آناتومی مچ پا – به زبان ساده + تاندون، رباط و آسیب ها

بیش از دویست استخوان با شکل‌های مختلف، اسکلتی در بدن انسان می‌سازند که از اندام‌های داخلی محافظت و با همکاری ماهیچه‌ها به حرکت بدن کمک می‌کند. این استخوان‌ها ساختارهای مفصلی کنار هم قرار می‌گیرند. رباط‌ها به حفظ موقعیت استخوان‌ها در مفصل و تاندون‌ها به ارتباط استخوان‌ها و مفصل کمک می‌کنند. مچ پا یکی از مفصل‌های اندام تحتانی بدن است که وزن بخش‌های بالایی را به کف پا منتقل می‌کند. این مفصل از کنار هم قرار گرفتن استخوان‌های ساق و ناحیه تارسال پا تشکیل می‌شود. کپسول مفصلی، رباط‌های داخلی و رباط‌های خارجی بافت پیوندی محافظت‌کننده از این مفصل هستند و تاندون ماهیچه‌های جلو و پشت ساق به حرکت بالا و پایین استخوان‌ها در این مفصل کمک می‌کنند. در این مطلب از مجله فرادرس آناتومی مچ پا را همراه آسیب‌های فیزیکی آن توضیح می‌دهیم.

آناتومی استخوان های مچ پا

مفصل «مچ پا» (Ankle) یکی از مفصل‌های کپسول‌دار اسکلت بدن در اندام‌های تحتانی است که بین استخوان‌های ساق و استخوان‌های پا تشکیل می‌شود. در این مفصل انتهای دیستال و قوزک میانی استخوان درشت‌نی، قوزک جانبی استخوان نازک‌نی و برآمدگی استخوان تالوس به هم وصل می‌شود. انتهای دیستال درشت‌نی با برآمدگی استخوان تالوس، قوزک میانی (داخلی) درشت‌نی با سطح میانی و قوزک جانبی (خارجی) نازک‌نی با سطح جانبی تالوس مفصل تشکیل می‌دهد. کپسول مفصلی مچ پا از لایه خارجی بافت پیوندی و لایه داخلی اپیتلیوم سینوویال تشکیل شده است. این کپسول به قوزک میانی و جانبی نازک‌نی و لبه‌های برآمدگی استخوان تالوس وصل می‌شود.

فیلم آموزش آناتومی اندام تحتانی + مفاهیم کلیدی در فرادرس

کلیک کنید

آناتومی استخوان درشت نی

درشت‌نی بعد از فمور بلندترین استخوان بدن است که بخش زیادی از وزن بدن را تحمل می‌کند. این استخوان به انتهای پروکسیمال، تنه و انتهای دیستال تقسیم می‌شود. انتهای پروکسیمال از دو قسمت برآمده به نام کوندیل میانی و جانبی و ناحیه بین آن‌ها تشکیل شده است. کوندیل میانی به کوندیل میانی استخوان فمور و کوندیل جانبی به کوندیل جانبی این استخوان در مفصل زانو متصل است. مینیسک‌های زانو بین دو سر این استخوان‌ها قرار دارد. سطح مفصلی کوندریل‌ها به‌وسیله دو برآمدگی کوچک از هم جدا می‌شود. این دو برآمدگی ناحیه بین کوندریل‌های جلویی و پشتی را از هم جدا می‌کند.

تنه مثلثی درشت‌نی به سه سطح میانی، پشتی و جانبی تقسیم می‌شود. سطح میانی بین لبه میانی و جلویی، و زیر پوست قرار دارد. ماهیچه‌ای سطح میانی درشت‌نی متصل نیست و با یک لایه بافت چربی از پوست جدا می‌شود. سطح جانبی بین لبه‌های جلویی و بین استخوانی قرار دارد و ماهیچه‌های جلو ساق به آن وصل می‌شود. سطح پشتی بین لبه‌های بین استخوانی و میانی قرار دارد. شیار سولئال در این سطح محل اتصال ماهیچه نعلی است.

انتهای مربعی دیستال از سطح میانی، پشتی، جلویی و پشتی تشکیل شده است. قوزک میانی برجستگی سطح میانی این بخش از که در تشکیل مفصل مچ پا شرکت می‌کند. شیار عمودی سطح پشتی محل عبور اتصال تاندون ماهیچه پشتی درشت‌نی است. شکاف نازک‌نی در سطح جانبی انتهای دیستال در تشکیل مفصل با استخوان درشت‌نی شرکت می‌کند. تاندون ماهیچه‌های بازکننده ساق در سطح جلویی قرار دارد و کپسول مفصل مچ پا به فرورفتگی کوچک انتهای این سطح متصل می‌شود.

آناتومی استخوان نازک نی

نازک نی استخوان بلند جانبی ساق پا و سطح اتصال ماهیچه‌ها است. قطر این استخوان از درشت‌نی کمتر است و نقش کمی در تحمل وزن بدن دارد. نازک‌نی از مثل درشت‌نی به انتهای پروکسیمال، تنه و انتهای دیستال تقسیم می‌شود. انتهای پروکسیمال نزدیک مفصل زانو قرار دارد. سر این استخوان با کوندریل جانبی درشت‌نی مفصل تشکیل می‌دهد. گردن ناحیه بین سر و تنه است و محل عبور اعصاب مشترک نازک‌نی است. تنه مثلثی استخوان نازک‌نی از سه لبه میانی، جلویی و پشتی تشکیل شده که لبه میانی آن به‌وسیله غشای بین استخوانی به تنه درشت‌نی وصل می‌شود. لبه جلویی تنه در انتهای دیستال به قوزک جانبی ختم می‌شود. سطح جانبی قوزک جانبی، برآمدگی انتهایی استخوان است که زیر پوست قرار دارد. در سطح میانی این بخش برآمدگی مثلثی شکلی قرار دارد که با شکاف جانبی درشت‌نی مفصل تشکیل می‌دهد.

آناتومی استخوان تالوس

تالوس یا استخوان قوزک یکی از استخوان‌های ناحیه تارسال پا است. این ناحیه از استخوان‌های تالوس، کاکانوس یا پاشنه، استخوان ناویکولار یا قایقی، کیوبوئید یا استخوان مکعبی و سه استخوان کونئیفورم یا میخی جانبی، وسطی و میانی تشکیل شده است. استخوان تالوس وزن کل بدن را به سایر استخوان‌های پا منتقل می‌کند. این استخوان از تنه مکعبی تشکیل شده است. سر این استخوان بیضی و برآمده است و به‌وسیله گردن به تنه وصل می‌شود. سطح مثلثی و فررفته مفصل تالوس و قوزک جانبی نازک‌نی در ناحیه جانبی-پروکسیمال قرار دارد. سطح مفصلی بخش دیستال درشت‌نی، برآمدگی قرقره‌ای شکلی است که در ناحیه پروکسیمال تنه (نزدیک ساق) تالوس و سطح مفصلی قوزک میانی در سطح میانی تنه قرار دارد. شیار رباط ماهیچه بلند جمع‌کننده استخوان شست، در سطح پشتی استخوان تالوس قرار دارد. این شیار سطح پشتی را به دو برآمدگی جانبی و میانی تقسیم می‌کند.

سر بیضی آن با استخوان ناویکولار مفصل تشکیل می‌دهد. در سطح پایینی این استخوان دو سطح مفصلی میانی و پشتی قرار دارد که به‌وسیله «شیار عمیق تالی» (Sulcus Tali) در گردن از هم جدا می‌شوند. سطح مفصلی میانی کوچک، بیضی و برآمده است و با ساستنتاکولوم تالی استخوان پاشنه مفصل سابتالار را تشکیل می‌دهد. بین شیار تالی و استخوان پاشنه حفره کوچک سینوس تالوس تشکیل می‌شود. رباط‌های بین استخوانی تالوس-پاشنه و سرویکال (گردنی) پاشنه پا در این ناحیه قرار دارند.

رباط و تاندون های های مفصل مچ پا

مفصل مچ پا از طرفی وزن زیادی را تحمل می‌کند و از طرفی در حرکات پا نقش مهمی دارد. به همین دلیل رباط‌های محافظت‌کننده از این مفصل کمترین محدودیت حرکتی را ایجاد می‌کنند. دو دسته رباط‌های موازی جانبی و میانی در دو طرف مفصل استحکام مفصل مچ پا در تحمل وزن بدن را افزایش می‌دهد و استخوان‌ها را کنار هم نگه می‌دارد. رباط جانبی بافت پیوندی محکمی است که از سه نوار رباط‌های تالوس-نازک‌نی جلویی، تالوس-نازک‌نی پشتی و پاشنه-نازک‌نی تشکیل می‌شود.

فیلم آموزش آناتومی اندام تحتانی + مفاهیم کلیدی در فرادرس

کلیک کنید

• رباط تالوس-نازک‌نی: این رباط نوار صاف و ضعیفی است که بین قوزک نازک‌نی و سطح جانبی گردن تالوس قرار دارد.
• رباط تاولس-نازک‌نی پشتی: این رباط نوار محکمی است که بین ناحیه دیستال قوزک نازک‌نی و برآمدگی پشتی تالوس قرار دارد. به علاوه این رباط با رشته‌های باریکی به قوزک میانی استخوان درشت‌نی وصل می‌شود.
• رباط پاشنه-نازک‌نی: نوار بلندی از بافت پیوندی است که بین راس قوزک جانبی و برآمدگی جانبی استخوان پاشنه قرار دارد.

رباط میانی یا دلتوئیدی نوار محکم و مثلثی از بافت پیوندی است که استحکام سمت داخلی (میانی) آناتومی مچ پا را افزایش می‌دهد و از سه نوار رباط درشت‌نی-ناویکولار، درشت‌نی-پاشنه و درشت‌نی-تالوس تشکیل می‌شود.

• رباط درشت‌نی-ناویکولار: این رباط از رشته‌های سطحی رباط دلتوئیدی تشکیل شده است. این رشته‌ها قوزک میانی را به برآمدگی استخوان ناویکولار وصل می‌کنند و با رباط کف‌پایی پاشنه-ناویکولار ادغام می‌شوند.
• رباط درشت‌نی-پاشنه: این رباط از رشته‌های وسطی رباط دلتوئیدی تشکیل شده است. این رشته‌ها بین قوزک میانی و ساستنتاکولوم تالی استخوان پاشنه قرار دارند.
• رباط درشت‌نی-تالوس: این رباط از رشته‌های عمقی رباط دلتوئیدی تشکیل شده است. این رشته‌ها به دو قسمت جلویی و پشتی تقسیم می‌شوند. رشته‌های جلویی از قوزک میانی شروع شده و به برآمدگی میانی تالوس وصل می‌شود. رشته‌های پشتی از قوزک میانی شروع شده اما به سطح میانی تالوس وصل می‌شود.

تاندون مچ پا

تاندون‌ها بافت پیوندی محکمی هستند که ماهیچه را به استخوان وصل می‌کند. با انقباض ماهیچه تاندون و استخوان متصل به آن کشیده شده و حرکت استخوان در مفصل ایجاد می‌شود. تاندون در آناتومی مچ پا به گروه وابسته به نازک‌نی، میانی، پشتی و جلویی تقسیم می‌شوند.

فیلم آموزش آناتومی اندام فوقانی + مفاهیم کلیدی

کلیک کنید

• تاندون‌های نازک‌نی: دو تاندون ماهیچه بلند و کوتاه نازک‌نی از بخش خارجی مچ پا عبور کرده و به استخوان‌های پا وصل می‌شوند. تاندون ماهیچه بلند نازک‌نی از پشت قوزک جانبی عبور کرده و در کف پا به استخوان کونئیفورم و قاعده اولین استخوان متاتارسال وصل می‌شود. تاندون ماهیچه کوتاه نازک‌نی با عبور از پشت قوزک میانی، استخوان پاشنه و مکعبی به برآمدگی پنجمین استخوان متاتارسال متصل می‌شود.
• تاندون‌های میانی: تاندون ماهیچه جلویی درشت‌نی از از یک‌سوم انتهایی استخوان درشت‌نی شروع شد و با عبور از سطح میانی استخوان‌های ناحیه تارسال در کف پا به استخوان کونئیفورم میانی و قاعده اولین استخوان متاتارسال وصل می‌شود. تاندون ماهیچه پشتی درشت‌نی با عبور از پشت قوزک میانی در کف پا به استخوان‌های ناحیه میانی تارسال متصل می‌شود. تاندون ماهیچه بازکننده انگشتان بالای قوزک میانی شروع شده و به در کف پا به استخوان انگشتان وصل می‌شود.
• تاندون‌های پشتی: تاندون آشیل یا پاشنه ضخیم‌ترین تاندون بدن است که ماهیچه‌های دوقلو، نعلی و پلانتر پشت ساق را به پاشنه پا وصل می‌کند. تاندون ماهیچه بلند شست از با عبور از پشت و استخوان‌های داخلی مچ د رکف پا به قاعده استخوان بند دوم شست وصل می‌شود.
• تاندون‌های جلویی: تاندون ماهیچه بازکننده شست از سطح جلویی مفصل مچ پا عبور می‌کند و به قاعده استخوان بند دوم شست وصل می‌شود.

حرکات مچ پا

در بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس توضیح دادیم که مفصل مچ پا از انواع لولایی است. استخوان‌ها در این نوع مفصل در یک صفحه حرکت می‌کنند. حرکات پا در این مفصل به پایین (Plantar Flexion | Flexion) و بالا رفتن (Dorsiflexion | Extension) محدود می‌شود. زاویه حرکت رو به بالا تقریبا بین ۳۰ تا ۵۰ درجه و زاویه حرکت رو به پایین تقریبا حدود ۲۰ درجه است. ماهیچه‌های جلویی ساق پا به ویژه ماهیچه جلوی درشت‌نی، بخش جلویی رباط موازی میانی، رباط درشت‌نی-نازک‌نی جلویی و ناحیه پشتی کپسول، حرکت رو به بالای پا را محدود می‌کنند.

ماهیچه‌های پشتی ساق به‌ویژه ماهیچه دوقلو و نعلی، بخش پشتی رباط موازی میانی، رباط نازک‌نی-پاشنه و ناحیه پشتی کپسول، حرکت رو به پایین پا را محدود می‌کند. مفصل سابتالار و مفصل‌های میانی ناحیه تارسال به حرکات پا کمک می‌کنند. در نتیجه بالا بردن پا می‌تواند با نزدیک شدن آن به محور میانی بدن و چرخش به داخل، و پایین بردن پا با دور شدن آن از محور میانی بدن و چرخش به خارج همراه شود. جدول زیر ماهیچه‌هایی که به حرکت مچ پا کمک می‌کنند را نشان می‌دهد.

آسیب های مچ پا

در بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس آناتومی مچ پا را توضیح دادیم. در این بخش قصد داریم آسیب‌هایی مچ پا را بررسی کنیم. شکستن استخوان، پیچ‌خوردن مچ، التهاب یا کشیدگی تاندون‌ها آسیب‌های متداولی هستند که به دلیل راه رفتن یا ایستادن طولانی‌مدت بدون استراحت و فشار و ضربه‌های فیزیکی ایجاد می‌شود. پ

فیلم آموزش آناتومی عمومی بدن انسان در فرادرس

کلیک کنید

یچ‌خودرگی مچ پا به حالتی گفته می‌شود که یکی از رباط‌ها کشیده یا پاره شود و بر اساس شدت آسیب به سه درجه تقسیم می‌شود. در پیچ‌خوردگی درجه یک تا چند رباط مچ پا کشیده شده اما عملکرد مفصل حفظ می‌شود. در پیچ‌خوردگی درجه دو بخشی از فیبرهای یک یا راباط پاره شده است. این حالت با درد، تورم خفیف و محدود شدن حرکت مفصل همراه است. در پیچ‌خوردگی درجه سه رباط کاملا پاره شده و ارتباط بین دو استخوان قطح می‌شود. این حالت با درد و تورم شدید، و از بین رفتن کامل بخشی از عملکرد مفصل همراه است.

پارگی، کشیدگی و التهاب تاندون‌ها یکی دیگر از آسیب‌هایی است که به دلیل راه رفتن یا ایستادن زیاد ایجاد می‌شود و با درد و تورم مچ پا همراه است. شکستگی انتهای دیستال استخوان درشت‌نی یا نازک‌نی و استخوان تالوس آسیب دیگرمچ پا است. بر اساس شدن ضربه وارد شده ممکن است استخوان‌ها پس از شکستگی جابه‌جا نشده و تنها فاصله کمی بین آن‌ها ایجاد شود، یا استخوان‌ها کاملا از هم جدا شده و عملکرد مفصل مچ کاملا مختل شود و اگر شدت ضربه زیاد باشد ممکن است بخشی از استخوان شکسته از پوست خارج شود.

سوالات متداول آناتومی مچ پا

در این بخش از مطلب مجله فرادرس به تعدادی از سوالات متداول پیرامون آناتومی مچ پا توضیح می‌دهیم.

کدام رگ ها خون مچ پا را تامین می کند؟

شاخه‌های قوزکی سرخرگ‌های جلویی و پشتی درشت‌نی و نازک‌نی خون سرخرگی مچ پا را تامین می‌کند.

سندروم کانال تارسال چیست؟

کانال تارسال فضای کوچکی بین استخوان‌های درشت‌نی، تالوس، پاشنه و بافت پیوندی مچ پا (رتیکولوم خم‌کننده) قرار دارد. تاندون ماهیچه پشت درشت‌نی، تاندون ماهیچه بلند خم‌کننده شست، سیاهرگ و سرخرگ پشت درشت‌نی و تاندون ماهیچه بلند خم‌کننده شست با عبور از این کانال به بخش‌های جلویی پا می‌رسد. سندروم کانال تارسال به دلیل افزایش فشار بر عصب درشت‌نی در این کانال ایجاد می‌شود. کف پای صاف، پیچ خوردن مچ پا، شکستن استخوان، توده‌های لیپوم یا تومور، پرکاری تیروئید، دیابت و آرتروز احتمال ابتلا به این سندروم را افزایش می‌دهد.