انواع متمم با مثال در دستور زبان فارسی

به کلمه یا کلمه‌هایی که بعد از حروف اضافه می‌آیند و با استفاده از این حروف، به یکی از اجزای جمله، مانند فعل، قید، صفت، اسم و... نسبت داده می‌‌شوند «مُتَمِّم» گفته می‌شود. متمم‌ها بسته به اینکه به کدام بخش از جمله نسبت داده شوند، در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند. متمم‌ فعل، متمم قیدی، متمم صفت، متمم اسم، متمم اسنادی و متمم صوت یا شبه‌جمله انواع متمم در زبان فارسی را تشکیل می‌دهند. با مطالعه این مطلب از مجله فرادرس علاوه‌بر اینکه با انواع متمم در فارسی آشنا می‌شوید، ساختار آن‌ها را نیز با مثال می‌آموزید. در نهایت، با تمرین‌هایی که در اختیارتان قرار می‌گیرد، درک خود را از این مبحث ارزیابی می‌کنید.

انواع متمم در فارسی

«مُتَمِّم» در لغت به معنی «تمام‌کننده و کامل‌کننده» است. انواع متمم‌‌ها کلمه یا کلمه‌هایی هستند که بعد از حروف اضافه قرار می‌گیرند و معنای یکی از اجزای جمله، مانند فعل، اسم، صفت و... را کامل می‌کنند.

در واقع، حروف اضافه، متمم‌ها را به یکی از اجزای جمله، مانند فعل، اسم، صفت، قیدها و... نسبت می‌دهند. در زبان فارسی، ۶ نوع متمم وجود دارد که عنوان همگی آن‌ها در فهرست زیر آمده است.

• متمم فعل
• متمم قیدی
• متمم صفت
• متمم اسم
• متمم اسنادی
• متمم شبه‌جمله یا صوت

متمم‌ها و ساختار آن‌ها را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس به‌طور کامل یاد بگیرید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه ارائه کرده‌ایم.

نشانه اصلی متمم‌ها، حرف اضافه‌ای است که قبل از آن‌ها قرار می‌گیرد. در واقع، هر کجای جمله که از حرف اضافه استفاده شده باشد، کلمه‌ یا کلمه‌هایی با نقش متمم نیز حضور دارند. با توجه به این نکته درمی‌یابیم که آشنایی با حروف اضافه برای تشخیص انواع متمم تا چه حد اهمیت دارد.

رایج‌ترین حروف اضافه فارسی را در جدول مشاهده می‌کنید.

در مورد ساختار و کاربرد حروف اضافه به نکته‌های زیر توجه داشته باشید.

• حروف اضافه به دو دسته ساده (مانند از، به، با) و مرکب (مانند از جهت، به‌محض) تقسیم می‌شوند. حروف اضافه ساده تنها یک تکواژ آزاد دارند اما حروف اضافه مرکب از چند تکواژ آزاد یا وابسته تشکیل می‌شوند.
• در جدول بالا، برخی از حروف اضافه با علامت کسره (ـِ) نشان داده شده‌اند. این حروف همیشه با حرکت کسره، قبل از متمم خود قرار می‌گیرند.

اکنون که به‌طور کلی با انواع متمم در زبان فارسی آشنا شدید و به نقش حروف اضافه در کاربرد متمم‌ها پی بردید، در بخش‌های بعدی این مطلب، انواع متمم را با مثال‌هایی از جمله‌های فارسی می‌آموزید.

متمم فعل

برخی از فعل‌های فارسی معمولاً با حرف اضافه خاصی به کار می‌روند. به‌طور مثال، فعل «ترسیدن» با حرف اضافه «از» کاربرد دارد و فعل مرکب مصاحبه کردن با حرف اضافه «با» استفاده می‌شود. به متممی که بعد از حرف اضافه اختصاصی فعل‌ها می‌آید، «متمم فعل» گفته می‌شود. متمم‌های فعل در حقیقت به فعل جمله نسبت داده می‌شوند.

توجه داشته باشید که حضور متمم فعل در جمله اجباری است و با حذف آن، معنا و ساختار دستوری جمله ناقص می‌شود. فعل‌هایی که به حرف اضافه اختصاصی و متمم نیاز دارند، از نوع فعل‌های متعدی و گذرا به متمم یا گذرا به مفعول و متمم هستند.

در جمله زیر، نمونه‌ای از کاربرد متمم فعل نشان داده شده است. در این جمله، فعل «ترسیدن» با حرف اضافه اختصاصی «از» آمده و گروه «سگ‌های وحشی» نیز بعد از این حرف اضافه قرار گرفته است. در نتیجه، «سگ‌های وحشی» متمم فعل جمله زیر به شمار می‌آید.

گفتیم که متمم‌های فعل بعد از حروف اضافه اختصاصی فعل‌ها می‌آیند. در جدول زیر، برخی از فعل‌های رایج فارسی را که دارای حرف اضافه اختصاصی هستند، معرفی کرده‌ایم. به یاد داشته باشید که هر فعل تنها با یک حرف اضافه اختصاصی به کار می‌رود.

در برخی از کتاب‌های دستور زبان، مفعول جمله هم به‌عنوان متمم فعل معرفی شده است. در واقع، چون مفعول یکی از اجزای اجباری جمله است که فعل متعدی به آن نیاز دارد و معنای جمله با آن کامل می‌شود، می‌توان مفعول را هم به‌عنوان نوعی متمم در نظر گرفت.

در ادامه، مثال‌هایی از متمم فعل را در جمله‌های فارسی بررسی می‌کنیم.

مثال اول برای متمم فعل

در مثال زیر، از فعل «گفتن» استفاده شده است. این فعل معمولاً با حرف اضافه اختصاصی «به» به کار می‌رود. «دانش‌آموزان» که بعد از حرف اضافه «به» قرار گرفته است، متمم فعل این جمله محسوب می‌شود.

مثال دوم برای متمم فعل

در این مثال، فعل «فرار کردن» با حرف اضافه اختصاصی خود، یعنی «از» به کار رفته است. «مشکلات» نیز متممی است که بعد از این حرف اضافه آمده است. این متمم در دسته متمم‌های فعل قرار می‌گیرد.

مثال سوم برای متمم فعل

در جمله زیر، «آویخت» با حرف اضافه اختصاصی «به» آمده است. «دیوار اتاقش» نیز گروهی است که بعد از این حرف اضافه آمده و نقش متمم فعل را ایفا می‌کند.

متمم قیدی

«متمم‌های قیدی» آن بخش از جمله هستند که بعد از حروف اضافه می‌آیند و معنای یکی از اجزای جمله را مقید می‌کنند. حضور متمم‌های قیدی در جمله اختیاری است و می‌توان آن‌ها را حذف کرد، بدون اینکه معنای جمله یا ساختار دستوری آن دچار مشکل شود.

متمم‌های قیدی به حرف اضافه خاصی وابسته نیستند و با انواع مختلف حروف اضافه به کار می‌روند. در هر جمله می‌توان از چندین متمم قیدی استفاده کرد. در واقع، برای کاربرد متمم‌های قیدی در جمله محدودیتی وجود ندارد. این نوع متمم‌ها بر زمان یا مکان وقوع فعل، کیفیت و حالت رخدادها، علت وقوع فعل و... دلالت دارند.

به‌طور مثال، در جمله زیر از متمم قیدی استفاده شده است. «سرعت بسیاری» و «دریا» متمم‌های قیدی جمله زیر هستند. اولی بعد از حرف اضافه «با» و دومی بعد از حرف اضافه «در» قرار گرفته است.

حضور قیدهای «سرعت بسیاری» و «دریا» در جمله بالا اختیاری است و می‌توان آن‌ها را حذف کرد. با حذف این قیدها، جمله زیر ساخته می‌شود.

در بخش بعدی این مطلب، مثال‌هایی از متمم‌های قیدی را بررسی می‌کنیم. چنانچه قصد داشته باشید قیدها، از جمله متمم‌های قیدی را با جزئیات بیشتری بیاموزید، پیشنهاد می‌کنیم به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید.

مثال اول برای متمم قیدی

در جمله زیر، «تمام توان خود» و «ایران» متمم‌های قیدی هستند. متمم اول بعد از حرف اضافه «با» و متمم دوم بعد از حرف اضافه «از» آمده است. هر دوی این متمم‌ها را می‌توان از جمله حذف کرد.

مثال دوم برای متمم قیدی

در این مثال، کاربرد متمم قیدی «آسمان آبی» را مشاهده می‌کنید. این متمم اختیاری بعد از حرف اضافه «در» قرار گرفته است.

مثال سوم برای متمم قیدی

«رعایت حال سالمندان» متمم قیدی این جمله محسوب می‌شود که بعد از حرف اضافه مرکب «به‌جهت» قرار گرفته است. این قید و حرف اضافه آن را می‌توان از جمله حذف کرد، بدون اینکه ساختار و معنای جمله دچار مشکل شود.

فرق متمم قیدی و متمم فعل

در بخش‌های قبلی، هنگام معرفی انواع متمم فارسی، به متمم فعل و متمم قیدی اشاره کردیم. هر دوی این متمم‌ها بعد از حرف اضافه می‌آیند و ساختار اصلی آن‌ها مشابه یکدیگر است. همین نکته موجب می‌شود که گاهی در تشخیص آن‌ها از همدیگر دچار مشکل شوید.

در این بخش به مهم‌ترین تفاوت‌های متمم‌های قیدی و فعلی اشاره می‌کنیم.

• در هر جمله تنها یک متمم فعل به کار می‌رود اما ممکن است هر جمله چندین متمم قیدی داشته باشد.
• متمم‌های قیدی را می‌توان از جمله حذف کرد اما متمم فعل را نمی‌توان از ساختار جمله حذف کرد.
• متمم‌های فعل همیشه با حرف اضافه اختصاصی فعل می‌آیند اما متمم‌های قیدی می‌توانند با حروف اضافه مختلفی به کار بروند.

برای روشن‌تر شدن تفاوت متمم فعل و متمم قیدی به مثال زیر توجه کنید.

در مثال بالا، «طول مراسم» و «مهمانان» هر دو متمم‌هایی هستند که بعد از حرف اضافه آمده‌اند. با این تفاوت که متمم اول از نوع متمم‌های قیدی است اما متمم دوم، نقش متمم فعل را به عهده دارد.

«طول مراسم» را می‌توان از جمله حذف کرد، بدون اینکه ساخت دستوری یا معنای جمله به هم بریزد. برعکس، «مهمانان» را نمی‌توان از جمله حذف کرد. بدون این متمم، جمله ناقص می‌ماند.

«مصاحبه کردن» با حرف اضافه اختصاصی «از» به کار می‌رود. متمم «مهمانان» نیز با همین حرف اضافه اختصاصی آمده است. در حالی که «طول مراسم» با حرف اضافه دیگری به کار رفته است.

به این جمله می‌توان متمم‌های قیدی دیگری نیز اضافه کرد، مانند «در ساعات اولیه روز»، «با رعایت ادب» و... . در واقع، برای اضافه کردن متمم قیدی به این جمله محدودیتی وجود ندارد. با این وجود نمی‌توان متمم فعل دیگری به آن اضافه کرد، زیرا هر جمله تنها می‌تواند با یک متمم فعل به کار برود.

این مبحث در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس به‌طور کامل بررسی شده است.

متمم صفت

همان‌طور که برخی از فعل‌های فارسی دارای حرف اضافه اختصاصی هستند، برخی از صفت‌ها نیز با حرف اضافه اختصاصی به کار می‌روند. به‌طور مثال، صفت مفعولی «آویخته» معمولاً با حرف اضافه «به» می‌آید. همچنین صفت‌های تفضیلی، مانند «بلندتر» با حرف اضافه اختصاصی «از» کاربرد دارند.

کلمه یا کلمه‌هایی که بعد از حروف اضافه اختصاصی صفت‌ها قرار می‌گیرند، «متمم صفت» نام دارند. متمم‌های صفت به صفت جمله نسبت داده می‌شوند.

به کمک مثال زیر، کاربرد متمم صفت را بهتر می‌آموزید.

در مثال اول، صفت تفضیلی «بیشتر» با حرف اضافه «از» به کار رفته است. بعد از این حرف نیز متمم صفت «گل نسترن» آمده است. در مثال دوم، صفت «وابسته» با حرف اضافه اختصاصی «به» آمده و متمم صفت «والدین» بعد از آن قرار گرفته است.

در جدول زیر، برخی از صفت‌های رایج فارسی با حرف اضافه اختصاصی آن‌ها ارائه شده‌اند.

برای اینکه کاربرد متمم‌های صفت را بهتر درک کنید، در بخش بعدی، مثال‌های بیشتری را از این نوع متمم ارائه کرده‌ایم.

مثال اول برای متمم صفت

در این مثال، صفت‌ تفضیلی «بهتر» دو بار به کار رفته است. هر دو بار هم بعد از آن، حرف اضافه «از» آمده است. «برگ درخت» و «آب روان» هر دو متمم‌هایی هستند که بعد از حرف اضافه «از» آمده‌اند و نوعی متمم صفت به شمار می‌روند.

مثال دوم برای متمم صفت

در مثال زیر، صفت «رها» با حرف اضافه اختصاصی «از» به کار رفته است. «ناراحتی‌های دیروز» نیز بعد از این حرف اضافه آمده است و نقش متمم صفت را ایفا می‌کند.

نکته: «رها از ناراحتی‌های دیروز» در واقع قید جمله بالا محسوب می‌شود. با این حال، در ساختار درونی این قید از صفت و متمم صفت استفاده شده است.

مثال سوم برای متمم صفت

در مثال زیر نیز از صفت «خسته» و حرف اضافه اختصاصی آن، یعنی «از» استفاده شده است. «توصیه‌های همیشگی» متممی است که بعد از این حرف اضافه به کار رفته است.

در جمله بالا، «خسته از توصیه‌های همیشگی» نقش قید را به عهده دارد. با این وجود، در همین قید از صفت و متمم صفت استفاده شده است.

متمم اسم

در بخش‌های قبلی، به فعل‌ها و صفت‌هایی اشاره کردیم که با حرف اضافه اختصاصی می‌آیند و الزاماً دارای متمم هستند. در کنار این دسته از فعل‌ها و صفت‌ها، اسم‌هایی نیز در زبان فارسی به کار می‌روند که دارای حرف اضافه اختصاصی هستند. به کلمه یا کلمه‌هایی که بعد از حرف اضافه اختصاصی اسم‌ها قرار می‌گیرند، «متمم اسم» گفته می‌شود.

به‌طور مثال، اسم «ارتباط» معمولاً با حرف اضافه «با» یا «به» به کار می‌رود. هر آنچه بعد از حرف اضافه اختصاصی اسم «ارتباط» به کار می‌رود، متمم این اسم محسوب می‌شود. متمم‌های اسم در حقیقت به یکی از اسم‌های جمله نسبت داده می‌شوند.

از آنجایی که کسره اضافه «ـِ» نیز یکی از حروف اضافه فارسی به شمار می‌آید، ضمیرها و اسم‌‌هایی که بعد از کسره اضافه بیایند نیز به‌عنوان متمم اسم شناخته می‌شوند. این نوع از متمم‌های اسم در حقیقت، همان مضاف‌الیه‌هایی هستند که در ترکیب‌های اضافی به کار می‌روند. ترکیب‌های اضافی در فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف‌الیه در فارسی فرادرس به‌خوبی توضیح داده شده‌اند.

برای آشنایی بیشتر با انواع متمم اسم، به مثال‌های زیر دقت کنید.

«آشنایی» اسمی است که معمولاً با حرف اضافه «با» به کار می‌رود. در جمله اول، از همین اسم استفاده شده است. «دنیای مجازی» متمم این اسم محسوب می‌شود.

در جمله دوم نیز اسم «کتابخانه» با کسره اضافه «ـِ» به اسم پیش از خود، یعنی «کتاب» اضافه شده است. «کتاب» در حقیقت نقش مضاف را به عهده دارد و «کتابخانه» علاوه‌بر اینکه مضاف‌الیه آن است، نقش متمم اسم را نیز به عهده گرفته است.

در ادامه، برخی از رایج‌ترین اسم‌های فارسی، همراه با حرف اضافه اختصاصی آن‌ها ارائه شده‌اند.

از آنجایی که مصدرها هم در دسته اسم‌ها قرار می‌گیرند، چنانچه بعد از مصدرها حرف اضافه بیاید و بعد از حرف اضافه نیز متمم قرار بگیرد، آن متمم از نوع متمم اسم خواهد بود، مانند «ترسیدن از حیوانات وحشی».

از سوی دیگر، برخی از اسم‌های جمع و ضمایر مبهم، مانند «یکی»، «گروه»، «دسته»، «عدّه» و... با حرف اضافه و متمم به کار می‌‌روند، مثل «یکی از دانش‌آموزان» یا «گروهی از معلمان».

در بخش بعدی، مثال‌های بیشتری را در مورد متمم‌های اسم و کاربرد آن‌ها بررسی می‌‌کنیم.

مثال اول برای متمم اسم

در این مثال از دو متمم اسم استفاده شده است. «شما» متمم اسم «انتساب» است و با حرکت کسره به آن اضافه شده است. از سوی دیگر، «انتساب» دارای حرف اضافه «به» است و کلمه بعد از این حرف، یعنی «ریاست این مرکز» متمم آن محسوب می‌شود.

مثال دوم برای متمم اسم

«ترس» اسمی است که معمولاً با حرف اضافه اختصاصی «از» به کار می‌رود. «تاریکی» هم متممی است که به‌عنوان متمم اسم و بعد از این حرف اضافه قرار گرفته است.

مثال سوم برای متمم اسم

در جمله زیر، اسم «مهارت» با حرف اضافه اختصاصی «در» آمده است. «ارتباط» متمم اسم این کلمه به شمار می‌رود. از سوی دیگر، «ارتباط» خود نیز دارای حرف اضافه اختصاصی «با» است و با متمم اسم «مردم» به کار رفته است.

متمم اسنادی

کلمه‌ها یا کلمه‌هایی که علاوه‌بر متمم بودن، مُسند هم هستند، «متمم اسنادی» نامیده می‌شوند. این متمم‌ها، همراه با حرف اضافه خود به‌عنوان مسند در جمله اسنادی به کار می‌روند.

برای اینکه ساختار این نوع از متمم‌ها را بهتر درک کنید، لازم است ابتدا ساختار جمله‌های اسنادی را بررسی کنیم. جمله‌های اسنادی از کنار هم آمدن مسندالیه (نهاد)، مسند و فعل اسنادی ساخته می‌شود. ساختار این نوع از جمله‌ها با فرمول ساده زیر نشان داده می‌شود.

از میان رایج‌ترین فعل‌های اسنادی می‌توان «است»، «بودن» «شدن»، «گشتن» و «گردیدن» را نام برد. این فعل‌ها در کنار مسند و مسندالیه، جمله‌های اسنادی را تشکیل می‌دهند. در کادر زیر، مثالی از جمله‌های اسنادی نشان داده شده است.

در مثال بالا، «هوا» نقش مسندالیه را به عهده دارد، «سرد» به‌عنوان مسند آمده است و «شد» نیز نوعی فعل اسنادی است. اگر در ساختار جمله‌های اسنادی، حرف اضافه‌ای در جایگاه مسند قرار بگیرد، کلمه یا کلمه‌هایی که بعد از متمم می‌آیند، متمم اسنادی نامیده می‌شود.

در ادامه، مثالی از این نوع متمم را مشاهده می‌کنید. در این مثال، «مادر» مسندالیه است و «بود» نیز فعل اسنادی به شمار می‌آید. «در» حرف اضافه محسوب می‌شود و «فروشگاه» نیز که بعد از حرف اضافه آمده، متمم اسنادی این جمله است.

برای اینکه کاربرد این نوع از متمم‌ها را بهتر درک کنید، در ادامه مثال‌های بیشتری را ارائه کرده‌ایم. برای یادگیری بهتر مسندها و کاربردشان نیز توصیه می‌کنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.

مثال اول برای متمم اسنادی

با توجه به اینکه در جمله زیر از فعل اسنادی «است» استفاده شده است، نتیجه می‌گیریم که مثال زیر از نوع جمله‌های اسنادی است. در جایگاه مسند این جمله از حرف اضافه «مانندِ» و اسم «ماه» استفاده شده است. «ماه» نقش متمم اسنادی را در این مثال به عهده دارد.

مثال دوم برای متمم اسنادی

مثال زیر نوعی جمله اسنادی است. در این جمله، کاربرد فعل اسنادی «است» را مشاهده می‌کنید. «اهالی شیراز» در جایگاه مسند جمله و بعد از حرف اضافه «از» آمده است، بنابراین متمم اسنادی جمله زیر محسوب می‌شود.

مثال سوم برای متمم اسنادی

مثال زیر نیز نمونه‌ای از جمله‌های اسنادی است. در مسند این جمله از حرف اضافه «مثلِ» و متمم «خنجری بُرّنده» استفاده شده است. متمم جمله زیر از نوع متمم‌های اسنادی به شمار می‌آید.

مسندها و ساختار آن‌ها را می‌توانید با مطالعه مطلب زیر در مجله فرادرس، به‌خوبی یاد بگیرید.

متمم صوت یا شبه جمله

کلمه یا گروهی از کلمه‌ها که معمولاً برای بین حالات عاطفی گوینده یا نویسنده به کار می‌روند، «صوت» یا «شبه‌جمله» نامیده می‌‌شوند. این نوع از کلمه‌ها از این نظر که دارای معنای کامل هستند، به جمله‌ها شباهت دارند اما چون در ساختار آن‌ها از فعل استفاده نمی‌شود، به‌عنوان «شبه‌جمله» شناخته می‌شوند.

از میان شبه‌جمله‌های رایج فارسی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• آفرین
• سلام
• آه
• وَه
• افسوس
• اندوه
• خداحافظ
• زنهار، دریغ
• مناداها (چه با نقش‌نماهای ندایی بیایند و چه بدون نشانه‌های منادا به کار بروند.)

بعد از شبه‌جمله‌ها معمولاً از علامت تعجّبی (!) استفاده می‌‌شود.

برخی از شبه‌جمله‌های فارسی، دارای حرف اضافه هستند. کلمه یا کلمه‌هایی که بعد از حرف اضافه شبه‌جمله‌ها یا صوت‌ها بیایند، به‌عنوان «متمم شبه‌جمله» یا «متمم صوت» شناخته می‌شوند.

به‌طور مثال، شبه‌جمله «آفرین» می‌تواند با حرف اضافه «بر» به کار برود و ساختار «آفرین بر شما!» را تشکیل بدهد. در این مثال، «بر» حرف اضافه «آفرین» است و «شما» متمم شبه‌جمله به شمار می‌آید.

در ادامه، مثال‌های بیشتری از این نوع متمم را بررسی می‌کنیم.

مثال اول برای متمم صوت

در مثال زیر، شبه‌جمله «سلام» با حرف اضافه «بر» به کار رفته است. «مهمانان گرامی» نیز به‌عنوان متمم این شبه‌جمله، بعد از حرف اضافه «بر» آمده است.

مثال دوم برای متمم صوت

«دریغ» یکی از شبه‌جمله‌های پرکاربرد زبان فارسی است که با حرف اضافه «از» به کار می‌رود. در مثال زیر، بعد از این حرف اضافه، متمم «روزهای ازدست‌رفته جوانی»، به‌عنوان متمم شبه‌جمله آمده است.

مثال سوم برای متمم صوت

در مثال زیر، کاربرد شبه‌جمله «زنهار» را با حرف اضافه «از» مشاهده می‌کنید. «رفیق بد» متممی است که بعد از حرف اضافه «از» آمده و نقش متمم شبه‌جمله یا صوت را به عهده دارد.

آشنایی با گروه های اسمی

در بخش‌های قبلی به این نکته اشاره کردیم که متمم‌ها بعد از حروف اضافه می‌آیند و به بخشی از جمله نسبت داده می‌شوند. لازم است این نکته را هم اضافه کنیم که متمم‌ها در حقیقت نوعی گروه اسمی هستند که بعد از حرف اضافه قرار می‌گیرند. گروه‌های اسمی مانند تمامی انواع گروه‌ها از یک هسته و یک یا چند وابسته تشکیل می‌شوند.

وجود هسته در گروه اجباری اما وجود وابسته‌ها اختیاری است. برخی از گروه‌ها تنها از یک هسته تشکیل می‌شوند، بدون اینکه وابسته‌ای داشته باشند اما برخی دیگر همراه با یک یا چند وابسته ساخته می‌شوند. برای اینکه متمم‌ها و ساختار آن‌ها را بهتر بیاموزید، لازم است گروه‌های اسمی و ساختمان آن‌ها را به‌خوبی بشناسید.

فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس شامل نکته‌های مهمی در مورد گروه‌های اسمی فارسی هستند که می‌توانید از طریق لینک‌های زیر به آن‌ها مراجعه کنید.

• فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس
• فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس

به آن دسته از دانش‌آموزانی که قصد دارند علاوه‌بر گروه‌های اسمی، با سایر گروه‌های فارسی و بخش‌های دیگر جمله نیز آشنا شوند توصیه می‌کنیم از مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس بهره ببرند.

• مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

مثال انواع متمم

در بخش‌های پیشین، تمامی انواع متمم را با مثال بررسی کردیم. در این بخش، نمونه‌های بیشتری از متمم‌های فارسی را ارائه کرده و هر کدام را به‌دقت توضیح می‌دهیم.

برای یادگیری مثال‌های بیشتر توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس که لینک آن در ادامه آمده است، مراجعه کنید.

مثال اول برای متمم

در مثال زیر، «گلدان‌ها» متمم فعل «دادن» به شمار می‌آید. در واقع، «دادن» دارای حرف اضافه اختصاصی «به» است. «گلدان‌ها» نیز کلمه‌ای است که بعد از این حرف اضافه قرار دارد. با این وصف، «گلدان‌ها» متمم فعل «دادن» محسوب می‌شود.

مثال دوم برای متمم

در جمله زیر، متمم «فردا» برای مقید کردن فعل جمله به کار رفته است. این متمم از نوع متمم‌های قیدی است و می‌توان آن را از جمله حذف کرد.

مثال سوم برای متمم

در جمله زیر، از دو متمم اسم استفاده شده است. از یک طرف، «اندیشیدن» دارای حرف اضافه اختصاصی «به» است و «معنای زندگی» نیز به‌عنوان متمم آن، بعد از حرف اضافه آمده است. از طرف دیگر، «زندگی» با استفاده از کسره اضافه به اسم «معنا» اضافه شده و نقش متمم آن را به عهده دارد.

مثال چهارم برای متمم

مثال زیر شامل دو نوع متمم است. «چراغ‌های رنگارنگ» متمم صفت «آراسته» است و بعد از حرف اضافه این صفت، یعنی «به» آمده است. «تاریکی شب» نیز بعد از حرف اضافه «در» قرار دارد و متمم قیدی جمله محسوب می‌شود.

مثال پنجم برای متمم

در جمله زیر، صفت تفضیلی «مهربان‌تر» با حرف اضافه «از» و متمم «مادر» به کار رفته است. «مادر» متمم صفت «مهربان‌تر» محسوب می‌شود. از سوی دیگر، «این دنیا» به‌عنوان متمم قیدی جمله زیر بعد از حرف اضافه «در» آمده است.

مثال ششم برای متمم

در این مثال، کاربرد صفت «وفادار» را مشاهده می‌کنید. این صفت معمولاً با حرف اضافه «به» به کار می‌رود. در جمله زیر، بعد از حرف اضافه اختصاصی این صفت، کلمه «صاحبشان» آمده است که نقش متمم صفت را در این مثال به عهده دارد.

مثال هفتم برای متمم

در جمله زیر از دو نوع متمم استفاده شده است که یکی از آن‌‌ها اختیاری و آن دیگری اجباری است. «دیروز» متمم قیدی جمله محسوب می‌شود که می‌توان به‌راحتی آن را از ساختار جمله حذف کرد. «نمایشگاه» نیز مضاف‌الیه کلمه «غرفه» و متمم اسمی این جمله است. وجود این متمم در جمله زیر الزامی است.

مثال هشتم برای متمم

«موافقت» یکی از اسم‌هایی است که معمولاً با حرف اضافه «با» به کار می‌رود، همان‌طور که در جمله زیر نیز با این حرف اضافه آمده است. «تصمیمات جدید» که بعد از حرف اضافه «با» قرار گرفته، متمم اسم این جمله به شمار می‌آید.

مثال نهم برای متمم

در مثال زیر از شبه‌جمله و صوت «آفرین» استفاده شده است. در این بیت، شبه‌جمله «آفرین» با حرف اضافه «بر» آمده است. «دست» متمم این جمله است. از آنجایی که «بر بازوی تو» به «بر دست» عطف شده است، «بازوی تو» نیز متمم شبه‌جمله «آفرین» محسوب می‌شود.

در همین مثال، «جوی تو» متمم قیدی جمله است.

مثال دهم برای متمم

در جمله اسنادی زیر، «از غزل‌سرایان قرن هشتم» به‌عنوان مسند به کار رفته است. با این وصف، «غزل‌سرایان قرن هشتم» متمم اسنادی این جمله به شمار می‌آید.

انواع متمم براساس اختیاری یا اجباری بودن

برخی از متمم‌هایی که در جمله‌ها به کار می‌روند، اجباری هستند. به این معنا که حضور آن‌ها در جمله الزامی است و در صورتی که آن‌ها را حذف کنیم، ساختار دستوری و معنای جمله دچار مشکل می‌شود. برعکس، برخی از متمم‌ها اختیاری هستند. به عبارت دیگر، حضور آن‌ها در جمله اختیاری است و می‌توان آن‌ها را حذف کرد.

در فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس، نکته‌های مهمی در این مورد مطرح شده است. از طریق لینک زیر می‌توانید به این فیلم آموزشی دسترسی داشته باشید.

از میان تمام متمم‌هایی که در بخش‌های قبلی معرفی کردیم، تنها متمم قیدی اختیاری است. متمم‌های قیدی را مانند سایر انواع قید می‌توان از جمله حذف کرد، بدون اینکه معنا و ساختار دستوری جمله دچار مشکل شود.

سایر انواع متمم، یعنی متمم فعل، متمم صفت، متمم اسم، متمم اسنادی و متمم شبه‌جمله، همگی در دسته متمم‌های اجباری قرار می‌گیرند.

نقش دستوری متمم

هر کدام از کلمه‌هایی که در جمله‌ها به کار می‌روند، نقشی را در ساختمان دستوری آن جمله ایفا می‌کنند. به نقشی که هر کدام از اجزای جمله در ساختار دستوری آن به عهده دارند، «نقش دستوری» گفته می‌شود. به‌عنوان مثال، فاعل، نهاد یا مسند‌الیه جمله دارای نقش دستوری «نهادی» هستند.

تمامی انواع متمم نیز به‌عنوان بخشی از جمله، لزوماً دارای نقش دستوری خواهند بود. به نقشی که متمم‌ها در جمله به عهده دارند، «نقش متممی» گفته می‌شود. مثلاً در جمله «انسان‌های شجاعت، به‌جای فرار کردن، با مشکلات خود رویارو می‌شوند.» متمم جمله، یعنی «مشکلات خود» دارای نقش دستوری متممی است.

سؤالات متداول

تا اینجا انواع متمم در زبان فارسی را بررسی کردیم و ضمن توضیح ساختار و کاربرد آن‌ها، مثال‌هایی را نیز در اختیارتان قرار دادیم. در این بخش، به نکته‌های تکمیلی اشاره می‌کنیم و به برخی از سؤالات متداول در مورد این مبحث پاسخ می‌دهیم.

برای اینکه نکته‌های مربوط به مبحث متمم‌ها را مرور کنید، می‌توانید از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس کمک بگیرید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده می‌کنید.

آیا هر متممی لزوماً بعد از حرف اضافه می‌آید؟

بله، اصولاً وجود تمامی انواع متمم به حروف اضافه وابسته است. برای اینکه متممی در ساختار جمله به کار برود، لازم است ابتدا دست‌کم یک حرف اضافه در آن جمله به کار رفته باشد.

چه متمم‌هایی را می‌توان از جمله حذف کرد؟

متمم‌های قیدی، از نوع متمم‌های اختیاری هستند و می‌توان آن‌ها را از جمله حذف کرد.

آیا صفت‌های تفضیلی دارای حرف اضافه اختصاصی هستند؟

بله، صفت‌های تفضیلی معمولاً با حرف اضافه اختصاصی «از» به کار می‌روند. توجه داشته باشید که این نکته در مورد صفت‌های عالی یا برترین صدق نمی‌کند. به عبارت دیگر، صفت‌های عالی دارای حرف اضافه اختصاصی نیستند.

تمرین انواع متمم

در بخش‌های قبلی، با انواع متمم در زبان فارسی آشنا شدید و نمونه‌های آن‌ها را در جمله‌ها بررسی کردید. در این بخش، به کمک تمرین‌هایی که ارائه می‌شوید، این فرصت را خواهید داشت تا دانسته‌های خود را در مورد متمم‌ها ارزیابی کنید.

البته برای تکمیل دانسته‌های خود در مورد انواع متمم پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس را مشاهده کنید. از طریق لینک زیر می‌توانید به این فیلم آموزشی دسترسی داشته باشید.

این بخش شامل ۱۵ سؤال چهارگزینه‌ای است. برای پاسخگویی به هر پرسش، ابتدا صورت سؤال را به‌دقت مطالعه کنید و سپس گزینه درست را علامت بزنید. برای اینکه از درستی پاسخ خود مطمئن شوید یا گزینه درست را مشاهده کنید، تنها لازم است روی گزینه «مشاهده جواب» که زیر هر سؤال قرار دارد کلیک کنید.

بعد از اینکه به تمامی سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن می‌توانید تعداد امتیازهای خود را در این آزمون ببینید.

جمع بندی

در این مطلب از مجله فرادرس کوشیدیم انواع متمم را بررسی کنیم و هر کدام را با مثال توضیح بدهیم. متمم‌های فعل، متمم‌های قیدی، متمم اسم، متمم صفت، متمم اسنادی و متمم صوت یا شبه‌جمله، متمم‌هایی هستند که در این مطلب مورد بررسی قرار گرفتند. اجباری یا اختیاری بودن متمم‌ها نیز موضوع دیگری است که در مطلب پیش رو به آن اشاره کردیم. در پایان، برای اینکه نکته‌های مطلب حاضر را بهتر و بیشتر بیاموزید، تمرین‌هایی را به صورت چهارگزینه‌ای طراحی کرده و در اختیارتان قرار دادیم.