فرادرسلم در عربی – توضیح قواعد و کاربرد + مثال، تمرین و تلفظ
لم در عربی از جمله حروفی است که با فعل مضارع عربی همراه میشود و آن را به یک فعل مجزوم تبدیل می‌کند. کارکرد دیگر آن، تغییر معنای فعل است. در این نوشته قصد داریم درباره لمِ مجزومساز و تاثیرش بر افعال صحبت و مثال‌های مربوط به هر نکته را بررسی کنیم. در انتها می‌توانیم با استفاده از تمرین‌های پایانی متن میزان یادگیری‌مان درباره لم در عربی را بسنجیم
کاربرد لم در عربی
لم و لما دو حرف جازمه‌ای هستند که قبل از فعل مضارع می‌آیند و تغییراتی در آن ایجاد می‌کنند. منظور از جزم در زبان عربی این است که انتهای یک کلمه معرب به علامت سکون ختم شود. از این رو هرگاه لم یا لما بر سر فعل مضارع قرار بگیرند، می‌توانند ضمه در صیغههای مفرد را به ساکن تبدیل کنند و نون عوض رفع انتهای افعال مضارع را حذف کنند. در کنار این تغییرات، معنای فعل‌های مضارع نیز از زمان حال به زمان گذشته تغییر پیدا می‌کند. برای فهم بهتر آنچه که تا کنون توضیح دادیم نیاز است تا ابتدا با فعل مضارع و شکل صرف شده آن در ۱۴ صیغه غائب و مخاطب آن آشنا شویم. سپس نحوه تاثیر لم بر این افعال را همراه با مثال بررسی می‌کنیم.
معرب چیست؟
در زبان عربی، کلمات می‌توانند دسته‌بندی چندگانه داشته باشند. یکی از آن دسته‌بندی‌ها «معرب و مبنی» بودن کلمات است. در این زبان، نوع حرکت آوایی انتهای کلمات می‌تواند نقش آن کلمه را مشخص کند. بر همین اساس می‌توان علامت آوایی انتهای آنها را بر حسب نقش در جمله به «مرفوع»، «منصوب»، «مجرور» و «مجزوم» تبدیل کرد. به کلماتی که بتوانیم و اجازه داشته باشیم حرکت آوایی انتهایش را تغییر بدهیم «معرب» می‌گویند. یعنی این کلمه‌ها «اعراب‌پذیر» هستند. در مقابل، برخی کلمات حرکت آوایی مشخصی دارند که تحت هیچ شرایطی تغییر نمی‌کند. به این کلمات مبنی می‌گویند. ضمایر، اسامی موصول و اسم‌های اشاره از جمله کلمات مبنی عربی هستند.
در انتهای کلمات «معرب و مرفوع» حرکت «ضمه» قرار می‌گیرد. این برای حالت مفرد کلمه است. در صورتی که اسم مرفوع بخواهد مثنی شود باید «ان» به انتهای آن اضافه کنیم. همچنین اگر بخواهیم کلمه مرفوع را جمع ببندیم باید از «ون» برای مذکر و «ات» برای مونث استفاده کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
المُعَّلِّمونَ يَبْنُونَ المُستَقبَلْ.
معلم‌ها آینده را می‌سازند.
(در این مثال، معلم، کلمه معرب و مذکری است که نقش مبتدا را در جمله پذیرفته است. مبتدا در زبان عربی اعراب مرفوع دارد. در نتیجه برای جمع بستن آن از «ون» استفاده شده. از این رو باید بگوییم «مبتدا و مرفوع به اعراب فرعی ون».)
وَقَفَ العَسْكَريونَ لِتَحيَّةِ القائِدْ.
سربازها به احترام فرمانده ایستادند.
(العسکریون فاعل فعل «وقف» محسوب میشود. چرا که حرکت ایستادن توسط آنها در جمله انجام شده. در نتیجه باید اعراب مرفوع بپذیرد. اما چون به شکل جمع به کار رفته از «ون» برای جمع بستن آن استفاده شده است.)
المُعَلِّماتُ جَمَعْنَ في صالَّةِ المَدرسةِ.
معلم‌ها در سالن مدرسه جمع شدند.
(مبتدای این جمله جمع مونث است. در نتیجه با «ات» جمع بسته شده و علامت ضمه روی حرف «ت» قرار گرفته است.)
«منصوب» اصطلاحی مخصوص کلمات معربی است که بر اساس نقش در جمله، حرکت آوایی انتهایی آنها «فتحه» باشد. مثنی شدن کلمات معرب و منصوب به وسیله «یْنِ» انجام میشود. در صورتی که بخواهیم آنها را جمه ببندیم باید از «ینَ» برای مذکر و «ات» برای مونث استفاده کنیم. انواع مفعول‌ها در زبان عربی، حال و تمییز در جملات عربی دارای اعراب نصب هستند و منصوب محسوب می‌شوند. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
إنَّ اللهَ لا یُحِّبُ المُسرِفینَ.
خداوند اسراف‌کاران را دوست ندارد.
(در این جمله مسرفین، مفعول‌به جمله و منصوب است. چون به شکل جمع به کار رفته با «ین» جمع بسته شده است.)
مَدَحَ المُدیرُ المُجتَهِدینَ.
مدیر از تلاشگران تعریف کرد.
(در این مثال مجتهدین مفعول‌به فعل مدح است و چون به مجموعه‌ای از افراد تلاشگر اشاره دارد، با اعراب فرعی «ین» به کار رفته. در نتیجه باید بگوییم «مفعول‌به و منصوب به اعراب فرعی ین».)
مَدَحَ المُدیرُ المُجتَهِداتِ.
مدیر از تلاشگران تعریف کرد.
(در این جمله مفعول‌به جنسیت مونث دارد. در نتیجه با «ات» جمع بسته شده. تفاوتش با مرفوع در این است که روی حرف «ت» به جای علامت فتحه علامت کسره قرار گرفته است.)
نکته: «ات»، جمع مونث سالم هیچ‌گاه فتحه نمی‌پذیرد و در مواقع منصوب یا مجرور واقع شدن باید با علامت «کسره» ظاهر شود.
اصطلاح «مجرور» برای کلماتی به کار می‌روند که به واسطه نقشی که در جمله می‌گیرند، انتهایشان علامت کسره می‌پذیرد. جار و مجرور و مضاف‌الیه از جمله نقش‌های مجرور در زبان عربی هستند. کلمات جمع مذکر سالم در حالت مجرور همانند منصوب با «ین» در جمله حضور پیدا می‌کنند. کلمات جمع مونث سالم نیز «اتِ» می‌گیرند. به مثال‌های زیر توجه کنید.
وَضَّحَ مُدیرُ المَتحَفِ کُلَّ المَعلوماتِ لِلزائرینَ.
مدیر همه اطلاعات را برای بازدیدکنندگان توضیح داد.
(در این مثال دو جمع وجود دارد. اولی جمع مونث سالم «معلومات» است که به خاطر مضاف‌الیه واقع شدن، مجرور شده است. دومین اسم هم جمع «زائرین» است که به خاطر آمدن بعد از حرف جر و مجرور شدن علامت فرعی «ین» پذیرفته است.)
آنچه توضیح دادیم مربوط به اسم‌های معرب در زبان عربی و نحوه حضور آنها در جمله است. نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت این است که «افعال هم در زبان به دو دسته معرب و مبنی تقسیم می‌شوند.» بر همین اساس، فعل‌های ماضی عربی همگی «مبنی» هستند و اعراب آنها تحت هر شرایطی محلی است. اما فعل مضارع عربی «معرب» است و در حالت عادی اعراب مرفوع دارد. در نتیجه می‌توان با افزودن انواع حروف به آن، اعرابش را منصوب یا مجزوم است. در ادامه با فعل مضارع در حالت مرفوع و نحوه صرف و ترجمه این فعل در زبان عربی آشنا می‌شوید.
فعل مضارع، معرب و مرفوع
هرگاه بخواهیم درباره کاری که در زمان حال یا آینده نزدیک انجام میشود، صحبت کنیم، باید از فعل مضارع استفاده کنیم. در زبان عربی فعل مضارع همانند فعل ماضی در ۱۴ صیغه غائب و مخاطب و در وزن‌های مشخص صرف میشود. تنها تفاوت آن با ماضی در این است که فعل مضارع یک فعل معرب محسوب میشود و در حالت عادی اعرابش مرفوع است. این اعراب در صیغههای مفرد به صورت ضمه انتهای فعل و در صیغههای غیر مفرد با حضور «نون عوض رفع» در انتهای افعال نمایش داده میشود. برای درک بهتر به جدول وزن صرف فعل مضارع در حالت معرب و مرفوع توجه کنید.
| جدول وزن ۱۴ صیغه مضارع عربی | |
| صیغه | وزن |
| الغائب | یَفعلُ |
| الغائبان | یَفعَلان |
| الغائبون | یَفعَلُون |
| الغائبة | تَفعَلُ |
| الغائبتان | تَفعَلان |
| للغائبات | یَفعَلنَ |
| المخاطب | تَفعَلُ |
| المخاطبان | تَفعَلان |
| المخاطبون | تَفعَلُون |
| المخاطبة | تَفعَلینَ |
| المخاطبتان | تَفعَلان |
| المخاطبات | تَفعَلنَ |
| المتکلم الوحده | أفعَلُ |
| المتکلم مع‌الغیر | نَفعَلُ |
یکی از موارد مهم فعل مضارع، که وجه تمایز آن با سایر افعال نیز هست، حضور حروف «أتین» بر سر آن است. همان‌طور که جدول مشاهده می‌کنید، ابتدای ۶ صیغه غائب مضارع از حرف «ی» و ابتدای افعال صیغه مخاطب از «ت» و در دو صیغه متکل وحده و متکلم مع‌الغیر از «أ» و «ن» استفاده شده است. در کنار آن باید به «ن» انتهای برخی از صیغه‌ها نیز اشاره کرد. این حرف نشانه مرفوع بودن فعل مضارع در صیغههای مثنی و جمع است که به آن «نون عوض رفع» می‌گویند.
نکته: صیغه للمخاطبة یا مفرد مونث مخاطب، تنها صیغه مفرد در زمان مضارع است که انتهای آن نون عوض رفع قرار می‌گیرد. در نتیجه در حالت‌های منصوب و مجزوم می‌توانیم آن را حذف کنیم.
برای درک بهتر به جدول صرف فعل مضارع معرب و مرفوع از ریشه کتب و نحوه ترجمه آن که در ادامه آمده دقت کنید.
| جدول صرف فعل مضارع معرب و مرفوع از ریشه کتب | |
| فعل مضارع | معنی |
| يَکتُبُ | می‌نویسد |
| يَکتُبان | می‌نویسند |
| يَکتُبُون | می‌نویسند |
| تَکتُبُ | می‌نویسد |
| تَکتُبان | می‌نویسند |
| يَکتُبنَ | می‌نویسند |
| تَکتُبُ | می‌نویسی |
| تَکتُبان | می‌نویسید |
| تَکتُبون | می‌نویسید |
| تَکتُبینَ | می‌نویسی |
| تَکتُبان | می‌نویسید |
| تَکتُبنَ | می‌نویسید |
| أکتُبُ | می‌نویسم |
| نَکتُبُ | می‌نویسیم |
برای درک بهتر به جملات زیر که در آنها فعل مضارع معرب و مرفوع به کار رفته است توجه کنید.
أجِدُ صَیدَلِیَةَ عِندَ الزاوِیَةِ.
داروخانه را در تقاطع پیدا می‌کنم.
(در این مثال از فعل مضارع که از نوع معتل مثال است استفاده شده. این فعل از ریشه وجد ساخته شده و هنگام صرف در ریشه متکلم، واو ابتدایی آن به خاطر سهولت در تلفظ حذف شده است.)
أصحابُ المَکتباتِ یَعرِضُونَ ما یَحتاجُ إلیه الطلاب من الکتب.
صاحبان کتابخانه‌ها، آنچه را که دانشجوها از میان کتاب‌ها احتیاج دارند، به آنها عرضه می‌کنند.
(در این مثال از دو فعل مضارع استفاده شده است. اولی «یعرضون» است که در صیغه غائبون به کار رفته است. دومین فعل مضارع «یحتاج» است که به باب افتعال رفته است.)
سلام میشه بفرمایید فرق مضارع مجزوم به لم با ماضی منفی در معنی چیست؟
سلام و وقت به‌خیر؛
معنی هر دو فعل یکسان هست. هم مضارع منفی با حرف «لم» و هم ماضی منفی با حرف «ما»، در فارسی به صورت ماضی منفی ترجمه می‌شوند.
سپاس از همراهی شما با مجله فرادرس.
سپاس فراوان مطالب کامل و جامع بخصوص تمارین آخر مطلب