تفسیر آزمایش خون — راهنمای به زبان ساده برای همه

آزمایش خون که بعضاً به آن پانل خون نیز گفته می‌شود بررسی نمونه خون دریافتی از بیمار برای موارد مختلفی از جمله عملکرد اندام‌ها مانند کبد، کلیه، تیروئید و قلب، عفونت، اختلالات ژنتیکی و همچنین ارزیابی سلامت عمومی فرد است. در این مطلب ضمن اشاره به برخی از فاکتورهای رایج مورد بررسی در یک آزمایش خون، با نحوه تفسیر آزمایش خون نیز آشنا خواهید شد.

آزمایش خون چیست؟

پس از تجزیه و تحلیل نمونه در آزمایشگاه و جمع آوری نتایج، در اکثر موارد گزارش آزمایش خون به آزمایش کننده ارائه می‌شود که حاوی جزئیات اجزای مختلف خون، سطح آن‌ها در خون بیمار و مقادیر نرمال، کمتر از نرمال و بیشتر از نرمال است. برای غیر متخصصین تفسیر آزمایش خون دشوار و پیچیده به نظر می‌رسد. در هر برگه از جواب آزمایش خون علائم و مقادیری وجود دارند که فرد با اطلاع درست از معانی آن‌ها می‌تواند تا حدودی تفسیر آزمایش خون را انجام بدهد اما تشخیص و بررسی نهایی را باید به پزشک متخصص سپرد.

فیلم آموزش اصول کار در آزمایشگاه بالینی در فرادرس

کلیک کنید

معمولا برای آزمایش خون از خون وریدی اما در مورد اندازه‌گیری گازها و اسید - باز، از خون شریانی استفاده می‌شود. مقادیر سنجش شده در خون وریدی و خون شریانی به استثنای اسید باز، گازهای خون و داروها تقریبا مشابه هستند. سطح شریانی داروها، به دلیل استخراج هنگام عبور از بافت‌های بدن، به طور کلی از سطح وریدی بالاتر است.

موارد مؤثر بر تفسیر آزمایش خون

محدوده مرجع مجموعه‌ای از مقادیر آزمایشگاهی هستند که 95 درصد جمعیت سالم در آن قرار داشته باشند و این ارقام نرمال، با جمع‌آوری تعداد بالایی داده حاصل از تست‌های آزمایشگاهی تعیین می‌شوند.

مقادیر جواب آزمایش خون ممکن است با سن، جنس، نژاد، بارداری، رژیم غذایی، استفاده از داروهای تجویز شده یا گیاهی و استرس تغییر کنند. مقادیر مرجع یا نرمال، اغلب به روش تحلیل، دستگاه و روش انجام آزمایش خون بستگی دارند. همچنین عواملی مانند عدم دقت، عدم استانداردسازی، عدم استفاده از کیت یا مواد معتبر نیز بر جواب آزمایشات اثرگذار هستند. اگر وقتی جمعیت آماری مرجع که برای ایجاد مقادیر نرمال استفاده می‌شوند، کوچک باشد، ممکن است مقادیر نادرست باشند.

علائم اختصاری در تفسیر آزمایش خون

در نتایج آزمایش خون معمولاً از سیستم اندازه‌گیری متریک و علائم اختصاری مختلفی برای تفسیر آزمایش خون استفاده می‌شود از جمله:

• فعالیت آنزیم (kat): برای آزمایشات عملکرد کبد مانند AST ، ALT ،‌LD و γ-GT
  cmm: سلول در هر میلی‌متر مکعب
• fL (فمتولیتر): کسری از یک میلیونیم لیتر
• g / dL: گرم در دسی‌لیتر
• IU / L: واحد بین المللی در هر لیتر
• mEq / L: میلی اکی‌والان در لیتر
• mg / dL: میلی‌گرم در دسی لیتر
• mL: میلی‌لیتر
• mmol / L: میلی‌مول در لیتر
• ng / mL: نانوگرم در میلی لیتر
• pg (پیکوگرام): یک تریلیونمین گرم

علامت ستاره در جواب آزمایش نشانه چیست؟

گاهی در کنار نام یکی از فاکتورهای بررسی شده در خون علامت ستاره (*) به صورت تکی، دوتایی یا سه تایی گذاشته می‌شود. معمولا در انتهای برگه آزمایش توضیحاتی در خصوص فاکتور علامت گذاری شده نوشته می‌شود. گاهی این علامت برای نشان دادن مقدار غیر طبیعی فاکتور مورد بررسی است اما نه به این معنی که لزوما مشکل یا بیماری در فرد وجود دارد. بنابراین علامت ستاره در جواب آزمایش به تنهایی نشان‌دهنده بیماری نیست و بر اساس تفسیر آزمایش خون باید در این مورد تشخیص‌گذاری انجام گیرد.

اجزای نتایج آزمایش خون چه هستند؟

آزمایش خون به طور معمول از چند آزمایش اصلی تشکیل شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از موارد زیر:

• شمارش کامل خون
• آزمایشات متابولیک
• آزمایشات چربی خون
• آزمایشات هورمونی
• آزمایشات آنزیمی

گاهی در برگه آزمایش این بخش‌ها به صورت جداگانه و در پانل‌هایی مجزا آورده می‌شوند. هر پانل برای موارد مختلفی کاربرد دارد که از طریق تحلیل و تفسیر آزمایش خون به صورت دقیق، نتایج آن قابل درک هستند. در هر بخش، آزمایش‌های فرعی مختلفی وجود دارند که در مجموع تصویری گسترده از سلامت فرد را ارائه می‌دهند. در این مطلب، تمام مقادیر (به استثنای مقادیر ذکر شده در زیر) نشان‌دهنده غلظت پلاسمای خون هستند که اگر مقدار داخل گلبول‌های قرمز (RBC) ناچیز باشد، تقریباً 60 تا 100 درصد بیشتر از غلظت واقعی خون است. فاکتور دقیق به هماتوکریت و همچنین مقدار داخل RBCها بستگی دارند. موارد استثنا در این مطلب عمدتاً مربوط به غلظت کل خون هستند و عبارتند از:

• تمام مقادیر در خون‌شناسی (هماتولوژی)، گلبول‌های قرمز خون (به جز هموگلوبین در پلاسما)
• تمام مقادیر در خون شناسی، گلبول‌های سفید خون تعداد پلاکت (Plt)
• و چند مورد فقط مربوط به سلول‌های قرمز خون هستند:
• ویتامین B9 (اسید فولیک / فولات) در گلبول‌های قرمز خون
• میانگین ذرات هموگلوبین (MCHC)

آزمایش شمارش کامل خون چیست؟

شمارش کامل خون (CBC) بر روی اندازه‌گیری سه نوع گلبول خون یعنی گلبول‌های سفید خون (WBC)، گلبول‌های قرمز خون و پلاکت‌ها متمرکز است. با اندازه‌گیری حجم سلول‌های خونی، CBC به پزشک امکان می‌دهد تا سلامت کلی فرد را ارزیابی و شرایط زمینه‌ای مانند سرطان خون و کم‌خونی را بررسی کند.

فیلم آموزش اصول کار در آزمایشگاه بالینی در فرادرس

کلیک کنید

تفسیر آزمایش خون تعداد گلبول های سفید خون

گلبول‌های سفید خون که به عنوان لکوسیت نیز شناخته می‌شوند، جزء اصلی سیستم ایمنی بدن هستند. تعداد بالای گلبول‌های سفید خون می‌تواند وجود عفونت را نشان دهد، در حالی که تعداد کم می‌تواند به علت بیماری‌های مختلف خودایمنی یا شرایط سرکوب‌کننده ایمنی بدن از جمله HIV / ایدز و لوپوس باشد. خون سالم حاوی درصد مشخصی از گلبول‌های سفید خون است که بین افراد یا در سنین مختلف تفاوت دارد.

دامنه طبیعی شمارش گلبول‌های سفید خون در یک بزرگسال سالم بین ۴ تا ۱۱ هزار WBC در هر میکرولیتر (μl یا mcL) یا میلی‌متر مکعب خون است. اگرچه ممکن است در مردان و زنان و کودکان سالم و جوانان این مقدار متفاوت باشد. میزان کم گلبول‌های سفید خون می‌تواند به دلیل شرایطی از جمله موارد زیر باشد:

• عفونت ویروسی یا باکتریایی
• التهاب
• برخی سرطان‌ها
• HIV / AIDS
• کاهش عملکرد مغز استخوان
• اختلالات خود ایمنی از جمله آرتریت روماتوئید (نوعی روماتیسم)
• سرطان خون
• لوپوس
• سل
• درمان سرطان مانند پرتو درمانی و شیمی درمانی
• کم خونی آپلاستیک

جدا از این شرایط، تعداد گلبول‌های سفید فعالیت سیستم ایمنی بدن، پاسخ به درمان سرطان و سلامت کلی را نشان می‌دهد. گلبول‌های سفید خون انواع مختلفی دارند:

• نوتروفیل
• ائوزینوفیل
• لنفوسیت
• مونوسیت
• بازوفیل

هر گونه از این سلول‌ها در برابر عوامل بیماری‌زای مختلفی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها مقابله می‌کنند. همچنین از بدن در برابر مواد حساسیت‌زا، سلول‌های جهش یافته، مواد خارجی و سلول‌های پیر و مرده محافظت می‌کنند. آستانه شمارش گلبول‌های سفید خون پایین (لکوپنی) در افراد و موارد مختلف متفاوت است اما به طور کلی چیزی کمتر از 4000 گلبول سفید در هر میکرولیتر خون در یک بزرگسال در نظر گرفته می‌شود.

کم بودن تعداد گلبول‌های سفید خون ممکن است علائمی مانند تب، لرز، سردرد و بدن درد ایجاد کند. تعداد بالای گلبول‌های سفید خون (لکوسیتوز) به بالاتر از 11000 سلول در هر میکرولیتر خون در یک بزرگسال اطلاق می‌شود که می‌تواند مربوط به موارد زیر باشد:

• عفونت
• بیماری مغز استخوان
• داروها
• اختلالات خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید
• سرطان خون
• آلرژی
• بیماری سل
• سیاه سرفه
• میلوفیبروز
• سیگار کشیدن

در بیشتر موارد، هیچ علائم خاصی در ارتباط با افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون وجود ندارد، هرچند ممکن است علائم مرتبط با بیماری پزشکی زمینه‌ای وجود داشته باشند. با این حال، در موارد شدید مانند زمانی که لکوسیتوز به دلیل یک بیماری که بر مغز استخوان تأثیر می‌گذارد، علائم افزایش گلبول‌های سفید ممکن است رخ دهند.

آزمایش الکترولیت ها

یک پانل الکترولیت که به آزمایش الکترولیت سرم نیز معروف است، سطح الکترولیت‌های اصلی بدن را اندازه‌گیری می‌کند. الکترولیت‌ها نمک‌ها و مواد معدنی مانند سدیم، پتاسیم، کلرید و بی‌کربنات هستند که در خون، مایع میان‌بافتی و سلول‌ها جریان دارند و می توانند تکانه‌های الکتریکی را در بدن هدایت کنند، در انتقال پیام عصبی و سیگنالینگ و فعالیت بسیاری از آنزیم‌ها و مسیرهای متابولیک نقش دارند.به طور مثال سدیم که به کنترل میزان مایعات بدن، به عملکرد صحیح اعصاب و عضلات کمک می‌کند و کلرید (Chloride) که آن هم در کنترل میزان مایعات بدن نقش دارد. افزایش سطح کلرید می‌تواند از دست دادن آب بدن و همچنین اختلالات کلیوی و اختلال عملکرد غده فوق کلیه باشد.

فیلم آموزش بیوشیمی پزشکی ۱ در فرادرس

کلیک کنید

آزمایش‌ الکترولیت معمولاً در فواصل منظم برای نظارت بر درمان برخی مشکلات از جمله فشار خون بالا، نارسایی قلبی، بیماری‌های ریوی، بیماری کبدی و بیماری‌های کلیوی انجام می‌شود. سطح زیاد یا پایین الکترولیت می‌تواند در اثر بیماری ایجاد شود. در جدول زیر تعدادی از این الکترولیت‌ها، مواد معدنی و مولکول‌های حامل آن‌ها همراه با مقادیر نرمال نام برده شده‌اند.

تعداد گلبول‌ سفید خون در بارداری

به طور معمول تعداد گلبول های سفید خون در دوران بارداری افزایش می‌یابد. حد پایین دامنه مرجع حدود 6000 سلول در میکرولیتر و حد بالایی حدود 17000 سلول در هر میکرولیتر هستند. استرس وارد شده به بدن از طریق بارداری باعث این افزایش می‌شود. حین زایمان و در ساعات بعدی، تعداد شمارش گلبول‌های سفید خون می‌تواند بین 9000 تا 25000 گلبول سفید در هر میکرولیتر خون باشد. میزان گلبول‌های سفید خون معمولاً حدود چهار هفته پس از زایمان به حالت طبیعی برمی‌گردد.

اگرچه استناد به مقادیر عمومی امکان‌پذیر است اما محدوده دقیق بین آزمایشگاه‌ها و کشورها متفاوت است. برای مردان، تعداد گلبول‌های سفید خون طبیعی بین 5000 تا 10 هزار گلبول سفید در هر میکرولیتر خون است. برای زنان، این میزان بین 4500 تا ۱۱ هزار در هر میکرولیتر و برای کودکان بین 5000 تا 10 هزار است. اما همه منابع بین مقادیر نرمال گلبول سفید در زنان و مردان تفاوت قائل نیستند و برای هر دو جنس حدود 4000 تا 4500 و 10 هزار تا 11 هزار سلول در میکرولیتر را نرمال می‌دانند.

شمارش افتراقی گلبول های سفید

این آزمایشگاه پنج جز اصلی گلبول‌های سفید خون و نسبت آن‌ها با یکدیگر را آزمایش می‌کند. در صورت عدم تعادل اجزای سازنده، می‌تواند نشان‌دهنده عفونت و انواع شرایط پزشکی باشد. نسبت سالم برای هر کدام از اجزای گلبول‌های سفید خون عبارتند از:

• نوتروفیل‌ها: 40 تا 60 درصد از کل
• لنفوسیت‌ها: 20 تا 40 درصد
• مونوسیت‌ها: 2 تا 8 درصد
• ائوزینوفیل‌ها: 1 تا 4 درصد
• بازوفیل‌ها: 0/5 تا 1 درصد

تفسیر آزمایش خون تعداد گلبول های قرمز

گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را به بافت‌های بدن منتقل می‌کنند. شمارش گلبول‌های قرمز خون میزان گلبول‌های قرمز را در یک فرد تخمین می‌زند. اگر نتایج نشان می‌دهد شماری بالاتر یا کمتر از حد طبیعی است، این می‌تواند شرایط مختلف پزشکی را برای پزشک نشان دهد. با این حال، این شکل از تفسیر آزمایش خون نمی‌تواند دلایل اصلی هرگونه بی‌نظمی را مشخص کند، به این معنی که در این صورت تکرار آزمایش و تفسیر آزمایش خون مجدد لازم است. آزمایش هماتوکریت (Hct) نسبت RBC را به خون بررسی می‌کند و در تشخیص کم خونی از جمله سایر موارد پزشکی مفید است.

تفسیر آزمایش هموگلوبین

هموگلوبین (Hgb) یک پروتئین موجود در RBC است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن می‌رساند. آزمایش هموگلوبین در تشخیص کم‌خونی نیز مفید است، به طوری که بسیاری از پزشکان تفسیر آزمایش خون هموگلوبین را به آزمایش هماتوکریت ترجیح می‌دهند. آزمایشگاه میزان متوسط ​​هموگلوبین موجود در هر گلبول قرمز را برای اندازه‌گیری میانگین هموگلوبین بدن (MCH) آزمایش می‌کند. سطح بالا نشانگر احتمالی کم‌خونی و سطح پایین نشانه احتمالی سوء تغذیه است.

تفسیر آزمایش میانگین حجم سلولی در خون

در آزمون میانگین حجم بدن (MCV) حجم متوسط ​​RBC یا فضای هر گلبول قرمز خون اندازه‌گیری می‌شود. نتایج خارج از حد طبیعی می‌تواند نشانه کم‌خونی یا سندرم خستگی مزمن یا سایر شرایط پزشکی باشد.

تفسیر آزمایش توزیع گلبول های قرمز

(RDW یا RCDW) توزیع RBC‌ها و نه اندازه واقعی آن‌ها را آزمایش می‌کند. توزیع خارج از حد طبیعی می‌تواند شرایطی مانند کم‌خونی، سوءتغذیه و بیماری کبدی را نشان دهد.

تفسیر آزمایش پلاکت

پلاکت‌ها سلول‌های کوچکی هستند که به لخته شدن خون کمک می‌کنند. این آزمایش میزان پلاکت موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند. بالا بودن مقدار پلاکت‌ها در تفسیر آزمایش خون عللی همچون کم‌خونی، سرطان یا عفونت را نشان می‌دهد. تعداد کم پلاکت از التیام زخم‌ها جلوگیری کرده و منجر به خونریزی شدید شود.

تفسیر میانگین حجم پلاکت

حجم پلاکت در خون (MPV) را آزمایش می‌کند. حجم کم پلاکت می‌تواند باعث بی‌نظمی در خونریزی شود، در حالی که حجم بالای پلاکت می‌تواند خطر حمله قلبی یا سکته را در فرد افزایش دهد.

پانل متابولیک جامع

آزمایش جامع پانل متابولیک (CMP) که به عنوان پانل شیمی نیز شناخته می‌شود، سطح گلوکز، تعادل مایعات و الکترولیت‌ها و همچنین عملکرد کبد و کلیه در بدن را اندازه‌گیری می‌کند و شامل آزمایشاتی است که در ادامه توضیح داده شده‌اند.

آزمایش آلانین آمینوترانسفراز

آلانین آمینوترانسفراز (ALT) آنزیمی است که بیشتر توسط سلول‌های کبدی (هپاتوسیت‌ها) تولید می‌شود. سطح بالا می‌تواند نشانه آسیب کبدی باشد.

آزمایش آلبومین

آلبومین پروتئینی است که توسط کبد تولید می‌شود. حجم آن در اندام از طریق تفسیر آزمایش خون انجام شده قابل اندازه‌گیری است. سطح غیر طبیعی می‌تواند ناشی از مشکلات کبدی یا کلیوی باشد. تست پروتئین کل این آزمایشگاه نسبت دو نوع پروتئین آلبومین و گلوبولین را آزمایش می‌کند. سطح پایین پروتئین می‌تواند شرایط مختلفی از جمله اختلالات کبدی و کلیوی و سوء تغذیه را نشان دهد در حالی که سطح بالا نشانه التهاب، عفونت یا اختلال مغز استخوان است.

فیلم آموزش بیوشیمی پزشکی ۲ در فرادرس

کلیک کنید

آزمایش آلکالن فسفاتاز

آلکالن فسفاتاز آنزیمی است که به طور معمول در سلول‌های کبدی و استخوانی تولید می‌شود. نتایج غیرطبیعی می‌تواند آسیب کبدی و مشکلات استخوانی مانند راشیتیسم یا تومورهای استخوانی را نشان دهد.

آزمایش آمینوترانسفراز آسپارتات

آسپارتات آمینوترانسفراز آنزیمی است که معمولاً در گلبول‌های قرمز خون و بافت عضلانی، قلب، لوزالمعده، کبد و کلیه یافت می‌شود. نتایج بالاتر از حد سالم نشان‌دهنده برخی از انواع سرطان، آسیب کبدی، مشکل در قلب یا کلیه هستند.

آزمایش بیلیروبین

آزمایشات بیلیروبین (Bilirubin) برای اختلال عملکرد کلیه و کبد که در تشخیص بیماری‌هایی مانند زردی نوزاد، کم‌خونی و بیماری‌های کبدی مفید است. اگرچه دامنه‌های مرجع به عنوان مثال آورده شده است، بر اساس سن، جنس و سلامت وی​​، قومیت، روش تجزیه و تحلیل و واحدهای اندازه‌گیری متفاوت خواهد بود. تفسیر تفسیر آزمایش خون فرد باید همیشه با استفاده از محدوده مرجع ارائه شده توسط آزمایشگاه انجام شود.

بیلی‌روبین تام، بیلی‌روبین غیر کونژوگه و کونژوگه را شامل می‌شود. بیلی‌روبین غیر کونژوگه محصول تجزیه هِم (بخشی از هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون) است. کبد وظیفه پاکسازی خون از بیلی‌روبین غیر قابل اتصال را دارد و از طریق آنزیمی به نام UDP- گلوکورونیل- ترانسفراز آن را محلول در آب می‌کند. هنگامی که سطح بیلی‌روبین کل بیش از 17 میکرومول در لیتر باشد، این نشان‌دهنده بیماری کبدی است.

وقتی سطح بیلی‌روبین تام بیش از 40 میکرومول در لیتر باشد، رسوب بیلی‌روبین در صلبیه، پوست و غشاهای مخاطی باعث زردی می‌شود. افزایش بیلی‌روبین غیر کونژوگه به ​​دلیل تولید زیاد، کاهش جذب کبدی بیلی‌روبین غیر کونژوگه و کاهش بیلی‌روبین کونژوگه است. تولید بیش از حد می‌تواند به دلیل جذب مجدد هماتوم و گلبول قرمز، بی‌اثر باشد و سبب افزایش تخریب گلبول‌های قرمز می‌شود. سندرم گیلبرت و سندرم کریگلر - ناجار، نقصی در آنزیم UDP- گلوکورونیل- ترانسفراز دارند که بر ترکیب بیلی‌روبین تأثیر می‌گذارد.

درجه افزایش بیلی‌روبین کونژوگه با درجه آسیب کبدی نسبت مستقیم دارد. هپاتیت ویروسی نیز می‌تواند باعث افزایش بیلی‌روبین کونژوگه شود. در بیماری کبدی پارانشیمی و انسداد ناقص خارج کبدی، افزایش بیلی‌روبین کونژوگه کمتر از انسداد کامل مجرای صفراوی مشترک به دلایل بدخیم است. در سندرم دوبین - جانسون، جهش در پروتئین 2 مقاوم در برابر دارو (MRP2) باعث افزایش بیلی‌روبین کونژوگه می‌شود. در آپاندیسیت حاد، بیلی‌روبین تام می‌تواند از 52/20 میکرومول در لیتر به 143 میکرومول در لیتر افزایش یابد.

در زنان باردار، سطح بیلی‌روبین کل در هر سه ماهه پایین است. اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین در نوزادان به جای استفاده از LFTها، از طریق استفاده از بیلی‌متر یا بیلی‌روبینومتر انجام می‌شود. هنگامی که بیلی‌روبین سرم در هفته اول زندگی برای نوزادان پر خطر بیش از 95 درصد برای سن افزایش می‌یابد، به عنوان هایپربیلی‌روبینمی نوزاد (زردی نوزاد) شناخته می‌شود و برای کاهش میزان بیلی‌روبین در خون به نور درمانی نیاز دارد.

هنگام افزایش سطح بیلی‌روبین سرم بیش از 5 میلی‌گرم در دسی‌لیتر در روز، بیلی روبین سرم بیش از حد فیزیولوژیکی، زردی بالینی بیش از 2 هفته و بیلی‌روبین کونژوگه (لباس‌های لکه دار ادرار تیره) باید به زردی پاتولوژیک در نوزادان مشکوک شد. زردی همولیتیک شایع‌ترین علت زردی پاتولوژیک است. نوزادان مبتلا به بیماری‌های زیر در معرض خطر ابتلا به زردی همولیتیک هستند:

• بیماری همولیتیک Rh
• ناسازگاری ABO با مادر
• کمبود گلوکز- 6- فسفات دهیدروژناز (G- 6- PD)
• ناسازگاری جزئی گروه خونی

در جدول زیر مقادیر نرمال بیلیروبین خون ذکر شده‌اند:

آزمایش نیتروژن اوره خون

آزمایش نیتروژن اوره خون (BUN)، حجم نیتروژن را در خون اندازه‌گیری می‌کند. مقادیر زیاد می‌تواند در اثر آسیب کلیه یا بیماری ایجاد شود، در حالی که سطح پایین ممکن است نشانه سوءتغذیه یا آسیب شدید کبد باشد تست کلسیم این آزمایش میزان کلسیم در خون را اندازه‌گیری می‌کند. اگر تفسسیر آزمایش خون نشان‌دهنده سطح پایین باشد که می‌تواند سرطان، هایپر پاراراتیروئیدیسم، سل و سطح بالا شرایطی از جمله سوءتغذیه، راشیتیسم و ​​هیپو پاراتیروئید را نشان می‌دهد.

نسبت نیتروژن اوره خون به کراتین چیست؟

اوره یک ماده زائد است که در کبد ایجاد می‌شود و پروتئین به اجزای تشکیل‌دهنده آن (اسیدهای آمینه) متابولیزه می‌شود. این فرآیند آمونیاک تولید می‌کند، سپس به ماده زائد کم سم اوره تبدیل می‌شود. این آزمایش میزان نیتروژن اوره خون (BUN) را اندازه‌گیری می‌کند. محاسبه نسبت BUN (نیتروژن اوره خون) به کراتین (BUN/Creatinine) در تعیین علت افزایش سطح نیتروژن اوره کمک‌کننده است. نسبت BUN به کراتینین معمولاً بین ۱:۱۰ و ۱:۲۰ است. افزایش نسبت ممکن احتمالا به دلیل شرایطی مانند نارسایی احتقانی قلب یا کمبود آب رخ می‌دهد و باعث کاهش جریان خون به کلیه‌ها می‌شود. همچنین ممکن است به دلیل افزایش پروتئین، خونریزی دستگاه گوارش یا افزایش پروتئین در رژیم غذایی، باشد. این نسبت ممکن است به علت بیماری‌های کبدی (به دلیل کاهش در تشکیل اوره) و سوء تغذیه کاهش یابد.

آزمایش کراتینین

کراتینین (Creatinine) یک متابولیت است که برای ایجاد انرژی عضلانی اهمیت دارد. افزایش سطح کراتینین می‌تواند نشانه‌ای از اختلال عملکرد کلیه باشد.

آزمایش قند خون ناشتا چیست؟

میزان قند خون به راحتی تحت تأثیر مصرف اخیر غذا یا نوشیدنی قرار می‌گیرد. بنابراین آزمایش قند خون ناشتا یا میزان گلوکوز ناشتا (Fasting glucose)، پس از حداقل ۸ و حداکثر ۱۲ ساعت ناشتایی انجام می‌شود. نتایج غیر طبیعی می‌توانند ناشی از دیابت یا شرایط پیش دیابتیک باشند. آزمایش قند خون ناشتا برای بررسی اثربخشی داروهای مختلف یا تغییرات رژیم غذایی بر روی افراد پیش‌دیابتی، دیابتی یا بیماران بستری انجام می‌شود. برای اطمینان از نتایج و جلوگیری از تشخیص نادرست، از ۲۴ ساعت تا چند روز پیش از انجام آزمایش قند ناشتا باید از ارتباط جنسی، ورزش سنگین یا فعالیت فیزیکی شدید و استرس و اضطراب دوری کرد.

نتایج آزمایش قند خون ناشتا با توجه به سطح گلوکز بدن به شرح زیر است:

• قند خون طبیعی: 3/9 تا 5/4 میلی‌مول در لیتر (70 تا 99 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)
• پیش دیابت یا اختلال تحمل گلوکز: 5/5 تا 6/9 میلی‌مول در لیتر (100 تا 125 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)
• دیابت: 7/۰ میلی‌مول در لیتر (126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر) یا بالاتر

تست فسفر

افزایش سطح فسفر (Phosphorus) در خون می‌تواند مشکلات کلیه و غدد پاراتیروئید را نشان دهد یا ممکن است نشانه سوء تغذیه یا سوء‌ مصرف الکل باشد.

تفسیر آزمایش چربی

پانل آزمایش چربی (Lipid Panel) مربوط به اندازه‌گیری انواع لیپید در خون است. چربی‌های خون لیپیدهایی به صورت آزاد یا متصل به مولکول‌های دیگر هستند. آن‌ها بیشتر در یک کپسول پروتئین حمل می‌شوند و تراکم چربی‌ها و نوع پروتئین سرنوشت ذره و تأثیر آن بر متابولیسم را تعیین می‌کند. غلظت چربی خون به مصرف و دفع از روده و جذب و ترشح از سلول‌ها بستگی دارد. چربی خون وجود سطوح بالا یا غیرطبیعی لیپیدها یا لیپوپروتئین‌ها در خون و یک عامل اصلی خطر برای بیماری‌های قلبی عروقی است.

تفسیر آزمایش کبد

آزمایشات عملکرد کبد (LFT یا LF) که به آن‌ها پانل کبدی نیز گفته می‌شود، گروه‌هایی از آزمایش خون هستند که اطلاعاتی در مورد وضعیت کبد بیمار ارائه می‌دهند. این آزمایشات شامل زمان پروترومبین (PT/INR)، زمان ترومبوپلاستین جزئی (aPTT) فعال، آلبومین، بیلی‌روبین (کونژوگه و غیر کونژوگه) و سایر موارد است. ترانس‌آمینازهای کبدی آسپارتات ترانس آمیناز (AST یا SGOT) و آلانین ترانس‌آمیناز (ALT یا SGPT) نشانگرهای زیستی آسیب کبدی در بیمار با درجه‌ای از عملکرد کبد سالم هستند. بیشتر بیماری‌های کبدی در ابتدا فقط علائم خفیف ایجاد می کنند اما باید زودتر از طریق تفسیر آزمایش خون مرتبط، تشخیص داده شوند.

فیلم آموزش بیوشیمی پزشکی ۲ در فرادرس

کلیک کنید

تفسیر آزمایش خون به دلیل درگیری کبدی در برخی بیماری‌ها اهمیت بالایی دارد، این آزمایش روی نمونه خون بیمار انجام می‌شود. برخی از آزمایشات با عملکرد (به عنوان مثال آلبومین)، برخی با یکپارچگی سلولی (مثل ترانس آمیناز) و برخی دیگر با شرایط مرتبط با دستگاه صفراوی (گاما- گلوتامیل ترانسفراز و آلکالن فسفاتاز) همراه هستند.

آزمایش آلکالین فسفاتاز

آلکالن فسفاتاز (Alkaline Phosphatase) یا (ALP) آنزیمی در سلول‌های پوشاننده مجاری صفراوی کبد است. همچنین می‌تواند در اپیتلیوم (بافت پوششی) مخاط روده باریک، لوله متلاطم پروگزیمال کلیه، استخوان، کبد و جفت مشاهده شود. این ماده نقش مهمی در جابجایی لیپیدها در روده‌ کوچک و کلسیفیکاسیون استخوان‌ها دارد. 50٪ از کل فعالیت‌های ALP سرم در خون توسط استخوان تأمین می‌شود. هپاتیت ویروسی حاد معمولاً دارای ALP طبیعی یا افزایش یافته است. به عنوان مثال هپاتیت A به دلیل کلستاز (اختلال در تشکیل صفرا یا انسداد جریان صفرا) باعث افزایش ALP و خارش طولانی مدت می‌شود. دلایل دیگر عبارتند از:

• بیماری‌های کبدی
• بیماری کبدی گرانولوماتوز
• آبسه
• آمیلوئیدوز کبد
• بیماری شریانی محیطی

افزایش خفیف ALP در سیروز کبدی، هپاتیت و نارسایی احتقانی قلب دیده می‌شود. هایپرفسفاتمی گذرا در نوزادان یک بیماری خوش‌خیم است و طی 4 ماه می‌تواند به حد طبیعی برسد. در مقابل، مقادیر کم ALP در کم کاری تیروئید، کم‌خونی مخرب، کمبود روی (زینک) و هیپوفسفاتازی دیده می‌شود. فعالیت ALP به دلیل افزایش سنتز از جفت، به طور قابل توجهی در سه ماهه سوم افزایش می‌یابد. در شرایط بارداری مانند «استفراغ تند بارداری» (Hyperemesis Gravidarum)، سطح ALP می‌تواند به 215 IU/L برسد. در پره اکلامپسی نیز، ALP می‌تواند به 14 IU/L و در سندرم HELLP، به 15 IU/L برسد.

آلبومین در خون (Albumin)

آلبومین پروتئینی است که به طور خاص توسط کبد ساخته می‌شود و به راحتی قابل اندازه‌گیری است. آلبومین پروتئین اصلی خون است و در درجه دوم گلوبولین فراوانی بالاتری دارد. سطح آلبومین در بیماری‌های مزمن کبدی مانند سیروز و در سندرم نفروتیک، به دلیل دفع آلبومین کاهش می‌یابد. پیامد آلبومین پایین، ادم (تورم) بدن است زیرا فشار انکوزی داخل عروقی کمتر از فضای خارج عروقی می‌شود. پرآلبومین یک جایگزین برای اندازه‌گیری آلبومین است که در تشخیص تغییرات حاد پروتئین خون، بهتر عمل می‌کند. (نیمه عمر آلبومین و پرآلبومین به ترتیب حدود 2 هفته و حدود 2 روز است). میزان آلبومین نرمال 3/5 تا 5/3 گرم در دسی‌لیتر است.

پانل آزمایش هورمونی چیست؟

برای تفسیر آزمایش خون از نظر مقدار هورمون‌ها، با توجه به مشکل بیمار ممکن است هورمون‌های عصبی، تیروئیدی، پاراتیروئیدی، فوق کلیوی، هورمون‌های جنسی، کبدی و بسیاری دیگر از انواع هورمون‌ها مورد بررسی قرار بگیرند. به طور مثال در جدول زیر مقادیر نرمال و طبیعی هورمون تیروئید ذکر شده‌اند.

مقدار هورمون های جنسی

FSH (هورمون محرک فولیکول) هورمونی است که توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می‌شود. برای تفسیر آزمایش خون از نظر هورمونی باید نقش هریک از هورمون‌ها در سیکل قاعدگی و تخمک‌گذاری را بدانید. در زنان، FSH به تحریک رشد و نمو فولیکول‌های تخمدان (تخمک‌های بارور نشده) در مرحله فولیکولار چرخه قاعدگی کمک می‌کند. در زمان یائسگی، تخمدان‌ها از کار می‌افتند و سطح FSH افزایش می‌یابد. در دوران بارداری، سطح استروژن زیاد است و این باعث می‌شود FSH غیر قابل تشخیص باشد. در مردان، FSH بیضه‌ها را برای تولید اسپرم بالغ تحریک می‌کند. سطح FSH در مردان پس از بلوغ نسبتاً ثابت است.

آزمایش استرادیول

استرادیول (17β-استرادیول یا E2) فعال‌ترین شکل استروژن است. در تخمک‌گذاری، بارداری و حاملگی نقش دارد و بر سایر بافت‌ها مانند استخوان، چربی و پوست تأثیر می‌گذارد. این ماده عمدتا توسط تخمدان و مقادیر کمی در بیضه‌ها و قشر آدرنال مردان تولید می‌شود. تولید آن در سال‌های منتهی به یائسگی شروع به نوسان و کاهش می‌کند. یائسگی را می‌توان با کاهش سطح استرادیول خون تأیید کرد.

آزمایش پروژسترون

پروژسترون یک هورمون استروئیدی است که نقش اصلی آن کمک به آماده‌سازی بدن زن برای بارداری است. این ماده توسط جسم زرد تولید شده و با سایر هورمون‌های زنانه برای آماده‌سازی رحم برای کاشت تخمک بارور شده عمل می‌کند. برای بررسی تخمک‌گذاری، سطح آن در حدود روز 21 چرخه ماهانه بررسی می‌شود. سطح پایین این هورمون ممکن است نشان‌دهنده عدم تخمک‌گذاری باشد و میزان آن معمولاً در دوران بارداری افزایش می‌یابد. پروژسترون در مردان نیز تولید می‌شود اما سطح بسیار پایین‌تری دارد و در تولید اسپرم اثر می‌گذارد.

آزمایش تستوسترون

تستوسترون هورمون استروئیدی است که توسط بیضه‌ها در مردان و مقدار کمی در زنان توسط تخمدان‌ها تولید می‌شود و با تبدیل از سایر آندروژن‌های ضعیف، سطح آن تقریباً یک دهم از مردان است. تستوسترون در مردانی که شیفت روز کار می‌کنند به صورت روزانه و با بیشترین مقادیر در ساعت 8 تا 9 صبح ترشح می‌شود. در زنان غلظت کمی دارد اما در مرحله لوتئال چرخه قاعدگی کمی افزایش می‌یابد.

آزمایش DHEA-S

DHEA-S (سولفات دهیدرواپی‌آندروسترون) نوع سولفاته DHEA آندروژن ضعیف و هورمون جنسی مردانه است که در مردان و زنان توسط غدد فوق کلیوی و مقادیر کمی نیز در تخمدان تولید می‌شود. DHEA-S به آندروژن‌های قوی‌تری مانند تستوسترون و آندروستندیون یا به هورمون استروژن در زنان تبدیل شود.

آزمایش ویتامین دی

ویتامین D در تولید هورمون‌ها نقش دارد. ویتامین D همچنین به تنظیم جذب کلسیم، فسفات و منیزیم کمک می‌کند. این ماده برای رشد و سلامت استخوان حیاتی است و همچنین نقش مهمی در سلامت اسکلت عضلانی دارد. دو فرم ویتامین D در خون وجود دارند و قابل اندازه‌گیری هستند:

• 25 - هیدروکسی ویتامین D: شکل اصلی ویتامین D است و به هورمون فعال‌تر یعنی 1، 25 - دی هیدروکسی ویتامین D تبدیل می‌شود.
• 1، 25 - دی هیدروکسی ویتامین D: فرم فعال ویتامین D

در جدول زیر مقادیر نرمال و غیر نرمال برخی از هورمون‌های جنسی مهم ذکر شده‌اند که از این مقادیر جهت تفسیر آزمایش خون می‌توان استفاده کرد. هنگام استفاده از این جدول به مطابقت واحدهای استفاده شده دقت کنید.

نکات مهم در تفسیر آزمایش خون

برخی از تست‌های آزمایشگاهی یک پاسخ ساده مثبت و منفی دارند. به عنوان مثال، آیا آزمایش از نظر وجود باکتری‌های مولد گلو درد مثبت است یا منفی. اما بسیاری از آزمایشات دیگر به صورت اعداد یا مقادیر گزارش می‌شوند و نیاز به تفسیر آزمایش خون وجود دارد. نتایج آزمایشگاه گزارش شده به عنوان اعداد به خودی خود معنی‌دار نیستند. معنای آن‌ها از مقایسه با مقادیر مرجع حاصل می‌شود. مقادیر مرجع مقادیری است که برای یک فرد سالم انتظار می‌روند. اما سه نکته مهم در مورد استفاده از مقادیر نرمال و مرجع برای تفسیر آزمایش خون عبارتند از موارد زیر:

فیلم آموزش اصول کار در آزمایشگاه بالینی

کلیک کنید

• نتیجه نرمال در یک آزمایشگاه ممکن است در آزمایشگاه دیگر غیر نرمال تلقی شود. برای تفسیر آزمایش خون باید از مقادیر نرمال آزمایشگاه مربوطه استفاده کرد. اگرچه دقت آزمایشات طی چند دهه گذشته پیشرفت کرده‌اند اما به دلیل تفاوت در تجهیزات، معرف‌های شیمیایی و تکنیک‌های تجزیه و تحلیل برخی تغییرات احتمالی امکان‌پذیر هستند. در نتیجه برای اکثر تست‌های آزمایشگاهی، هیچ مقدار مرجع قابل استفاده جهانی وجود ندارد.
• محدوده سالم در جواب آزمایش، لزوما نشان‌دهنده سلامتی نیست. اگرچه نرمال بودن تمام نتایج قطعاً نشانه خوبی است، اما در بسیاری از آزمایشات، نتایج افراد سالم و مبتلا با هم تداخل دارند، بنابراین هنوز احتمال وجود که یک مشکل باقی است. مثلا نتایج آزمایشات برخی از افراد مبتلا، خصوصا در ابتدای شروع بیماری، در محدوده نرمال هستند.
• جواب غیر طبیعی لزوما به معنای بیمار بودن نیست. از آنجایی که بسیاری از مقادیر مرجع براساس محدوده های آماری در افراد سالم تعیین شده‌اند، گاهی فرد سالم است اما جواب آزمایش او خارج از محدوده آماری قرار دارد، خصوصاً اگر اعداد نزدیک به محدوده مرجع مورد انتظار باشند. با این حال، فاصله زیاد از مقدار نرمال، نیاز به پیگیری دارد.