فرادرسصرف فعل در عربی — آموزش به زبان ساده با مثال
صرف فعل در عربی فرایندی است که نشان میدهد چگونه افعال از مجموعه‌ای از حروف پایه (معمولاً سه حرف) ساخته می‌شوند و چگونه در زمان‌های مختلف تغییر می‌کنند تا جنسیت، تعداد اشخاص و جنبه‌های دیگر را منعکس کنند. دقت کنید که صرف فعل در عربی نیازمند تمرین و تکرار است. در این آموزش از مجله فرادرس با صرف فعل در عربی و زمان فعلهای مختلف آشنا می‌شویم. به عبارت دیگر، نحوه صرف فعلهای ماضی و مضارع عربی، همچنین فعلهای امر و نهی را بررسی خواهیم کرد.
جنبه‌های صرف فعل در عربی
هنگام صرف افعال در زبان عربی، آنچه باید در نظر داشت سه جنبه زیر است:
شخص (اول، دوم، سوم): وقتی که در مورد فاعلی صحبت می‌کنیم و او در آنجا حضور ندارد، سوم شخص داریم. همچنین، زمانی که به فاعلی می‌پردازیم که حضور دارد، دوم شخص است. و زمانی که خود گوینده و فاعل چیزی را درباره خود بیان می‌کند، اول شخص است.
بنابراین، من و ما اول شخص هستند که در عربی به آن‌ها، به‌ترتیب، متکلم وحده و متکلم مع‌الغیر می‌گویند. تو و شما دوم شخص هستند که در عربی به آن‌ها مخاطب می‌گویند. و او و آن‌ها سوم شخص هستند که در عربی غایب نامیده می‌شوند.
جنس (مذکر و مؤنث): در برخی زبان‌ها، مانند زبان فارسی، فعل‌ها برای فاعل‌های مذکر و مؤنث تفاوتی با هم ندارند. اما در زبان عربی، جنس فاعل که در فعل نمود پیدا می‌کند مهم است و فعل در زبان عربی می‌تواند مذکر یا مؤنث باشد.
عدد (مفرد، مثنی و جمع): در عربی از هر سه شخص استفاده میشود و جنسیت نیز به دو دسته مذکر و مؤنث تقسیم میشود. عدد فعل در عربی بر سه قسم است: مفرد، مثنی و جمع. منظور از مفرد یک نفر، منظور از مثنی دو نفر و منظور از جمع سه شخص و بیشتر است.
با توجه به وجود سه شخص با دو جنس و سه نوع کثرت، تعداد هجده (۱۸ = ۳ × ۲ × ۳) صیغه وجود خواهد داشت. جدول زیر این صیغه‌ها را نشان میدهد.
| اول شخص (متکلم) | مذکر | مفرد | من (مرد) |
| مثنی | ما (دو مرد) | ||
| جمع | ما (چند مرد) | ||
| مؤنث | مفرد | من (زن) | |
| مثنی | ما (دو زن) | ||
| جمع | ما (چند زن) | ||
| دوم شخص (مخاطب ) | مذکر | مفرد | تو (مرد) |
| مثنی | شما (دو مرد) | ||
| جمع | شما (چند مرد) | ||
| مؤنث | مفرد | تو (زن) | |
| مثنی | شما (دو زن) | ||
| جمع | شما (چند زن) | ||
| سوم شخص (غایب) | مذکر | مفرد | او (مرد) |
| مثنی | آن‌ها (دو مرد) | ||
| جمع | آن‌ها (چند مرد) | ||
| مؤنث | مفرد | او (زن) | |
| مثنی | آن‌ها (دو زن) | ||
| جمع | آن‌ها (چند زن) |
با این حال، همه صیغه‌ها برای اول شخص بیان نمی‌شوند (مثنی و جمع یکی هستند). الگوی واقعی جدول صرف فعل عربی بهصورت زیر است.
| اول شخص (متکلم) | مذکر و مؤنث | مفرد (وحده) | من |
| جمع (مع‌الغیر) | ما | ||
| دوم شخص | مذکر | مفرد | تو (مرد) |
| مثنی | شما (دو مرد) | ||
| جمع | شما (چند مرد) | ||
| مؤنث | مفرد | تو (زن) | |
| مثنی | شما (دو زن) | ||
| جمع | شما (چند زن) | ||
| سوم شخص | مذکر | مفرد | او (مرد) |
| مثنی | آن‌ها (دو مرد) | ||
| جمع | آن‌ها (چند مرد) | ||
| مؤنث | مفرد | او (زن) | |
| مثنی | آن‌ها (دو زن) | ||
| جمع | آن‌ها (چند زن) |
برای آشنایی با مباحث عربی دبیرستان، پیشنهاد می‌کنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
- برای مشاهده مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی + اینجا کلیک کنید.
زمان‌های صرف فعل در عربی
در عربی، زمان‌ها را به سه دسته ماضی (گذشته)، مضارع (حال) و مستقبل (آینده) دسته‌بندی می‌کنند.
- فعل ماضی: فعل ماضی فعلی است که بر گذشته دلالت دارد و درباره کاری یا چیزی است که در گذشته انجام شده است.
- فعل مضارع: فعل مضارع فعلی است که مربوط به انجام کار یا پذیرفتی حالتی در زمان فعلی است.
- فعل مستقبل: فعل مستقبل در عربی، فعلی است که برای انجام کار یا بیان حالتی در زمان آینده به‌کار استفاده میشود.
در ادامه، روش ساخت این فعل‌ها را بیان می‌کنیم.
صرف فعل ماضی در عربی
برای ساختن فعل ماضی در عربی، کافی است به انتهای ریشه فعل، پسوندهایی را اضافه کنیم که نشان‌دهنده شخص و عدد و جنس فعل هستند. در جدول زیر، صیغههای ماضی ریشه کَتَبَ» را آورده‌ایم.
| صیغه | ضمیر منفصل | مثال | معنی |
| مفرد مذکر غایب | هُوَ | هُوَ کَتَبَ (ریشه ماضی + ــَـ) | آن مرد نوشت. |
| مفرد مؤنث غایب | هِيَ | هِيَ کَتَبَتْ (ریشه ماضی + ـَتْ) | آن زن نوشت. |
| مثنی مذکر غایب | هُما | هُما کَتَبا (ریشه ماضی + ا) | آن دو مرد نوشتند. |
| مثنی مؤنث غایب | هُما | هُما کَتَبَتا (ریشه ماضی + ـَتا) | آن دو زن نوشتند. |
| جمع مذکر غایب | هُم | هُم کَتَبُوا (ریشه ماضی + ـوا) | آن چند مرد نوشتند. |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ | هُنَّ کَتَبْنَ (ریشه ماضی + نَ) | آن چند زن نوشتند. |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ | أنْتَ کَتَبتَ (ریشه ماضی + تَ) | تو (مرد) نوشتی. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ | أنْتِ کَتَبتِ (ریشه ماضی + تِ) | تو (زن) نوشتی. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما | أنْتُما کَتَبْتُما (ریشه ماضی + تُما) | شما دو مرد نوشتید. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما | أنْتُما کَتَبْتُما (ریشه ماضی + تُما) | شما دو زن نوشتید. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ | أنْتُمْ کَتَبتُم (ریشه ماضی + تُم) | شما چند مرد نوشتید. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ | أنْتُنَّ کَتَبتُنَّ (ریشه ماضی + تُنَّ) | شما چند زن نوشتید. |
| متکلم وحده | أنا | أنا کَتَبْتُ (ریشه ماضی + تُ) | من نوشتم. |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ | نَحْنُ کَتَبنا (ریشه ماضی + نا) | ما نوشتیم. |
به پسوندهایی که با رنگ قرمز مشخص کرده‌ایم و به انتهای بن ماضی اضافه شده و صیغه فعل را می‌سازد، «ضمیر متصل» می‌گوییم. «ضمایر منفصل» یا جدا نیز وجود دارند که می‌توانیم از آن‌ها در جمله استفاده کنیم و در جدول بالا آورده شده‌اند.
برای آشنایی بیشتر با فعل ماضی در عربی، به آموزش «فعل ماضی در عربی چیست؟ + مثال و به زبان ساده» از مجله فرادرس مراجعه کنید.
صرف فعل ماضی منفی در عربی
برای آنکه فعل ماضی را منفی کنیم، به‌سادگی کلمه «ما» را قبل از فعل می‌آوریم. بر این اساس، جدول زیر صرف فعل ماضی منفی برای فعل «کَتَبَ» را نشان میدهد.
| صیغه منفی | مثال | معنی |
| مفرد مذکر غایب | هُوَ ما کَتَبَ (ما + فعل ماضی مثبت) | آن مرد ننوشت. |
| مفرد مؤنث غایب | هِيَ ما کَتَبَتْ (ما + فعل ماضی مثبت) | آن زن ننوشت. |
| مثنی مذکر غایب | هُما ما کَتَبا (ما + فعل ماضی مثبت) | آن دو مرد ننوشتند. |
| مثنی مؤنث غایب | هُما ما کَتَبَتا (ما + فعل ماضی مثبت) | آن دو زن ننوشتند. |
| جمع مذکر غایب | هُم ما کَتَبُوا (ما + فعل ماضی مثبت) | آن چند مرد ننوشتند. |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ ما کَتَبْنَ (ما + فعل ماضی مثبت) | آن چند زن ننوشتند. |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ ما کَتَبتَ (ما + فعل ماضی مثبت) | تو (مرد) ننوشتی. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ ما کَتَبتِ (ما + فعل ماضی مثبت) | تو (زن) ننوشتی. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما ما کَتَبْتُما (ما + فعل ماضی مثبت) | شما دو مرد ننوشتید. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما ما کَتَبْتُما (ما + فعل ماضی مثبت) | شما دو زن ننوشتید. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ ما کَتَبتُم (ما + فعل ماضی مثبت) | شما چند مرد ننوشتید. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ ما کَتَبتُنَّ (ما + فعل ماضی مثبت) | شما چند زن ننوشتید. |
| متکلم وحده | أنا ما کَتَبْتُ (ما + فعل ماضی مثبت) | من ننوشتم. |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ ما کَتَبنا (ما + فعل ماضی مثبت) | ما ننوشتیم. |
برای آشنایی بیشتر با نحوه منفی کردن فعلهای ماضی عربی می‌توانید به مطلب زیر در مجله فرادرس مراجعه کنید.
صرف فعل مضارع در عربی
برای ساخت فعل مضارع در عربی، پیشوندها و پسوندها را به ریشه فعل اضافه می‌کنیم. جدول زیر نحوه ساخت فعل مضارع را با افزودن پیشوندها و پسوندها به ریشه فعل نشان میدهد.
| صیغه | ضمیر منفصل | ساختار فعل | مثال | معنی |
| مفرد مذکر غایب | هُوَ | یَـ + ریشه فعل | هُوَ یَکْتُبُ | آن مرد می‌نویسد. |
| مفرد مؤنث غایب | هِیَ | تَـ + ریشه فعل | هِیَ تَکْتُبُ | آن زن می‌نویسد. |
| مثنی مذکر غایب | هُما | یَـ + ریشه فعل + ان | هُما یَکْتُبان | آن دو مرد می‌نویسند. |
| مثنی مؤنث غایب | هُما | تَـ + ریشه فعل + ان | هُما تَکتُبان | آن دو زن می‌نویسند. |
| جمع مذکر غایب | هُم | یَـ + ریشه فعل + ونَ | هُم یَکْتَبونَ | آن چند مرد می‌نویسند. |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ | یَـ + ریشه فعل + نَ | هُنَّ یَکْتُبنَ | آن چند زن می‌نویسند. |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ | تَـ + ریشه فعل | أنْتَ تَکْتُبُ | تو (مرد) می‌نویسی. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ | تَـ + ریشه فعل + ین | أنْتِ تَکْتُبین | تو (زن) می‌نویسی. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما | تَـ + ریشه فعل + ان | أنْتُما تَکْتُبان | شما دو مرد می‌نویسید. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما | تَـ + ریشه فعل + ان | أنْتُما تَکْتُبان | شما دو زن می‌نویسید. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ | تَـ + ریشه فعل + ونَ | أنْتُمْ تَکْتَبونَ | شما چند مرد می‌نویسید. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ | تَـ + ریشه فعل + نَ | أنْتُنَّ تَکْتُبنَ | شما چند زن می‌نویسید. |
| متکلم وحده | أنا | أ + ریشه فعل | أنا أکْتُبُ | من می‌نویسیم. |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ | نَـ + ریشه فعل | نَحْنُ نَکْتُبُ | ما می‌نویسیم. |
برای آشنایی بیشتر با فعل مضارع در عربی، به آموزش «فعل مضارع در عربی چیست ؟ به زبان ساده + مثال» از مجله فرادرس مراجعه کنید.
صرف فعل مضارع منفی در عربی
منفی کردن فعل مضارع، مشابه آنچه برای منفی کردن فعل ماضی گفتیم، با افزودن یک کلمه قبل از آن انجام میشود. برای منفی کردن فعل مضارع در عربی، کافی است قبل از فعل کلمه «لا» را بیاوریم. توجه به این نکته ضروری است که در پیشوندها و پسوندهای فعل تغییر حاصل نمی‌شود. برای فعل «کتب»، افعال مضارع منفی در جدول زیر آورده شده‌اند.
| صیغه | مثال جمله منفی | معنی |
| مفرد مذکر غایب | هُوَ لا یَکْتُبُ (لا+ فعل مضارع مثبت) | آن مرد نمی‌نویسد. |
| مفرد مؤنث غایب | هِیَ لا تَکْتُبُ (لا+ فعل مضارع مثبت) | آن زن نمی‌نویسد. |
| مثنی مذکر غایب | هُما لا یَکْتُبان (لا+ فعل مضارع مثبت) | آن دو مرد نمی‌نویسند. |
| مثنی مؤنث غایب | هُما لا تَکتُبان (لا+ فعل مضارع مثبت) | آن دو زن نمی‌نویسند. |
| جمع مذکر غایب | هُم لا یَکْتَبونَ (لا+ فعل مضارع مثبت) | آن چند مرد نمی‌نویسند. |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ لا یَکْتُبنَ (لا+ فعل مضارع مثبت) | آن چند زن نمی‌نویسند. |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ لا تَکْتُبُ (لا+ فعل مضارع مثبت) | تو (مرد) نمی‌نویسی. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ لا تَکْتُبین (لا+ فعل مضارع مثبت) | تو (زن) نمی‌نویسی. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما لا تَکْتُبان (لا+ فعل مضارع مثبت) | شما دو مرد نمی‌نویسید. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما لا تَکْتُبان (لا+ فعل مضارع مثبت) | شما دو زن نمی‌نویسید. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ لا تَکْتَبونَ (لا+ فعل مضارع مثبت) | شما چند مرد نمی‌نویسید. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ لا تَکْتُبنَ (لا+ فعل مضارع مثبت) | شما چند زن نمی‌نویسید. |
| متکلم وحده | أنا لا أکْتُبُ (لا+ فعل مضارع مثبت) | من نمی‌نویسیم. |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ لا نَکْتُبُ (لا+ فعل مضارع مثبت) | ما نمی‌نویسیم. |
صرف فعل مستقبل در عربی
برای ساخت فعل مستقبل، کافی است پیشوند «سَـ» را به ابتدای فعل مضارع اضافه کنیم. یک راه دیگر این است که کلمه «سَوفَ» را قبل از فعل مضارع بیاوریم. البته توجه به این نکته ضروری است که فقط دقت داشته باشید که «سَـ» برای آینده نزدیک و «سَوفَ» برای آینده دور است. جدول زیر، صرف فعل «کتب» را برای زمان مستقبل نشان میدهد.
| صیغه | ضمیر منفصل | ساختار فعل | مثال | معنی |
| مفرد مذکر غایب | هُوَ | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | هُوَ سَیَکْتُبُ (هُوَ سوفَ یَکْتُبُ) | آن مرد خواهد نوشت. |
| مفرد مؤنث غایب | هِیَ | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | هِیَ سَتَکْتُبُ (هِیَ سوفَ تَکْتُبُ) | آن زن خواهد نوشت. |
| مثنی مذکر غایب | هُما | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | هُما سَیَکْتُبان ( هُما سوفَ یَکْتُبان) | آن دو مرد خواهند نوشت. |
| مثنی مؤنث غایب | هُما | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | هُما سَتَکتُبان (هُما سوفَ تَکتُبان) | آن دو زن خواهند نوشت. |
| جمع مذکر غایب | هُم | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | هُم سَیَکْتَبونَ (هُم سوفَ یَکْتَبونَ) | آن چند مرد خواهند نوشت. |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | هُنَّ سَیَکْتُبنَ (هُنَّ سوفَ یَکْتُبنَ) | آن چند زن خواهند نوشت. |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | أنْتَ سَتَکْتُبُ (أنْتَ سوفَ تَکْتُبُ) | تو (مرد) خواهی نوشت. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | أنْتِ سَتَکْتُبین (أنْتِ سوفَ تَکْتُبین) | تو (زن) خواهی نوشت. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | أنْتُما سَتَکْتُبان (أنْتُما سوفَ تَکْتُبان) | شما دو مرد خواهید نوشت. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | أنْتُما سَتَکْتُبان (أنْتُما سوفَ تَکْتُبان) | شما دو زن خواهید نوشت. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | أنْتُمْ سَتَکْتَبونَ (أنْتُمْ سوفَ تَکْتَبونَ) | شما چند مرد خواهید نوشت. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | أنْتُنَّ سَتَکْتُبنَ (أنْتُنَّ سوفَ تَکْتُبنَ) | شما چند زن خواهید نوشت. |
| متکلم وحده | أنا | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | أنا سَأَکْتُبُ (أنا سوفَ أَکْتُبُ) | من خواهم نوشت. |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ | سَـ + فعل مضارع (سوفَ + فعل مضارع) | نَحْنُ سَنَکْتُبُ (نَحْنُ سوفَ نَکْتُبُ) | ما خواهیم نوشت. |
صرف فعل مستقبل منفی در عربی
برای ساخت فعل مستقبل منفی در عربی، کافی است «سَـ» سا «سَوف» قبل از فعل را حذف کنیم. سپس قبل از فعل کلمه «لن» را بیاوریم. دقت کنید که باد فعل مضارع را منصوب کنیم. یعنی اینکه برای فعل‌هایی که مرفوع هستند، علامه ضمه را به فتحه تبدیل کنیم. همچنین، باید «ن» آخر فعل‌ها را که پسوند هستند حذف کنیم؛ البته جز فعلهای جمع مؤنث. بنابراین، صرف فعل مستقبل منفی برای فعل «کتب» بهصورت جدول زیر خواهد بود.
| صیغه | ضمیر منفصل | ساختار فعل | مثال | معنی |
| مفرد مذکر غایب | هُوَ | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع با فتحه | هُوَ لن یَکْتُبَ | آن مرد نخواهد نوشت. |
| مفرد مؤنث غایب | هِیَ | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع با فتحه | هِیَ لن تَکْتُبَ | آن زن نخواهد نوشت. |
| مثنی مذکر غایب | هُما | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع + حذف ن | هُما لن یَکْتُبا | آن دو مرد نخواهند نوشت. |
| مثنی مؤنث غایب | هُما | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع + حذف ن | هُما لن تَکتُبا | آن دو زن نخواهند نوشت. |
| جمع مذکر غایب | هُم | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع + حذف ن | هُم لن یَکْتَبوا | آن چند مرد نخواهند نوشت. |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع | هُنَّ لن یَکْتُبنَ | آن چند زن نخواهند نوشت. |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع با فتحه | أنْتَ لن تَکْتُبَ | تو (مرد) نخواهی نوشت. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع + حذف ن | أنْتِ لن تَکْتُبی | تو (زن) نخواهی نوشت. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع + حذف ن | أنْتُما لن تَکْتُبا | شما دو مرد نخواهید نوشت. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع | أنْتُما لن تَکْتُبا | شما دو زن نخواهید نوشت. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع + حذف ن | أنْتُمْ لن تَکْتَبوا | شما چند مرد نخواهید نوشت. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع | أنْتُنَّ لن تَکْتُبنَ | شما چند زن نخواهید نوشت. |
| متکلم وحده | أنا | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع با فتحه | أنا لن أَکْتُبَ | من نخواهم نوشت. |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ | حذف سَـ یا سوفَ + افزدون لن + فعل مضارع با فتحه | نَحْنُ لن نَکْتُبَ | ما نخواهیم نوشت. |
صرف فعل امر در عربی
فعل امر، همان‌گونه که از نامش برمی‌آید، فعلی است که بر دستور و امر برای انجام یک کار دلالت دارد. فعل امر را می‌توان برای صیغههای غایب و مخاطب ساخت. اما آنچه در کتاب‌های درسی برای بیان فعل امر بیان میشود، برای صیغههای مخاطب است و ما نیز در این آموزش به صرف فعل امر برذای صیغههای مخاطب یا همان دوم شخص می‌پردازیم. بنابراین، ۶ صیغه برای فعل امر داریم.
فعل امر از فعل مضارع ساخته میشود. بدین منظور باید دو مرحله اصلی طی کنیم:
۱. برای ساخت فعل امر کافی است حرف «تـ» را از ابتدای فعل مضارع حذف کنیم و به‌جای آن همزه «أ» به ابتدای فعل اضافه کنیم. اما علامت همزه نیز مهم است. برای حرکت همزه دو حالت زیر را داریم:
- اگر حرکت عین‌الفعل ضمه (ــُـ) باشد، حرکت همزه نیز ضمه خواهد بود: اُ.
- اگر حرکت عین‌الفعل فتحه (ــَـ) یا کسره (ــِـ) باشد، حرکت همزه کسره خواهد بود: اِ.
۲. پس از قرار دادن همزه، باید فعل را مجزوم کنیم. برای مجزوم کردن، کارهای زیر را انجام می‌دهیم:
- ضمه انتهای فعل را ساکن می‌کنیم.
- «ن» آخر فعل را حذف می‌کنیم. البته دقت کنید که استثنایی وجود دارد و آن اینکه «نَ» جمع مؤنث را حذف نمی‌کنیم.
جدول زیر، صرف فعل امر برای «کتب» را نشان میدهد.
| صیغه | ضمیر منفصل | ساختار فعل | مثال | معنی |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ | اُ یا اِ + فعل مضارع + تبدیل ضمه انتها به سکون | أنْتَ اُكْتُبْ | تو (مرد) بنویس. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ | اُ یا اِ + فعل مضارع + حذف نَ آخر فعل | أنْتِ اُكْتُبِي | تو (زن) بنویس. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما | اُ یا اِ + فعل مضارع + حذف نَ آخر فعل | أنْتُما اُكْتُبَا | شما دو مرد بنویسید. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما | اُ یا اِ + فعل مضارع + حذف نَ آخر فعل | أنْتُما اُكْتُبَا | شما دو زن بنویسید. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ | اُ یا اِ + فعل مضاع + حذف نَ آخر فعل | أنْتُمْ اُكْتُبُوا | شما چند مرد بنویسید. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ | اُ یا اِ + فعل مضارع | أنْتُنَّ اُكْتُبْنَ | شما چند زن بنویسید. |
صرف فعل نهی در عربی
فعل نهی، بر بازداشتن از کاری یا چیزی دلالت می‌کند.
فعل نهی با آوردن کلمه «لا» قبل از فعل مضارع و مجزوم کردن فعل ساخته میشود. به این «لا» لای نهی می‌گوییم.
برای مجزوم کردن فعل، کارهای زیر را انجام می‌دهیم:
- اگر حرکت آخر فعل ضمه (ــُـ) باشد، آن را ساکن می‌کنیم.
- اگر در آخر فعل «ن» داشته باشیم، آن را حذف می‌کنیم؛ البته جز جمع‌های مؤنث.
دقت کنید که اگرچه فعل نهی را می‌توان از تمام فعلهای مضارع ساخت، اما این فعل معمولاً برای صیغههای مخاطب بیان میشود.
جدول زیر صیغههای نهی فعل «کتب» را نشان میدهد.
| صیغه | ضمیر منفصل | ساختار فعل | مثال | معنی |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ | لا + فعل مضارع + تبدیل ضمه انتها به سکون | أنْتَ لا تكْتُبْ | تو (مرد) ننویس. |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ | لا + فعل مضارع + حذف نَ آخر فعل | أنْتِ لا تكْتُبِي | تو (زن) ننویس. |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما | لا + فعل مضارع + حذف نَ آخر فعل | أنْتُما لا تكْتُبَا | شما دو مرد ننویسید. |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما | لا + فعل مضارع + حذف نَ آخر فعل | أنْتُما لا تكْتُبَا | شما دو زن ننویسید. |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ | لا + فعل مضاع + حذف نَ آخر فعل | أنْتُمْ لا تكْتُبُوا | شما چند مرد ننویسید. |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ | لا + فعل مضارع | أنْتُنَّ لا تكْتُبْنَ | شما چند زن ننویسید. |
مثال صرف فعل در عربی
در این بخش می‌خواهیم می‌خواهیم مثال «نصر» (کمک کردن) را بررسی کنیم و صرف فعل را برای آن بنویسیم. سعی کنید معنی این فعل‌ها را بنویسید و مثال‌های مختلفی را طبق قواعدی که گفتیم، بنویسید.
مثال صرف فعل ماضی مثبت و ماضی منفی
جدول زیر صرف فعل ماضی مثبت و ماضی منفی را برای «نصر» نشان میدهد.
| صیغه | صرف فعل ماضی مثبت | صرف فعل ماضی منفی |
| مفرد مذکر غایب | هو نَصَرَ | هو ما نَصَرَ |
| مفرد مؤنث غایب | هی نَصَرَتْ | هی ما نَصَرَتْ |
| مثنی مذکر غایب | هُما نَصَرَا | هُما ما نَصَرَا |
| مثنی مؤنث غایب | هما نَصَرَتَا | هما ما نَصَرَتَا |
| جمع مذکر غایب | هُم نَصَرُوا | هُم ما نَصَرُوا |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ نَصَرْنَ | هُنَّ ما نَصَرْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ نَصَرْتَ | أنْتَ ما نَصَرْتَ |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ نَصَرْتِ | أنْتِ ما نَصَرْتِ |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما نَصَرْتُمَا | أنْتُما ما نَصَرْتُمَا |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما نَصَرْتُمَا | أنْتُما ما نَصَرْتُمَا |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ نَصَرْتُمْ | أنْتُمْ ما نَصَرْتُمْ |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ کَتَبتُنَّ | أنْتُنَّ ما کَتَبتُنَّ |
| متکلم وحده | أنا نَصَرْتُنَّ | أنا ما نَصَرْتُنَّ |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ نَصَرنا | نَحْنُ ما نَصَرنا |
مثال صرف فعل مضارع مثبت و مضارع منفی
در جدول زیر صرف فعل مضارع مثبت و مضارع منفی برای «نصر» آورد شده است.
| صیغه | صرف فعل مضارع مثبت | صرف فعل مضارع منفی |
| مفرد مذکر غایب | هو يَنْصُرُ | هو لا يَنْصُرُ |
| مفرد مؤنث غایب | هی تَنْصُرُ | هی لا تَنْصُرُ |
| مثنی مذکر غایب | هُما يَنْصُرَانِ | هُما لا يَنْصُرَانِ |
| مثنی مؤنث غایب | هُما تَنْصُرَانِ | هُما لا تَنْصُرَانِ |
| جمع مذکر غایب | هُم يَنْصُرُونَ | هُم لا يَنْصُرُونَ |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ يَنْصُرْنَ | هُنَّ لا يَنْصُرْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ تَنْصُرُ | أنْتَ لا تَنْصُرُ |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ تَنْصُرِينَ | أنْتِ لا تَنْصُرِينَ |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما تَنْصُرَانِ | أنْتُما لا تَنْصُرَانِ |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما تَنْصُرَانِ | أنْتُما لا تَنْصُرَانِ |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ تَنْصُرُونَ | أنْتُمْ لا تَنْصُرُونَ |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ يَنْصُرْنَ | أنْتُنَّ لا يَنْصُرْنَ |
| متکلم وحده | أنا أَنْصُرُ | أنا لا أَنْصُرُ |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ نَنْصُرُ | نَحْنُ لا نَنْصُرُ |
مثال صرف فعل مستقبل مثبت و مستقبل منفی
در جدول زیر، صرف فعل مستقبل مثبت و مستقبل منفی را برای «نصر» آورده‌ایم.
| صیغه | صرف فعل مستقبل مثبت | صرف فعل مستقبل منفی |
| مفرد مذکر غایب | هو سَيَنْصُرُ (سوفَ يَنْصُرُ) | هو لن يَنْصُرُ |
| مفرد مؤنث غایب | هی سَتَنْصُرُ (سوفَ تَنْصُرُ) | هی لن تَنْصُرُ |
| مثنی مذکر غایب | هُما سَيَنْصُرَانِ (سوفَ يَنْصُرَانِ) | هُما لن يَنْصُرَا |
| مثنی مؤنث غایب | هُما سَتَنْصُرَانِ (سوفَ تَنْصُرَانِ) | هُما لن تَنْصُرَا |
| جمع مذکر غایب | هُم سَيَنْصُرُونَ (سوفَ يَنْصُرُونَ) | هُم لن يَنْصُرُوا |
| جمع مؤنث غایب | هُنَّ سَيَنْصُرْنَ (سوفَ يَنْصُرْنَ) | هُنَّ لن يَنْصُرْنَ |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ سَتَنْصُرُ (سوفَ تَنْصُرُ) | أنْتَ لن تَنْصُرُ |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ سَتَنْصُرِينَ (سوفَ تَنْصُرِينَ) | أنْتِ لن تَنْصُرِي |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما سَتَنْصُرَانِ (سوفَ تَنْصُرَانِ) | أنْتُما لن تَنْصُرَا |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما سَتَنْصُرَانِ (سوفَ تَنْصُرَانِ) | أنْتُما لن تَنْصُرَا |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ سَتَنْصُرُونَ (سوفَ تَنْصُرُونَ) | أنْتُمْ لن تَنْصُرُوا |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ سَيَنْصُرْنَ (سوفَ يَنْصُرْنَ) | أنْتُنَّ لن يَنْصُرْنَ |
| متکلم وحده | أنا سَأَنْصُرُ (سوفَ أَنْصُرُ) | أنا لن أَنْصُرُ |
| متکلم مع‌الغیر | نَحْنُ سَنَنْصُرُ (سوفَ نَنْصُرُ) | نَحْنُ لن نَنْصُرُ |
مثال صرف فعل امر و نهی
جدول زیر صرف فعل امر و نهی را برای «نصر» نشان میدهد.
| صیغه | صرف فعل امر | صرف فعل نهی |
| مفرد مذکر مخاطب | أنْتَ اُنْصُرْ | أنْتَ لا تَنْصُرْ |
| مفرد مؤنث مخاطب | أنْتِ اُنْصُرِي | أنْتِ لا تَنْصُرِي |
| مثنی مذکر مخاطب | أنْتُما اُنْصُرَا | أنْتُما لا تَنْصُرَا |
| مثنی مؤنث مخاطب | أنْتُما اُنْصُرَا | أنْتُما لا تَنْصُرَا |
| جمع مذکر مخاطب | أنْتُمْ اُنْصُرُوا | أنْتُمْ لا تَنْصُرُوا |
| جمع مؤنث مخاطب | أنْتُنَّ اُنْصُرْنَ | أنْتُنَّ لا يَنْصُرْنَ |
سوالات رایج درباره صرف فعل در عربی
در این قسمت به برخی از سوالات مربوط به مبحث صرف فعل در عربی به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.
منظور از صرف فعل در عربی چیست؟
در زبان عربی باید از فعل مناسب در زمان و صیغه مخصوص به خود آن استفاده کنیم. و این یعنی اینکه باید صرف فعل ماضی، مضارع، امر و مستقبل را در ۱۴ صیغه غائب، مخاطب و متکلم بلد باشیم.
هر کدام از افعال عربی چگونه منفی می‌شوند؟
برای منفی کردن ماضی باید «ما» قبل از آن، برای مضارع باید از «لا» قبل از فعل استفاده کنیم و برای منفی کردن فعل امر باید فعل نهی در همان صیغه بسازیم. برای افعال مستقبل نیز باید حرف ناصبه «لن» را جایگزین س‍َ و سوف کنیم.
انتهای کدام دسته از افعال عربی مجزوم میشود؟
فعلهای امر و نهی از جمله افعال مجزوم عربی هستند و انتهای فعل مستقبل منفی که با حرف «لن» همراه میشود، حالت نصب را در صیغههای جمه با حذف نون نشان میدهد.
تمرین صرف فعل در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «مطلب صرف فعل در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید.تمرین اول شامل ۱۰ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است. تمرین دوم نیز ۱۰ سوال دارد. در این بخش از تمرین‌ها باید از ریشه‌های فعل داده شده، فعلهای مناسب با صیغه های داخل پرانتز بسازید.
تمرین اول
گزینه درست را انتخاب کنید.
۱. یک فعل از ....... تشکیل میشود.
مصدر، مفعول، زمان
زمان، مفعول، فاعل
مصدر، فاعل، زمان
مصدر، فاعل، مفعول
۲. فعل د«سمعمتُ» چه صیغه‌ای است؟
مذکر غائب
مذکر مخاطب
مونث غايب
متکل وحده
۳. کدامیک با توجه به ضمیر ان درست است؟
أنتن کتبتنَّ
أنتما کتبتما
أنتِ کتبتْ
نحن کتبنَ
۴. درستنَّ چه صیغه‌ای است؟
جمع مذکر غایب
جمع مذکر مخاطب
جمع مونث غایب
جمع مونث مخاطب
۵. صیغه «غايبات» فعل دَرَسَ کدام است؟
درسنَ
درسنا
درسوا
درستُنَّ
۶. کدام فعل مثبت است؟
لا یعملُ
لستُ أعملُ
لن نعملَ
لَیعملُ
۷. کدام گزینه مکمل «فاطمة و زینب .... الملابس.» است؟
تغسلُ
یغسلانِ
نغسلُ
تغسلانِ
۸. در حالت نصب و جزم در کدام گزینه «نون» حذف نمی‌شود؟
یدرسان
تدرسین
یدرسنَ
تدرسونَ
۹. فعل امر از کدام یک ساخته میشود؟
ماضی
مضارع
مصدر
جحد
۱۰. در کدام گزینه «لا» حرف نهی است؟
لا تدرسْ
لایدرسان
لا تدرسین
لا یدرسون
تمرین دوم
از ریشه‌های فعل داده شده فعل مناسب با آنچه در پرانتز عنوان شده بسازید.
سوال۱: نصر (فعل امر، صیغه للمخطبات)
جواب: أُنصرنَ
سوال۲: کتب (فعل نهی، صیغه مخاطبان)
جواب: لاتکتبا
سوال۳: سمع (فعل ماضی، للمتکلمین)
جواب: سمعنا
سوال۴: فتح (فعل مضارع، للغائبین)
جواب: یفتحون
سوال۵: غسل (فعل ماضی، للمخاطبة)
جواب: غسلتِ
سوال۶: نظر (فعل امر، للمخاطبیْن)
جواب: أُنظرا
سوال۷: حضر (فعل مضارع، للغائبتان)
جواب: تحضران
سوال۸: فتح (فعل نهی، للمخطب)
جواب: لاتفتحْ
سوال۹: نجح (فعل ماضی، متکل وحده)
جواب: نجحتُ
سوال۱۰: نزل (فعل مضارع، للمخاطبة)
جواب: تنزلینَ
جمع‌بندی
در این آموزش از مجله فرادرس، با صرف فعل در عربی آشنا شدیم و آن را برای فعلهای ماضی، مضارع و مستقبل بیان کردیم. همچنین به صرف فعلهای منفی آن‌ها و فعلهای امر و نهی پرداختیم و مثال‌هایی را نیز ارائه کردیم.
سلام ؛
مؤنث فعل یَتَوَلّاٰه چیست ؟
یَتَوَلّاٰهٰا یا تَتَوَلّاٰهٰا ؟
سلام و وقت به‌خیر؛
این کلمه از دو بخش تشکیل شده است: فعل «يَتَوَلَّى» + ضمیر متصل «ه».
در صورتی که بخواهید خود فعل را بهصورت مؤنث دربیاورید، باید آن را به شکل «تَتَوَلَّى» صرف کنید اما اگر بخواهید ضمیر متصل را بهصورت مؤنث به کار ببرید، باید به‌جای «ه»، ضمیر «ها» را قرار بدهید.
سپاس از همراهی شما با مجله فرادرس
عالی
سلام، صرف فعل نهی، باید بر اساس فعل مضارع باشد نه فعل أمر، بنابرین اول افعال باید «تـ» باشد نه «أ»
کاملاً درسته
با سلام؛
متن اصلاح شد.
از توجه و دقت نظر شما سپاسگزاریم.