فرادرسمجرور در عربی — کامل و کاربردی + مثال و تمرین
بعد از بررسی انواع مرفوع و منصوب، نوبت به مجرور در عربی می‌رسد. به کلماتی که با توجه به نقشی که در جمله دارند، اعراب کسره می‌پذیرند، مجرور میگویند. مجرورها در عربی در سه نوع خلاصه میشوند که می‌خواهیم هر سه آنها را همراه با نکات و مثال بررسی کنیم. در ادامه می‌توانیم با استفاده از تمرین‌های انتهایی متن میزان دریافت‌مان از این مطلب را بسنجیم.
انواع مجرور در عربی
در زبان عربی جمله از اسم عربی و فعل عربی و حرف عربی ساخته می‌شود. هر یک از این اجزای سازنده ویژگی‌ها و قواعدی دارند که باعث می‌شود از یکدیگر متمایز شوند. مثلا «اسم» ویژگی‌ها و قواعدی دارد که باعث می‌شود آن را با فعل و انواع حرف اشتباه نگیریم. فعل نیز با قابلیت متصرف بودن در سه زمان گذشته (ماضی در عربی)، حال و زمان آینده در عربی و امر، می‌تواند نقشی مختص به خودش در جمله ایفا کند.
حرف نیز از جمله اجزای جمله است که نبود آن می‌تواند معنا و مفهوم آن را ناقص کند. همه این سه جزء سازنده جملات در عربی در دو دسته معرب و مبنی تقسیم‌بندی میشوند. در بحث انواع مجرور در عربی، می‌خواهیم کلمات معربی که اعراب جر می‌پذیرند را بررسی کنیم. از این رو با سه دسته‌بندی مجروری طرف هستیم.
- مجرور به حرف جر
- مجرور به اضافه
- مجرور به تبعیت
مجرور به حرف جر
حروف جر از جمله حرف‌هایی هستند که به خودی خود معنای خاصی ندارند، اما در جمله و در کنار سایر کلمات می‌تواند معنا پیدا کند. به کلماتی که بعد از حرف جر استفاده میشوند «مجرور» میگویند و به ترکیب حروف جر + اسم، «جار و مجرور» گفته می‌شود. از انواع حروف جر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
من، إلی، عن، علی، في، الباء، لام مجرور، ک، حتی، خلا، عدا، حاشا، مذ، منذ، واو قسم و تاء قسم
برای درک بهتر نحوه کاربرد این حروف بهتر است به جدول زیر توجه کنید.
| جمله | حرف جر | اسم مجرور |
| ذهبَ أخي إلی المدرسة
(برادرم به مدرسه رفت.) | إلی | المدرسة |
| ضعْ الکتابَ علی المنضدة.
(کتاب را روی میز بگذار.) | علی | المنضدة |
| زرعتُ الأشجار من الصباح حتی المساء.
(از صبح تا عصر درخت‌ها را کاشتم.) | من، حتی | الصباح، المساء |
| سأکتب بحثاً عن أعضا الإنسان.
(درباره اعضای بدن انسان خواهم نوشت.) | عن | أعضاء |
| الورقة في الکتاب.
(ورق کاغذ در کتاب است.) | في | الکتاب |
| قطع أبي الخشب بالمنشار.
(پدرم شاخه را با اره برید.) | ب | المنشار |
| الأمرُ لِله
(امر برای خداست.) | ل‍ِ | الله |
| البطل کالأسد.
(قهرمان مانند شیر است.) | کَ | الأسد |
| واللهِ، سأستیقظُ باکراً.
(به خدا قسم، صبح زود بیدار خواهم شد.) | واو قسم | الله |
دسته‌بندی حروف جر
بر اساس اینکه حروف جر با کدام دسته از اسامی همراه میشوند، می‌توان آنها را به سه دسته زیر تقسیم‌بندی کرد:
- حروف «مِن، إلی، عن، علی، في، ل‍ِ، ب‍ِ، عدا، خلا و حاشا» بر اسم و ضمیر ظاهر میشوند.
- حروف «رِبَّ، مُذ، منذ، حتی، کَ، واو و تاء قسم» فقط بر سر اسم ظاهر میشوند.
- حرف «لولا (اگر نه...)» تنها با ضمیر همراه می‌شود.
مجرور به اضافه
از ترکیب دو اسم در کنار هم یک ترکیب اضافه ساخته می‌شود. به بیانی دیگر، اضافه، به ترکیب میان دو اسم گفته می‌شود که میان آنها فاصله نباشد، اسم اول «ال» یا تنوین نداشته باشد و اسم دوم همواره مجرور باشد.
بر همین اساس به کلمه اول «مضاف» و به کلمه دوم «مضاف الیه» گفته می‌شود. یکی از شروط مضاف واقع شدن در زبان عربی این است که کلمه حتما نکره باشد. در مقابل مضاف الیه باید معرفه باشد. با اضافه شدن مضاف الیه، مضاف از حالت نکره به معرفه تغییر می‌کند و ترکیب «معرفه به اضافه» می‌شود.
نکته: مضاف الیه همواره معرفه و مجرور است و به عنوان مجرور به اضافه شناخته می‌شود.
برای درک بهتر به جدول مثال‌های مجرور به اضافه توجه کنید.
| جمله | مضاف | مضاف الیه |
| کاتب الروایةِ مبدعٌ.
(داستان‌نویس خلاق است.) | کاتب | الروایة |
| إستخدمتُ قلم خالدٍ.
(قلم خالد را استفاده کردم.) | قلم | خالدٍ |
| زارت العائلةُ مسجد المدینةِ.
(خانواده از مسجد شهر دیدار کرد.) | مسجد | المدینة |
| ما أبدع خلق أللهِ.
(هر آنچه هست مخلوق خداست.) | خلق | ألله |
| نظافة الإنسانِ تدلّ علیه.
(پاکیزگی انسان در ظاهرش نشان داده می‌شود.) | نظافة | الإنسانِ |
انواع اضافه
در ترکیب اضافی در عربی، هر دو اسم برای خودشان معنای مستقلی دارند. به عنوان مثال در ترکیب «کتابُ التلمیذِ» هر دوی کلمه کتاب و التلمیذ یک مفهوم مستقل دارند. در مقابل ترکیب «الکتاب المفید» یک ترکیب وصفی است که هر دوی این اسم‌ها در همراهی با هم بیانگر یک مفهوم مستقل هستند. بر همین اساس می‌توانیم ترکیب‌های اضافی را به دو دسته تقسیم کنیم که شرح و مثال هر یک از آنها را در ادامه می‌خوانید.
اضافه معنوی (المحضة)
در اضافه معنوی معمولا بین اسم اول و دوم، یعنی میان مضاف و مضاف الیه یکی از حروف جر «ل‍ِ، مِن و في» در تقدیر است. یعنی نوشته نمی‌شود اما در معنا حضور دارد. به مثال‌های زیر توجه کنید.
حقیبةُ التلمیذ
کیف دانش‌آموز
(در این مثال مضاف الیه مالک مضاف است و حرف جر «ل‍ِ» در تقدیر قرار گرفته است.)
ثوبُ قطنٍ
پیراهن پنبه‌ای
(در این مثال مضاف الیه جنس مضاف است و حرف جر «مِن» در تقدیر قرار گرفته است.)
امتحانُ الیوم
امتحان امروز
(در این مثال مضاف الیه ظرف مضاف است و حرف جر «في» در تقدیر قرار گرفته است.)
اضافه لفظی
هرگاه اسم فاعل عربی، صیغه مبالغه، اسم مفعول و صفت مشبهه به مضاف اضافه شود از آن یک ترکیب اضافی لفظی می‌سازد. دلیل لفظی بودن این ترکیب این است که مضاف الیه می‌تواند در همراهی با این کلمات نقش‌های دیگر در جمله بپذیرد. به مثال زیر توجه کنید.
هذا کاتِبُ قِصَةٍ.
هذا کاتِبٌ قِصَةً.
این نویسنده یک قصه است.
(در مثال اول ترکیب اضافی ساخته شده اما از آنجا که کاتب اسم فاعل از فعل کتب است و این فعل یک فعل متعدی محسوب می‌شود می‌توان مضاف الیه را در نقش مفعول قرار داد. در نتیجه، این ترکیب یک ترکیب اضافی لفظی است.)
