فرادرسموتور القایی چگونه کار می‌کند؟ — به زبان ساده
در آموزش‌های قبلی مجله فرادرس، با انواع موتورهای الکتریکی و روش‌های کنترل آن‌ها آشنا شدیم. در این آموزش، اصول کار موتور القایی را به زبانی ساده بیان می‌کنیم.
اصول عملکرد موتور القایی
موتور القایی، همان‌گونه که از نامش بر می‌آید، بر اساس القای الکترومغناطیسی کار می‌کند. القای الکترومغناطیسی پدیده‌ای است که در آن، وقتی یک هادی الکتریکی در یک میدان مغناطیسی گردان قرار می‌گیرد، نیروی محرکه الکتریکی در آن القا میشود.
استاتور و روتور دو بخش اصلی موتور هستند. استاتور بخش ساکن است و سیم‌پیچی‌هایی روی آن سوار شده است. سیم‌پیچی‌های اصلی یا میدان نیز روی روتور قرار گرفته‌اند. سیم‌پیچی‌های استاتور با فاصله برابر 120 درجه‌ای از یکدیگر قرار داده شده‌اند.
موتور القایی، یک موتور تحریک یگانه یا تکی است؛ بدین معنی که منبع تغذیه تنها به یک بخش آن، یعنی استاتور، اعمال میشود. عبارت تحریک به معنی فرایند القای میدان مغناطیسی در بخش‌های مختلف موتور است.
وقتی که منبع سه فاز به استاتور اعمال شود، موجب تولید یک میدان مغناطیسی گردان روی آن خواهد شد. شکل زیر، نحوه ایجاد میدان مغناطیسی گردان در استاتور را نشان می‌دهد.
میدان مغناطیسی گردان در خلاف جهت عقربههای ساعت می‌چرخد و پلاریته آن متحرک است. در واقع، پلاریته‌های میدان مغناطیسی با توجه به نیم سیکل‌های مثبت و منفی منبع تغییر می‌کنند. تغییر پلاریته‌ها سبب چرخش میدان مغناطیسی میشود.
هادی‌های روتور ثابت هستند. این هادی‌های ثابت، میدان مغناطیسی چرخان استاتور را قطع می‌کنند و به دلیل القای الکترومغناطیسی، نیرو محرکه الکتریکی یا EMF در روتور القا میشود. این EMF به عنوان EMF القایی روتور شناخته میشود و دلیل آن نیز پدیده القای الکترومغناطیسی است.
مدار هادی‌های روتور، توسط حلقه‌های انتهایی یا با کمک مقاومت خارجی بسته میشود. حرکت نسبی بین میدان مغناطیسی گردان و هادی روتور، جریانی را در هادی‌های روتور القا می‌کند. به محض آنکه جریان در روتور برقرار شود، شار در آن القا میشود. جهت شار روتور مشابه با جهت جریان آن است.
اکنون دو شار داریم: یکی ناشی از روتور و دیگری استاتور. این شارها با هم فعل و انفعال دارند. در یک سر هادی شارها یکدیگر را حذف می‌کنند و در سر دیگر، چگالی شار بسیار بالا است. شار با چگالی بالا سعی می‌کند هادی روتور را به سمت ناحیه‌ای که چگالی شار آن کم است حرکت دهد. این پدیده، سبب ایجاد گشتاور در هادی شده که به عنوان گشتاور الکترومغناطیسی شناخته میشود.
جهت گشتاور الکترومغناطیسی و میدان مغناطیسی گردان یکسان است. بنابراین، روتور در همان جهت چرخش میدان مغناطیسی گردان شروع به چرخیدن می‌کند.
سرعت روتور همیشه کمتر از سرعت میدان مغناطیسی چرخان (که با نام سرعت سنکرون شناخته میشود) است. روتور تلاش می‌کند در سرعت سنکرون بچرخد، اما همواره اصطلاحاً یک لغزش وجود دارد. بنابراین، روتور هیچگاه در سرعت سنکرون نمی‌چرخد. به همین دلیل است که موتور القایی را موتور آسنکرون (غیرسنکرون) نیز می‌‌نامند.
چرا روتور هیچگاه در سرعت سنکرون کار نمی‌کند؟
اگر سرعت روتور برابر با سرعت سنکرون باشد، حرکت نسبی بین میدان مغناطیسی گردان استاتور و هادی‌های روتور وجود نخواهد داشت. بنابراین، EMF در هادی القا نمی‌شود و جریان آن صفر خواهد شد. بدون برقراری جریان، گشتاوری نیز تولید نمی‌شود.
به دلایلی که گفته شد، روتور هیچگاه در سرعت سنکرون نمی‌چرخد و سرعت آن همواره کمتر از میدان مغناطیسی گردان است. علاوه بر مواردی که گفته شد، اصول عملکرد موتور القایی را به صورت زیر نیز می‌توان بیان کرد.
یک هادی تکی را در روتوری که ساکن است در نظر بگیرید. این هادی، میدان مغناطیسی گردان استاتور را قطع می‌کند. فرض کنید میدان مغناطیسی گردان در جهت عقربههای ساعت می‌چرخد. در این صورت، طبق قانون القای الکترومغناطیس فارادی، نیروی محرکه الکتریکی در هادی القا میشود.
اگر مدار با یک مقاومت خارجی یا یک حلقه انتهایی بسته شود، نیروی محرکه الکتریکی در روتور القا میشود که سبب عبور جریان در مدار خواهد شد. جهت جریانی که روتور القا می‌کند در خلاف جهت چرخش میدان مغناطیسی چرخان است. جریان روتور شاری را در آن القا می‌کند که جهتش مشابه با جهت جریان است.
فعل و انفعالات بین شارهای روتور و استاتور نیرویی ایجاد می‌کند که بر هادی‌های روتور عمل می‌کند. این نیرو عمود بر روتور است و بنابراین، سبب ایجاد گشتاور میشود. گشتاور، هادی‌های روتور را به حرکت در می‌آورد و در نتیجه روتور در جهت چرخش میدان مغناطیسی گردان شروع به حرکت می‌کند. روتور بدون هیچ‌گونه سیستم تحریک خارجی می‌چرخد و به همین دلیل این موتور، موتور خود راه‌انداز نامیده میشود.
عملکرد موتور به ولتاژ القایی در روتور بستگی دارد و به همین دلیل است که موتور القایی نامیده میشود.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
- آموزش ماشین های الکتریکی 2
- آموزش ماشین های الکتریکی 2 (مرور و حل تست کنکور ارشد)
- آشنایی با ترانسفورماتورها — مجموعه مقالات جامع وبلاگ فرادرس
- منبع تغذیه سوئیچینگ — به زبان ساده
- مدار معادل موتور القایی — به زبان ساده
^^
سلام با تشکر من رشته ابزار دقیق خوندم و یه موتور قدیمی داشتم خواستم رو روتور آهنربا نصب کنم و ژنراتورش کنم که وقتی باز کردم دیدم سیم پیچ رو روتور نیست برام عجیب بود که چطور کار میکنه تا اینکه توضیحات شما را خوندم اول ممنون از اطلاعاتتون دوم آیا میتونم انجامش بدم یا خیر؟
سلام در موتور القایی مگه روتور نباید به برق وصل باشه تا یه میدان مغناطیسی مثل استاتور تولید کنه؟ اگه برق بهش وصل نباشه که مثل یه تکه فلز هست که تمایل داره به استاتور بچسبه لطفا راهنمایی بفرمایید
با تشکر
سلام وقت بخیر.
سوالی داشتم
چرا در صورتی که روتور موتور القایی باز باشه، روتور به چرخش در نمی آد؟
دورروتورازشارمغناطیس کمتراست چگونه دورروتور کاهش وموجب چرخش آن میشود
یتاینکه درچرخش آرمیچر مانعی ایجادنشوددورروتوربه بینهایت میرسد
رتور در صورتی که جریان در آن جاری شود موجب چرخش می شود این جریان یا می تواند از طریق منبع خارجی تامین گردد که به آن ماشین دو سو تغذیه می گویند. یا می‌تواند از طریق القا ایجاد شود که ایجاد جریان القایی تنها در صورتی که مسیر سیم پیچ های روتور بسته باشد ممکن است بنابراین اگر مدار سیم پیچ های روتور باز باشد جریانی القا نخواهد شد در نتیجه چرخش نیز در ماشین القایی نداریم
توضیحات کاملی داده شد.
سلام داود گرامی.
خوشحالیم که این آموزش برایتان مفید بوده است.
شاد و پیروز باشید.
تئوری میدان دوار ماشین سه فاز چیست؟
سلام درشروع حرکت روتورپلاریته استاتوردائماتغییرمیکنه چطورروتوربه یکترفحرکت میکنه؟
سلام.
آنچه موجب حرکت روتور میشود گشتاور الکترومغناطیسی است که جهت آن با میدان مغناطیسی گردان یکسان است. بنابراین، روتور در جهت چرخش میدان مغناطیسی گردان شروع به چرخیدن می‌کند.
از همراهی شما با مجله فرادرس خوشحالیم.