فرادرسآموزش زبان ترکی آذربایجانی — رایگان و گام به گام
خانواده زبان‌های ترکی یک گروه از زبان‌های با ریشه مشترک هستند که تعداد آنها به بیش از 30 زبان می‌رسد. زبان‌های «اوغوز» بیشترین متکلمان را در بین زبان‌های ترکی دارند که شامل زبان‌های ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی و ترکمنی می‌باشند. در این مقاله از مجله فرارس، آموزش زبان ترکی آذربایجانی از الفبا تا ساخت جملات ساده مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
آموزش زبان ترکی آذربایجانی
زبان ترکی آذربایجانی، یکی از زبان‌های ترکی متعلق به دسته «اوغوزها» است. این زبان بیشتر در ایران و کشور آذربایجان تکلم می‌شود، اما در کشورهای ترکیه، عراق، گرجستان و روسیه نیز متکلمانی دارد. زبان‌های ترکی استانبولی و ترکی آذربایجانی از یک ریشه هستند و ساختارهای زبانی یکسانی دارند. با این حال، برخی تفاوت‌ها در آواها، کلمات و افعال آنها را از یکدیگر متمایز می‌کند. بنابراین آموزش زبان ترکی استانبولی کمی متفاوت‌تر از آموزش زبان ترکی آذربایجانی است.
هدف این مقاله بررسی تفاوت‌های بین این دو زبان نیست و تمرکز اصلی آن بر روی آموزش زبان ترکی آذربایجانی خواهد بود. در زبان ترکی آذربایجانی می‌توان از دو رسم‌الخط لاتین و عربی استفاده کرد. سعی می‌شود در حد ممکن این آموزش با استفاده از هر دو رسم‌الخط صورت بگیرد. هر جا که نیاز بود، تلفظ حروف و کلمات نیز به فارسی نوشته خواهد شد.
آموزش الفبای زبان ترکی آذربایجانی
برای شروع یادگیری هر زبانی بهتر است از الفبا و حروف آن شروع کرد. الفبای زبان ترکی آذربایجانی شامل «32» حرف است. در زبان ترکی استانبولی این تعداد برابر «29» حرف است و حروف «q»، «x» و «ə» در ترکی استانبولی وجود ندارند. در جدول زیر فهرست الفبای زبان ترکی آذربایجانی به هر دو رسم‌الخط و مثال نحوه تلفظ آنها آمده است.
تلفظ برخی حروف در ترکی با فارسی متفاوت است. حرف «q» که تلفظ آن در فارسی با حرف «ق» نوشته می‌شود بیشتر شبیه «گ» در فارسی تلفظ می‌شود. از طرفی حرف «g» که معادل فارسی آن با «گ» نمایش داده می‌شود، متفاوت از «گ» فارسی است و با چسبیدن میانه زبان به سقف دهان تلفظ می‌شود.
| حرف | نوشتار عربی | مثال | معني و تلفظ |
| Aa | آ ا | آلما (Alma) | سیب (آلما) |
| Bb | ب | باليق (Baliq) | ماهی (بالیق) |
| Cc | ج | جؤراب (Corab) | جوراب (جُراب) |
| Çç | چ | چانتا (Çanta) | کیف (چانتا) |
| Dd | د | دؤوشان (Dovşan) | خرگوش (دُوشان) |
| Ee | ائ -ئ | ائو (Ev) | خانه (اِو) |
| Əə | اَ یا «ه» در آخر کلمه | اَریک (Ərik) | زردآلو (اَریک) |
| Ff | ف | فيْنديْق (Fındıq) | فندق (فیندیق) |
| Gg | گ (با چسبیدن میانه زبان به سقف دهان متفاوت با گ فارسی) | گمی (Gəmi) | کشتی (گَمی) |
| Ğğ | غ (هیچگاه اول کلمه نمی‌آید) | تيْسباغا (Tısbağa) | لاک پشت (تیسباغا) |
| Hh | ه | هوْووز (Hovuz) | حوض (هُووز) |
| Xx | خ | خییار (Xiyar) | خیار (خییار) |
| Iı | ئ (همانند صدای شعاع در انگلیسی و اول کلمه نمی‌آید) | ساريْمساق (Sarımsaq) | سیر (ساریمساق) |
| İi | اي- ي- ی | ايشيْق (İşıq) | روشنایی (ایشیق) |
| Jj | ژ | ژورنال (Jurnal) | مجله (ژورنال) |
| Kk | ک | کیتاب (Kitab) | کتاب (کیتاب) |
| ق (صدای این حرف در ترکی مشابه حرف گ فارسی است) | قاز (Qaz) | غاز (قاز- این صدا مابین غ و گ است) | |
| Ll | ل | ليموْن (Limon) | لیمو (لیمُن) |
| Mm | م | مکتب (Məktəb) | مدرسه (مَکتَب) |
| Nn | ن | ننه (Nənə) | مادربزرگ-مادر (نَنَ) |
| Oo | اوْ-وْ (صدای اُ در فارسی) | اوْيونجاق (Oyuncaq) | اسباب بازی (اُیونجاق) |
| Öö | اوً-وً (بالای واو همزه قرار می‌گیرد و صدایی بین اُ و او دارد) | اوٌردک (Ördək) | اردک (اردک) |
| Pp | پ | پیشیک (Pişik) | گربه (پیشیک) |
| Rr | ر | روْبوْت (Robot) | ربات (رُبُت) |
| Ss | س | سبت (Səbət) | سبد (سَبَت) |
| Şş | ش | آسلان (Aslan) | شیر (آسلان) |
| Tt | ت | تئلئفوْن (Telefon) | تلفن (تِلِفُن) |
| Uu | او-و | اولدوز (Ulduz) | ستاره (اولدوز) |
| Üü | اوَ-وَ (بالاي واو علامت توان به صورت وارونه نوشته مي شود) | اوتو (Ütü) | اطو (همااند او منتها به صورت کشیده‌تر) |
| Vv | و | وئلوْسيپئد (Velosiped) | دوچرخه (وِلُسیپِد) |
| Yy | ي | يومورتا (Yumurta) | تخم‌مرغ (یومورتا) |
کدام حروف در زبان ترکی آذربایجانی صدادار هستند؟
از 32 حرف زبان ترکی آذربایجانی 9 حرف صدادار و بقیه بی صدا یا صامت هستند. حرف‌های «A»، «İ»، «E»، «Ə»، «I»، «O»، «U»،«Ö» و «Ü» حروف صدادار این زبان هستند. مصوت‌ها یا حروف صدادار در زبان ترکی آذربایجانی از لحاظ تلفظ همه شبیه هم نیستند و از جهت‌های مختلف به دسته‌های خاصی تقسیم می‌شوند.
یکی از این دسته‌بندی‌های مهم، تقسیم حروف صدادار به دو دسته «قالین» به معنی ضخیم و «اینجه» به معنی ظریف است. طبق این دسته‌بندی حروف «A»، «I»،«O» و «U» حروف «قالین» و حروف «Ə»، «E»، «İ»، «Ö» و «Ü» حروف «اینجه» هستند. مثال‌های هریک از این حروف را می‌توانید در جدول الفبا مشاهده کنید.
دسته‌بندی دوم مربوط به استفاده از لب یا عدم استفاده از آن است که به اصطلاح، «حروف صدادار بالب» و «حروف صدادار بی‌لب» نامیده می‌شوند. طبق این دسته‌بندی، حروف صدادار «Ö»، «U»، «O» و «Ü» حروف مصوت بالب و حروف «A»، «İ»، «I»، «Ə» و «E» حروف مصوت بی‌لب هستند. منظور از بالب یا بی‌لب بودن حروف این است که در ادای این حروف لب نقشی بر عهده دارد یا خیر. دسته‌بندی حروف صدادار، برای هماهنگی مصوت‌ها استفاده می‌شود که در بخش‌های بعدی آموزش داده می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با زبان ترکی آذربایجانی، الفبا و ویژگی‌های آن، می‌توانید فیلم آموزشی زیر را به صورت رایگان در فرادرس مشاهده کنید.
آموزش ضمایر فاعلی در زبان ترکی آذربایجانی
ضمایر فاعلی یکی دیگر از مباحث ابتدایی در آموزش هر زبانی است. در زبان ترکی به دلیل اینکه ضمایر جدا برای جنسیت زن و مرد وجود ندارد، یادگیری ضمایر بسیار آسان است. جدول زیر فهرست ضمایر شش‌گانه در زبان ترکی آذربایجانی را نشان می‌دهد.
| من | mən | ما | biz |
| تو | sən | شما | siz |
| او | o | آنها | onlar |
به جز ضمیر سوم شخص که در محاوره با حذف n به صورت «olar» تلفظ می‌شود، بقیه ضمایر هم در محاوره و هم در صحبت رسمی و نوشتار به همین شکل استفاده می‌شوند.در ترکی همانند فارسی فاعل در ابتدای جمله و فعل در انتهای آن قرار دارد. سایر اجزای جمله مانند صفت و مفعول و مسند بین این دو قرار می‌گیرند.
پیش از ورود به بحث صرف فعل «هست»، که پایه شروع بحث فعل‌سازی در زبان ترکی آذربایجانی است، باید قاعده هماهنگی مصوت‌ها را که در ترکی استانبولی نیز وجود دارد، بررسی کنیم. پس از بررسی و آموزش این قاعده، ساخت جمله با استفاده از ضمایر فاعلی و فعل هست آموزش داده خواهد شد.
قاعده هماهنگی مصوت‌ها در زبان ترکی آذربایجانی چیست؟
ترکی یک زبان التصاقی است، به این معنی که عمده قواعد دستور زبان آن با اضافه شدن پسوندهایی به فعل‌ها و اسم‌ها ایجاد می‌شوند. در زبان‌های التصاقی، کلمات جدید با اضافه شدن پسوند یا پیشوند به کلمات قبلی ساخته می‌شوند که در زبان ترکی بیشتر از پسوند استفاده می‌شود. اتصال پسوندها به کلمات، طبق قاعده هماهنگی مصوت‌ها انجام می‌شود.
طبق این قاعده، تمامی مصوت‌های یک کلمه باید از یک نوع باشند. بر این اساس، مصوت‌های یک کلمه همه باید «قالین» یا «اینجه» باشند. برای برخی کلمات دیگر علاوه بر این موضوع، «بالب» و «بی‌لب» بودن مصوت‌ها نیز باید هماهنگ شود. با این توضیحات، پسوندهای زبان ترکی سه حالت خواهند داشت.
- استفاده یکسان از پسوند برای همه مصوت‌ها. این زمانی اتفاق می‌افتد که پسوند شامل حرف صدادار نباشد.
- استفاده از پسوند در دو حالت برای مصوت‌های «قالین» و «اینجه»
- استفاده از پسوند در چهار حالت با توجه به «قالین» یا «اینجه» بودن در کنار «بالب» یا «بی‌لب» بودن مصوت‌های کلمه.
ساخت جمله با فعل هست و ضمایر فاعلی
فعل هست در زبان ترکی طبق جدول زیر صرف می‌شود. این فعل به انتهای اسم یا صفت قبل از خود می‌چسبد و معنی بودن می‌دهد. با توجه به اینکه فعل هست به صورت پسوند به کلمه قبلی می‌چسبد، ممکن است چند حالت برای آن وجود داشته باشد که با چند مثال آن را توضیح خواهیم داد.
| هستم | am | هستیم | ıq |
| هستی | san | هستید | siniz |
| هست | dır | هستند | dırlar |
همانطور که در جدول مشخص است فعل هست در تمامی ضمایر آن دارای مصوت است. بنابراین می‌تواند با توجه به کلمه قبل از خود به چند شکل تلفظ و نوشته شود. به عنوان مثال در صورتی که آخرین مصوت کلمه قبل از فعل، مصوت «a» باشد، در این صورت تلفظ و نوشتار آن به همان صورت «am» خواهد بود اما در غیر اینصورت، تلفظ و نوشتار آن به «əm» تغییر می‌کند. به مثال‌های زیر و نحوه تلفظ آنها توجه کنید.
| جمله فارسی | جمله ترکی | تلفظ | توضیح |
| من شاد هستم | Mən şadam | من شادام. | چون مصوت a در صفت شاد وجود دارد با اضافه شدن فعل هستم، نوشتار و تلفظ آن به همان صورت اصلی «آم» است. |
| من عصبانی هستم | Mən hırslıəm | من هیرسلی‌یَم. | در صفت عصبانی مصوت «ı» وجود دارد، بنابراین هنگام اضافه شدن فعل به آن نوشتار و تلفظ آن از «am» به «əm» تغییر می‌کند. |
| تو جوان هستی. | sən gəncsən | سّن گَنجسَن. | در صفت جوان آخرین مصوت «ə» است که با «a» موجود در فعل «هستی» هماهنگ نیست. بنابراین از «am» به «əm» تغییر می‌کند. |
| تو بچه هستی. | sən uşaqsan | سن اوشاق سان. | هماهنگی آخرین مصوت کلمه و فعل و عدم تغییر در نوشتار و تلفظ فعل هست. |
فعل هست، فعل اصلی برای ساخت سایر افعال است که با اضافه شدن به آخر فعل، فاعل یک فعل را مشخص می‌کند. در واقع نقش «am» در افعال اول شخص زبان ترکی همانند «میم» در انتهای فعل «می‌آيم» برای زبان فارسی است. نکات زیر در این مورد قابل توجه است.
- پسوندها اگر شامل مصوت «a» باشند آنگاه دو حالت برای تلفظ و نوشتار آن وجود دارد و اگر شامل حرف «ı» باشند، آنگاه برای نوشتار و تلفظ آن چهار حالت متصور است. این حالت‌ها با توجه به آخرین مصوت کلمه قبل از پسوند مشخص می‌شوند.
- برای منفی کردن فعل هست، کلمه «değil» قبل از فعل استفاده می‌شود. تلفط کلمه حاصل نیز از قواعد هماهنگی اصوات پیروی می‌کند. به طور مثال معادل ترکی جمله من شاد نیستم، عبارت «mən şad değiləm» است که تلفظ و نوشتار آن با «ə» است، چرا که آخرین حرف مصوت کلمه «değil» حرف «i» است که یک مصوت «اینجه» است و با «a» که یک مصوت «قالین» است، هماهنگ نیست.
- اگر فعل هست به یک فعل دیگر اضافه شده باشد، آنگاه عبارت «dır» هم از «سوم شخص مفرد» و هم از «سوم شخص جمع» حذف می‌شود. در بخش بعدی نحوه ساخت افعال آموزش داده خواهد شد.
با دریافت آموزش صحیح در حوزه قواعد و ساختارهای زبان ترکی آذربایجانی، بادگیری این زبان بسیار ساده و آسان خواهد بود. به دلیل اهمیت این موضوع، «فرادرس» فیلم آموزش زبان ترکی - سطح مقدماتی (A1 و A2) را تدوین کرده که لینک آن در ادامه آمده است.
- برای دیدن فیلم آموزش زبان ترکی - سطح مقدماتی (A1 و A2) + اینجا کلیلک کنید.
آموزش ساخت انواع فعل در زبان ترکی آذربایجانی
برای شروع آموزش زبان ترکی آذربایجانی برای ساخت جمله در زمان‌های مختلف، ابتدا ساخت انواع فعل خبری را آموزش می‌دهیم. ساختار کلی ساخت انواع فعل خبری از ترکیب چهار عنصر زیر تشکیل می‌شود. ابن چهار عنصر برای ساخت انواع زمان‌ها استفاده می‌شود. بنابراین، یادگیری این ساختار تا حدود زیادی یادگیری انواع زمان‌ها را در ترکی تضمین می‌کند.
- ریشه فعل
- زمان‌ساز اول
- زمان‌ساز دوم
- فعل هست برای مشخص کردن فاعل
منظور از ریشه فعل، قسمتی از فعل است که معنای اصلی را به دوش می‌کشد. در آموزش زبان ترکی آذربایجانی معمولا ریشه فعل به صورت فعل امری نیز استفاده می‌شود. در جدول زیر می‌توانید چند نمونه از افعال پرکاربرد زبان ترکی آذربایجانی را به همراه معنی و ریشه آنها مشاهده کنید.
| مصدر فعل | ریشه فعل | معنی و تلفظ |
| Baxmaq | Bax | نگاه کردن (باخماق) |
| Görmək | Gör | دیدن (گُرمَک) |
| Gəlmək | Gəl | آمدن (گَلمَک) |
| İçmək | İç | نوشیدن (ایچمَک) |
| Dözmək | Döz | صبر کردن (دُزمَک) |
| Eşitmək | Eşit | شنیدن (اِشیتمَک) |
| Sürmək | Sür | راندن (سورمَک) |
بخش بعدی زمان‌سازهای اول هستند که به ریشه فعل اضافه می‌شوند تا فعل جدید خبری ایجاد کنند. پنج پسوند زمان‌ساز در این بخش استفاده می‌شود که هر کدام بر اساس قاعده هماهنگی اصوات می‌توانند دو یا چهار حالت داشته باشند. جدول زیر این پسوندها را به همراه معنی آنها در فارسی نشان می‌دهد. استفاده از هرکدام از این پسوندها منجر به ایجاد یک زمان در ترکی آذربایجانی می‌شود.
| ır | 4 حالت بر اساس آخرین مصوت ریشه فعل | معادل «می» در زبان فارسی است. |
| dı | 4 حالت بر اساس آخرین مصوت ریشه فعل | با اضافه شدن به فعل، زمان آن را به گذشته تبدیل می‌کند. |
| ar | 2 حالت بر اساس آخرین مصوت ریشه فعل | معادل «می» در فارسی است اما جایگاه استفاده آن با پسوندساز اول متفاوت است. |
| miş | 4 حالت بر اساس آخرین مصوت ریشه فعل | معادل «ه» در زبان فارسی است مثل آمده، رفته، دیده و غیره. |
| acaq | 2 حالت بر اساس آخرین مصوت ریشه فعل | معادل «خواهد» در زبان فارسی است. |
پس از اضافه شدن زمان‌سازهای اول به فعل، نوبت به زمان‌سازهای دوم می‌رسد. وجود زمان‌ساز دوم ضروری نیست. بنابراین یک فعل تنها می‌تواند با ریشه فعل، زمان‌ساز اول و صرف فعل هست ایجاد شود. سه پسوند زمان ساز نوع دوم داریم که در جدول زیر آنها را به همراه معادل فارسی بررسی می‌کنیم.
| dı | 4 حالت بر اساس آخرین مصوت ریشه فعل | با اضافه شدن به فعل، زمان آن را به گذشته تبدیل می‌کند. |
| miş | 4 حالت بر اساس آخرین مصوت ریشه فعل | معادل «ه» در زبان فارسی است مثل آمده، رفته، دیده و غیره. |
| sa | 2 حالت بر اساس آخرین مصوت ریشه فعل | این پسوند عبارت «اگر ب» را به فعل اضافه می‌کند. |
قسمت آخر در تشکیل انواع فعل‌ها در آموزش زبان ترکی آذربایجانی، اضافه کردن صرف فعل «هست» به آخر فعل است. توجه داشته باشید، همانطور که در نکات مربوط به صرف فعل «هست» گفته شد، موقع اضافه شدن این فعل به سایر فعل‌ها «dır» برای سوم شخص مفرد و سوم شخص جمع حذف می‌شود.
یک نکته مهم دیگر در رابطه با ساخت فعل، این است که در صورتی که پسوند آخر فعل «dı» یا «sa» باشد، در این صورت حرف ابتدای فعل «هست» استفاده نمی‌شود. در جدول زیر فعل «هست» هنگام چسبیدن به ریشه یک فعل دیگر با در نظر گرفتن پسوندهای مختلف صرف شده است
سلام تشکر از زحمتتون.من اجدادم ترک بودن ولی بخاطر اتفاقاتی ترکی بلد نیستم و من به اجداد ترکم احترام میزارم. لطفا با پشتکار بیشتری پیگیر باشید.مکالمه روزانه و معمولی هم ضبط ثدا کنید و بزارید تو سایت و به من خبر بدید. اگر کلیپ کوتاه هم بسازید که عالیه….
مازندران هستم ولی به ترکی مسلطم
عشق اولصون
عالی قارداش😍
یاشاسین تورکلر
آقای آموزشی ما به شیر نمیگیم شیر میگیم آسلان
داداش فیلم آموزش زبان آذری نداری؟
با سلام؛
برای آشنایی با زبان ترکی می توانید به فیلم‌های آموزشی زیر مراجعه کنید:
آموزش زبان ترکی – ویژه ترک زبانان
آموزش زبان ترکی – سطح مقدماتی A1 و A2
با تشکر
سلام، وقت شما بخیر؛
از تذکر شما بابت این موضوع بسیار سپاسگزاریم، قسمت مربوطه بازبینی و اصلاح شد.
قدردان نظرات و همراهی شما هستیم.
عالی بود
سلام آیا این زبان ، قشقایی هم هست ؟؟ یا فقط آذری مختص به ارومیه و تبریز و اردبیل هست ؟؟؟
ترکی قشقایی اشتراکات خیلی خیلی زیادی با ترکی‌آذربایجانی داره به طوری که کلام یکدیگر رو به طور کامل درک می‌کنند ولی ترکمنی نسبتاً متفاوت هست.
در ضمن در خود ترکی‌آذربایجانی لهجه‌های تبریز و ارومیه مثل هم هستن و لهجه های اردبیل و زنجان هم به هم نزدیک هستن
خوب بود
تمامی زبان های ترکی که در ایران هستند اعم از ترکی آذربایجانی یا قشقایی یا تورکمنی یکسان هستند
سلام خسته نباشيد
ممنون خيلي عالي فقط 3 پيشنهاد داشتم
اگر ميشد دانلود كرد و پرينت گرفت و به كسي ارسال كرد خيلي عالي ميشد
خیلی مفید بود. واقعا لذت بردم. از اینکه پدر و مادرای امروزی که ترکی بلدن به بچه هاشون به جای یاد دادن زبان مادری دریغ میکنن احساس تاسف دارم.
هشتاد درصدش یکیه ولی من خودم قشقایی ام خیلی چیزاش ک اینجا نوشته با آذری یکی نیس
مرحبا
چوخ عالی
تشکر ادیرم
توضیح مقدماتی جامعی بود ، مرسی بابت تهیه مطلب ، اگر ادامه دار باشه خیلی خوبه