‌گویند که در آن‌ها حداقل دو اتم از یک ترکیب شیمیایی وجود داشته باشد. این اتم‌ها نیز همان‌طور که گفته شد از طریق پیوند شیمیایی به یکدیگر متصل شده‌اند.

بحث در مورد عنصر مولکولی

تا اینجا به خوبی می‌دانیم که عنصر مولکولی چیست و چه تفاوتی با عنصر اتمی دارد. در ادامه و برای درک بیشتر، توضیحات کامل‌تری در این رابطه داده می‌شود.

مواد گوناگونی در طبیعت به صورت پیوندهای حاصل از دو یا چند اتم مشابه وجود دارند. قدرت این پیوندها به گونه‌ای است که ماده حاصل، رفتاری همچون یک جزء مجزا دارد. به این مواد حاصل از ترکیب چند اتم، مولکول می‌گویند.

در تعریف ساده، به کوچکترین بخش از یک ماده که خواص فیزیکی و شیمیایی آن ماده را داشته باشد، مولکول می‌گویند. در برخی موارد،‌ یک مولکول با یک اتم مشابه است. با این وجود، مولکول به طور معمول از چند اتم تشکیل می‌شود.

به طور طبیعی، برخی از عنصرها به صورت مولکول وجود دارند که از نمونه‌های آن، همچون جدول بالا می‌توان به هیدروژن و اکسیژن اشاره کرد که به صورت مولکول‌های دو‌اتمی وجود دارند.

همانند هر مولکول دیگری، برای مشخص شدن تعداد و نوع اتمی‌های موجود در این عنصرها می‌توان از فرمول مولکولی استفاده کرد. به طور مثال، فرمول مولکولی برای هیدروژنِ عنصری به صورت $$H_2$$ نمایش داده می‌شود که در آن، $$H$$ نماد هیدروژن است و زیروند ۲ بیان می‌کند که دو اتم از این عنصر در مولکول وجود دارد. در این مطلب، دیدیدم که عنصرهای دواتمی دیگری هم وجود دارند. البته به غیر از موارد اشاره شده در جدول بالا، عنصرهای دیگری نیز به صورت مولکول وجود دارند. به طور مثال، گوگرد معمولا به صورت مولکولی با هشت اتم $$(S_8)$$ وجود دارد. همچنین، فسفر نیز به صورت مولکول چهاراتمی $$(P_4)$$ در طبیعت یافت می‌شود.

در تصویر بالا، نوعی از نحوه نمایش مولکول‌ها را مشاهده می‌کنید. هریک از اتم‌ها با استفاده از کره یا گلوله‌های کوچکی نشان داده شده‌اند. اتصال اتم‌ها به یکدیگر نیز به کمک میله‌هایی نشان داده شده است. در حقیقت، این میله‌ها نشان‌دهنده پیوند شیمیایی بین اتم‌ها است. برای آشنایی بیشتر با پیوندهای شیمیایی، مطالعه مطالب زیر پیشنهاد می‌‌شود.

• پیوند کووالانسی — به زبان ساده
• پیوند یونی — به زبان ساده
• پیوند هیدروژنی – به زبان ساده
• پیوند فلزی — به زبان ساده
• پیوند داتیو — به زبان ساده

عنصر مولکولی هشت اتمی

همانطور که پیش‌تر هم گفته شد، گوگرد در طبیعت به صورت هشت‌اتمی یافت می‌شود و بنابراین، می‌توان از آن به عنوان عنصر مولکولی هشت اتمی نام برد.

جمع‌بندی

در این آموزش یاد گرفتیم که عنصر مولکولی چیست چه تفاوتی با عنصر اتمی دارد. این بحث از آنجایی اهمیت دارد که بسیاری از دانش‌آموزان، زمانی که محاسبات استوکیومتری را شروع می‌کنند، به جای استفاده درست از ضرایب صحیح استوکیومتری، به اشتباه عدد دیگری را برای آن‌ها در نظر می‌گیرند. به طور مثال، ممکن است در صورتِ سوالی، واژه «اکسیژن» آورده شده باشد و دانش‌آموز بدون در نظر گرفتن $$O_2$$ از $$O$$ در محاسبات کمک بگیرد.