فرادرساسم جمع در فارسی – به زبان ساده با مثال و تمرین
به اسم‌هایی که در ظاهر شبیه به اسم‌های مفرد هستند اما مفهوم جمع دارند «اسم جمع» گفته میشود. اسم‌های جمع از نوع اسم‌های مکسر نیستند اما بر مجموعه‌ای از اشخاص، اشیاء و پدیده‌ها دلالت دارند. به‌طور مثال می‌توان به کلمه «گلّه» اشاره کرد که نه جمع مکسر است و نه نشانه جمع دارد. این کلمه بر مجموعه‌ای از حیوانات دلالت می‌کند. البته در زبان فارسی، انواع اسم‌ها را می‌توان هم به صورت مفرد به کار برد و هم می‌توان با استفاده از نشانه‌های جمع، آن‌ها را جمع بست. در این مطلب از مجله فرادرس، علاوه‌بر اینکه نشان می‌دهیم اسم جمع در فارسی چیست و چه کاربردی دارد، انواع آن را نیز با مثال بررسی می‌کنیم. در پایان، برای یادگیری بهتر این مبحث، تمرین‌هایی را در اختیارتان قرار می‌دهیم.
اسم جمع در فارسی چیست؟
اسم جمع یا اسم مجموعه، اسمی است که ظاهراً به اسم‌های مفرد شباهت دارد و در ساختار آن از نشانه جمع (ها، ان، ات، ون، ین) استفاده نمی‌شود. در عین حال، از نوع جمع‌های مکسر عربی (مانند مدارس، محافل، مجالس و...) نیست. اسم‌های جمع یا اسم‌های مجموعه، بر گروه یا مجموعه‌ای از افراد، اشیاء یا پدیده‌ها دلالت دارند.
علاوه‌بر اسم‌های جمع، اسم‌های دیگری هم در زبان فارسی به کار میروند که دلالت و کاربردهای متفاوتی دارند. اسم‌های فارسی را براساس دلالت بر یک یا چند شخص، شیء و... می‌توان به دو دسته مفرد و جمع تقسیم‌بندی کرد. اسم‌های مفرد بر یک فرد، شیء یا پدیده دلالت دارند اما اسم‌های جمع، بر بیش از یک فرد، شیء یا پدیده دلالت می‌کنند.
انواع اسم‌های فارسی و کاربرد آن‌ها در فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس توضیح داده شده است. با کلیک روی لینک زیر می‌توانید این فیلم آموزشی را تهیه و مشاهده کنید.
اسم‌های جمع هم می‌توانند از نوع فارسی و هم از نوع عربی باشند. رایج‌ترین اسم‌های جمع فارسی و عربی عبارتند از:
مردم، دسته، قوم، طایفه، قبیله، سپاه، گله، امّت، رمه، کاروان، لشکر، هنگ، تیپ، گروه، قوم، سپاه، ملّت و... .
اسم جمع در فارسی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: اسم جمع مربوط به انسان‌ها؛ اسم جمع مربوط به جانداران؛ اسم جمع مربوط به اشیاء. برخی از اسم‌های جمع ممکن است هم برای انسان و هم برای اشیاء به کار بروند. در جدول زیر، انواع اسم جمع در فارسی را براساس این تقسیم‌بندی مشاهده می‌کنید.
| اسم جمع مربوط به انسان‌ها | اسم جمع مربوط به جانداران | اسم جمع مربوط به اشیاء |
| مردم، هنگ، تیپ، دسته، گروه، طایفه، قوم، امّت، قبیله، ملّت، لشکر، سپاه، و... | گله، رمه و... | دسته، گروه و... |
ویژگی های اسم جمع فارسی
در بخش قبلی آموختید که اسم جمع در فارسی چیست و چه مثال‌هایی دارد. در این بخش، با برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های اسم‌های جمع فارسی آشنا می‌شوید. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین مشخصه‌های این نوع از اسم‌ها اشاره می‌کنیم.
- اسم جمع، صورت مفرد ندارد؛ یعنی نمی‌توان آن را به اسم مفرد تبدیل کرد. به‌طور مثال، اسم جمع «مردم» همیشه بر معنای جمع دلالت می‌کند و نمی‌توان آن را به صورت مفرد به کار برد.
- اسم جمع را می‌توان با نشانه‌های جمع، مجدداً جمع بست؛ مانند گله ← گله‌ها. با وجود این، اسم جمع حتی بدون نشانه‌های جمع هم دارای معنای جمع است. این اسم‌ها را می‌توان به صورت جمع مکسر نیز درآورد؛ مانند: طایفه ← طوایف.
اسم جمع در گروه اسمی
اسم‌ها، از هر نوعی که باشند، چه مفرد و چه جمع، با قرار گرفتن در کنار یکدیگر، گروه‌های اسمی را تشکیل می‌دهند. این اسم‌ها ممکن است به‌عنوان انواع هسته در گروه‌های اسمی یا وابسته‌های پیشین و پسین آن‌ها به کار بروند. اسم‌های جمع نیز ممکن است در گروه‌های اسمی چنین نقشی داشته باشند؛ یعنی به‌عنوان هسته آن‌ها (مانند دو قافله) یا وابسته این گروه‌ها (مانند مسیرِ کاروان) مورد استفاده قرار بگیرند.
با توجه به این نکته متوجه می‌شویم که شناخت گروه‌های اسمی و ساختار آن‌ها برای یادگیری بهتر اسم‌های جمع تا چه حد اهمیت دارد. به همین دلیل توصیه می‌کنیم فیلم‌های آموزشی زیر را در فرادرس مشاهده کنید. در تمامی این فیلم‌های آموزشی به گروه‌های اسمی و ساختار آن‌ها اشاره شده است.
- فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
چنانچه بخواهید نکته‌های بیشتری را در مورد دستور زبان فارسی یاد بگیرید، مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس حتماً برایتان مفید خواهد بود.
مثال اسم جمع فارسی
در این بخش، مثال‌هایی از اسم جمع در فارسی را بررسی می‌کنیم و کاربرد آن‌ها را توضیح می‌دهیم. با کمک فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس می‌توانید مثال‌های بیشتری را از اسم‌ها و ساختار آن‌ها بیاموزید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده می‌کنید.
مثال اول برای اسم جمع
در مثال زیر از اسم جمع «لشکر» استفاده شده است. این کلمه بر معنای جمع دلالت دارد؛ بدون اینکه نشانه جمع گرفته باشد.
لشکر دشمن سعی داشت به ما شبیخون بزند.
مثال دوم برای اسم جمع
«اقوام» در مثال زیر، اسم جمع است که مجدداً جمع بسته شده و به صورت جمع مکسر آمده است. این کلمه در واقع، اسم جمع «قوم» بوده است.
در ایران، اقوام گوناگونی در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.
مثال سوم برای اسم جمع
در مثال زیر از اسم جمع «گله» استفاده شده است. همان‌طور که در این مثال هم مشاهده می‌کنید، این اسم جمع بر مجموعه‌ای از حیوانات دلالت دارد.
گله گوسفندان را باید هر روز به چَرا ببرید.
مثال چهارم برای اسم جمع
«ملّت» نوعی اسم جمع است که بر مجموعه‌ای از انسان‌ها دلالت می‌کند. کاربرد این کلمه را در مثال زیر مشاهده می‌کنید.
ملّت ایران به قهرمانان خود افتخار می‌کند.
مثال پنجم برای اسم جمع
«گروه» اسم جمعی است که هم برای اشاره به مجموعه‌ای از انسان‌ها و هم برای دلالت بر مجموعه‌ای از اشیاء یا جانداران به کار می‌رود. در مثال زیر، این کلمه برای اشاره به مجموعه‌ای از انسان‌ها به کار رفته است.
گروه دانش‌آموزان به‌ترتیب وارد کلاس شدند.
مطابقت اسم جمع با فعل
در زبان فارسی، انواع فعل‌ها معمولاً به لحاظ مفرد یا جمع بودن با نهاد یا فاعل جمله مطابقت دارند. به عبارت دیگر، هرگاه نهاد جمله، اسم مفرد باشد، فعل همان جمله هم به صورت مفرد صرف میشود و شناسه فعلی مفرد می‌گیرد. برعکس، اگر نهاد یا فاعل جمله با نشانه جمع آمده باشد، فعل جمله با شناسه جمع صرف میشود.
صرف انواع فعل فارسی و ساختار آن‌ها را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس به‌راحتی بیاموزید.
برای اینکه با نحوه مطابقت اسم جمع و فعل جمله بیشتر آشنا شوید، به مثال‌های زیر توجه کنید.
در مثال اول، نهاد (گل) مفرد است و فعل جمله هم مطابق با آن صرف شده و شناسه مفرد (ـَ د) گرفته است. در حالی که در مثال دوم، نهاد (گل‌ها) با نشانه جمع «ها» آمده و فعل جمله نیز مطابق با آن، شناسه جمع (ـَ ند) گرفته است.
گل می‌شکفد.
گل‌ها می‌شکفند.
در بخش‌های قبل گفتیم که اسم جمع در فارسی، ظاهراً مفرد است، اما معنای جمع دارد. با توجه به این نکته، ممکن است بپرسید که اگر اسم جمع به‌عنوان نهاد یا فاعل جمله بیاید، فعل آن جمله به صورت مفرد صرف میشود یا جمع. در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که برخی از اسم‌های جمع همراه با فعل مفرد می‌آیند، اما بعضی دیگر هم با فعل مفرد و هم با فعل جمع به کار میروند.
به‌طور کلی، این اسم‌های جمع با فعل‌های مفرد می‌آیند: گله، لشکر، کاروان، قافله و... .
این اسم‌ها نیز هم با فعل مفرد و هم با فعل جمع به کار میروند: خلق، گروه، مردم، جمعیت و... .
مثال‌هایی از مطابقت اسم جمع با فعل جمله را در ادامه بررسی می‌کنیم.
مثال ۱
همان‌طور که در مثال‌های زیر هم قابل‌مشاهده است، اسم جمع «گروه» هم با فعل مفرد و هم با فعل جمع به کار می‌رود.
گروهی از دانش‌آموزان با شما همراهی می‌کند.
گروهی از دانش‌آموزان با شما همراهی می‌کنند.
مثال ۲
«قافله» اسم جمعی است که تنها با فعل مفرد می‌آید. کاربرد آن را در مثال زیر مشاهده می‌کنید.
قافله از این مسیر عبور کرد.
مثال ۳
«جمعیت» اسم جمع است و با فعل‌های مفرد و جمع به کار می‌رود. مثالی از کاربرد این اسم در جمله‌های زیر نشان داده شده است.
جمعیت به سوی محل برگزاری مراسم رفت.
جمعیت به سوی محل برگزاری مراسم رفتند.
شناسه‌های فعل‌های فارسی در مطلب زیر از مجله فرادرس، به‌طور کامل آموزش داده شده‌اند.
تفاوت اسم جمع با جمع مکسر
از آنجایی که اسم‌های جمع، بدون نشانه‌های جمع به کار میروند، گاهی ممکن است تشخیص آن‌ها از اسم‌های جمع مکسر دشوار باشد. به این دلیل که اسم‌های جمع مکسر نیز بدون نشانه‌های جمع «ها»، «ان»، «ات، «ون» و «ین» به کار میروند. در ادامه، به مهم‌ترین تفاوت‌های آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- اسم‌های جمع مکسر را می‌توان به صورت مفرد به کار برد، اما اسم جمع را نمی‌شود به اسم مفرد تبدیل کرد. به‌طور مثال، جمع مکسر «مکاتب» را می‌توان به صورت اسم مفرد «مکتب» درآورد اما اسم جمع «رمه» را هرگز نمی‌توان به صوت مفرد به کار برد.
- جمع مکسر مخصوص کلمه‌های عربی است و معمولاً اسم‌های فارسی را به صورت جمع مکسر درنمی‌آورند. در حالی که اسم‌های جمع این محدودیت را ندارند و می‌توانند از نوع کلمه‌های فارسی (مردم) یا عربی (قوم) باشند.
- اسم جمع را می‌توان مجدداً جمع بست (لشکر ← لشکرها) اما اسم جمع مکسر را بهتر است مجدداً جمع نبندید.
سؤالات متداول
اکنون که با اسم جمع در فارسی آشنا شدید و انواع آن را هم شناختید، ممکن است سؤال‌هایی در مورد این مبحث به ذهنتان رسیده باشد. در این بخش، به برخی از سؤال‌های متداول در مورد اسم‌های جمع فارسی پاسخ می‌دهیم.
آیا اسم جمع هرگز با نشانه جمع نمی‌آید؟
در برخی موارد، ممکن است اسم‌های جمع با نشانه جمع همراه شوند؛ مانند کاروان ← کاروان‌ها. با این وجود، توجه داشته باشید که این اسم‌ها بدون نشانه جمع هم بر معنای جمع دلالت دارند.
آیا می‌توان اسم‌های جمع را به صورت جمع مکسر درآورد؟
بله، اسم‌های جمع عربی را می‌توان به صورت جمع مکسر درآورد؛ مانند ملّت ← ملل.
تمرین اسم جمع در فارسی
در این بخش، تمرین‌هایی در رابطه با اسم جمع در فارسی ارائه میشود که با پاسخگویی به آن‌ها می‌توانید آموخته‌هایتان را مرور کنید. تمرین‌های این بخش، ۱۰ پرسش چهارگزینه‌ای هستند. برای پاسخگویی به آن‌ها لازم است برای هر سؤال، گزینه مورد نظرتان را علامت بزنید.
در صورتی که بخواهید جواب درست هر سؤال را مشاهده کنید، باید بر روی گزینه «مشاهده جواب» که زیر هر کدام از پرسش‌ها قرار دارد، کلیک کنید. بعد از اینکه به همه سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده میشود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهای خود را در این آزمون مشاهده می‌کنید.
۱- کدام گزینه، اسم جمع است؟
گربه‌ها
اماکن
کاروان
سبزیجات
۲- کدام گزینه در مورد اسم‌های جمع، نادرست است؟
هرگز با نشانه جمع نمی‌آیند.
صورت مفرد ندارند.
همیشه بر معنای جمع دلالت دارند.
ممکن است با فعل مفرد یا جمع بیایند.
۳- در کدام گزینه، اسم جمع مجدداً جمع بسته شده است؟
محافل‌ها
مخارج‌ها
ترشی‌جات
دسته‌ها
۴- همه گزینه‌ها دارای صورت مفرد هستند، به جز...
والدین
ملّت
آقایون
خانم‌ها
۵- کدام گزینه هم با فعل مفرد و هم با فعل جمع به کار می‌رود؟
قافله
گله
مردم
لشکر
۶- کدام گزینه همیشه با فعل مفرد می‌آید؟
کاروان
گنجشک‌ها
فرشتگان
مدارس
۷- کدام گزینه در مورد تفاوت اسم جمع و جمع مکسر، نادرست است؟
اسم جمع، صورت مفرد ندارد اما جمع مکسر، صورت مفرد دارد.
جمع مکسر برای کلمه‌های عربی به کار می‌رود، اما اسم جمع می‌تواند هم عربی و هم فارسی باشد.
جمع‌های مکسر همیشه با فعل جمع می‌آیند، اما اسم‌های جمع همیشه با فعل مفرد به کار میروند.
اسم جمع را می‌توان دوباره جمع بست، اما جمع مکسر را نمی‌توان.
۸- کدام اسم جمع هم برای افراد و هم برای اشیاء به کار می‌رود؟
قوم
دسته
ملّت
خلق
۹- همه گزینه‌ها با فعل جمع می‌آیند، به جز...
درختان
بانوان
گله
دسته‌ها
۱۰- کدام گزینه در مورد کلمه «قافله» درست است؟
هم با فعل جمع و هم با فعل مفرد می‌آید.
هم برای افراد و هم برای اشیاء به کار می‌رود.
می‌توان آن را با نشانه جمع «ها»، دوباره جمع بست.
نوعی جمع مکسر به شمار می‌آید.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس، انواع اسم جمع در فارسی را بررسی کردیم و آن‌ها را با مثال توضیح دادیم. همچنین به نحوه صرف فعل‌ها مطابق با این نوع از اسم‌ها نیز اشاره کردیم. در ادامه، نشان دادیم که اسم‌های جمع با جمع‌های مکسر چه تفاوت‌هایی دارند. در نهایت، تمرین‌هایی را طراحی کردیم که با حل کردن آن‌ها می‌توانید سطح یادگیری خود را در مورد این مبحث ارزیابی کنید.
