فرادرسمسند چیست؟ – توضیح به زبان ساده با مثال و تمرین
مسند در جمله‌های اسنادی آن صفتی و حالتی است که به وسیله فعل‌های اسنادی به نهاد جمله یعنی مسندالیه، نسبت داده می‌شود. برای مثال در جمله «این پارچه نخی است.»، کلمه «نخی» مسندی است که آن را به نهاد جمله (این پارچه) نسبت داده‌ایم. مسند می‌تواند صفت، انواع اسم‌ها و ضمیر باشد و فعل اسنادی نیز نباید معنای افعال تام (انجام کاری خاص) بدهد. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم مسند چیست، مسندالیه و فعل اسنادی چه هستند و چگونه مسند و مسندالیه را تشخیص بدهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای را برای تمرین درباره این موضوع، طرح کرده‌ایم.
مسند چیست؟
مسند همان صفت یا حالتی است که توسط فعل‌های اسنادی به نهاد جمله نسبت داده می‌شود. برای مثال در جمله «هوا گرم است.»، فعل اسنادی «است»، صفت «گرم» را به نهاد جمله یعنی «هوا» نسبت داده پس این صفت، مسند است. مسند فقط در جمله‌های اسنادی وجود دارد. یعنی اگر فعلی مانند افعال «است، بود، شد، گشت، گردید و...» در جمله وجود داشته باشد و معنای اسنادی بدهد، مسند نیز در جمله وجود خواهد داشت. منظور از معنای اسنادی این است که فعل جمله، انجام کار خاصی را نشان ندهد و فقط صفتی را به نهاد جمله نسبت بدهد.
برای یادگیری بهتر مسند می‌توانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را مشاهده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال مسند
در جدول زیر، مسند چند جمله اسنادی را مشخص کرده‌ایم تا با این نقش دستوری، بهتر آشنا شوید.
| مثال | مسند |
| دنیا پیچیده است. | پیچیده |
| همه آن‌ها کودک هستند. | کودک |
| هیجان‌زده شدند. | هیجان‌زده |
| «این قصه ایست دراز.» (خواجه عبدالله انصاری) | دراز |
| «که روا نیست در تاریخ تخسیر و تحریف و تقتیر و تبذیر کردن.» (بیهقی) | روا |
| چو خورشید گشت از جهان ناپدید شب تیره بر دشت، لشکر کشید (فردوسی) | ناپدید |
مثال مسند و مسندالیه
در جمله‌های اسنادی، مسند به وسیله افعال اسنادی یا افعال ربطی به مسندالیه نسبت داده می‌شود. در جدول زیر، مسند و مسندالیه چند جمله اسنادی را مشخص کرده‌ایم تا این اجزا را بهتر بشناسید. در ادامه، هرکدام از آن‌ها را به‌طور جداگانه و با نمونه‌های بیشتری بررسی می‌کنیم.
| مثال | مسندالیه | مسند |
| گل بی‌رخ یار خوش نباشد بی‌باده بهار خوش نباشد (حافظ) | گل / بهار | خوش / خوش |
| «و کار وزیر حسنک آشفته گشت.» (بیهقی) | کار وزیر حسنک | آشفته |
| سعدی غم نیستی ندارد جان دادن عاشقان نجات است (سعدی) | جان دادن عاشقان | نجات |
| ز ریگش نیست ایمن هیچ جویی مسلم نیست از سنگش سبویی (نظامی) | هیچ جویی / سبویی | ایمن / مسلم |
نکته: ممکن است مسند در برخی از جمله‌های اسنادی همراه با حرف اضافه بیاید، برای مثال در جمله «گناه از من است.» از «سعدی» عبارت «از من» مسند این جمله و معنای آن، «متعلق به من» است.
یادگیری مسند در فارسی هفتم
تا اینجا یاد گرفتیم مسند چیست و با مسندالیه نیز آشنا شدیم. لازم است بدانیم که مسندجزئی از یکی از انواع جمله‌های فارسی است و در زبان فارسی، جمله‌های مختلفی با اجزای متفاوت وجود دارند که شناخت و یادگیری همه آن‌ها مهم و ضروری است. برای مثال اگر تفاوت فعل اسنادی با فعل غیراسنادی را ندانیم، نمی‌توانیم تشخیص بدهیم که جمله دارای مسند و مسندالیه است یا دارای فاعل و مفعول و دیگر نقش‌های دستوری. به همین دلیل در این بخش، تعدادی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آوردهایم که برای شناخت و یادگیریِ مسند و سایر اجزای جمله‌ها مفید هستند.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مفعول فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
همچنین برای یادگیری کامل مباحث مختلف درس ادبیات در دوره متوسطه از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
اجزای جمله اسنادی
حالا که یاد گرفتیم مسند چیست، با دیگراجزای جمله اسنادی نیز آشنا می‌شویم. جمله‌های اسنادی از نهاد و گزاره تشکیل می‌شوند و خود گزاره این جمله‌ها نیز متشکل از مسند و فعل اسنادی است. نهاد یا مسندالیه همان اسم یا گروهی اسمی است که مسند جمله را به آن نسبت می‌دهیم. مسند نیز صفت و حالتی است که به‌وسیله فعل اسنادی، آن را به نهاد جمله نسبت می‌دهیم. پس در این بخش، نمونه‌هایی از جمله‌های اسنادی را بررسی می‌کنیم تا با اجزای آن‌ها یعنی نهاد، مسند و افعال اسنادی بیشتر آشنا شوید.
- فعل اسنادی
- مسند
- مسندالیه
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری اجزای جمله‌های اسنادی و دیگر جمله‌های فارسی از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس که لینک آن را در کادر پایین آوردهایم، استفاده کنید.
جدول اجزای جمله اسنادی
در جدول زیر، مسندالیه، مسند و فعل ربطی جمله‌های اسنادی زیر را مشخص کرده‌ایم و در ادامه همین بخش، هرکدام از این اجزا را با بررسی مثال‌های بیشتری یاد می‌گیریم.
شکفته شد گل حمرا و گشت بلبل مست
صلا سرخوشی ای صوفیان باده‌پرست
(حافظ)
| مسندالیه | مسند | فعل اسنادی |
| گل حمرا | شکفته | شد |
| بلبل | مست | گشت |
فعل اسنادی
فعل‌های اسنادی یا ربطی مانند «است، بود، شد، گشت، گردید و...» برعکس افعال تام یا خاص، انجام و عدم انجام کار خاصی را نشان نمی‌دهند بلکه فقط صفت و حالتی را به نهاد جمله منتسب می‌کنند. به همین دلیل نیز به این افعال، فعل ربطی می‌گوییم زیرا رابط و واسطه‌ای میان مسندالیه و مسند هستند. در این بخش به معرفی افعال اسنادی یا ربطی و بررسی تفاوت فعل اسنادی با فعل تام می‌پردازیم.
تفاوت فعل تام و فعل اسنادی
فعل‌های تام یا خاص برخلاف افعال اسنادی، برای نسبت دادن به کار نمی‌روند بلکه هرکدام از آن‌ها دارای معنای خاصی هستند و انجام کاری خاص را بیان می‌کنند. برای مثال، فعل‌های «نوشت، خورد، پوشید، رفت و...» همگی تام یا خاص هستند. در جدول زیر، تفاوت این دو نوع فعل را به‌طور خلاصه قرار داده‌ایم و نمونه‌هایی از آن‌ها را با هم مقایسه کرده‌ایم.
| فعل تام | فعل اسنادی |
| انجام و عدم انجام کاری خاص | نسبت دادن و ندادنِ صفت و حالتی به نهاد جمله |
| پاسخ مسئله‌های ریاضی را نوشتم. | مسئله‌های ریاضی آسان هستند. |
| با صدای بلند حرف می‌زنند. | صدای آن‌ها بلند است. |
| زمین دور خورشید می‌گردد. | حال ما دگرگون می‌گردد. |
نکته: همانطور که در مثال‌های آخر جدول بالا مشاهده می‌کنید، فعل «می‌گردد» هم به معنای اسنادی و هم با معنای خاص به کار رفته است پس اگر فعل‌هایی که به عنوان فعل‌های اسنادی می‌شناسیم در جمله‌ای معنای انجام کار خاصی را بدهند، فعل تام هستند نه فعل اسنادی یا ربطی.
مثال ۱
در مثال زیر، فعل «بشد» که از مصدر «شدن» ساخته شده است، معنای اسنادی نمی‌دهد بلکه معنای خاص یا تام «گذشتن» می‌دهد. بنابراین این فعل، تام است. البته به کار بردن مصدر «شدن» به معنای رفتن یا گذشتن، در زبان فارسی امروز کاربردی ندارد اما در آثار ادبی کلاسیک نمونه‌های زیادی از آن دیده می‌شود و شناخت آن ضروری است.
هرلحظه راز دل، جَهَدَم بر سر زبان
دل می‌تپد که عمر بشد وارهان بگوی
(سعدی)
مثال ۲
در مصرع دوم بیت زیر، فعل «همی‌گشت» به معنای «گردیدن» و «چرخیدن» به کار رفته و فعل تام است. پس هرگاه فعل‌های «گشت» و «گردید» معنای «چرخیدن» بدهند، فعل تام یا خاص هستند نه فعل ربطی یا اسنادی.
همی برشد آتش فرود آمد آب
همی گشت گرد زمین آفتاب
(فردوسی)
مثال ۳
در جمله زیر، فعل «است» معنای اسنادی نمی‌دهد زیرا معنای جمله، این‌چنین است: «لباسم روی میز قرار دارد.» پس فعل این جمله، بر معنای مرکب «قرار داشتن» دلالت می‌کند و فعل تام یا خاص است. البته از نظر بعضی از دستورشناسان، می‌توانیم چنین جمله‌هایی را به صورت «مسندالیه + موجود / حاضر و... + فعل اسنادی» معنا کنیم و کلمه‌های «موجود»، «حاضر» و... را نیز مسند جمله در نظر بگیریم.
لباسم روی میز است.
مثال ۴
فعل «نیست» در عبارت زیر، معنای «ندارد» می‌دهد بنابراین این فعل، اسنادی نیست بلکه فعل تام یا خاص است. معنای این جمله چنین است: «و کسی زهره (جرئت) آن را ندارد که درباره این موضوعات با من صحبت کند.»
«و کس را زهره نیست که در این ابواب با من سخن گوید.» (بیهقی)
تا اینجا یاد گرفتیم مسند چیست و جمله اسنادی از چه اجزای دیگری تشکیل شده است. در ادامه مطلب به بررسی دقیق‌تر مسند و مسند الیه و روش تشخیص آن‌ها می‌پردازیم.
مسند
مسند آن صفت و حالتی است که در جمله‌های اسنادی وجود دارد و فعل اسنادی، آن صفت و حالت را به نهاد جمله نسبت می‌دهد. برای مثال در جمله «میوه‌ها پوسیده بودند.»، فعل اسنادی «بودند» صفت «پوسیده» را به اسم «میوه‌ها» مرتبط کرده و نسبت داده است. در این بخش نمونه‌هایی از جمله‌های اسنادی را بررسی می‌کنیم و مسند آن‌ها را مشخص می‌کنیم.
مثال ۱
در مصرع دوم بیت زیر، جمله‌ای اسنادی وجود دارد که مسند آن، «هنرمند» است. یعنی شاعر در این جمله، صفت «هنرمند» را به اسم «خسرو» نسبت داده است.
بر این گفتار بربگذشت یک‌چند
که شد در هر هنر، خسرو هنرمند
(نظامی)
| جمله | مسند |
| خسرو در هر هنر، هنرمند شد. | هنرمند |
مثال ۲
در مصرع اول بیت زیر نیز، شاعر صفت «خیره» را به وسیله فعل اسنادی «بمانند» به اسم «اهل فریقین» مرتبط کرده است.
اهل فریقین در تو خیره بمانند
گر بروی در حسابگاه قیامت
(سعدی)
| جمله | مسند |
| اهل فریقین در تو خیره بمانند. | خیره |
مسندالیه
مسندالیه، نهاد جمله‌های اسنادی و همان اسمی است که مسند به آن نسبت داده می‌شود. برای مثال در جمله «دلم شاد است.»، اسم «دلم» مسندالیه جمله است که صفت «شاد» را به آن نسبت داده‌ایم. در ادامه این بخش، مسندالیه چند جمله نمونه را با هم مشخص می‌کنیم.
مثال ۱
در بیت زیر، سه جمله اسنادی وجود دارد که مسندالیه آن‌ها را در جدول زیر آوردهایم. همانطور که مشاهده می کنید، ممکن است در برخی از جمله‌های اسنادی، نهاد جمله حذف شده باشد و از روی نشانه‌هایی قابل تشخیص باشد.
مهمان شاهم هرشبی برخوان احسان و صفا
مهمان صاحب دولتم که دولتش پاینده با
(مولانا)
| جمله | مسندالیه |
| هرشب مهمان شاهم (هستم). | من (محذوف و قابل تشخیص از روی فعل اسنادی «اَم») |
| مهمان صاحب دولتم (هستم). | من (محذوف به قرینه لفظی فعل اسنادی «اَم») |
| دولتش پاینده با (باشد). | دولتش |
نکته: مانند جمله اول و دوم جدول بالا، فعل اسنادی «است» در صیغه‌های دیگر (به جز سوم شخص مفرد)، به‌صورت «ـَم»، «ـی»، «ـیم»، «ـید» و «ـَند» صرف می‌شود و به سایر کلمه‌های جمله می‌چسبد. پس باید دقت کنیم که این فعل اسنادی را با ضمایر یا شناسه‌های فعل اشتباه نگیریم.
مثال ۲
در بیت زیر، چند جمله اسنادی وجود دارد که مسندالیه هرکدام از آن‌ها را مشخص کرده‌ایم.
خوش است خلوت اگر یار یار من باشد
نه من بسوزم و او شمع انجمن باشد
(حافظ)
| جمله | مسندالیه |
| خلوت خوش است. | خلوت |
| اگر یار، یار من باشد. | یار («یار» اول، مسندالیه و «یار من» مسند است.) |
| او شمع انجمن باشد. | او |
نکته: از لحاظ جمله‌شماری، کل مصرع اول بیت بالا، یک جمله مرکب محسوب می‌شود زیرا جمله «اگر یار، یار من باشد.» به‌تنهایی معنای کامل و مستقلی ندارد و برای کامل شدن معنای خود به جمله «خوش است خلوت» نیاز دارد. در واقع، ساختارِ این جمله مرکب به این صورت است: «اگر یار، یار من باشد، خلوت خوش است.» اما در جدول بالا برای درک بهتر، جمله‌های پایه و پیرو این مصرع را جدا کرده‌ایم.
روش تشخیص مسند چیست؟
تا اینجا یاد گرفتیم مسند چیست و مثالهایی از آن را بررسی کردیم. در این بخش، نحوه تشخیص مسند را یاد می‌گیریم. برای تشخیص مسند باید سؤال «چگونه؟» را قبل از فعل جمله اسنادی قرار بدهیم و پاسخی که برای آن سؤال در جمله وجود دارد، مسند است. در این بخش، روش تشخیص مسند را در نمونه‌هایی از جمله‌های اسنادی بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری بیشتر درباره مسند، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال اول تشخیص مسند
جمله موجود در مصرع اول بیت زیر، از نوع اسنادی است و مسند آن را با پرسیدن سؤال «چگونه» تشخیص داده‌ایم.
ز عشق ناتمام ما جمال یار مستغنی است
به آب و رنگ و خال و خط چه حاجت روی زیبا را
(حافظ)
| جمله | تشخیص مسند |
| جمال یار ز عشق ناتمام ما مستغنی است. | «چگونه» است؟ مستغنی (بی‌نیاز) |
مثال دوم تشخیص مسند
برای تشخیص اجزای جمله‌هایی مانند جمله کادر زیر که به علت رعایت وزن و قافیه در شعر یا زیبایی کلام در نثر، مطابق با ترتیبِ دستور زبان فارسی نوشته نشده‌اند، بهتر است ابتدا جمله را مطابق با فارسی معیار بنویسیم و سپس اجزای مختلف آن مانند مسند را شناسایی کنیم.
پیش پای فکر رنگین هیچ راهی دور نیست
چون حنا یک‌شب به هندُستان رساند خویش را
(صائب تبریزی)
| جمله | تشخیص مسند |
| هیچ راهی پیش پای فکر رنگین، دور نیست. | «چگونه» نیست؟ دور |
مثال سوم تشخیص مسند
در مثال زیر نیز با اضافه کردن پرسش «چگونه» به فعل اسنادی، مسند را پیدا کرده‌ایم.
عجب از کسی در این شهر که پارسا بماند
مگر او ندیده باشد رخ پارسا فریبت
(سعدی)
| جمله | تشخیص مسند |
| عجب از کسی که در این شهر پارسا بماند. | «چگونه» بماند؟ پارسا |
نکته: جمله موجود در مصرع دوم بیت بالا، «ندیده باشد» است و با اینکه فعل «باشد» در آن وجود دارد اما فعل اسنادی نیست زیرا این فعل به عنوان فعلی کمکی و برای صرف کردن «ندیدن» در زمان ماضی التزامی به کار رفته است و فعل اصلی جمله نیست. هیچ‌کدام از فعل‌های اسنادی که به عنوان فعل کمکی استفاده شده باشند، نمی‌توانند جمله را اسنادی کنند مگر اینکه فعل اصلی آن‌ها نیز اسنادی باشد. برای مثال فعل جمله «او مهربان بوده است.» اسنادی است اما نه به دلیل اسنادی بودن فعل «است» بلکه به دلیل اسنادی بودن فعل «بوده»، این اتفاق افتاده است.
روش تشخیص مسندالیه چیست؟
حالا که یاد گرفتیم مسند چیست و روش تشخیص آن را با مثال بررسی کردیم، در این بخش نحوه شناسایی مسندالیه را توضیح می‌دهیم. برای تشخیص مسندالیه کافی است قبل از فعل اسنادی، یک سؤال «چه‌چیزی/ چه‌کسی؟» اضافه کنیم و پاسخ این پرسش، همان مسندالیه جمله اسنادی است. در ادامه همین بخش، روش تشخیص مسندالیه را در چند مثال بررسی می‌کنیم.
برای یادگیری بهتر مسند و مسندالیه می‌توانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس را مشاهده کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
مثال اول تشخیص مسندالیه
با اضافه کردن سؤال «چه‌چیزی / چه کسی؟» به فعل اسنادی جمله زیر، مسندالیه آن را پیدا کرده‌ایم.
ز شعر دلکش حافظ کسی بُوَد آگاه
که لطف طبع و سخن گفتنِ دَری داند
(حافظ)
| جمله | تشخیص مسندالیه |
| کسی ز شعر دلکش حافظ آگاه باشد. | «چه‌کسی / چه‌چیزی» باشد؟ کسی |
مثال دوم تشخیص مسندالیه
در کادر زیر یک جمله اسنادی امری وجود دارد که مسند الیه آن را با پرسیدن پرسش «چه‌کسی / چه‌چیزی؟» مشخص کرده‌ایم.
تو خوشدل باش و جز شادی میندیش
که من یک‌دل گرفتم کار در پیش
(نظامی)
| جمله | تشخیص مسندالیه |
| تو خوشدل باش. | «چه‌کسی / چه‌چیزی» باش؟ تو |
نکته: توجه کنید که اگر بخواهیم فعل‌های اسنادی مختلف را به حالت فعل امری در بیاوریم، باید آن‌ها را در مصدر «باشیدن» صرف کنیم. یعنی حالت امری هرکدم از فعل‌های اسنادی مانند «است»، «بود»، «شد» و... فقط با همین مصدر صرف می‌شود.
مثال سوم تشخیص مسندالیه
در جدول زیر، مسندالیه دو جمله اسنادی موجود در مصرع اول این بیت را قرار داده‌ایم.
مهر تو جان نهان بود، مهر تو بی‌نشان بود
در دل من ز بهر تو نقش و نشان چرا چرا
(مولانا)
| جمله | تشخیص مسندالیه |
| مهر تو جان نهان بود. | «چه‌کسی / چه‌چیزی» بود؟ مهر تو |
| مهر تو بی‌نشان بود. | «چه‌کسی / چه‌چیزی» بود؟ مهر تو |
انواع مسند
حالا که دانستیم مسند چیست و نحوه شناسایی آن چگونه است، در این بخش انواع آن را یاد می‌گیریم. مسندها می‌توانند از نظر نوع کلمه، صفت، اسم، ضمیر و... باشند. علاوه بر این، مسندها می‌توانند از نظر ساختار، ساده یا مرکب باشند یا وابسته‌هایی چون صفت و مضاف‌الیه را بپذیرند یا نپذیرند که نمونه‌هایی از آن‌ها را در بخش‌های قبلی بررسی کردیم اما در این بخش نیز جدولی آوردهایم و در آن، انواع مسند را با مثالی برای هریک از آن‌ها قرار داده‌ایم.
| دسته‌بندی مسند | انواع مسند | مثال |
| نوع کلمه | صفت | او مهربان است. |
| اسم | آن پرنده کبک است. | |
| ضمیر | پدر من او است. | |
| نوع ساختمان | ساده | او خوب است. |
| مرکب | موسیقی، روح‌نواز است. | |
| مشتق | مادرم زیبا است. | |
| مشتق مرکب | پیشنهادت راه‌گشاینده است. | |
| کلمه یا گروهی از کلمه‌ها | کلمه | شب سیاه است. |
| گروه | پلنگ دارای چنگال‌های تیز است. | |
| پذیرش یا عدم پذیرش وابسته | بدون وابسته | داستانت جالب است. |
| همراه با وابسته‌های پیشینی | دوست من، همین انسان است. | |
| همراه با وابسته‌های پسینی | او مادر من است. |
کاربرد مسند چیست؟
تا اینجا یاد گرفتیم مسند چیست و انواع آن را نیز شناختیم اما مسندها از نظر معنا و کاربرد نیز دارای انواعی هستند که آن‌ها را در فهرست زیر آوردهایم.
- مسند تطابقی
- مسند شباهت
- مسند تعریفی
- مسند مفعول
در ادامه، هرکدام از این موراد را با مثال توضیح می‌دهیم اما پیش از آن پیشنهاد می‌کنیم که با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آوردهایم، مبحث مسند را به‌خوبی یاد بگیرید.
مسند تطابقی چیست؟
مسند در برخی از جمله‌های اسنادی از نظر معنایی با مسندالیه جمله، تطابق معنایی دارد. برای مثال در جمله‌های زیر، شاهد نوعی تطابق معنایی میان مسند و مسند الیه هستیم.
| مثال | توضیح تطابق معنایی |
| دو به‌علاوه دو چهار می‌شود. | دو به‌علاوه دو (مسند) = چهار (مسندالیه) |
| جاندار موجودی دارای جان است. | جاندار (مسند) = موجودی دارای جان (مسند) |
مسند شباهت چیست؟
گاهی برای بیان شباهتی که مسند با مسندالیه جمله دارد از مسند و جمله اسنادی استفاده می‌کنیم. یعنی با استفاده از فعل اسنادی، مسند را به مسندالیه شباهت می‌دهیم. در جدول زیر نمونه‌هایی از این کاربرد مسند را آوردهایم.
| مثال | شباهت |
| غم، مرداب است. | غم مانند مرداب است. |
| ایران، بهشت است. | ایران مانند بهشت است. |
مسند تعریفی چیست؟
اگر مسند جمله، مسندالیه را تعریف کند یا توضیحی درباره آن بدهد، مسند تعریفی است. در جدول زیر نمونه‌هایی از این کاربرد مسند را مشاهده می‌کنید.
| مثال | تعریف و توضیح |
| همه ما خوب هستیم. | توضیح «خوب» بودن «همه ما» |
| مریم خواهر من است. | تعریف «مریم» به عنوان «خواهر من» |
مسند مفعول چیست؟
برخی از فعل‌های گذرا به مفعول برای کامل شدن معنای خود به جزء دیگری جز نقش مفعول نیز نیاز دارند که آن، تمیز یا مسندِ مفعول است. برای مثال در جمله «او من را دانشمند می‌داند.» ضمیر «من»، مفعول جمله و صفت «دانشمند»، تمیز یا مسند مفعول این جمله است. در جدول زیر نمونه‌های بیشتری از این نوع مسند را بررسی می‌کنیم.
| مثال | مسند مفعول |
| سارا من را نادان می‌پندارد. | نادان |
| ما او را بیگانه می‌دانیم. | بیگانه |
نمونه سؤال مسند
حالا که یاد گرفتیم مسند چیست و چگونه مسند را تشخیص دهیم، می‌توانید تمرین زیر را انجام دهید. برای انجام این تمرین باید گزینه صحیح هر سؤال را انتخاب کنید و سپس روی «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. با ثبت هر پاسخ صحیح، یک امتیاز می‌گیرید و بعد از پایان تمرین یعنی زمانی که به همه سؤال‌ها پاسخ دادید، با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را خواهید دید.
۱. کدام‌یک از گزینه‌های زیر جمله اسنادی است؟
با هم صحبت کنیم.
دیروز هوای تهران آفتابی بود.
شاید به رشت سفر کنیم.
دیگر آن کار را انجام ندهید.
۲. مسند چیست؟
مسند جزئی از جمله‌های غیراسنادی است.
مسند اسمی است که صفت یا حالتی به آن نسبت داده می‌شود.
مسند آن جزئی است که به نهاد جمله نسبت داده می‌شود.
مسند جزئی از جمله است که فعل بر روی آن واقع می‌شود.
۳. مسندالیه این جمله در کدام گزینه وجود دارد؟
دنیای کودکان پر از رنگ است.
کودکان
پر
پر از رنگ
دنیای کودکان
۴. در عبارت زیر چند جمله اسنادی و چند مسند وجود دارد؟
«بر قلعت رفتند و پیش امیر محمد شدند و رسم خدمت را به‌جای آوردند.»
۱ جمله اسنادی / ۱ مسند
۰ جمله اسنادی / ۰ مسند
۲ جمله اسنادی / ۱ مسند
۳ جمله اسنادی / ۳ مسند
هر سه فعل موجود در این عبارت (رفتند، شدند و به‌جای آوردند) فعل تام هستند و هیچ فعل اسنادی و مسندی در آن وجود ندارد زیرا فعل «شدند» به معنای «رفتند» به‌کار رفته است.
۵. مسند موجود در بیت زیر را از بین گزینه‌های زیر انتخاب کنید.
به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید
که سالک بی‌خبر نَبوَد ز راه و رسم منزل‌ها
(حافظ)
رنگین
سالک
بی‌خبر
راه و رسم منزل‌ها
ساختار این جمله اسنادی: سالک ز راه و رسم منزل‌ها بی‌خبر نَبوَد (نباشد).
۶. مسند و مسندالیه جمله اسنادی موجود در عبارت زیر در کدام گزینه موجود هستند؟
«که خون یکی از رعیت ریختن سلامت پادشاه را روا باشد.» (سعدی)
سلامت پادشاه / روا
روا / خون یکی از رعیت ریختن
سلامت پادشاه / روا
سلامت پادشاه / خون یکی از رعیت
۷. در کدام گزینه جمله اسنادی وجود ندارد؟
فروغی پدید آمد از هردو سنگ
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ
(فردوسی)
تا عهد تو دربستم عهد همه بشکستم
بعد از تو روا باشد نقض همه پیمان‌ها
(سعدی)
در شگفتم که در این مدت ایام فراق
برگرفتی ز حریفان دل و دل می‌دادت
(حافظ)
بر سبزه نشین و خوش بزی روزی چند
زان پیش که سبزه بردمد از خاکت
(خیام)
۸. در کدام گزینه، جمله‌های اسنادی بیشتری وجود دارد؟
مبین در نقش گردون کان خیال است
گشودن بند این مشکل محال است
(نظامی)
می‌شکافد آسمان از شادیش
خاک چون سوسن شده ز آزادیش
(مولانا)
گر آید گنهکاری اندر پناه
نه شرط است کشتن به اول گناه
(سعدی)
«و بر حال‌های او کس واقف نیست.» (بیهقی)
جمله‌های اسنادی گزینه‌های اول تا چهارم این سؤال را در فهرست زیر آوردهایم.
- جمله‌های اسنادی گزینه اول: «کان (که آن) خیال است.» و «گشودن بند این مشکل محال است.»
- جمله اسنادی گزینه دوم: «خاک از آزادی چون سوسن شده.»
- جمله اسنادی گزینه سوم: «کشتن به اول (اولین) گناه، شرط (شرطِ جوانمردی) نیست.»
- جمله اسنادی گزینه چهارم: «کس بر حال‌های او واقف نیست.»
۹. مسند عبارت زیر در کدام گزینه وجود دارد؟
«ایلات بابان از آفتاب تابان روشن‌تر است.» (قائم مقام فراهانی)
ایلات بابان
تابان
از آفتاب تابان
روشن‌تر
۱۰. مسندالیه کدام‌یک از گزینه‌های زیر نادرست است؟
گلرنگ شد در و دشت از اشکباری ما
چون غیر خون نبارد ابر بهاری ما
(فرخی یزدی)
مسندالیه: در و دشت
بوَد فایز مثال روزه‌داران
اگر تیرش زنی خونش نه پیداست
(فایز)
مسندالیه: فایز / خونش
ای عشق کفایتی که ما را
عقل است تباه و نفس معیوب
(آشفته شیرازی)
مسندالیه: ای عشق / عقل
در کنار بحر علم، ساقی کوثر شدم
از بهشت معرفت، جویی به یاد آمد مرا
(فیض کاشانی)
مسندالیه: من (محذوف به قرینه لفظی شناسه فعل «شدم»)
مسندالیه‌های گزینه سوم: «عقل (عقل تباه است.)» و «نفس (نفس معیوب است.)»
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم مسند چیست، مسندالیه و فعل اسنادی چه هستند و چگونه می‌توانیم مسند را در جمله‌های اسنادی تشخیص دهیم. در ادامه با انواع مسند و کاربردهای مسند آشنا شدیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم که با استفاده از آن‌ها خود را بسنجید و میزان یادگیری خود را افزایش دهید.
ممنون عالی بود
انصافا ساده و عالی بود
چرا به امیر گیر دادی؟😅😂🤣
عالیه واقعا ممنونم بابت این مطالب مفید از این سایت
بسیار عالی و مفید. دم شما گرم🗿❤
از توضیحاتتون ممنون
خیلی ممنون عالی بود
ممنون توضیحاتتون – عالی بود
درود بر شما
سپاسگزارم عالی بود
بله خدا خیرشون بده
مسند در جمله ( فردوسی بزرگترین حماسه سرای ادبیات فارسی است ) چیه
توضیحات خیلی عالی و قابل فهم و درک برای همه هست. حتی من که سالهای بسیار زیادی از تحصیلاتم گذشته، براحتی با این آموزش‌های خوبتون تونستم مسلط بشم و به فرزندم هم آموزش بدم🌹🙏🏻🙏🏻🙏🏻
خدای من منی که از ادبیات بدم میاد الان علاقه پیدا کردم حیف که آخر ساله 😅
بسیار عالی خیلی ممنون از توضیحات شما
اینجا فک میکنم نهاد محذوفه.
میگیم چه چیزی از کتاب دستور زبان ما شیرین تر بود؟ این مطالب(که در اینجا حذف شده)
کتاب دستور زبان ما متمم است نهاد نیست.
از کتاب دستور زبان ما که خیلی شیرین تر و قابل فهم تر بود.
کتاب دستور زبان ما نهاد(مسندالیه)
شیرین تر و قابل فهم تر (مسند)🤗👍
عالی بود ممنونم
سلام.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سالم و سربلند باشید.
عالی بود سید ممنون
خوب بود فهمیدم
توضیحات به شدت عالی و کاملی بود👍
سلام آقای کریمی عزیز.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
سالم و سربلند باشید.
سلام این بیت نقش دستوری چیه؟گرت ز دست براید چو نخل باش کریم ***ورت زدست نیاید چو سرو باش ازاد .گرت ز–نخل–ازاد -اینها چه نقشی دارن به ترتیب تو رو خدا جواب بدین برا ازمونم اومده بود شک دارم
اگر ادات شرط؛ زمخفف از حرف اضافه؛ دست متمم؛ نخل مضاف الیه؛ آزاد مسند
سوالی داشتم جاهایی که مسند میاد حتما مسندالیه هم باید باشد ؟؟؟
جمله در زمان قدیم پاشاهی بود که به گردش علاقه داشت
علاقه مسند ؟؟؟؟
دراین جمله گردش فعل و علاقه مسند است
این جمله اصلا فعل اسنادی نداره که مسند داشته باشه عزیزم
میشه لطفا یک بیت از مسند مثال بزنید و در ان مسند را مشخص کنید ؟ ممنون میشم
سلام.
در بیت زیر از پروین، عار مسند است:
ز آزادگان بردباری و سعی
بیاموز، آموختن عار نیست
سالم و موفق باشید.
سلام ببخشید مسند چه وقت هایی میاد یا مثلا بعد از چی چیزی میاید
بعدش راستی این جمله :همه عالم کتاب حق تعالی است چه جاییش مسند میشه؟
هر کی جواب بده ممنون میشم
عالی
حق تعالی
فک کنم
سلام.
همانطور که می‌بینیم، در این جمله فعل اسنادی «است» به‌کار رفته است. برای پیدا کردن مسند می‌توانیم چنین پرسشی را مطرح کنیم: همه عالم چگونه است؟ که پاسخش می‌شود «کتاب حق‌تعالی». این یعنی مسند «کتاب حق‌تعالی» است و مسندالیه «همه عالم» است.
موفق باشید.
سلام ، وقت به خیر
من محصل نیستم
دنبال کتاب جامع دستور زبان میگردم
لطفا میتونید یه کتاب خوب از صفر تا صد به من معرفی کنید؟
پیشاپیش سپاسگذارم
سلام.
کتاب دستور زبان فارسی دکتر پرویز ناتل خانلری کتاب ساده‌ای است و متن روانی دارد. کتاب‌های دستور زبان فارسی ۱ و ۲ دکتر انوری و احمدی گیوی نیز کتاب‌های جامعی هستند. مطالب جلد اول این کتاب‌ها ساده و جلد دوم پیشرفته‌تر است.
موفق باشید.
مفید بود
ولی کاش نحوه شناسایی این موارد رو توی شهر هم توضیح میدادین چون توی امتاحانا و کنکور هیچ وخ یه جمله ساده مثل علی رفت رو نمیدن بگن نهاد گزاره یا چیزای دیگشو پیدا کن
دوست عزیز هیج جا اینجوری مفهومی توضیح نداده بود خیلی مفید بود الان هرچی سوال بزارن جلوم حل میکنم
بیشتر وخت‌ها مسند یک صفت است
هوا سرد شد!
هوا گرم است!
گاهی هم اسم است(زمان، مکان، چیستی، کیستی)
اینجا ایران است!
این چوب است!
الان شب است!
من دانشجو ام!
خوب بود
شیشه شکسته شد اسنادیه ؟!
مثلا شیشه در واقع همون فاعل یا نها هست که چدن جمله اسنادیه میگیم مسندالیه‌ه و خب از اونجایی که جواب شیشه چگونه شد میشه شکسته شد و شکسته یک حالت هست و شد یک فعل اسنادی میتونیم بگیم این جمله اسنادیه درست میگم ؟!
ممنون از توضیحات تون من یه سوالی دارم توی بیت زیر :
تویی رزاق هر پیدا و پنهان/ تویی خلاق هر دانا و نادان
الان تو میشه نهاد درسته و هستی هم میشه فعل اسنادی پس خلاق و رزاق هم مسنده
میتونیم بگیم پیدا و پنهان مفعوله؟؟
معلم ما پیدا و پنهان رو مسند گرفته ولی به نظرم درست نیستش اگه پیدا و پنهان مسند باشه میتونه به طور همزمان مفعول هم باشه؟؟؟ الان نقش پیدا و پنهان توی این بیت چیه؟
با سلام و وقت بخیر؛
دو کلمه «رزاق» و «خلاق» هر دو مسند هستند. با این حساب می‌توان مصراع‌ها را این چنین بازنویسی کرد: تو رزاق هستی. تو خلاق هستی. با توجه به کامل بودن معنای این جملات اسنادی، ترکیب‌های «هر پیدا و پنهان» و «هر دانا و نادان» می‌توانند ترکیب‌های اضافی این جمله‌ها باشند. یعنی برای مسند نقش مضاف‌الیه را دارند.
از همراهی شما با مجله فرادرس سپاسگزاریم.
سلام.
بله، اسنادی است.
موفق باشید.
خیلی از شما بابت این مطلب سپاسگذارم.
سلام
ممنون از توجهتون.
سلام
برخی از اشتباهات
۶. مسند را با ” چگونه است” پیدا کنید‼️(اشتباه است.)
مسند، مهمترین نقش دستوری در زبان فارسی است و با یک سوال کودکانه، نمی توان تشخیصش داد. سوال ” چگونه است” اغلب مسند ها را پیدا نمی کند؛ چند نمونه:
پنهان مکن آتش درون را
عشق را حیات می یاب
نظر دیگران را محترم بدارید
اوضاع کشور چگونه است
دیدگاه شما به این مساله مهم چیست
و در بسیاری موارد سوال “چگونه است” نقشی غیر از مسند را پیدا می کند؛ چند نمونه:
این جا شهری پرجمعیت است( پرجمعیت مسند نیست)
او معلمی بود در عین سخت گیری، دلسوز و فداکار ( دلسوز و فداکار مسند نیست)
دیدمش خرم و خندان ( خرم و خندان مسند نیست. )
و صدها مثال دیگر…
سلام
اینجا شهری پرجمعیت است یا بقیه مثالهایی که زدین میشه نقش دستوری کلماتش رو مشخص کنین؟
خیلی خوب بود ممنون من که لذت بردم
سلام. بله، همین‌طور است؛ همیشه نمی‌توان از این قاعده به تنهایی استفاده کرد و به همین دلیل است که از واژه «معمولاً» در جمله استفاده کرده‌ایم. علاوه بر این، پیش از این جمله ذکر کرده‌ایم که ابتدا باید اسنادی بودن فعل را تأیید کرده باشیم. در پایان مطلب نیز مثال‌های مرتبطی را بررسی کرده‌ایم.
از اینکه با مجله فرادرس همراه هستید، خوشحالیم.