معرفی رشته شیمی محض — از تحصیل تا اشتغال

در این مطلب از مجموعه مطالب معرفی رشته‌های دانشگاهی مجله فرادرس، به رشته شیمی محض پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم تناسب آن با روحیات افراد، دروسی که برای موفقیت در این رشته باید در آن‌ها پایه‌ای قوی‌تر داشت، گرایش‌های آن، بازار کار و سایر موارد مرتبط را مورد بررسی قرار دهیم.

رشته شیمی محض مناسب چه کسانی است؟

رشته شیمی دربرگیرنده گستره وسیعی از کاربردها در تهیه غذا، حفاظت از محیط زیست، بهبود امکانات بهداشتی، رفاه عمومی و کاربردهای نظامی است. این رشته برای افرادی که تمایل به کار تحقیقاتی تیمی دارند و از نظر جسمی توانایی کار در شرایط سخت‌تر (از قبیل محیط کار آلوده به بخارات ترکیبات شیمیایی) را دارا هستند مناسب است. همچنین با توجه به حجم بالای نیازمندی کشور به تولید مواد اولیه با ارزش از یک طرف و علم قابل اتکای فارغ التحصیلان رشته شیمی محض از طرف دیگر، این رشته برای کسانی که علاقه بالایی به کارآفرینی و خود اشتغالی دارند نیز مناسب است.

رشته شیمی محض همچنین برای افرادی که علاقه زیادی به فهم و درک عمیق از مفاهیم و نظریه‌های نوین در مورد مواد و پیچیدگی های خلقت دارند بسیار مناسب است، چرا که به عنوان یک علم پایه، قابلیت ورود به اکثر علوم از طریق این رشته محیا است و در کنار آن امکان ادامه تحصیل در مقاطع دکتری و حتی فوق دکتری نیز به راحتی در ایران و سایر کشورهای جهان برای محققین زیر شاخه‌های آن وجود دارد.

شاید این‌طور بتوان به رشته شیمی محض نگاه کرد که افراد علاقه‌مند به این رشته، به دنبال نظریه‌ها یا اصول اساسی شیمی هستند. البته در کنار شیمی محض باید به شیمی کاربردی هم اشاره کرد که این افراد نیز به دنبال حل مسائل علمی در جهان واقعی هستند و این دو در کنار هم،‌ به تعریف و حل مسائل شیمی در زندگی روزمره بشر می‌پردازند.

کدام دروس دوره دبیرستان در رشته شیمی محض بیشتر کاربرد دارند؟

کلیه مباحث شیمی دبیرستان به تفکیک از قبیل سینتیک، ترمودینامیک، سنتز مواد آلی و معدنی، استوکیومتری و ... در قالب چهار گرایش اصلی شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی معدنی و شیمی فیزیک در این رشته تدریس می‌شوند.

مباحث ریاضیات شامل حد و پیوستگی، مشتق‌گیری و کاربردها، انتگرال‌گیری و کاربردها و همچنین توالی سری‌ها به صورت پیشرفته در قالب دروس ریاضی عمومی (۱ و ۲) و معادلات دیفرانسیل تدریس می‌شوند.

مباحث مربوط به درس آمار از اهمیت ویژه‌ای در درس شیمی تجزیه (1) برخوردار هستند. مباحث درس فیزیک شامل بردارها، حرکت یک بعدی و چند بعدی، دینامیک، ترمودینامیک و الکترومغناطیس به صورت پیشرفته‌تر در دروس فیزیک عمومی (1 و 2) تدریس می شود. دروس عمومی از قبیل ادبیات فارسی، زبان انگلیسی، معارف اسلامی و... به تعداد ۲۱ واحد نیز در دوره دانشگاه باید گذرانده شوند.

گرایش‌های رشته شیمی محض برای ادامه تحصیل چه هستند؟

• گرایش شیمی آلی: سنتز و بررسی ترکیبات آلی مورد استفاده در صنایع دارویی، نفت و پتروشیمی، مواد آرایشی بهداشتی، تولید پلیمرها و همچنین مواد غذایی
  • (+) مجموعه آموزش‌های دروس شیمی
  • (+) فیلم آموزش شیمی آلی ۱
  • (+) فیلم آموزش شیمی آلی ۲ 
  • (+) فیلم آموزش شیمی آلی ۳
  • (+) آموزش شیمی آلی پیشرفته - واکنش ها و مکانیسم و ساختار
• گرایش شیمی معدنی: سنتز و بررسی ترکیبات معدنی مورد استفاده در صنایع نفت و پتروشیمی از قبیل کاتالیزورهای معدنی، مطالعات الکتروشیمیایی کمپلکسهای معدنی، صنایع فلزی و همچنین صنایع تولید شوینده‌ها
  • (+) فیلم آموزش شیمی معدنی ۱
  • (+) فیلم آموزش شیمی معدنی ۲
  • (+) فیلم آموزش مروری بر نظریه گروه در شیمی معدنی
  • (+) فیلم آموزش آشنایی با بیوشیمی معدنی
• شیمی تجزیه: آنالیزهای دستگاهی در واحدهای کنترل کیفیت صنایع مختلف، مطالعات پزشکی و بالینی، کنترل آلاینده‌ها
  • (+) فیلم آموزش شیمی تجزیه ۱
  • (+) فیلم آموزش شیمی تجزیه ۲
• شیمی فیزیک: همکاری با مراکز علمی و پژوهشی در زمینه بررسی مکانیسم‌های واکنش‌های شیمیایی از لحاظ سینتیکی و ترمودینامیکی
  • (+) فیلم آموزش شیمی فیزیک
  • (+) فیلم آموزش شیمی فیزیک ۳
• شیمی پلیمر: سنتز و بررسی پلیمرهای مختلف مورد استفاده در صنایع رنگ و رزین، دارورسانی و صنایع پتروشیمی
  • (+) مجموعه آموزش‌های مهندسی پلیمر و نساجی
  • (+) فیلم آموزش مبانی شیمی فیزیک پلیمرها
  • (+) فیلم آموزش شیمی و سینتیک پلیمریزاسیون مرحله ای
  • (+) فیلم آموزش شناسایی و آنالیز دستگاهی پلیمرها
  • (+) فیلم آموزش رئولوژی Rheology و پردازش مواد پلیمری
• فیتوشیمی: سنتز و استخراج مواد موثره گیاهی با خواص دارویی و همچنین مطالعه بر روی کاربرد مواد موثره گیاهی
• نانوشیمی: سنتز ترکیبات آلی و معدنی در مقیاس نانو و مطالعه روی خواص بهبود یافته آنها در مقایسه با ماکرو مولکول‌ها
  • (+) فیلم آموزش روش های سنتز مواد نانوساختار ۱
  • (+) فیلم آموزش شناسایی و تعیین ساختار نانومواد ۱
• شیمی دارویی: سنتز مواد موثره دارویی و همچنین مطالعه اثربخشی مواد سنتز شده به عنوان داروی انسانی یا حیوانی
  • (+) فیلم آموزش شیمی دارویی ۱
  • (+) فیلم آموزش آشنایی با داروهای بیوسیمیلار Biosimilar
• آموزش شیمی: همکاری با مراکز آموزشی در زمینه انتقال مفاهیم پایه‌ای شیمی و همچنین تالیف و تدوین متون شیمی
• شیمی دریا: تحقیقات در زمینه شیمی آب، آلاینده‌های دریایی و نفت و گاز
  • (+) فیلم آموزش آشنایی با اصول تصفیه آب و پساب های صنعتی
  • (+) فیلم آموزش نرم افزار RockWare AqQA - بررسی کیفی آب های زیرزمینی
  • (+) فیلم آموزش آشنایی با تصفیه آب به روش اسمز معکوس RO با نرم افزار روزا ROSA
  • (+) فیلم آموزش مقدماتی غشا Membrane و فرایندهای جداسازی غشایی
• پیشرانه‌ها: تحقیقات در زمینه سوخت‌های مختلف و انرژی‌های مورد استفاده در سامانه‌های جلو برنده از قبیل موتورها و موشک‌ها
  • (+) فیلم آموزش نرم افزار Systems Tool Kit برای مدلسازی و شبیه سازی صنایع هوا و فضا
  • (+) فیلم آموزش پروژه محور کتیا - مدل سازی غیر پارامتریک بدنه هواپیما در CATIA

مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته شیمی محض چه هستند؟

معمولا در رشته شیمی محض در واحد‌های تخصصی اجباری، مباحث تئوریتیکال پایه‌ای در رابطه با بررسی مکانیزم واکنش‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرند، ولی در گرایش شیمی کاربردی، تمرکز دروس تخصصی اجباری بیشتر روی مفاهیم صنعتی از قبیل طراحی رآکتورها و بررسی فرآیندهای صنعتی است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین دروس رشته شیمی محض پرداخته‌ایم و فهرستی در همین رابطه ارائه کرده‌ایم:

• شیمی آلی ۱
• شیمی آلی۲
• شیمی آلی ۳
• (+) سنتز ترکیبات آلی
• (+) کاربرد طیف‌سنجی در شیمی آلی
• (+) شیمی معدنی۱
• (+) شیمی معدنی ۲
• (+)‌ شیمی آلی فلزی
• شیمی تجزیه ۱
• شیمی تجزیه 2
• (+) شیمی تجزیه دستگاهی
• (+) شیمی فیزیک 1
• شیمی فیزیک ۲
• شیمی کوانتوم

فارغ التحصیل رشته شیمی محض در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟

در ادامه به برخی از فرصت‌ها و موقعیت‌های شغلی پرداخته‌ایم که یک فارغ التحصیل رشته شیمی محض می‌تواند در آن‌ها مشغول به کار شود:

• واحد کنترل کیفیت شرکت‌های مختلف دارویی، تولید مواد آرایشی–بهداشتی، صنایع غذایی به عنوان کارشناس یا مدیر
  • (+) فیلم آموزش الزامات سیستم مدیریت کیفیت مبتنی بر استاندارد ISO 9001:2015
  • (+) فیلم آموزش الزامات سیستم مدیریت کیفیت ایزو ISO 9001:2008
  • (+) فیلم آموزش روش های نمونه برداری و بازرسی در کنترل کیفیت
  • (+) فیلم آموزش کنترل کیفیت آماری با اس پی اس اس SPSS
• واحد تولید شرکت‌های مختلف تولید مواد موثره دارویی و تولید مواد شیمیایی به عنوان کارشناس، سرپرست یا مدیر خط تولید
• کارشناس تحقیقات در شرکت‌های دانش بنیان و تولید مواد شیمیایی، جهت ارائه طرح‌های پژوهشی به منظور استفاده از روش‌های بهینه تولید مواد در مقیاس صنعتی
• ارائه خدمات آموزشی مختلف به صورت عملی و تئوری در سطوح مختلف دانشگاهی و همچنین موسسات آموزشی
• مدیریت واحدهای کوچک، متوسط و بزرگ تولید مواد شیمیایی
• مسئول فنی شرکت‌های تولید مواد شیمیایی
• واحد تضمین کیفیت شرکت‌های تولیدی جهت تدوین و تنظیم مستندات
• بخش بازرگانی داخلی و خارجی شرکت‌های تولید مواد شیمیایی جهت خرید و فروش مواد
• بخش HSE (بهداشت، ایمنی و محیط زیست) شرکت‌های مختلف تولیدی جهت نظارت بر اجرای کامل استانداردهای موجود
  • (+) فیلم آموزش قوانین و استانداردهای ایمنی، بهداشت و محیط زیست HSE
• مشاور در زمینه تولید و بهینه‌سازی در شرکت‌های تولید مواد شیمیایی و مواد غذایی

بازار کار رشته شیمی محض به چه صورت است؟

رشته شیمی از جمله رشته‌های علوم پایه‌ای است که رابطه تنگاتنگی با کلیه شرکتهای تولیدی در صنایع مختلف دارد. با توجه به نیاز مبرم به نیروهای مختصص در امر تحقیقات و کنترل فرآیندها در شرکت‌های تولیدی مواد شیمیایی، همواره نیاز به شیمیست توانا در آن‌ها برای پیشبرد اهداف کاملا مشهود است.

حقوق و مزایای دریافتی فارغ التحصیلان این رشته در سال 1398، با توجه به پارامترهایی چون مدرک تحصیلی، میزان تخصص و سابقه، نوع شرکت تولیدی و سمت کاری از حدود 20 میلیون ریال تا 200 میلیون ریال است. البته توجه داشته باشید که با مطالعه رشته شیمی محض، می‌توان در سایر رشته‌های شیمی نیز مشغول به کار شد و حتی تدریس در مدرسه و دانشگاه را نیز می‌توان به این بازار کار اضافه کرد.

برای ورود به بازار کار، علاوه بر آشنایی با مهارت‌های تخصصی رشته مورد نظر باید با سایر مهارت‌های فردی هم آشنایی داشته باشید. در حقیقت، این مهارت‌های فردی هستند که یک شخص را از میان رقبا متمایز می‌کنند و سبب موفقیت او در زمینه‌ها و موقعیت‌های شغلی می‌شوند. چنین مهارت‌هایی سبب تعامل بهتر فرد در سازمان و محیط‌های کاری خواهد شد و به طور معمول با نام «مهارت‌های نرم» از آن نام می‌برند. به همین دلیل، برای یادگیری مهارت‌های فردی، مشاهده مجموعه فیلم‌‌های آموزش توسعه مهارت فردی فرادرس پیشنهاد می‌شود که لینک آن در زیر آورده شده است.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش توسعه مهارت فردی + اینجا کلیک کنید.

امکان ادامه تحصیل در رشته شیمی محض در داخل ایران چگونه است؟

این رشته در داخل کشور در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در گرایش‌هایی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره کردیم، قابل دنبال کردن است. در سطح کارشناسی معمولا اکثر دانشگاههای سراسری تجهیزات و آزمایشگاه‌های مجهز جهت آموزش را دارا هستند.

در سطوح تحقیقاتی دوره کارشناسی ارشد و دکتری، جهت کسب دانش همپای دیگر دانشگا‌ه‌های دنیا به مواد و تجهیزات آنالیزی متعددی نیاز است؛ متاسفانه این موارد تنها در برخی از دانشگاه‌های برتر و مجهز‌تر کشور در دسترس هستند و لذا تلاش برای ورود به این دانشگاه بسیار حائز اهمیت است.

بهترین دانشگاه‌ها برای تحصیل در رشته شیمی محض با توجه به فضای آموزشی و تحقیقاتی، دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف، شهید بهشتی، خوارزمی، دانشگاه شیراز، دانشگاه تبریز و دانشگاه فردوسی هستند. دانشجویانی که تمایل به ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر دارند، رشته شیمی محض گزینه مناسبتری برای آنها به حساب می‌آید. از یک طرف فارغ التحصیلان رشته شیمی محض با توجه به پایه قوی در مفاهیم تئوری شانس بیشتری برای کسب رتبه‌های بالاتر در کنکور کارشناسی ارشد دارند و از طرف دیگر در مقایسه با شیمی کاربردی، ورود به مقطع دکتری برای این قشر ساده‌تر است، زیرا دانشگا‌‌ه‌های بسیار محدودی دانشجویان را در مقطع دکتری برای رشته شیمی کاربردی پذیرش می‌کنند.

امکان ادامه تحصیل در رشته شیمی محض در خارج از کشور به چه صورت است؟

گفتنی است که هم‌اکنون در اکثر کشورهای جهان برای انجام کارهای تحقیقاتی در حوزه شیمی بودجه بالایی در نظر گرفته می‌شود؛ از همین رو دانشجویانی که تمایل دارند در مقاطع کارشناسی ارشد، دکتری و یا حتی فوق دکتری در خارج از کشور ادامه تحصیل دهند از شانس پذیرش بالایی برخوردار هستند و حتی می‌توان گفت میزان این شانس از شانس پذیرش دانشجویان دیگر رشته‌های علوم پایه به مراتب بیشتر است. بدیهی است که ادامه تحصیل در این رشته در خارج از کشور از طریق پرداخت هزینه شخصی و یا دریافت بورسیه امکان‌پذیر است.

برای تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و بالاتر رشته شیمی در دانشگاه‌های امریکا دارا بودن نمره زبان بالا و همچنین مدرک GRE ضروری است . به منظور گرفتن پذیرش دانشگاه‌های کانادا و استرالیا، داشتن مدرک زبان برای اکثر دانشگاه‌ها کافی است.

در حال حاضر نیز تعداد زیادی از دانشجویان رشته شیمی در ایران به دلیل شرایط کاری مناسب بعد از فارغ التحصیلی، دانشگاه‌های این دو کشور را به عنوان مقصد نهایی خود انتخاب می کنند. برای پذیرش در دانشگاه‌های اروپایی نیز در این رشته، معمولا داشتن نمره زبان در کنار پیشینه علمی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در صورتیکه دانشجو قصد ادامه تحصیل با هزینه شخصی را داشته باشد، معمولا شرایط پذیرش به مراتب ساده‌تر است.

توجه داشته باشید که در بیشتر موارد، برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، باید با زبان‌ خارجی کشور مورد نظر و همچنین زبان انگلیسی آشنایی خوبی داشته باشید. علاوه بر این، برای اثبات آشنایی با زبان انگلیسی نیز به شرکت در آزمون‌های بین‌المللی و معتبر زبان خارجی مانند تافل، آیلتس و دولینگو نیاز دارید. برای شروع این مسیر می‌توانید از مجموعه فیلم‌های آموزش زبان انگلیسی فرادرس کمک بگیرید.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش زبان خارجی + اینجا کلیک کنید.

دروس دانشگاهی رشته شیمی محض تا چه میزان نیازهای بازار کار را پاسخگو هستند؟

در سطح مشاغل تولیدی و صنعتی بسته به نوع شغل، کاربرد دروس دانشگاهی متفاوت است. به عنوان مثال، کارشناس تحقیقات شرکت‌های تولید مواد شیمیایی معمولا نیاز به پیش‌زمینه شیمی آلی و در مواردی شیمی معدنی دارد، در حالیکه در واحدهای کنترل کیفیت نیاز به پیش زمینه شیمی تجزیه پر رنگ‌تر است. کارشناس تولید هم به دلیل اهمیت مفاهیم ترمودینامیک و سینتیک، نیاز دارد که دانش شیمی فیزیک بسیار بالایی داشته باشد.

برای آشنایی بیشتر و بهتر با سایر رشته‌های دانشگاهی روی این لینک کلیک کنید.

در زمینه مشاغل آموزشی مرتبط با رشته شیمی محض در سطوح دانشگاهی و مدارس، داشتن دانش کافی در همه دروس چهارگانه تخصصی اهمیت ویژه‌ای دارد. در مشاغل مدیریتی و مسئولیت‌های فنی بیشتر از اینکه نیاز به اطلاعات تخصصی در رابطه با شیمی محض باشد، تجربه عملیاتی حائز اهمیت است.

نویسنده مهمان: یوسف امیری لمعه دشت

این مطلب توسط مدرس و عضو هیئت علمی فرادرس، «یوسف امیری لمعه دشت» نوشته شده است. امیری، فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد شیمی آلی از دانشگاه تهران است. وی در حال حاضر در بخش تحقیق و توسعه شرکت آترا فعالیت دارد و روی مواد مختلف دارویی به تحقیق می‌پردازد.

اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:

• مجموعه آموزش‌های دروس شیمی
• مجموعه آموزش‌های مهندسی شیمی
• مجموعه آموزش‌های نرم‌افزارهای مهندسی شیمی
• آموزش شیمی عمومی
• موازنه و انرژی مواد
• معرفی رشته‌های مختلف دانشگاهی — از تحصیل تا اشتغال

^^