۳۱ راه افزایش عزت نفس کاملاً موثر و مفید

«عزت نفس» (Self-esteem) نظر و احساس درونی است که نسبت به خودتان و دستاوردهایتان دارید. خودانتقادی شدید، ترس از شروع، کمال‌گرا بودن و تاب‌آوری پایین نسبت به دشواری‌های زندگی، ازجمله ویژگی‌های افراد با عزت‌نفس پایین است. برای افزایش عزت‌نفس روش‌های مختلفی وجود دارد که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مهربانی با خود، انجام کارهای داوطلبانه، یادگیری مهارت‌های جدید، یادداشت‌نویسی روزانه، تقویت ذهن‌آگاهی و ... اشاره کرد. در این نوشته از مجله فرادرس، ۳۱ راه افزایش عزت نفس را برای افراد در سن‌های مختلف معرفی می‌کنیم. توجه و تمرین روزانه برای افزایش عزت‌نفس به شما کمک می‌کند خودتان را بیشتر دوست داشته باشید، به خودتان بیشتر احترام بگذارید، روابط بهتر و عمیق‌تری با اطرافیان خود ایجاد کنید و بهتر بتوانید در چالش‌های زندگی تصمیم‌‌گیری کنید. در ادامه، روش های افزایش عزت نفس را ابتدا برای بزرگسالان و سپس برای کودکان و نوجوانان بیان می‌کنیم. در پایان، برای درک بهتر، همه روش‌های بیان‌شده را در قالب یک جدول ارائه کرده‌ایم تا با یک نگاه بتوانید آن‌ها را مرور کنید.

راه های افزایش عزت نفس در بزرگسالان

عزت نفس یعنی به این موضوع باور داشته باشید که شایسته عشق و احترام هستید و برای افکار، احساسات، علاقه‌مندی‌ها و اهداف خود در زندگی ارزش قائل هستید. به همین دلیل است که این عزت‌نفس شماست که تعیین می‌کند دیگران چگونه با شما رفتار کنند. در فهرست زیر به موثر‌ترین راه های افزایش عزت نفس اشاره کرده‌ایم:

• مهربانی با خود و دوست داشتن خود
• پیشنهاد کمک به دیگران و انجام کارهای داوطلبانه
• مقایسه نکردن خود با دیگران
• روزمره‌نویسی و خاطره‌نویسی
• یادگیری مهارت جدید
• تعیین کردن حد و مرز برای دیگران
• ارتباط با اشخاص نزدیک
• وقت گذاشتن برای انجام کارها و سرگرمی‌های موردعلاقه
• مراقبت کردن از خود با ورزش و سبک زندگی سالم
• تقویت مهارت حضور در لحظه
• شناسایی محرک‌های کاهش دهنده عزت نفس
• تعیین اهداف ساده و چالش‌های کوچک
• صحبت کردن با مشاور یا تراپیست

قبل از شروع، پیشنهاد می‌کنیم با مشاهده فیلم آموزش تقویت عزت‌نفس و خودباوری در فرادرس که لینک آن در بالا قرار گرفته، مفهوم عزت‌نفس، شناخت عزت‌نفس سالم و تکنیک‌های آن را با زبانی ساده و کاربردی، یاد بگیرید.

فراموش نکنید که عزت‌نفس پایین در نهایت به مشکلاتی نظیر اضطراب، استرس شدید، اعتیاد به اینترنت و اختلال در خوردن منتهی می‌شود. در روی دیگر سکه، افراد با عزت نفس بالا، اهداف خود را در زندگی جدی‌تر دنبال می‌کنند، روابط سالم‌تری با اطرافیان خود می‌سازند و علاوه بر احساس شادی و رضایت بیشتر در زندگی، سلامت روان و جسم بیشتری هم خواهند داشت.

در ادامه در مورد هریک از این روش‌ها بیشتر توضیح می‌دهیم تا تأثیر انجام آن‌ها را در افزایش عزت نفس خود و اطمینان به خود بیشتر درک کنید.

۱. مهربانی با خود و دوست داشتن خود

عزت‌نفس به‌معنی خودباوری و اعتماد به توانمندی‌ها است و اولین تمرین در مسیر ایجاد این حس اطمینان نسبت به خود، این است که با خودتان مهربان باشید و خودتان را دوست داشته باشید. مهربانی با خود به این معناست که حتی در زمان انتقاد کردن از خودتان هم با خودتان مهربان و درک‌کننده باشید.

برای این کار، وقتی افکار منفی، محدودکننده و مخرب به ذهن شما هجوم می‌آورند، به این فکر کنید که اگر یکی از اعضای خانواده یا دوستان شما در موقعیت مشابه بود و به راهنمایی شما نیاز داشت، چه حرف و توصیه‌ای برای او داشتید.

در جدول زیر به چند نکته جالب برای تمرین مهربانی با خود اشاره کرده‌ایم:

اغلب ما در رابطه با خودمان بسیار سخت‌گیرانه‌تر از از رابطه با دیگران رفتار می‌کنیم اما نباید این نکته را فراموش کنیم که رابطه‌ای که هر فرد با خودش دارد، از هر نوع ارتباط دیگری در زندگی مهم‌تر است. بنابراین هرچه بیشتر با خودمان در صلح باشیم، باور بیشتری هم نسبت به خود، توانایی‌ها و دستاوردهایمان خواهیم داشت.

برای تقویت تفکر مثبت، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش خوش‌بینی در فرادرس را مشاهده کنید.

۲. پیشنهاد کمک به دیگران و انجام کارهای داوطلبانه

راه دیگر برای افزایش اطمینان نسبت به خود و افزایش عزت‌نفس، انجام فعالیت‌های داوطلبانه، شرکت در خیریه‌ها و کمک کردن به دیگران به هر نحوی است. با کمک کردن به دیگران در واقع به خودتان کمک می‌کنید. نکته جالب در مورد کمک کردن به دیگران این است که با ترشح ناگهانی هورمون دوپامین در بدن همراه است و باعث می‌‌شود احساس بهتری نسبت به خودتان پیدا کنید.

برای کمک کردن به دیگران نیاز نیست کار پیچیده یا دشواری انجام دهید. برای مثال، همین که به دوست یا فرد موردعلاقه خود در انجام وظایف و کارهایی که مدت‌هاست به تعویق می‌اندازد، کمک کنید، حس بهتری نسبت به خود و توانمند‌ی‌هایتان پیدا خواهید کرد.

این احساس خوب با انجام‌های داوطلبانه بیشتر خواهد بود چون حس می‌کنید در جامعه نیازمند به کمک، تغییر و تفاوت ایجاد می‌کنید و دیگران هم از شما قدردانی می‌کنند. این احساسات به‌طور زنجیروار عزت‌نفس شما را افزایش می‌دهند. کار در انجمن‌های خیریه و پناهگاه‌های افراد بی‌خانمان در قالب آموزش دادن به آن‌ها، نمونه بسیار خوبی از انجام کارهای داوطلبانه است.

۳. مقایسه نکردن خود با دیگران

روش و در واقع رفتار مهم دیگر برای افزایش عزت‌نفس این است که از مقایسه کردن خودتان با دیگران دست بردارید. یکی از ویژگی‌های اصلی افراد دارای عزت‌نفس سالم این است که بیشتر از دیگران، روی خودشان تمرکز می‌کنند و به این نکته که هیچ‌کس در رقابت با دیگران نیست و رقیب واقعی هر کسی، خود اوست، کاملا باور دارند. این جمله طلایی را هرگز فراموش نکنید که باید دستاوردها و مسیر پیشرفت خود را در زمان حال فقط با تلاش خودتان بسنجید نه با آنچه دیگران انجام می‌دهند.

البته با گسترش شبکه‌های اجتماعی و تلاش افراد برای نمایش بی‌نقص و کامل خود در فضای مجازی، طبیعی است که دائما خودتان را با دیگران مقایسه کنید. این کار در نهایت باعث می‌شود احساس کم بودن، کافی نبودن برای رسیدن به اهداف شخصی خود پیدا کنید و علاوه بر عزت‌نفس، اعتمادبه‌نفس پایین‌تری هم داشته باشید. به جای این کار، بهتر است بیشتر روی دستاوردهای گذشته و برنامه‌های آینده تمرکز کنید و هرازچندگاهی از شبکه‌های اجتماعی فاصله بگیرید.

همیشه به یاد داشته باشید که زندگی مسیر مسابقه نیست و اگر دیگران قبل از شما در کاری موفق شده‌اند به‌معنی توانمند نبودن شما برای رسیدن به موفقیت یا بهتر بودن دیگران نیست.

۴. روزمره‌نویسی و خاطره‌نویسی

روش بسیار موثر دیگر برای بهبود اعتمادبه‌نفس و افزایش عزت‌نفس به‌صورت همزمان، یادداشت کردن افکار، احساسات، تجربیات، دستاوردها و حتی شکست‌های گذشته است. در مسیر توسعه فردی، به این کار «ژورنال‌نویسی» (Journaling) یا بیان احساسات و افکار درونی به کمک نوشتن، گفته می‌شود. نوشتن یادداشت‌های روزمره، چند مزیت اصلی دارد:

• مسیر پیشرفت خود را از گذشته تا زمان حال برای مشخص می‌کنید و می‌توانید به‌طور دقیق بفهمید زندگی شما چقدر بهبود پیدا کرده است.
• شناخت بیشتری نسبت به خودتان پیدا می‌کنید و با عینک خوش‌بینی به خودتان و زندگی که دارید، نگاه می‌کنید.
• به روش‌های متنوعی برای حل چالش‌‌ها فکر می‌کنید و ذهن باز‌تری برای مواجهه با چالش‌های بعدی خواهید داشت.

بسیاری از افراد همیشه دفترچه کوچکی را در نزدیکی خود نگه می‌دارند و احساسات و هیجانات مختلفی را که تجربه می‌کنند، به‌طور مداوم یادداشت می‌کنند. این دفتر در زمان تجربه احساسات منفی، مانند یادآور از اتفاقات خوب عمل می‌کند. یادداشت‌نویسی و روزمره‌نویسی را می‌توانید از اتفاقات بسیار ساده زندگی مانند قدم زدن صبحگاهی در پارک، شنیدن موسیقی موردعلاقه‌تان در طول روز، گذراندن وقت با دوست و ... شروع کنید.

خاطره‌نویسی و روزمره‌نویسی معمولا درنهایت با نوشتن «لیست انجام کار» (To Do List) ادامه پیدا می‌کند و هربار که یکی از موارد لیست را انجام می‌دهد، حس می‌کنید یک دستاورد بزرگ داشته‌اید.

۵. یادگیری مهارت جدید

وقتی برای یادگیری یک مهارت جدید اقدام می‌کنید، در واقع از حاشیه امن خود بیرون می‌روید و به خودتان فرصت تجربه کارهای جدید و اجازه شکست خوردن می‌دهید. یکی از نشانه‌های عزت‌نفس پایین این است که افراد به خاطر ترس از شکست، برای انجام کارهای جدید پیش‌قدم نمی‌شوند ولی در واقع این تجربه کردن کارها و مهارت‌های جدید در حوزه‌های مختلف است که توانایی‌ها را گسترش می‌دهد و ذهن شما را فعال نگه می‌دارد.

در فهرست زیر به چند مهارت جدید اشاره کرده‌ایم:

• یادگیری آشپزی
• یادگیری یک زبان جدید
• یادگیری نقاشی و طراحی
• یادگیری نواختن یک ساز جدید
• یادگیری و انجام ورزش‌های جدید

تفاوتی ندارد که هدف شما از یادگیری مهارت جدید، پیشرفت و ارتقای شغلی باشد یا صرفا به‌‌دنبال سرگرمی بیشتر در اوقات فراغت خود باشید، همیشه می‌توانید با شرکت در دوره‌های آموزشی آنلاین یا حضوری از سطوح ساده تا پیشرفته، مهارت‌های جدید یاد بگیرید.

این نکته را هم فراموش نکنید که اشتباه کردن و شکست خوردن، عضو جدایی‌ناپذیر هر فرایند یادگیری است و در واقع فرایند یادگیری کارهای جدید است که به تقویت عزت‌نفس شما کمک می‌‌کند نه لزوما شکست یا موفقیت در مسیر یادگیری.

۶. تعیین کردن حد و مرز برای دیگران

عامل و راهکار مهم دیگری که باعث افزایش عزت‌نفس می‌شود این است که قدرت نه گفتن داشته باشید و با اطرافیان خود قاطعانه‌تر رفتار کنید. افراد با عزت نفس پایین معمولا توانایی نه گفتن به دیگران و رفتار قاطعانه با اطرافیان را ندارند چون نمی‌خواهند اطرافیان از آن‌ها برنجند، آن‌‌ها را نادیده بگیرند یا قضاوت کنند.

فیلم آموزش مهارت جرات‌ورزی، قاطعیت و صراحت از فرادرس نکات مهمی را در مورد رفتار قاطعانه و بیان افکار و احساسات به‌صورت جرات‌‌مندانه بیان می‌‌کند. لینک این فیلم در زیر قرار گرفته است:

این نکته را فراموش نکنید که تعیین حد و مرز سالم با دیگران و نه گفتن به آن‌ها در موقعیت‌هایی که نمی‌توانید یا نمی‌خواهید کاری را انجام دهید، در واقع نوعی مراقب از خودتان است و هرچه بیشتر و بهتر از خودتان مراقب کنید و نسبت به خودتان شفقت داشته باشید، عزت‌نفس شما نیز بیشتر بهبود پیدا می‌کند.

در مورد تعیین حد و مرز به نکات زیر توجه کنید:

• فاصله گرفتن از کسانی که برای حد و مرزهای شخصی شما اهمیتی قائل نیستند.
• زمان دادن به دیگران برای عادت کردن به تغییر رفتار شما و پذیرش پاسخ‌های نه.
• کمک گرفتن از افراد متخصص برای تعیین درست حد و مرز در رفتار با دیگران و همیشه پاسخ مثبت ندادن.

تا این بخش، در مورد ۶ راهکار از روش های افزایش عزت نفس در بزرگسالان و جوانان را یاد گرفته‌اید. در ادامه در مورد چند راهکار دیگر توضیح می‌دهیم.

۷. ارتباط با اشخاص نزدیک

درست است که عزت‌نفس در مورد احساسی است که نسبت به خودتان دارید ولی با ایجاد ارتباطات مثبت و مفید و پر کردن اطراف خود از افراد حامی هم می‌توانید خودباوری خود را تا حد زیادی تقویت کنید. فراموش نکنید که افزایش عزت‌نفس به‌تنهایی در بسیاری از موارد واقعا دشوار است و برای تقویت آن واقعا به کمک دیگران نیاز دارید.

برای انجام بهتر این کار می‌توانید از روش‌های زیر کمک بگیرید:

• صحبت کردن با افراد مورداعتماد: با اعضای خانواده و دوستان خود در مورد ویژگی‌های منفی و مثبت خود گفتگو کنید. از آن‌ها بپرسید چرا به شما احترام می‌گذارند و بابت چه خصوصیات یا انجام چه کارهایی به شما افتخار می‌کنند.
• تمرکز کردن روی روابط مثبت: کنترل کامل اینکه با چه کسانی وقت می‌گذرانید، ممکن است کمی دشوار باشد اما تا جای امکان سعی کنید با کسانی وقت بگذرانید که باعث می‌شود احساس خوبی نسبت به خودتان داشته باشید.

۸. وقت گذاشتن برای انجام کارها و سرگرمی‌های موردعلاقه

بسیاری از ما آنقدر درگیر اتفاقات زندگی، کارهای روزمره و وظایف کاری خود می‌شویم که فراموش می‌کنیم زمانی را به انجام کارها و سرگرمی‌های موردعلاقه خود اختصاص دهیم. راهکار مهم دیگر برای تقویت عزت‌نفس این است که در هفته یا ماه، زمان مشخصی را به فعالیت‌هایی اختصاص دهیم که برای ما لذت‌بخش یا نشاط‌آور هستند. این کار باعث می‌شود پرورش افکار مثبت در ذهن برای شما راحت‌تر باشد.

این کار یک مزیت دیگر هم دارد و آن این است که کمک می‌کند حس بهتری نسبت به خودتان پیدا کنید و شادتر باشید. سعی کنید این فعالیت‌ها را به پاداش انجام وظایف و مسئولیت‌‌هایی که دارید، گره نزنید. در عوض، به این فعالیت‌ها به چشم مشوق‌هایی نگاه کنید که انرژی شما را برمی‌گردانند و باعث می‌شوند احساس بهتری نسبت به خودتان داشته باشید.

۹. مراقبت کردن از خود با ورزش و سبک زندگی سالم

همه قبول داریم که عزت‌نفس یک حالت روانی است ولی این موضوع به این معنا نیست که مراقب از خود با ورزش کردن و داشتن سبک زندگی سالم، تاثیری در بهبود عزت‌نفس ندارد. مصرف غذاهای سالم، ورزش کردن و فعالیت بدنی باعث می‌شود احساس بهتری نسبت به خودتان داشته باشید و به همین دلیل روی تقویت خودباوری به‌طور مستقیم اثرگذار است.

برای آشنایی بیشتر سبک زندگی سلامت، فیلم آموزش رایگان سبک زندگی سالم از فرادرس را مشاهده کنید. لینک این فیلم در بالا گرفته است.

ورزش کردن با افزایش میزان هورمون‌های شادی در خون باعث خوشحالی و حس سرزندگی شما می‌شود و با بهبود ظاهر، باعث می‌شود در مجموع احساس بهتری نسبت به خودتان پیدا کنید. علاوه بر فعالیت بدنی، داشتن خواب با‌کیفیت و کافی و خوردن غذاهای سالم و تقویتی نیز در بهبود عزت‌نفس تاثیرگذار است. فعالیت‌هایی مانند یوگا یا تکنیک‌های «آرام‌سازی» (Relaxation) عضلات به شما در پذیرش ویژگی‌های بدنی و احساس بهتر نسبت به خود کمک می‌کند.

‍۱۰. تقویت مهارت حضور در لحظه

«ذهن آگاهی» یا مهارت «حضور در لحظه» (Mindfulness) به تمرین‌ها و تکنیک‌هایی گفته می‌شود که به شما کمک می‌کنند فقط روی زمان حال و اتفاقاتی که در زمان حال در جریان هستند، تمرکز کنید بدون آنکه بابت گذشته تاسف بخورید یا نگران آینده باشید. به کمک ذهن آگاهی می‌توانید تمام توجه خود را بر افکار و احساساتی که در زمان حال دارید، معطوف کنید. این کار باعث به آرامش رسیدن ذهن می‌شود.

ازجمله تکنیک‌های ذهن‌آگاهی که با استفاده از حواس پنج‌گانه انجام می‌شوند، می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد و برای تقویت این مهارت ارزشمند، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش ذهن آگاهی برای کاهش استرس و رسیدن به آرامش از فرادرس را مشاهده کنید که لینک آن در ادامه قرار گرفته است.

• «تنفس آگاهانه» (Mindful Breathing): تمرکز بر فرایند تنفس و تعداد نفس‌ها.
• «مدیتیشن اسکن بدن» (Body Scan Meditation): تمرکز روی اعضای بدن و احساسات مختلف هرکدام به‌ترتیب.
• «مشاهده آگاهانه» (Mindful Observation): مشاهده دقیق و تمرکز روی اشیای اطراف و توجه کردن به جزییات آن‌ها.
• «ذهن‌آگاهی روزانه» (Daily Mindfulness): تمرین ذهن آگاهی در زمان انجام کارهای روزمره و تمرکز روی احساسات و افکار.

با تمرین کردن این تکنیک‌ها، پاسخ دادن به تجربیات روزمره ساده‌تر است، آگاهی بیشتری در زمان تصمیم‌گیری دارید و چون ذهنتان به گذشته یا آینده پرواز نمی‌کند، ناخوداگاه کمتر خودتان را قضاوت می‌کنید. همه این موارد به‌طور مستقیم روی افزایش عزت‌نفس تاثیرگذار هستند. علاوه بر این، با ذهن آگاهی بیشتر انرژی بیشتری دارید و کیفیت خواب شما نیز بهبود پیدا می‌کند.

در مطلب زیر از مجله فرادرس در مورد ذهن آگاهی و تکنیک‌‌های تقویت کردن آن به‌طور کامل بحث کرده‌ایم:

۱۱. شناسایی محرک‌های کاهش دهنده عزت نفس

روش های افزایش عزت نفس که تا اینجا معرفی کردیم، بیشتر روی بهبود خودباوری تمرکز داشتند و کمتر به شناسایی ریشه‌‌های پایین بودن عزت‌نفس اشاره داشتند. واقعیت این است که در اغلب موارد مجموعه‌ای از اتفاقات و موقعیت‌ها باعث کاهش عزت نفس و خود‌کم‌بینی می‌شود. واضح است که اگر بتوانید عوامل و محرک‌های دخیل در این موضوع را در محیط اطرافتان شناسایی کنید، می‌توانید قصه و داستان خود را از نو بنویسید و به این ترتیب عزت‌نفس خود را بهبود دهید.

برای مثال، اینکه در کلاس ریاضی دبیرستان عملکرد و نمره‌‌های خوبی نداشته‌اید، به این معنا نیست که برای یادگیری ریاضی به اندازه کافی باهوش نیستید. اغلب محرک‌های کاهش‌دهنده عزت‌نفس به دوران کودکی افراد برمی‌گردند. برای مثال، فردی که در کودکی مورد سواستفاده قرار گرفته، احتمالا عزت‌نفس پایین را به‌عنوان یک مکانیسم دفاعی به کار گرفته است.

۱۲. تعیین اهداف ساده و چالش‌های کوچک

راه دیگر برای افزایش عزت‌‌نفس این است که برای خودتان اهداف و چالش‌های کوچک و واقع‌بینانه تعیین کنید تا با رسیدن به هرکدام احساس دستاورد داشتن و پیشرفت کردن پیدا کنید و فکر کنید بیشتر بر اوضاع کنترل دارید. برای شروع می‌توانید یکی از کارهایی را که همیشه می‌خواستید انجام دهید انتخاب کنید و آن را به بخش‌های کوچک تقسیم کنید.

هریک از این اهداف کوچک را بر اساس روش SMART، مشخص، قابل اندازه‌گیری، قابل‌دستیابی، مرتبط و مبتنی بر زمان تعیین کنید. در ادامه مسیر روی تلاشی که در مسیر رسیدن به این اهداف به کار می‌گیرید، تمرکز کنید و سعی کنید پیشرفت روزانه خود را به‌وضوح احساس و تحسین کنید. برای هدف‌گذاری شخصی و حرفه‌ای بهتر، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش هدف‌گذاری و انتخاب مسیر در زندگی از فرادرس را مشاهده کنید. لینک این فیلم در زیر قرار گرفته است:

برای مثال، اگر همیشه قصد داشتید یک داستان طولانی بنویسید، می‌توانید هر روز زمان مشخصی را به نوشتن تعداد مشخصی از کلمات اختصاص دهید. به این ترتیب میزان پیشرفت شما به سمت کامل نوشته شدن متن، بر اساس تعداد کلمات قابل‌اندازه‌گیری است.

به این نکته مهم توجه کنید که به همان میزان که باید رسیدن به اهداف کوچک را جشن بگیرید، نباید از عقب ماندن از برنامه ناراحت شوید. فراموش کنید که رشد یک فرایند خطی نیست و این افت و خیزها همگی بخشی از مسیر پیشرفت است.

۱۳. صحبت کردن با مشاور یا تراپیست

افزایش عزت نفس و باور داشتن به خود در اغلب موارد آنقدر که به نظر می‌رسد، آسان نیست. پایین بودن عزت‌نفس در طولانی‌مدت به‌سادگی و یک‌شبه قابل‌تغییر نیست و به‌همین دلیل در بعضی از موارد لازم است از یک فرد متخصص برای بهتر شدن کمک بگیرید. بسیاری از ما به‌خاطر نوع تربیت و ترس از قضاوت شدن توسط دیگران، از مراجعه به روانشناس یا روانپزشک خجالت می‌کشیم.

این نکته را بپذیرید که هیچ مشکی در کمک خواستن نیست و با صحبت کردن با مشاور یا درمانگر می‌توانید به منابع، ابزارها و راهکارهای جدی‌تری برای بهبود عزت‌نفس برسید.

همچنین در خصوص افزایش عزت‌نفس، شرکت در جلسات تراپی گروهی و در حضور افرادی با مشکلات مشابه‌، کم‌تر احساس تنهایی می‌کنید و بیشتر درک می‌شوید.

یادگیری روش‌‌های تقویت عزت نفس با فرادرس

در بخش‌های قبلی این مطلب به این نکته اشاره کردیم که افراد با عزت‌نفس بالا، به خود و توانمندی‌هایی که دارند، ایمان دارند و به‌همین دلیل خود را شایسته احترام و محبت می‌دانند. با توجه به این تعریف، حتما قبول دارید که افزایش عزت‌نفس فرایندی خطی نیست و یک‌شبه نیست و به‌صورت تدریجی اتفاق می‌‌‌افتد. به همین دلیل، مسیر بهبود این فرایند یا به عبارت بهتر، همه مواردی را که در بخش قبلی، بررسی کردیم، می‌توان در فهرست زیر خلاصه کرد:

• خودشناسی: شناسایی نقاط قوت و ضعف و پذیرش خود واقعی.
• تعیین اهداف واقع‌بینانه: برای رسیدن به حس موفقیت، دستاورد داشتن و رضایت از خود.
• مثبت‌اندیشی و خودگویی مثبت: برای پرورش درونی عزت‌نفس و دور کردن باورهای منفی.
• مراقبت کردن از خود: مراقبت کردن از سلامت جسمی و روانی برای کاهش استرس.
• پذیرش اشتباهات گذشته و یادگیری از آن‌ها: برای درس گرفتن و کسب تجربه.
• ایجاد و تقویت روابط سالم: برای داشتن اطرافیان حمایت‌کننده و همدل.
• کمک به دیگران: برای تقویت حس ارزشمندی و مفید بودن.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید برای تقویت عزت‌نفس لازم است مجموعه‌ای از کارهای مختلف را انجام دهید و با پیگیری و تمرین‌های روزانه، تاثیرات فردی و اجتماعی مثبت آن را در زندگی‌تان ببینید. در این مسیر برای انجام اصولی این روش‌ها، پیشنهاد می‌کنیم از آموزش‌های فرادرس در حوزه توسعه فردی استفاده کنید. در فهرست زیر به چند عنوان آموزشی مهم اشاره کرده‌ایم:

• فیلم آموزش تقویت عزت نفس، اعتماد‌به‌نفس و خودباوری در فرادرس
• فیلم آموزش آموزش افزایش اعتماد‌به‌نفس در فرادرس
• فیلم آموزش مقدماتی هدف‌گذاری و انتخاب مسیر در زندگی در فرادرس
• فیلم آموزش خودشناسی و ساخت نگرش نو در فرادرس
• فیلم آموزش خوش‌بینی یا تفکر مثبت در فرادرس
• فیلم آموزش تقویت مهارت همدلی با دیگران در فرادرس
• فیلم آموزش مدیریت مشکلات زندگی و تقویت مهارت تاب آوری در فرادرس
• فیلم آموزش مهارت جرات‌ورزی، قاطعیت و صراحت در فرادرس

برای دسترسی به‌ آموزش‌های بیشتر، پیشنهاد می‌کنیم به دو صفحه زیر در وب‌سایت فرادرس سر بزنید:

• مجموعه فیلم آموزش توسعه مهارت فردی به‌صورت جامع و کاربردی در فرادرس
• مجموعه فیلم آموزش مهارت و سبک زندگی به‌صورت جامع و کاربردی در فرادرس

روش هایی برای افزایش عزت نفس در کودکان

پرورش و افزایش عزت نفس سالم یکی از مهم‌ترین خصوصیات رشد سالم در کودکان است. سلامت اجتماعی، رفتاری و احساسی کودک شما نقش حیاتی در مقابله او با ناکامی‌ها، فشار همتایان و دیگر چالش‌های زندگی دارد. برای تقویت عزت‌نفس کودکان از روش‌هایی مانند عقب‌نشینی کردن و حق انتخاب دادن، ترغیب کودکان به دنبال کردن علاقه‌مندی‌ها، عشق‌ورزی بی‌قید و شرط و ... اشاره کرد.

در فهرست زیر به این روش‌ها اشاره کرده‌ایم:

• عقب‌نشینی کردن
• رعایت حد تشویق
• اجازه ریسک و خطر کردن دادن
• دادن قدرت انتخاب و تصمیم‌گیری
• کمک کردن در کارهای خانه
• ترغیب کودکان به دنبال کردن علاقه‌مندی‌ها
• اثبات بی‌قید و شرط بودن عشق پدر و مادر

در ادامه در مورد هرکدام از موارد بالا توضیح می‌دهیم. پیش از آن پیشنهاد می‌کنیم با مشاهده فیلم آموزش افزایش عزت نفس در کودکان از فرادرس، نکات افزایش عزت‌ نفس در کودکان را به‌طور کامل باد بگیرید.

۱۴. عقب نشینی کردن

ممکن است فکر کنید اولین و بهترین کاری که می‌توانید برای تقتویت عزت‌نفس کودکتان انجام دهید این است که وقت و بی‌وقت و به هر بهانه‌ای از او تعریف کنید. آخرین تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد روش‌های موثرتری هم برای این کار وجود دارد. برای مثال، به جای تعریف کردن بیش از حد از کودکتان، می‌توانید به او کمک کنید به فرد شایسته‌تری در جهان تبدیل شود.

برای این کار یاد بگیرید که عقب بایستید و به فرزندتان اجازه دهید ریسک کند، انتخاب‌های دلخواه خود را داشته باشد، مشکلات را به روش خودش حل کند و کاری را که شروع کرده تا انتها دنبال کند.

۱۵. رعایت حد تشویق

ریشه عزت نفس علاوه بر عشق به خود و مطمئن بودن از توانمندی‌ها، به رشد مهارت‌ها و افزایش شایستگی‌ها نیز بر می‌گردد. با این وجود اغلب والدین فقط دو مورد اول را در نظر می‌گیرند چون ارتقای مهارت‌ها و انجام درست کارها، به زمان و تلاش بیشتری نیاز دارد و با تعریف و تحسین بیش‌از‌حد قابل‌دستیابی نیست.

در واقع با تحسین زیاد، بیشتر از آن که به کودکمان لطف کنیم به او لطمه می‌زنیم چون معیارهای او را برای تلاش کردن پایین می‌آوریم و به او حس کامل بودن می‌دهیم. در نتیجه او اینطور حس می‌کند که نیازی به تلاش بیشتر نیست. د‌ر‌حالی‌که برخلاف تصور اکثر پدران و مادرها، شایستگی حاصل آزمون و خطا، شکست خوردن و شروع مجدد با تمرین و تلاش بیشتر است.

بنابراین با گفتن اینکه تو عالی‌ترین، باهوش‌ترین و با‌استعداد‌ترین فرد یا دانش‌آموز کلاس هستی، در واقع او را به یک فرد خودپسند تبدیل می‌کنید که در ادامه مسیر به‌سختی می‌تواند با واقعیت‌های زندگی روبه‌رو شود.

۱۶. اجازه ریسک و خطر کردن دادن

به‌عنوان پدر یا مادر احتمالا انجام این کار برای شما دشوار باشد ولی در بسیاری از مواقع نیاز است عقب بایستید و به کودک خود اجازه دهید ریسک کند. فراموش نکنید که برای قوی کردن عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس افراد، باید اجازه دهید خطر کنند، دست به انتخاب کردن بزنند و مسئولیت انتخاب‌های خود را به‌طور کامل برعهده بگیرند.

فیلم آموزش روش‌های تقویت مسئولیت‌پذیری فرزندان از فرادرس شما را با نکات پرورش این رفتار و تاثیر آن در بهبود اعتمادبه‌نفس بیشتر آشنا می‌کند. لینک این فیلم در زیر قرار گرفته است:

۱۷. دادن قدرت انتخاب و تصمیم‌گیری

وقتی به کودک خود اجازه می‌دهید انتخاب‌های مناسب سن خود را انجام دهد، احساس قدرت می‌کند و جالب است بدانید که کودکان از حدود ۲ سالگی، این توانایی را پیدا می‌کنند که نتایج تصمیم‌ها و انتخاب‌های خود برعهده بگیرند.

۱۸. کمک کردن در انجام کارهای خانه

روش مهم دیگر برای تقویت عزت‌نفس کودکان این است که فرصتی در اختیار آن‌ها قرار دهید تا توانایی‌ها و شایستگی‌های خود را نشان دهند و حس کنند مشارکت آن‌ها در انجام کارها، ارزشمند است. برای مثال، می‌توانید از کودک خود بخواهید در بخش بی‌خطر کارهایی مانند غذا خوردن، مرتب کردن میز و تخت‌ها در خانه به شما کمک کند.

۱۹. ترغیب کودکان به دنبال کردن علاقه‌مندی‌ها

روش مطمئن دیگر برای افزایش عزت‌نفس در کودکان این است که آن‌ها را تشویق کنید تا وظایف و کارهایی را که از انجام دادن آن‌ها لذت می‌برند، دنبال کنند و تا مرحله کامل کردن پیش ببرند. تفاوتی ندارد این وظیفه یا کار شنای کامل در طول استخر باشد یا مرحله بعدی بازی ویدیویی که تازه برای او خریده‌اید.

هدف از این روش این است که کودک خود را ترغیب کنید کاری را که شروع کرده دنبال کند تا در پایان حس داشتن دستاورد به او دست بدهد.

۲۰. اثبات بی‌قید و شرط بودن عشق پدر و مادر

عشق خود را در هر شرایطی، حتی در زمانی که کودک شما شکست می‌خورد یا تصمیم‌های بدی می‌گیرد، به او نشان بدهید تا حس کند که شما بی‌قید و شرط او را دوست دارید. اگر عشق و علاقه خود را به دستاوردها و عملکرد محدود کنید، کودک شما اینطور فکر می‌کند که شما فقط او را برای نمرات خوب موجود در کارنامه یا نقشی که در نمایش مدرسه گرفته است، دوست دارید.

در بخش‌های قبل با روش های افزایش عزت نفس و درمان خودباوری پایین در جوانان و کودکان آشنا شدیم. در این بخش به چند راهکار دیگر برای بهبود عزت نفس نوجوانان می‌پردازیم.

چگونه عزت نفس نوجوانان را بالا ببریم؟

ماهیت پر از تغییر دوران نوجوانی، آن را به یکی از پرچالش‌ترین زمان‌ها هم برای والدین و هم برای نوجوان تبدیل می‌کند. با وجود این چالش‌‌‌ها، والدین می‌توانند با کمک گرفتن از روش‌هایی مانند نهادینه کردن ذهنیت رشد در خانه، میدان دادن به حس شکست، نتیجه‌‌گرا نبودن، راهنمایی خواستن از نوجوانان در حل چالش‌ها و ... اشاره کرد که در فهرست زیر به آن‌‌ها اشاره کرده‌ایم:

• عشق‌ورزی بی‌قید و شرط
• نهادینه کردن ذهنیت رشد در خانه
• میدان دادن به شکست
• ایجاد فضا برای شکست
• نتیجه‌گرا نبودن
• ترغیب به یادگیری مهارت‌های جدید
• حمایت‌گر بودن
• اطمینان دادن
• آموزش قاطعیت به نوجوانان
• تمرین کردن در خانه
• کمتر نصیحت کردن
• راهنمایی خواستن از نوجوانان

در ادامه در مورد هرکدام از موارد بالا کمی توضیح می‌دهیم. پیش از آن توصیه می‌کنیم برای آشنایی کامل با روش های افزایش عزت نفس، فیلم آموزش تقویت عزت نفس، اعتماد‌به‌نفس و خودباوری از فرادرس را مشاهده کنید.

۲۱. عشق‌ورزی بی‌قید و شرط

اولین گام برای تقویت عزت‌نفس نوجوانان، اطمینان دادن به آن‌ها در این مورد است که عشق شما به‌عنوان پدر و مادر، به نمره، عملکرد، گروه دوستان، دانشگاه یا هر عامل دیگری که وابسته به انتخاب‌ها یا رفتار‌های آن‌ها است، محدود نیست. گره زدن عشق و علاقه به عملکرد یا دستاورد باعث می‌شود مزایا و ارزش‌‌های عشق بی‌قید و شرط را که به‌معنی پذیرش کافی بودن نوجوان به هر شکلی که هست، از دست بدهید.

به این نکته توجه کنید که عشق بی‌قید و شرط به این معنی نیست که شما و او نمی‌توانید اشتباه کنید، روز‌های بد نداشته باشید یا با هم بحث و دعوا نکنید بلکه فقط یادآور این پیام به نوجوان شما است که در هر شرایطی او را می‌پذیرید و دوست دارید و در همه افت و خیزها متعهد هستید که او را دوست بدارید.

۲۲. نهادینه کردن ذهنیت رشد در خانه

نوجوانی دورانی پرچالش است و بسیاری از نوجوانان در ذهنیتی ثابت و بدون تغییر در مورد هویت یا کارهایی که می‌توانند یا نمی‌توانند انجام دهند، گیر می‌افتند. به‌همین دلیل اغلب در مورد اینکه چطور به پیش بروند، مطمئن نیستند.

به‌عنوان پدر یا مادر، سعی کنید ذهنیت و طرز فکر رشد را در گفتگو‌های داخل محیط خانه ارتقا دهید. در مورد ذهن و عملکرد آن با فرزند خود صحبت کنید و از کلماتی مانند انعطاف‌پذیری عصبی استفاده و در ادامه سعی کنید گفتگوهای مفیدی در مورد حوزه‌های پیشرفت و ارتقای ذهن با او برقرار کنید.

در شروع امر، ممکن است نوجوان شما آنچه می‌گویید در ظاهر رد کند ولی اگر تلاش کنید در عمل گفته‌های خود را به او نشان دهید و دائما به او یادآوری کنید که توانایی افراد ثابت، ذاتی و غیر‌قابل‌انعطاف نیست و همیشه امکان رشد و ارتقا وجود دارد، درنهایت حرف‌های شما را می‌پذیرد.

۲۳. میدان دادن به شکست

اشتباه کردن و پس‌رفت به عزت‌نفس در هر سنی باعث کاهش عزت‌نفس می‌شود. در چنین موقعیت‌هایی، نحوه برخوردی که در پیش می‌گیرید، اهمیت دوچندانی می‌‌یابد. وقتی انتقاد می‌کنید، دچار هراس‌های واضح می‌شوید یا حتی بی‌توجهی می‌کنید، در واقع روی طرز فکر ثابت پافشاری می‌کنید که یعنی هیچ امیدی برای بهبود و ارتقا در آینده وجود ندارد. به‌جای این کار، نفس عمیق بکشید و سعی کنید گفتگو با نوجوان خود را با چنین جملاتی آغاز کنید:

• همه چیز از کجا از کنترل خارج شد؟
• چه مواردی روی این تصمیم تو تاثیر گذاشت؟
• از این موقعیت چه نکات جدیدی یاد گرفتی؟
• چه برنامه‌ای برای جلو رفتن یا تغییر مسیر داری؟

زمانی که فرزند شما به شکست به‌عنوان تجربه یادگیری نگاه کند، خواهد توانست بر موانع موجود در مسیر غلبه کند.

۲۴. نتیجه گرا نبودن

اگر دائما از دستاوردها و نتایج موفقیت فرزند نوجوان خود تعریف کنید، دستاورد داشتن را به عزت‌نفس او گره می‌زنید و باعث می‌شوید این تفکر در ذهن او شکل بگیرد که فقط در صورت دستاورد داشتن ارزشمند است. به‌جای این کار، سعی کنید دستاوردهای او را با تلاش، زحمت و استقامتی که در مسیر موفقیت صرف کرده است، تحسین کنید.

تمرکز روی ویژگی‌های شخصیتی که باعث این موفقیت شده نیز باعث می‌شود بین تلاش و نتیجه کسب‌شده ارتباط برقرار کنند نه صرفا به نتیجه رسیدن.

۲۵. ترغیب به یادگیری مهارت های جدید

در دوران نوجوانی، رشد مغز سریع و زیاد است اما فعالیت‌های مختلف باعث می‌شود حوزه‌هایی را که نوجوان شما در آن‌ها ضعیف است مانند حوزه‌های جسمی، تحصیلی، اجتماعی یا احساسی، برجسته‌تر کند.

این چالش‌های ذهنی باعث می‌شود نوجوانان معمولا احساس ارزشمند بودن نداشته باشند. به همین دلیل بهتر است بعد از شناسایی حوزه نیازمند به بهبود، او را ترغیب کنید تا این چالش یا کمبود را به‌عنوان فرصتی برای رشد، یادگیری و ارتقای علاقه‌مندی‌ها و توانمندی‌‌های خود ببیند.

با مشاهده فیلم آموزش مهارت‌های زندگی به نوجوانان از فرادرس، می‌توانید با نکات و اصول این کار آشنا شوید. لینک این فیلم در زیر قرار گرفته است:

۲۶. حمایت گر بودن

خیلی از افراد تصور می‌کنند برای انجام کار جدید باید حتما اعتمادبه‌نفس شروع آن را داشته باشند درحالی‌که بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده در «طرز فکر رشد» (Growth Mindset)، افراد همیشه برای شروع کردن به اعتمادبه‌‌نفس نیاز ندارند.

بنابراین نوجوان شما می‌تواند کاری را که در آن چندان خوب نیست یا حتی فعالیتی کاملا جدید را شروع کند حتی اگر در شروع مسیر، چندان حس اطمینان نسبت به توانمندی‌های خود نداشته باشد. آنچه مهم است این است که با تمام وجود فعالیت موردنظر را دنبال کند و در طول مسیر کم‌کم اطمینان خاطر لازم را به دست بیاورد.

۲۷. اطمینان دادن

نوجوانان در زمان مواجه شدن با چالش‌ها و بالا و پایین‌های جدید زندگی و هجوم احساسات گیج‌کننده، به احساس اطمینان از این که این چالش‌ها طبیعی هستند، نیاز دارند. این نکته را فراموش نکنید که تقویت عزت‌نفس به‌معنی موضوع‌گیری‌های قاطعانه و گرفتن تصمیماتی است که روی گروه همسالان یا جایگاه اجتماعی او تاثیر می‌گذارد.

به همین دلیل لازم است به‌طور مداوم به فرزندتان یادآوری کنید که ترک یک گروه دوستی سمی یا انتخاب فعالیتی متفاوت با هم‌کلاسان، نشانه بد بودن او نیست.

۲۸. آموزش قاطعیت به نوجوانان

برقراری ارتباطات مطمئن، شفاف و تشویق‌کننده برای همه افراد آسان نیست و بسیاری از نوجوانان نمی‌توانند تفاوت بین ارتباطات قاطعانه و منفعلانه-تهاجمی را به‌خوبی درک کنند. به آن‌ها بیاموزید نکات ظریفی مانند تنظیم لحن گفتگو می‌تواند باعث ادامه‌دار شدن یا خاتمه آن شود و زبان بدن و نشانه‌های غیرکلامی، چقدر در ارسال پیام‌های موثرتر به دیگران موثر هستند.

برای یادگیری اصول رفتار و گفتار جرات‌مندانه، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش صراحت، قاطعیت و جرات‌ورزی از فرادرس را مشاهده کنید. لینک این فیلم در زیر قرار گرفته است.

ترغیب نوجوان به تمرین کردن در مقابل آینه، باعث می‌شود جزییات ارتباط قاطعانه را درک کنند. صاف ایستادن، عقب دادن شانه‌ها و واضح و بلند صحبت کردن باعث می‌شود فرزند شما احساس بهتری نسبت به خودش پیدا کند، به‌خصوص اگر در اغلب موقعیت‌های دشوار، احساس راحتی ندارد.

۲۹. تمرین گفتگوی موثر در خانه

برای نوجوان خود فضایی امن در خانه ایجاد کنید تا به‌آسودگی در آن در مورد موقعیت‌های دشوار صحبت کند. به او آزادی بدهید تا با خیال راحت در مورد چالش‌ها، مشکلات خود با هم‌سالان و هم‌گروهی‌ها و نمره دادن ناعادلانه معلم و سختی‌های تکالیف خود صحبت کند.

وقتی از این دغدغه‌ها باخبر شدید، با آرامش به او راه‌حل‌هایی برای مدیریت کردن چالش‌ها پیشنهاد کنید. به او یاد بدهید چگونه با احترام با دیگران حرف بزند و در عین حال ارزش خود را حفظ کند. برای نوجوانانی که در ارتباطات اجتماعی خود چالش دارند و نمی‌توانند خواسته خود را به وضوح بیان کنند، از گفتگوهای «مبتنی بر نقش بازی کردن» (Role Play) برای تمرین پاسخ‌دهی، تنظیم بلندی صدا و به‌کارگیری نشانه‌‌های غیرکلامی استفاده کنید.

فیلم آموزش رایگان مهارت‌های اجتماعی به کودکان و نوجوانان به‌همراه استراتژی‌ها و نکات کاربردی از فرادرس، نکات کامل این مهارت را با زبانی ساده بیان می‌کند که پیشنهاد می‌کنیم حتما آن را ببینید.

۳۰. کمتر نصیحت کردن

به‌عنوان پدر یا مادر اصلا آسان نیست که گوشه‌ای بنشینید و سر و کله زدن فرزندتان را با چالش‌های موجود یا مدیریت کردن نتایج یک تصمیم هیجانی و بدون فکر ببینید. به همین دلیل است که اغلب والدین سعی می‌کنند با نصیحت کردن گوشه‌ای از تجربیات خود را با فرزندشان در میان بگذارند و او را راهنمایی کنند. با این وجود باید به این نکته هم توجه کنید که یادگیری کنار آمدن با چالش‌ها و حل مسئله، توانایی ایده‌پردازی برای تصمیم‌گیری و مهارت‌های مشابه، روی میزان عزت‌نفس فرزند شما تاثیر گذارند.

به‌جای اینکه مشکلات فرزندتان را به‌جای او حل کنید، سعی کنید به در طول فرایند حل مشکل کمک کنید و او را برای رسیدن به نتیجه بهتر، ترغیب کنید. از برنامه‌ها و نظرات او حمایت کنید تا مشکل را در مسیر درستی برطرف کند. برای آشنایی با مقدمات روش‌های پرورش خلاقیت پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش خلاقیت و روش‌های پرورش آن در فرزندان را مشاهده کنید.

۳۱. راهنمایی خواستن از نوجوانان

والدین هم در مسیر زندگی اشتباه می‌کنند و ممکن است شکست بخورند. این موضوع را به فرزند نوجوان خود نشان دهید تا شما هم انسان هستید و ممکن است اشتباهاتی داشته باشید. حتی می‌توانید از آن‌ها بخواهید برای حل مشکل به شما کمک یا فکر کنند اگر خودشان به جای شما بودند، چگونه مشکل را حل می‌کردند. این کار هم به برقراری ارتباط قوی‌تر با او به شما کمک می‌کند و هم نشان می‌دهد شما هم کامل نیستید و همه انسان‌ها در مسیر زندگی در حال رشد و یادگیری بیشتر هستند.

پیمودن مسیر توسعه فردی با فرادرس

مسیر توسعه فردی به فرایندی گفته می‌شود که در آن افراد سعی می‌کنند حوزه‌های مختلف زندگی خود را بهبود دهند. رشد شخصیتی، تقویت مهارت‌های زندگی و توانمندی‌های نرم و فنی، بهبود روابط، کمک به سلامت روانی و جسمی و دستیابی به اهداف، ازجمله ابعاد مختلف این بهبود هستند و عزت‌نفس یکی از مهم‌ترین این ابعاد است. اما توسعه فردی چرا انقدر مهم شده و چرا تقریبا همه اطرافیان ما سعی دارند با کمک گرفتن از منابع مختلف، به نسخه بهتر خودشان تبدیل شوند؟ پاسخ این سوال در فهرست زیر قرار گرفته است:

• کمک به شناخت خود
• افزایش اعتماد‌به‌نفس
• بهبود روابط
• رشد شغلی
• زندگی رضایت‌بخش‌تر

افراد مختلف بنا به سلیقه و نظر خود از منابع توسعه شخصی متفاوتی برای طی کردن این مسیر استفاده می‌کنند که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دوره‌های آموزشی اشاره کرد.

در فهرست زیر به چند دوره آموزشی کاربردی که فرادرس در این حوزه تولید و منتشر کرده، اشاره کرده‌ایم:

• فیلم آموزش مهارت حل مساله و تصمیم‌گیری در فرادرس
• فیلم آموزش آموزش غلبه بر تنبلی و اهمال‌کاری در فرادرس
• فیلم آموزش نکات کاربردی مدیریت احساسات در فرادرس
• فیلم آموزش هدف‌گذاری و انتخاب مسیر در زندگی در فرادرس
• فیلم آموزش شیوه‌های ایجاد تغییر در زندگی در فرادرس
• فیلم آموزش مدیریت و کنترل استرس در فرادرس

علاوه بر آموزش‌های بالا، آموزش‌های متنوع دیگری هم در زمینه توسعه فردی بزرگسالان، کودکان و نوجوانان و بهبود سبک زندگی آن‌ها منتشر شده که از طریق صفحات زیر می‌توانید به همه آن‌ها دسترسی داشته باشید. بسیاری از این آموزش‌ها کاملا رایگان هستند:

• مجموعه فیلم آموزش توسعه فردی در فرادرس
• مجموعه فیلم آموزش مهارت و سبک زندگی در فرادرس
• مجموعه آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان در فرادرس
• مجموعه فیلم آموزش ویژه نوجوانان در فرادرس

جدول جمع‌بندی روش‌های بهبود عزت‌نفس

در این مطلب از مجله فرادرس، در مورد روش‌های بهبود عزت‌نفس برای جوانان و بزرگسالان و راهکارهای تقویت خودباوری در کودکان و نوجوانان بحث کردیم. در جدول زیر خلاصه‌ای از این روش‌ها را مشاهده می‌کنید.