طراحی با خطوط شبکه ای – به زبان ساده


در این مقاله در مورد «خطوط شبکهای» (Grids) صحبت میکنیم و با ماهیت آنها و نظریههای تاریخی پیرامونشان آشنا شده و شیوه تسلط یافتن بر آنها را بررسی میکنیم. خطوط شبکهای شالوده همه طراحیهای بصری را تشکیل میدهند. این خطوط نامرئی به سازماندهی عناصر روی صفحه جهت ایجاد یک لیآوت تمیز، سازمانیافته و منسجم کمک میکنند. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا با روش طراحی با خطوط شبکه ای آشنا شوید.
توجه داشته باشید که استفاده از خطوط شبکهای میتواند موجب ایجاد طراحیهای مطمئن شود، اما پیروی محض از قواعد نیز کاری ملالآور است. زمانی که در طراحی با خطوط شبکهای مهارت کافی را کسب کردید، میتوانید شروع به شکستن این سیستم بکنید. در این راهنما به بررسی تاریخچه خطوط شبکهای و شیوه تکامل آنها در طی تاریخ پرداخته و همچنین در مورد روش ایجاد آنها صحبت میکنیم.
تاریخچه خطوط شبکهای
نقاشیهای رنسانس به جهت استفاده از پرسپکتیو مشهور هستند. بسیاری از این نقاشیها دارای یک شبکه ظریفی هستند که در مرکز اثر هنری آغاز میشود و به لبهها امتداد مییابد و موجب میشود بسیار متقارن به نظر برسند.
نقاشی «ماسولینو دا پانیکال» (Masolino Da Panicale) با عنوان «شفای افلیج و زنده شدن Tabitha» (1426-1427) تا حدود زیادی بر پایه پرسپکتیو استوار است. این نکته با توجه به خطوط ساختمانها در پیشزمینه بهتر مشخص میشود. میتوانیم خطوط فرضی ایجاد کنیم و آنها را تا مرکز نقاشی امتداد دهیم.
با مراجعه به دستنوشتههای باستانی میبینیم که در آنها از خطوط کمکی که امروزه آنها را «خط مبنا» (baseline) مینامیم استفاده شده است. این خطوط به طراح کمک میکند تا خطوط هموار و فاصلهبندی شدهای از متن را ایجاد کند تا دستنوشته خوانا باشد، چون چنان که از نام آن برمیآید با دست نوشته میشده است. نخستین کتاب غربی چاپ شده با دستگاه چاپ سربی، انجیل گوتنبرگ (1455) است که از شبکه دو ستونی در هر صفحه استفاده میکند.
مفهوم دیگری که از قرن سیزدهم میلادی مطرح شد، مستطیل طلایی است. این نمودار به وسیله یک معمار به نام «ویلیارد دونکو» (Villard De Honnecourt) ابداع شد. این مستطیل از یک صفحه تشکیل مییابد که به بخشهای منطقی و هارمونیکی تقسیم میشود. بنابراین اگر نمودار را به یک صفحه تغییر اندازه بدهید، میتواند حاشیه ثابتی ایجاد کند که از نظر بصری با اندازهاش هارمونیک است.
اوایل قرن بیستم
نخستین مواردی که از خطوط شبکهای در کارهای هنری به طرز برجسته و مشهور استفاده میکردند، جنبشهای De Stijl و Bauhaus هستند. کشف و استفاده از خطوط شبکهای موجب تحول مدرنیسم و مینیمالیسم نه تنها در طراحی گرافیک بلکه در بسیاری از اشکال هنر شد. De Stijl تجرید نهایی را برای بیان ایده آرمانشهری هارمونی و نظم با استفاده از فرمهای ساده هندسی و رنگهای خالص پیشنهاد میکند. De Stijl نام یک مجله نیز بود که «تئو فان دوسبورگ» (Theo Van Doesburg) بنیانگذار این جنبش انتشار میداد. لیآوت یکی از مهمترین کارهای طراحی گرافیک است که در طی تاریخ تحت تأثیر توسعه بوده است.
جنبش Bauhaus از یک رویکرد فلسفی در نظام فکری خود استفاده میکرد. این جنبش در سه شهر مختلف آلمان توسعه یافت و با این که به دلیل ظهور حزب سیاسی نازی عمر کوتاهی داشت، اما تأثیر عمدهای در حوزههای هنر و طراحی بر جای گذاشت. جنبش Bauhaus روی کارکرد و عملی ساختن ایده نخبهگرایی هنر متمرکز شده بود. پوستر «هربرت بایر» (Herbert Bayer) شامل لوگوی Bauhaus است که از سوی «اسکار اشلیمر» (Oskar Schlemmer) طراحی شده است. این لوگو یک بازنمایی روشن از مقصود جنبش Oskar Schlemmer محسوب میشود. پوستر به روشنی مبتنی بر grid است و متن sans serif هندسی را شامل میشود.
غلبه سوئیس
سبک سوئیسی با الهام گرفتن از ایدههای مدرنیستی اوایل قرن بیستم، زیبایی را در سادگی تعریف میکرد. سیستمهای grid در طی سالهای دهههای 1940 و 1950 تسلط زیادی یافتند و به کمک سازماندهی منطقی اطلاعات روی صفحه آمدند. «یوزف مولر-براکمن» (Josef Müller-Brockmann) و «آرمین هافمن» (Armin Hofmann) زوج خلاق و مشهوری در زمینه سبک تایپوگرافی بینالمللی بودند. هر دو آنها از خطوط شبکهای صریحی استفاده میکردند، اما درعینحال با چرخش نوشته، استفاده از رنگ و گاهی اوقات چند عنصر پشتیبان، لیآوتهای مفرحی خلق میکردند. یوزف مولر-براکمن کتابی با عنوان «Grid Systems» منتشر کرده است که در آن راهنماییها و قواعدی در مورد سیستمهای مختلف مطرح میکند. با این که متن کتاب پیش از پدید آمدن رایانهها نوشته شده است، اما همچنان به عنوان یکی از مهمترین کارهای طراحی گرافیک مطرح است که به ما کمک میکند طراحی را درک کنیم.
انواع خطوط شبکهای
انواع بسیار مختلفی از خطوط شبکهای وجود دارند که هر یک کارکرد متفاوتی در جهت نگهداری و سازماندهی محتوا دارد. انتخاب هر نوع در عمل به تعداد عناصر و شیوه نمایش جزییات بستگی دارد.
خطوط شبکهای چند ستونی
خطوط شبکهای تکستونی در اسناد سادهای مانند رمانهای شومیز یا کتابهای جیبی استفاده میشوند، زیرا اندازه آنها امکان درج ستونهای بیشتر را نمیدهد و بدین ترتیب متن به طرز خوشایندی خوانا حفظ میشود.
خطوط شبکهای چند ستونی به طور عمده برای انتشار کتابهای با عرض بیشتر استفاده میشوند که عناصری بیشتر از صرفاً متن مثلاً تصویر و دیگر متون سلسله مراتبی را شامل میشوند. این نوع از خطوط شبکهای امکان ایجاد انعطافپذیری در مورد چیدمان محتوا را فراهم میسازند. برای نمونه تصاویر میتوانند یک ستون را اشغال کنند یا کل صفحه را پوشش دهند. همین موضوع در مورد متن نیز صادق است و به نوع اطلاعاتی که با آن کار میکنیم یعنی عنوان، متن اصلی یا کپشن بستگی دارد.
خطوط شبکهای ماژولار
تفاوت بین خطوط شبکهای چندستونی و ماژولار در این است که تقسیمبندیهای افقی از چپ به راست گسترش مییابند. بدین ترتیب ردیفهای اضافی ساختار بیشتری برای ایجاد یک لیآوت فراهم میآورند و به ما امکان میدهند که یک مقدار محدودی از فضا نه تنها در جهت عمودی بلکه به صورت افقی نیز ایجاد شود.
خطوط شبکهای Baseline
اگر با اشکال طولانی از متن کار کرده باشید، متوجه شدهاید که خطوط شبکهای «خط مبنا» (Baseline) به همراستاسازی خطوط متن برای یک بلوک تمیز و سازمانیافته کمک میکنند. خطوط شبکهای خط مبنا بر مبنای اندازه متن و leading مورد استفاده در اثر تعیین میشوند. فاصله خط میزان افزایش خطوط شبکهای خط مبنا را تعیین میکند و میتوانید محل شروع خطوط شبکهای را در حاشیه یا در بخش فوقانی صفحه تعیین نمایید. استفاده از این نوع خطوط شبکه در اسناد چند ستونی بسیار مناسب است، زیرا موجب میشود که پیگیری متن برای خواننده آسان باشد.
شیوه ساختن یک Grid در ایندیزاین
اگر علاقهمند هستید از خطوط شبکهای در طراحی خود استفاده کنید باید اطمینان پیدا کنید که حتی پیش از تنظیم سند از یک خطوط شبکهای استفاده میکنید. اگر مراحل رسم اولیه و برنامهریزی را دارید، خطوط شبکهای باید در این مرحلهها ظاهر شود. زمانی که آماده انتقال به دیجیتال شدید، میتوانید خطوط شبکهای را به سادگی در InDesign ایجاد کنید. بدین منظور زمانی که یک سند جدید ایجاد میکنید، ستونهای چندگانه برای کمک به سازماندهی محتوا ایجاد میشود.
برای ایجاد شبکه خطوط خط مبنا باید بدانید فونت، اندازه و فاصله خط یا leading مورد استفاده چگونه خواهد بود. در این مثال ما از فونت Bw Nista Grotesk با اندازه 10 پوینت و leading 12 پوینت استفاده میکنیم. با فشردن کلیدهای Command+K (در ویندوز Ctrl+K) به پنجره Preferences بروید. گزینه Grids را از منوی سمت چپ انتخاب کنید. زیر عنوان Baseline Grid گزینه Increment Every را روی مقدار 12 pt تنظیم کنید.
در سند کلیدهای Option+Command+‘ (در ویندوز Alt+Ctrl+’) را بزنید تا صفحه Baseline Grid باز شود. اگر شبکه خط مبنا با شبکههای افقی همراستا نبود، میتوانید مقادیر ردیفها و gutter را تغییر دهید. کادر متنی را انتخاب کنید، به پنل Paragraph بروید و دکمه Align to Baseline Grid را انتخاب کنید.
خطوط شبکهای را بشکنید
در دهه 1970 میلادی، طراحان گرافیک در برابر استایل تایپوگرافی بینالمللی واکنش نشان دادند. به این ترتیب پستمدرنیسم با استفاده از grid انعطاف نشان داد و در نتیجه طراحیهای پیچیدهای خلق شدند. در نهایت طراحان grid را به کلی کنار نگذاشتند، بلکه مرزهای آن را گسترش دادند. «دیوید کارسون» (David Carson) یکی از مشهورترین طراحان عصر Punk/New Wave است که طراحیهایش کاملاً تجربی هستند.
شکستن grid کار آسانی است، اما شکستن آن به روشی که معنیدار باشد و نتیجه خوشایندی از نظر بصری ایجاد کند اهمیت زیادی دارد. لایهبندی روشی عالی برای شکستن یک grid محسوب میشود. بنابراین همواره باید کار خود را با یک شبکه آغاز کنید و سپس قواعدی را که لازم است شکسته شوند را بشکنید. موارد حاد هرگز خوب نیستند، بنابراین تلاش کنید توازنی بیابید که هارمونی خلق میکند. برای نمونه در ادامه مواردی از طراحیهایی را میبینید که از خطوط شبکهای استفاده کرده و آنها را شکستهاند:
سخن پایانی
در این مقاله با فرایند تکامل و تاریخچه مختصری از خطوط شبکهای آشنا شدیم. قرنها است که خطوط شبکهای بر بسیاری از حوزههای هنر و طراحی تأثیر گذاشتهاند تا ساختارهایی خلق کنند و آثار هنری منسجمی پدید آورند.
خطوط شبکهای اساسیترین عنصر در طراحی است که همه طراحیها بر مبنای آنها ساخته میشوند. درک مفهوم آنها میتواند تعیینکننده موفقیت یا شکست شغلی یک طراح باشد. با این که خطوط شبکهای دهههای متمادی مورد عشق و تنفر دستههای مختلف طراحان بوده است، اما نمیتوان انکار کرد که خطوط شبکهای همواره در دنیای طراحی مطرح بودهاند. برای شکستن یک خطوط شبکهای باید ابتدا در خلق و استفاده از آن مهارت کافی پیدا کنید و کارکردش را بشناسید.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزشهای زیر نیز به شما پیشنهاد میشوند:
- مجموعه آموزشهای نرمافزارهای شرکت Adobe
- آموزش ایندیزاین (InDesign) برای چاپ و صفحه آرایی کتاب و مجلات
- مجموعه آموزشهای طراحی و گرافیک کامپیوتری
- طراحی مبتنی بر شبکهبندی — ۱۵ دلیل برای بهرهگیری
- طراحی بروشور محصول با InDesign — راهنمای گام به گام
==