ترکیب اضافی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین

هرگاه دو اسم در کنار هم قرار بگیرند، به صورتی که اسم دوم با حرکت کسره (ـِ) به اسم اول اضافه شده باشد، «ترکیب اضافی» ساخته می‌شود. در ترکیب‌های اضافی، اسم اول، «مضاف» نامیده می‌شود و اسم دوم نیز «مضاف‌الیه» نام دارد. به‌طور مثال «دستِ مادر» نوعی ترکیب اضافی است که در آن، «دست»، نقش مضاف و «مادر»، نقش مضاف‌الیه را به عهده دارد. با خواندن این مطلب از مجله فرادرس می‌آموزید که ترکیب اضافی چیست. همچنین انواع ترکیب‌های اضافی را در زبان فارسی بررسی می‌کنید و یاد می‌گیرید که ترکیب‌های اضافی و ترکیب‌های وصفی چه تفاوتی با هم دارند. در نهایت، با تمرین‌هایی که در اختیارتان قرار می‌گیرد، سطح یادگیری خود را در مورد ترکیب‌های اضافی می‌سنجید.

ترکیب اضافی چیست؟

ترکیب‌های اضافی نوعی گروه اسمی هستند که در آن‌ها، یک اسم با استفاده از حرکت کسره (ـِ) به اسم دیگری اضافه می‌شود. در این نوع از ترکیب‌ها همیشه حداقل دو اسم حضور دارند. اسم اول «مضاف» نامیده می‌شود و اسم دوم هم «مضاف‌الیه» نام دارد. بین مضاف و مضاف‌الیه معمولاً حرکت کسره (ـِ) قرار می‌گیرد.

به‌طور مثال، «چراغِ خانه» یک ترکیب اضافی است که از مضاف (چراِغ)، علامت کسره (ـِ) و مضاف‌الیه (خانه) تشکیل شده است.

در فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف‌الیه در فارسی فرادرس، ساختار و کاربرد ترکیب‌های اضافی به‌طور کامل آموزش داده شده است. از طریق لینک زیر می‌توانید این فیلم آموزشی را مشاهده کنید.

گاهی ممکن است در ترکیب‌های اضافی بیشتر از دو اسم به کار رفته باشند؛ مانند ترکیب «نگاهِ معلمِ کلاس». در این حالت، اسم اول مضاف است و اسم دوم هم مضاف‌الیه آن به حساب می‌آید. در عین حال، اسم دوم برای اسم سوم مضاف است و اسم سوم هم مضاف‌الیه آن به شمار می‌آید.

در مثال بالا، «نگاه» مضاف و «معلم» مضاف‌الیه آن است. از سوی دیگر، «معلم» مضاف هم هست و «کلاس» مضاف‌الیه آن محسوب می‌شود.

هرگاه حرف آخر مضاف، مصوت‌ «ا»، «او» یا «ای» باشد، علامت کسره با واج میانجی «ی» به کار می‌رود. به‌عنوان مثال، در ترکیب اضافی «انشایِ مدرسه»، کلمه «انشا» مضاف است و در انتهای آن مصوت «ا» آمده است. به همین خاطر، حرکت کسره اضافه به صورت «یِ» به کار رفته است.

نکته: انواع ضمیرها در زبان فارسی، جانشین اسم می‌شوند و نقش‌های آن را به عهده می‌گیرند. در صورتی که ضمیرهای متصل یا منفصل به اسمی اضافه شوند، ترکیب اضافی را تشکیل می‌‌دهند.

در این حالت، خود ضمیر نقش مضاف‌الیه را به عهده دارد. مثلاً در ترکیب‌های «کتابِ من» یا «کتابم»، «من» و «ـَ م» به‌عنوان مضاف‌الیه آمده‌اند. اگر مضاف‌الیه، ضمیر متصل باشد، دیگر بین مضاف و مضاف‌الیه، علامت کسره نمی‌آید.

تا اینجا به‌طور خلاصه توضیح دادیم که ترکیب اضافی چیست و چه ساختاری دارد. در ادامه، مثال‌های بیشتری را از این نوع ترکیب‌ها ارائه کرده و آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

مثال ترکیب اضافی

اکنون که آموختید ترکیب اضافی چیست، به‌راحتی می‌توانید مثال‌های آن را در زبان فارسی تشخیص دهید. در این بخش، چند مثال از ترکیب‌های اضافی را در زبان فارسی بررسی می‌کنیم. برای یادگیری مثال‌های بیشتر توصیه می‌کنیم از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس کمک بگیرید. در ادامه، لینک این فیلم آموزشی را مشاهده می‌کنید.

مثال اول برای ترکیب اضافی

در مثال زیر، «چاقو» و «آشپزخانه» هر دو اسم هستند و با قرار گرفتن در کنار هم نوعی ترکیب اضافی را تشکیل داده‌اند. «چاقو» مضاف و «آشپزخانه» مضاف‌الیه این ترکیب است. بین آن‌ها نیز از علامت کسره استفاده شده است. البته چون حرف آخر کلمه مضاف، «ا» است، علامت کسره با واج میانجی «ی» آمده است.

 

مثال دوم برای ترکیب اضافی

در ترکیب اضافی زیر، «نقاشی‌ها» مضاف و «موزه» مضاف‌الیه است. چون حرف آخر کلمه مضاف، مصوت «ا» است، علامت کسره با واج میانجی «ی» به کار رفته است.

 

مثال سوم برای ترکیب اضافی

در ترکیب اضافی زیر، چهار اسم به کار رفته‌ است. «دفتر» نقش مضاف را به عهده دارد و «خواهر» مضاف‌الیه آن است. از سوی دیگر، «خواهر» مضاف هم هست و «دوست» به‌عنوان مضاف‌الیه آن آمده است. در نهایت، «دوست» نقش مضاف را هم به عهده دارد و ضمیر متصل «ـَ م» مضاف‌الیه آن محسوب می‌شود.

بین «دفتر» و «خواهر»، همچنین بین «خواهر» و «دوست»، علامت کسره آمده است. بین «دوست» و ضمیر «ـَ م» علامت کسره به کار نرفته است.

 

مثال چهارم برای ترکیب اضافی

در این مثال، «لباس» به‌عنوان مضاف و «مدرسه» در نقش مضاف‌الیه آمده است. بین آن‌ها نیز حرکت کسره قرار گرفته است.

 

مثال پنجم برای ترکیب اضافی

«روز جمعه» نوعی ترکیب اضافی است که با اضافه شدن اسم «جمعه» به «روز» ساخته شده است. «روز»، مضاف و «جمعه» مضاف‌الیه این ترکیب است. بین آن‌ها نیز علامت کسره اضافی آمده است.

 

شناخت گروه های اسمی فارسی

در بخش‌های قبل، به این نکته اشاره کردیم که ترکیب‌های اضافی در واقع، نوعی ترکیب اسمی هستند. البته ترکیب‌های اسمی انواع مختلفی دارند و به اشکال گوناگون در جمله‌های فارسی به کار می‌روند. برای اینکه ساختار ترکیب‌های اضافی را بهتر بشناسید، لازم است تا حدودی با ساختمان ترکیب‌های اسمی و اجزای آن‌ها آشنا باشید.

فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس، گروه‌های اسمی فارسی و اجزای آن‌ها را به‌‌طور کامل آموزش داده‌اند.

• فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس
• فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس

برای اینکه با سایر گروه‌های فارسی آشنا شوید و ده‌ها نکته کاربردی را در مورد ساختار صرفی و نحوی زبان فارسی یاد بگیرید، توصیه می‌کنیم به مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.

• مجموعه فیلم های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

انواع ترکیب اضافی

در بخش‌های قبلی نشان دادیم که ترکیب اضافی چیست. همچنین نمونه‌هایی از آن را بررسی کردیم. در این بخش، انواع ترکیب‌های اضافی و ویژگی‌های اصلی آن‌ها را توضیح می‌دهیم. ترکیب‌های اضافی در زبان فارسی به ۸ دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

• اضافه ملکی
• اضافه تخصیصی
• اضافه توضیحی
• اضافه بیانی
• اضافه تشبیهی
• اضافه استعاری
• اضافه اقترانی
• اضافه بنوّت

در بخش‌های بعدی این مطلب نشان می‌دهیم که هر کدام از انواع ترکیب اضافی چیست و چگونه به کار می‌رود. رایج‌ترین ترکیب‌های اضافی فارسی را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس بیاموزید.

اضافه ملکی

در این نوع ترکیب اضافی، بین مضاف و مضاف‌الیه، رابطه مالکیت وجود دارد. به عبارت دیگر، در اضافه ملکی، معمولاً مضاف‌الیه، مالک مضاف است. مثالی از این ترکیب را در ادامه می‌بینید.

در این مثال، «داستان» مضاف و «نویسنده» مضاف‌الیه است. در واقع، مضاف‌الیه (نویسنده) مالک مضاف (داستان) است. بنابراین، ترکیب زیر نوعی اضافه ملکی به شمار می‌آید.

 

اضافه تخصیصی

در اضافه تخصیصی، رابطه بین مضاف و مضاف‌الیه از نوع تخصیصی است؛ یعنی معمولاً مضاف‌ به مضاف‌الیه اختصاص دارد. به‌طور مثال، در ترکیب زیر، مضاف (رنگ) به مضاف‌الیه (ماشین) اختصاص دارد. بنابراین، این ترکیب از نوع اضافه تخصیصی است.

 

تفاوت اضافه ملکی و تخصیصی

ممکن است این‌طور به نظر برسد که اضافه‌های ملکی و تخصیصی یکسان هستند اما در واقع، تفاوت مهمی با یکدیگر دارند. در اضافه ملکی، معمولاً مضاف‌الیه، انسان است و می‌تواند مالک مضاف‌الیه باشد. در حالی که مضاف‌الیه در اضافه تخصیصی انسان نیست و توانایی مالکیت ندارد.

به‌طور مثال «انگشترِ مادربزرگ» نوعی ترکیب اضافی ملکی است، زیرا مضاف‌الیه آن (مادربزرگ) انسان است و می‌تواند مالک مضاف (انگشتر) باشد. از سوی دیگر، «گرمایِ آتش» اضافه تخصیصی است، زیرا مضاف‌الیه آن (آتش) توانایی مالکیت و تصرف در مضاف‌الیه (گرما) را ندارد.

اضافه توضیحی

در اضافه توضیحی، مضاف‌الیه توضیح اضافه‌ای را در مورد مضاف بیان می‌کند. در واقع، در این نوع از ترکیب‌‌ها، مضاف اسم عام است و مضاف‌الیه نام یا مثالی برای همان مضاف‌ محسوب می‌شود.

مثلاً در ترکیب زیر، «کشور» مضاف و اسم عام است. «آلمان» هم نوعی کشور است که به‌عنوان مضاف‌الیه و برای توضیح بیشتر مضاف به کار رفته است.

 

اضافه بیانی

در ترکیب اضافی بیانی، مضاف‌الیه، نوع یا جنس مضاف را نشان می‌دهد. مانند مثال زیر که در آن، مضاف‌الیه (نقره) جنس و نوع مضاف (ظرف) را بیان کرده است.

 

اضافه تشبیهی

در اضافه تشبیهی، بین مضاف و مضاف‌الیه رابطه شباهت وجود دارد. این نوع از ترکیب اضافی بر پایه آرایه تشبیه شکل می‌گیرد. در اضافه‌های تشبیهی، هم مضاف و هم مضاف‌الیه می‌توانند مشبه یا مشبه‌‌به باشند. برای یادگیری بهتر اضافه‌های تشبیهی و ساختار آن‌ها پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف‌الیه در فارسی فرادرس را مشاهده کنید.

به‌عنوان مثال در ترکیب زیر، مضاف (قد)، مشبه و مضاف‌الیه (سرو)، مشبه‌به است. در واقع، مضاف این ترکیب به مضاف‌الیه آن تشبیه شده است.

 

برعکس، در مثال زیر، مضاف (سرو)، مشبه‌به و مضاف‌الیه (قد)، مشبه است. در ترکیب اضافی زیر، مضاف‌الیه به مضاف تشبیه شده است.

 

اضافه استعاری

در اضافه استعاری، از آرایه استعاره مکنیه استفاده می‌شود. در این نوع از ترکیب اضافی، مضاف‌الیه با معنای غیرحقیقی و استعاری می‌آید. به‌طور مثال، در ترکیب زیر، مضاف‌‌الیه (ماه) با معنای اصلی خود نیامده است. این کلمه در واقع، نوعی استعاره مکنیه و آرایه تشخیص به شمار می‌آید.

 

اضافه استعاری و ساختار آن را می‌توانید با مطالعه مطلب زیر در مجله فرادرس، به‌طور کامل بیاموزید.

تفاوت اضافه تشبیهی و استعاری

برای آنکه تفاوت اضافه تشبیهی و استعاری را مشخص کنیم، لازم است ابتدا به‌طور خلاصه، درمورد ساختار آرایه‌های تشبیه و استعاره توضیح بدهیم.

در آرایه تشبیه، چیزی به چیز دیگری تشبیه شده و رابطه همانندی میان آن‌ها برقرار می‌شود. هر تشبیه دو رکن اصلی دارد که «مشبه» و «مشبه‌به» نامیده می‌شوند. از سوی دیگر، آرایه استعاره بر مبنای تشبیه شکل می‌گیرد. به این صورت که ابتدا آرایه تشبیه ساخته می‌شود، سپس با حذف مشبه یا مشبه‌به، استعاره به وجود می‌آید.

اگر مشبه‌به از ساختار تشبیه حذف شود، کلمه مشبه‌ باقی می‌ماند و آرایه استعاره مکنیه شکل می‌گیرد.

با توجه به نکته‌های بالا، در مورد تفاوت اضافه تشبیهی و اضافه استعاری باید بگوییم که در اضافه تشبیهی، هم مشبه‌ و هم مشبه‌به ذکر می‌شوند. یعنی هر کدام از آن‌ها به‌عنوان مضاف یا مضاف‌الیه ترکیب اضافی به کار می‌روند. در حالی که در اضافه استعاری، مشبه حذف می‌شود و تنها مشبه‌به به‌عنوان مضاف‌الیه می‌آید.

اضافه اقترانی

هرگاه بین مضاف و مضاف‌الیه رابطه مقارنت و همراهی باشد، اضافه اقترانی ساخته می‌شود. در این نوع از ترکیب اضافی، نوعی نزدیکی بین مضاف و مضاف‌الیه وجود دارد. به طور مثال، ترکیب زیر از نوع اضافه اقترانی است، زیرا در دنیای واقعی، رعایت ادب را با حرکات دست نشان می‌دهند. با این وصف، نوعی مقارنت و همراهی دائمی بین مضاف (دست) و مضاف‌الیه (ادب) این ترکیب وجود دارد.

 

تفاوت اضافه استعاری و اقترانی

در ظاهر ممکن است این‌طور به نظر برسد که اضافه‌های استعاری و اقترانی یکسان‌اند اما در اصل، با هم متفاوت‌اند. توجه داشته باشید که اضافه استعاری بر مبنای آرایه تشبیه شکل می‌گیرد اما در اضافه اقترانی، رابطه تشبیه وجود ندارد.

از طرف دیگر، در اضافه استعاری، مضاف‌الیه اهمیت بیشتری دارد و معنای اصلی را به مخاطب منتقل می‌کند اما در اضافه اقترانی، مضاف مهم‌تر است و معنای بیشتری را بیان می‌کند.

در اضافه اقترانی، مضاف‌الیه معمولاً از نوع اسم معنی است اما در اضافه استعاری، مضاف‌الیه لزوماً اسم معنی نیست.

به‌طور مثال، «دستِ خورشید» اضافه استعاری است. مبنای این ترکیب اضافی، آرایه تشبیه است. در واقع، «خورشید» به «انسان» تشبیه شده و سپس مشبه‌به (انسان) از ساختار تشبیه حذف شده است. در این ترکیب اضافی، مضاف‌الیه (خورشید) اهمیت بیشتری نسبت به مضاف (دست) دارد.

«دستِ تمنّا» از نوع اضافه اقترانی است. در جهان واقعی، برای نشان دادن تمنا، دست خود را به سوی دیگران دراز می‌کنند. بنابراین، بین مضاف (دست) و مضاف‌الیه (تمنّا) این ترکیب، رابطه مقارنت و همراهی وجود دارد. در این ترکیب، مضاف اسم معنی است و اهمیت بیشتری نسبت به مضاف‌الیه دارد.

اضافه بنوت

در اضافه بُنُوَّت یا فرزندی، مضاف‌، اسم فرزند و مضاف‌الیه، اسم پدر یا مادر است. به عبارت دیگر، در اضافه بنوّت، مضاف‌ فرزند مضاف‌الیه است. به‌طور مثال، ترکیب اضافی زیر از نوع بنوّت است. در این ترکیب، مضاف (سام) اسم فرزند و مضاف‌الیه (نریمان) اسم پدر او است.

 

اضافه تعلقی و غیرتعلقی

انواع ترکیب‌های اضافی را می‌توان به دو دسته «اضافه تعلقی» و «اضافه غیرتعلقی» تقسیم کرد.

در اضافه‌های تعلقی، رابطه میان مضاف و مضاف‌الیه از نوع مالکیت یا وابستگی است؛ مانند اضافه ملکی، اضافه تخصیصی و اضافه بنوّت. در این ترکیب‌های اضافی می‌توان مضاف‌الیه را جمع بست یا با جابه‌جای کردن مضاف و مضاف‌الیه و اضافه کردن فعل «داشتن»، یک جمله سه‌جزئی گذرا به مفعول ساخت.

به‌طور مثال، «درختِ همسایه»، اضافه تعلقی است. می‌توان مضاف‌الیه را جمع بست و ترکیب «درختِ همسایه‌ها» را ساخت. همچنین می‌توان با جابه‌جا کردن مضاف و مضاف‌الیه آن و اضافه کردن فعل «داشتن»، جمله سه‌جزئی «همسایه درخت دارد.» را تشکیل داد.

در اضافه‌های غیرتعلقی، بین مضاف و مضاف‌الیه هیچ‌گونه رابطه مالکیت یا وابستگی وجود ندارد. اضافه‌های بیانی، توضیحی و اقترانی از این نوع هستند؛ مانند ترکیب اضافی «دندانِ طمع».

اضافه گسسته

در بخش‌های قبلی توضیح دادیم که انواع ترکیب اضافی چیست و چه ساختاری دارد. در تمامی انواع ترکیب‌های اضافی، مضاف قبل از مضاف‌الیه قرار می‌گیرد و بین آن‌ها حرکت کسره می‌آید. با وجود این، گاهی ممکن است مضاف‌الیه قبل از مضاف بیاید و کسره اضافی از ترکیب حذف شود.

هرگاه مضاف‌الیه قبل از مضاف قرار بگیرد و حرکت کسره اضافی حذف شود، «اضافه گسسته» شکل می‌گیرد. در این حالت، بعد از مضاف، یک ضمیر متصل می‌آید که در شخص و شمار با مضاف‌الیه مطابقت دارد. برای درک بهتر این نکته به مثال زیر توجه کنید.

 

در مثال بالا، «سمانه»، مضاف‌الیه و «مدرسه»، مضاف است. در این جمله، مضاف و مضاف‌الیه جابه‌جا شده‌اند و کسره اضافی از میان آن‌ها حذف شده است. سپس ضمیر «ـِ ش» که با مضاف‌الیه (سمانه) مطابقت دارد، بعد از مضاف (مدرسه) قرار گرفته است.

در اضافه‌های گسسته می‌توان مضاف‌الیه را یک نوع بدل مقدم از ضمیر متصل در نظر گرفت. به‌طور مثال، در جمله بالا، «سمانه» بدل مقدم از ضمیر «ـِ ش» است.

«را» فک اضافه در ترکیب اضافی

در برخی از متون، به‌ویژه متون ادبی، ممکن است مضاف و مضاف‌الیه جابه‌جا شوند و به جای کسره اضافه، بین آن‌ها نقش‌نمای «را» قرار بگیرد. به این «را» که نوعی فاصله بین مضاف و مضاف‌الیه ایجاد می‌کند، «رای فَکِّ اضافه» گفته می‌شود.

معمولاً در ترکیب‌های اضافی، ابتدا مضاف و سپس مضاف‌الیه می‌آید، بدون اینکه فاصله‌ای بین آن‌ها باشد. هنگامی که رای فک اضافه در ترکیب اضافی قرار بگیرد، هم مضاف و مضاف‌الیه جابه‌جا می‌‌شوند و هم بین آن‌ها فاصله می‌افتد.

این نوع از «را» و کاربرد آن در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس توضیح داده شده است. در ادامه، لینک این فیلم آموزشی را مشاهده می‌کنید.

برای آشنایی بیشتر با این نوع از «را» به مثال زیر توجه کنید.

در این مثال، ابتدا «او» به‌ «آرنگ» اضافه شده و ترکیب اضافی «آرنگِ او» را ساخته است. سپس مضاف (او) و مضاف‌الیه (آرنگ) جابه‌جا شده‌اند و کسره میان آن‌ها حذف شده است. در مرحله بعد، نقش‌نمای «رای فک اضافه» بین آن‌ها قرار گرفته است.

 

تفاوت ترکیب اضافی و ترکیب وصفی

در بخش‌های قبل، به این موضوع اشاره کردیم که ترکیب اضافی چیست. همچنین این نکته را مطرح کردیم که در هر ترکیب اضافی، حداقل دو اسم به کار می‌‌رود. علاوه‌بر ترکیب‌های اضافی، ترکیب‌های وصفی هم در زبان فارسی وجود دارند که با اضافه شدن صفت به اسم ساخته می‌شوند.

هم در ترکیب‌های اضافی و هم در ترکیب‌های وصفی، حداقل دو کلمه وجود دارند، به صورتی که کلمه دوم با استفاده از حرکت کسره به کلمه اول اضافه می‌شود. همین شباهت ترکیب‌های وصفی و اضافی باعث می‌شود در برخی مواقع، تشخیص آن‌ها از یکدیگر دشوار باشد.

در این بخش، به روش‌ها و نکته‌هایی اشاره می‌کنیم که با توجه به آن‌ها می‌توانید به‌راحتی ترکیب‌های وصفی و اضافی را از هم تشخیص دهید.

• بین صفت و موصوف «ی» نکره قرار می‌گیرد، اما بین مضاف و مضاف‌الیه، «ی» نکره نمی‌آید.
• اگر بعد از ترکیب وصفی، ضمیر بگذاریم و آن ضمیر، وابسته اسم اول شود، ترکیب مورد نظر از نوع ترکیب‌های وصفی است. در صورتی که ضمیر، وابسته اسم دوم شود، آن ترکیب از نوع ترکیب‌های اضافی است.

به‌طور مثال، در ترکیب وصفی «لباسِ زیبا» می‌توان بین موصوف و صفت «ی» نکره قرار داد و آن را به صورت «لباسی زیبا» درآورد. در حالی که در ترکیب اضافی «لباسِ من» نمی‌توان بین مضاف و مضاف‌الیه، «ی» نکره گذاشت.

همچنین اگر بعد از ترکیب «خانه زیبا» ضمیر «من» را قرار بدهیم و آن را به صورت «خانه زیبایِ من» دربیاوریم، «من» وابسته «خانه» می‌شود. پس این ترکیب از نوع وصفی است. برعکس، اگر بعد از ترکیب «خانه دوست»، ضمیر «من» را قرار بدهیم و ترکیب «خانه دوستِ من» را بسازیم، «من» وابسته کلمه دوم می‌شود. بنابراین، این ترکیب از نوع اضافی است.

با مشاهده فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف‌الیه در فارسی فرادرس، هم ترکیب‌های اضافی و هم ترکیب‌های وصفی را بهتر می‌آموزید، و به تفاوت‌های آن‌ها با یکدیگر پی می‌برید.

نقش دستوری ترکیب اضافی

به نقشی که هر کلمه در جمله به عهده دارد، «نقش دستوری» گفته می‌‌شود. به‌طور مثال، اسم یا گروه اسمی‌ای که انجام‌دهنده فعل جمله باشد، دارای نقش دستوری «نهادی» است. همچنین اسم یا گروه اسمی‌ای که اثرپذیری از فعل جمله را نشان بدهد، دارای نقش دستوری «مفعولی» خواهد بود.

انواع نقش‌های دستوری در جمله‌های فارسی، یکی از موضوعاتی است که در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس بررسی شده است. با کلیک روی لینک زیر می‌توانید این فیلم آموزشی را تهیه و مشاهده کنید.

مضاف و مضاف‌الیه هم کلمه‌هایی هستند که در جمله‌های مختلف به کار می‌روند. بنابراین، حتماً دارای نقش دستوری هستند. کلمه‌ای که نقش مضاف‌الیه را در ترکیب‌های اضافی به عهده دارد، دارای نقش دستوری «مضاف‌الیهی» یا «اضافی» است. این نقش، یکی از نقش‌های دستوری فرعی به شمار می‌آید.

کلمه‌ای که به‌عنوان مضاف در ترکیب اضافی به کار برود، می‌تواند نقش‌های مختلفی را در جمله به عهده بگیرد. به‌طور مثال، کلمه «لبخند» در ترکیب «لبخندِ مادر» مضاف است و نقش دستوری نهادی را در جمله «لبخند مادر زیبا است.» به عهده دارد. همچنین در جمله «لبخند مادر را دیدم.» با نقش دستوری مفعولی آمده است.

سؤالات متداول

در بخش‌های قبلی این مطلب نشان دادیم که ترکیب اضافی چیست، چگونه ساخته می‌شود و چه انواعی دارد. در این بخش، به سراغ سؤالات متداولی می‌رویم که در مورد این مبحث مطرح شده‌اند. به هر کدام از سؤال‌ها در همین بخش پاسخ می‌دهیم.

برای مرور نکته‌های مربوط به ترکیب‌های اضافی می‌توانید به فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس که لینک آن در ادامه آمده است، مراجعه کنید.

مضاف‌الیه چه فرقی با بدل دارد؟

بین مضاف و مضاف‌الیه، کسره اضافه قرار می‌گیرد اما بین بدل و مبدل‌منه هیچ کسره‌ای نمی‌آید. از سوی دیگر، در ترکیب‌های اضافی، مضاف و مضا‌ف‌الیه دو موجود مستقل هستند، اما بدل و مبدل‌منه یکسان‌اند.

آیا در همه ترکیب‌های اضافی از کسره اضافه استفاده می‌شود؟

معمولاً در ترکیب‌های اضافی، بین مضاف و مضاف‌الیه، کسره اضافه می‌آید اما در برخی از ترکیب‌ها، مانند اضافه گسسته، کسره اضافه به کار نمی‌رود.

تمرین ترکیب اضافی

با مطالعه بخش‌های قبلی یاد گرفتید که ترکیب اضافی چیست و ساختار آن چگونه است. در این بخش، به کمک تمرین‌هایی که ارائه می‌شود، می‌توانید میزان یادگیری خود را در مورد این مبحث ارزیابی کنید.

این بخش شامل ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای است. برای پاسخگویی به پرسش‌ها، ابتدا صورت هر سؤال را بادقت بخوانید و سپس گزینه مورد نظرتان را علامت بزنید. برای اینکه از پاسخ خود مطمئن شوید یا جواب درست را مشاهده کنید، باید روی گزینه «مشاهده جواب» که زیر هر سؤال قرار دارد، کلیک کنید.

بعد از اینکه به تمامی سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن می‌توانید تعداد امتیازهای خود را در این آزمون مشاهده کنید.