ضرب اعداد مخلوط – به زبان ساده + حل تمرین و مثال
در آموزشهای قبلی مجله فرادرس، با اعداد مخلوط آشنا شدیم. همچنین، با روش جمع اعداد مخلوط و تفریق آنها را بیان کردیم. در این آموزش، میخواهیم با نحوه ضرب اعداد مخلوط آشنا شویم. پیش از آن، مروری کوتاه بر اعداد مخلوط را بیان میکنیم. در انتها نیز مثالهایی را بررسی خواهیم.


عدد مخلوط چیست؟
کلمه «مخلوط» در لغت بهمعنی «آمیختهشده» و «درهمشده» است. از این معنی درمییابیم که وقتی یک چیز مخلوط داریم یعنی دو چیز در کنار هم قرار دارند و یک چیز را ساختهاند. به همین ترتیب، عدد مخلوط عددی است که از دو عدد ساخته شده است: یکی از این دو عدد صحیح است و دیگری کسر سره (کسری که قدر مطلق مخرجش از قدر مطلق صورتش بزرگتر است).
عدد مخلوط از عبارت انگلیسی "Mixed Number" گرفته شده که البته، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، برابرنهاد «عدد آمیخته» را برای آن پیشنهاد کرده است. بنابراین، اگر جایی عبارت عدد آمیخته آمده را دیدید، منظور آن همان عدد مخلوط است.
تصویر زیر یک کسر را نشان میدهد که بزرگتر از ۱ کوچکتر از ۲ است. میبینیم که با یک عدد مخلوط مواجه هستیم، زیرا یک عدد صحیح و یک عدد کسری داریم. این یک نشاندهنده عدد صحیح و خردهای همان عدد کسری است.

چند عدد مخلوط دیگر در زیر آورده شدهاند:
همانطور که در بالا گفتیم، یک عدد مخلوط دو بخش دارد: یک عدد صحیح یا کامل و یک عدد کسری. به عبارت دیگر، عدد مخلوط از سه عدد دیگر تشکل میشود: یکی عدد صحیح، یکی صورت کسر و یکی مخرج کسر.
شکل زیر سه بخش عدد مخلوط را نشان میدهد. این عدد را اینگونه میخوانیم: دو و یکپنجم.

برای آشنایی با مباحث ریاضیات دبیرستان، پیشنهاد میکنیم به مجموعه فیلمهای آموزشهای دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
- برای مشاهده مجموعه فیلمهای آموزشهای دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی + اینجا کلیک کنید.
تبدیل کسر به عدد مخلوط
کسر ناسره را میتوان به عدد مخلوط تبدیل کرد. کسر ناسره به کسری میگویند که قدر مطلق صورتش از قدر مطلق مخرجش بزرگتر است. از انجا که این کسر بزرگتر از یک است میتوان آن را بهصورت یک عدد مخلوط نوشت. برای تبدیل کسر به عدد مخلوط میتوان از روشهای مختلفی استفاده کرد که در ادامه آنها را معرفی میکنیم.
روش اول: تقسیم صورت بر مخرج
در این روش، باید گامهای زیر را طی کنید:
- صورت را بر مخرج کسر تقسیم کنید.
- پس از انجام تقسیم، یک عدد بهعنوان خارج قسمت خواهید داشت که همان عدد صحیح کسر مخلوط است.
- باقیمانده تقسیم صورت کسر عدد مخلوط است.
- مخرج کسر نیز همان مخرج عدد اصلی است.
برای مثال، کسر را به یک عدد مخلوط تبدیل میکنیم:
- عدد را بر تقسیم میکنیم.
- خارج قسمت را بهعنوان عدد صحیح مینویسیم.
- باقیمانده را در صورت کسر و مقسومعلیه را در مخرج کسر مینویسیم.
مراحل بالا در شکل زیر نشان داده شدهاند.

روش دوم: شکستن صورت کسر
در این روش، صورت کسر را میشکنیم که بخشی از آن به اندازه عدد مخرج کسر است. مثلاً عدد مخلوط اینگونه به عدد مخلوط تبدیل میشود:
برای آشنایی بیشتر با تبدیل کسر به عدد مخلوط، به آموزش «تبدیل کسر به عدد مخلوط — به زبان ساده + حل تمرین و مثال» مراجعه کنید.
تبدیل عدد مخلوط به کسر
تبدیل عدد مخلوط به کسر ساده است. برای این کار، ابتدا یک مخرج مشترک میگیریم، سپس عدد کامل را بهصورت یک کسر مینویسیم که مخرج آن همان مخرج کسر مربوط به عدد مخلوط است. سپس آن را با کسر عدد مخلوط جمع میکنیم. برای مثال، عدد مخلوط را به کسر تبدیل میکنیم. ابتدا میتوانیم عدد را اینگونه:
اکنون با در نظر گرفتن مخرج ، عدد را به یک کسر تبدیل میکنیم:
بنابراین، عدد مخلوط بهصورت زیر است:
جمع و تفریق اعداد مخلوط
جمع اعداد مخلوط بهسادگی و با طی کردن مراحل سادهای قابل انجام است. برای مثال، فرض کنید میخواهیم دو عدد و را با هم جمع کنیم.
برای این کار، ابتدا دو عدد مخلوط را به دو کسر تبدیل میکنیم که روش این کار را در بخش قبل گفتیم: و .
در ادامه، دو عدد کسری را با هم جمع میکنیم: .
در نهایت، عدد کسری را به عدد مخلوط تبدیل میکنیم: .
تفریق اعداد مخلوط نیز مشابه جمع انجام میشود، با این تفاوت که در آن، عمل تفریق را انجام میدهیم.
ضرب اعداد مخلوط
ضرب اعداد محلوط کار بسیار سادهای است و برای انجام آن، کافی است ابتدا اعداد مخلوط را، مطابق آنچه در بخشهای قبل آموختیم، به یک کسر تبدیل کنیم، سپس کسرها را در هم ضرب کنیم. برای ضرب کسرها نیز کافی است صورت را در صورت و مخرج را در مخرج ضرب کنیم. گاهی نیز صورت و مخرج بر هم بخشپذیر هستند و میتوانیم آنها را ساده کنیم.
آنچه را که گفتیم، با یک مثال شرح میدهیم. فرض کنید میخواهیم دو عدد مخلوط و را در هم ضرب کنیم. همانطور که گفتیم، ابتدا دو عدد مخلوط را به کسر تبیدل میکنیم.
برای عدد ، داریم:
عدد نیز اینگونه به کسر تبدیل میشود:
اکنون ضرب بهشکل زیر درآمده است:
حال، برای انجام ضرب کافی است صورت را در صورت و مخرج را در مخرج ضرب کنیم:
اگر بخواهیم کسر را به عدد مخلوط تبدیل کنیم، خواهیم داشت:
همانطور که مشاهده کردید، ضرب اعداد مخلوط را بهسادگی انجام دادیم. در ادامه، به ارائه مثالهایی از ضرب اعداد مخلوط میپردازیم.
یک اشتباه رایج
دانشآموزان، هنگام ضرب اعداد ضرب اعداد مخلوط، معمولاً دچار اشتباه رایجی میشوند و آن این است که قبل از تبدیل اعداد مخلوط به کسر، بخشهای صحیح یا همان عددهای کامل را در هم ضرب میکنند و برای بخشهای کسری نیز چنین میکنند. برای مثال، فرض کنید میخواهیم ضرب دو عدد و را انجام دهیم.
اشتباه رایج دانشآموزان که غلط است، اینگونه است:
بهعنوان یک مثال دیگر، برای ضرب نیز محاسبه زیر غلط است:
دقت کنید که دچار این اشتباه نشوید و همان گامهایی را طی کنید که در بخش قبل گفتیم.
ضرب اعداد مخلوط با شکل (روش مساحتی)
یک راه دیگر برای ضرب اعداد مخلوط، استفاده از شکل است که به ن روش مساحتی نیز میگویند. در این روش، از مساحت مستطیل برای محاسبه ضرب استفاده میشود، زیرا مستطیل هم دوبعدی است و هم طول و عرض با اندازه غیریکسان دارد.
فرض کنید میخواهیم ضرب را انجام دهیم. برای محاسبه حاصلضرب این دو عدد مخلوط، یک مستطیل رسم میکنیم که طول و عرض آن برابر بر هریک از دو عدد است. همانطور که مشاهده میکنید، اندازه هر ضلع برابر با مجموع بخش صحیح و بخش کسری عدد مخلوط است.

اما حاصلضرب دو عدد مخلوط چگونه بهدست میآید؟ همانطور که میدانیم، ضرب در واقع برابر با مساحت شکل بالاست. بنابراین، برای محاسبه حاصلضرب، کافی است مساحت چهار مستطیل کوچک را بهدست آوریم و آنها را با هم جمع کنیم:
- مساحت مستطیل زرد:
- مساحت مستطیل سبز:
- مساحت مستطیل بنفش:
- مساحت مستطیل نارنجی:
اکنون، مساحت مستطیل بزرگ بهراحتی قابل محاسبه است:
بنابراین، حاصلضرب برابر است با
مثالهای ضرب اعداد مخلوط
در این بخش، مثالهای متنوعی از ضرب اعداد مخلوط را بیان میکنیم.
مثال اول ضرب اعداد مخلوط
دو عدد مخلوط و را در هم ضرب کنید.
حل: قبل از هر چیز، ابتدا دو عدد مخلوط را به عددهای کسری تبدیل میکنیم:
اکنون باید ضرب زیر را انجام دهیم:
این عدد را میتوانیم بهصورت زیر به یک عدد مخلوط تبدیل کنیم:
مثال دوم ضرب اعداد مخلوط
باغچه احمد و متر طول و و متر عرض دارد. مساحت باغچه او چقدر است؟
حل: برای حل این مثال، باید این دو عدد مخلوط را ضرب کنیم تا مساحت بهدست آید. بدین منظور، ابتدا هر عدد مخلوط را به کسر تبدیل میکنیم:
سپس آنها را ضرب میکنیم.
بنابراین، مساحت باغچه متر مربع است.
مثال سوم ضرب اعداد مخلوط
ضرب را انجام دهید.
حل: ابتدا دو عدد مخلوط را به کسر تبدیل میکنیم:
سپس آنها را ضرب میکنیم:
دقت کنید که و و همچنین و با هم ساده شدهاند.
مثال چهارم ضرب اعداد مخلوط
ضرب و را به روش مساحتی انجام دهید.
حل: قبل از هر چیز، میدانیم که باید یک مستطیل رسم کنیم که طول آن یا و عرضش یا است. این شکل در ادامه آورده شده است.

حاصلضرب نیز برابر با جمع چهار مساحت شکل است:
مثال پنجم ضرب اعداد مخلوط
حاصل جمع و ضرب دو عدد مخلوط و را محاسبه کنید.
حل: ابتدا جمع دو عدد را محاسبه میکنیم:
برای جمع دو عدد، ابتدا دو عدد صحیح را جمع میکنیم:
اکنون نوبت کسرهاست که آنها را با هم جمع کنیم:
چون که مخرج کسرها یکسان نیست، باید مخرج مشترک بگیریم و آنها را جمع کنیم. کوچکترین مضرب مشترک دو عدد و ، عدد است که میشود مخرج مشترک دو کسر. پس، جمع دو کسر بهشکل زیر انجام میشود:
اکنون هم جمع دو عدد صحیح را داریم و هم حاصلجمع دو کسر را. بنابراین، جواب نهایی جمع دو عدد مخلوط بهشکل زیر است:
میتوانیم عدد مخلوط جواب را به یک عدد کسری تبدیل کنیم:
حال، ضرب این دو عدد مخلوط را محاسبه میکنیم. دقت کنید که ضرب را با جمع اشتباه نگیرید و اعداد صحیح را در هم ضرب نکنید. تنها از روشی استفاده کنید که بیان کردیم. ابتدا دو عدد مخلوط را به کسر تبدیل کنید:
در ادامه، این دو کسر را در هم ضرب میکنیم:
اگر بخواهیم کسر را به عدد مخلوط تبدیل کنیم، خواهیم داشت:
مثال ششم ضرب اعداد مخلوط
ضرب را انجام دهید.
حل: ابتدا دو عدد را به کسر تبدیل میکنیم:
سپس، ضرب را انجام میدهیم:
مثال هفتم ضرب اعداد مخلوط
ضرب را انجام دهید.
حل: دقت کنید که نباید مستقیماً عدد را در عدد ضرب کنید. ابتدا باید دو عدد را به کسر تبدیل کنیم:
در نهایت، ضرب دو کسر را انجام میدهیم:
مثال هشتم ضرب اعداد مخلوط
حاصل ضرب زیر را بهدست آورید:
حل: ابتدا دو عدد مخلوط و را به کسر تبدیل میکنیم:
در ادامه، ضرب را انجام میدهیم:
تمرین
در ادامه، چند مورد از ضرب اعداد مخلوط و جواب نهایی آنها را آوردهایم. سعی کنید طبق آنچه درباره روش انجام ضرب اعداد مخلوط گفتیم، مراحل را طی کنید و جوابتان را به آنچه آوردهایم مقایسه کنید:
معرفی فیلم آموزش ریاضی پایه هفتم

برای آشنایی بیشتر با مباحث درس ریاضی پایه هفتم، پیشنهاد میکنیم فیلم آموزش ریاضی پایه هفتم فرادرس را مشاهده کنید که در ۱۳ ساعت و ۳ دقیقه تدوین شده و همه مباحث 14 درس کتاب درسی را بهطور کامل پوشش میدهد. در فصل یکم این آموزش، راهبردهای حل مسئله معرفی میشود. فصل دوم درباره عددهای صحیح است. فصل سوم درباره جبر و معادله است. در فصل چهارم به هندسه و استدلال پرداخته شده است. موضوع فصل ششم سطح و حجم است. در فصل هفتم به توان و جذر پرداخته شده است. فصل هشتم به بردار و مختصات اختصاص یافته است و در نهایت، آمار و احتمال در فصل نهم معرفی میشود.
- برای مشاهده فیلم آموزش ریاضی پایه هفتم + اینجا کلیک کنید.
جمعبندی
در این آموزش، با روش ضرب اعداد مخلوط آشنا شدیم و مثالهای متنوعی را حل کردیم.
آزمون ضرب اعداد مخلوط
۱. عدد مخلوط چه ساختاری دارد و چگونه از عدد صحیح و کسر متفاوت است؟
عدد مخلوط فقط بخش کسری دارد و عدد صحیح ندارد.
عدد مخلوط ترکیبی از عدد صحیح و یک کسر است.
عدد مخلوط فقط شامل عدهای صحیح است.
عدد مخلوط همان کسر معمولی است.
عبارت «عدد مخلوط ترکیبی از عدد صحیح و یک کسر است» درست است، زیرا عدد مخلوط همواره دارای یک بخش صحیح و یک کسر (کسر سره) است.
۲. در تبدیل کسر ناسره به عدد مخلوط، کدام روش معتبر است و حاصل تقسیم معمولا به چه صورت نوشته میشود؟
کسر را مستقیما به عدد صحیح نزدیکترین گرد میکنیم و باقیمانده حذف میشود.
عدد صحیح را به مخرج تقسیم میکنیم تا بخش کسری بدست آید.
ابتدا مخرج را بر صورت تقسیم و حاصل را به عنوان بخش کسری ثبت میکنیم.
صورت کسر را بر مخرج تقسیم میکنیم و خارج قسمت را به عنوان بخش صحیح و باقیمانده را به صورت کسر کنار آن مینویسیم.
روش درست این است که صورت کسر بر مخرج تقسیم شود. خارج قسمت همان بخش صحیح عدد مخلوط است و باقیمانده به صورت یک کسر با همان مخرج کنارش قرار میگیرد، مانند روش تقسیم معمولی. تقسیم عدد صحیح بر مخرج برای تعیین بخش کسری کاربرد ندارد و تقسیم مخرج بر صورت روش نادرستی است. گرد کردن کسر به عدد صحیح نیز عدد مخلوط نمیسازد، زیرا باقیمانده را حذف میکند.
۳. در فرآیند تبدیل عدد مخلوط به کسر، کدام گامها باید به ترتیب انجام شود تا حاصل به دست آید؟
هر دو بخش صحیح و کسری را در هم ضرب کنید و حاصل را جمع کنید.
صورت و مخرج بخش کسری را جداگانه سادهسازی کرده و سپس جمع کنید.
صورت کسر را با بخش صحیح جمع کرده و بر مخرج تقسیم کنید.
بخش صحیح را به کسر تبدیل کنید و با بخش کسری جمع کنید.
در تبدیل عدد مخلوط به کسر، ابتدا باید بخش صحیح را به کسر متناظر با همان مخرج تبدیل کرد و سپس این کسر را با کسر بخش کسری جمع نمود تا یک کسر صحیح به دست آید. روشهای دیگر مانند ضرب کردن دو بخش یا جمع صورت کسر با بخش صحیح بدون توجه به مخرج صحیح نیستند و منجر به جواب درست نمیشوند.
۴. برای انجام صحیح جمع یا تفریق دو عدد مخلوط در ریاضی، چه دلیلی وجود دارد که باید ابتدا هر عدد مخلوط را به کسر تبدیل کنیم؟
با تبدیل به کسر میتوان اعداد مخلوط را راحتتر با هم مقایسه کرد.
تبدیل به کسر، مراحل محاسبه را طولانیتر و پیچیدهتر میکند.
زیرا انجام عملیات بر اعداد صحیح و کسری جداگانه باعث خطا در نتیجه میشود.
فقط برای ضرب اعداد مخلوط نیاز به تبدیل آنها به کسر هست.
وقتی هر عدد مخلوط را به کسر تبدیل میکنیم، عملیات جمع یا تفریق فقط روی کسرها انجام شده و امکان اشتباه مثل جمع یا تفریق جداگانه بخش صحیح و کسری از بین میرود. اگر اجزای عدد مخلوط جداگانه جمع یا تفریق شوند (مثل بخش صحیح و بخش کسری)، نتیجه نادرست خواهد بود. پس «انجام عملیات بر اعداد صحیح و کسری جداگانه باعث خطا در نتیجه میشود» پاسخ درست است.
۵. در ضرب اعداد مخلوط، چرا بهتر است ابتدا آنها را به کسر تبدیل کنیم، و چرا ضرب جداگانه بخشهای صحیح و کسری نتیجه نادرست میدهد؟
چون تبدیل به کسر باعث میشود ضرب طبق قواعد درست پیش برود و بخشهای عددی به درستی ترکیب شوند.
چون تبدیل به کسر از سادهسازی عدد مخلوط جلوگیری میکند و مرحله اضافی است.
چون ضرب مستقیم اعداد مخلوط اغلب سریعتر است و موجب سادگی محاسبه میشود.
چون ضرب بخش صحیح و کسری به طور جداگانه همواره جواب درستی میدهد و روش معمول است.
اگر ابتدا اعداد مخلوط را به کسر تبدیل کنیم، محاسبات کاملا بر اساس قواعد صحیح کسر انجام میشود و بخش صحیح و کسری بهدرستی در نتیجه ضرب لحاظ میشوند. اگر بخش صحیح و کسری را جدا جدا ضرب کنیم، رابطه آنها در عدد اصلی نادیده گرفته میشود و جواب به دست آمده نادرست خواهد بود.
۶. برای ضرب طول و عرض به صورت عدد مخلوط برای محاسبه مساحت، کدام ترتیب عمل باید انجام شود؟
هر دو عدد مخلوط را بدون تبدیل ضرب کنیم و نتیجه را با هم جمع کنیم.
ابتدا تنها کسر هر عدد را ضرب کنیم و سپس به بخش صحیح اضافه کنیم.
بخش صحیح اعداد مخلوط را ضرب و سپس بخشهای کسری را جمع کنیم.
هر عدد مخلوط را به کسر ناسره تبدیل، ضرب، سپس اگر لازم بود به عدد مخلوط برگردانده شود.
برای ضرب طول و عرض که هر دو عدد مخلوط هستند، ابتدا باید هر عدد مخلوط به کسر ناسره تبدیل شود. سپس کسرها با هم ضرب میشوند و اگر لازم باشد، نتیجه دوباره به عدد مخلوط بازگردانده میشود. انجام ضرب جداگانه بخش صحیح یا جمع کسریها روش درست نیست و به جواب صحیح نمیرسد. ضرب مستقیم اعداد مخلوط نیز بدون تبدیل به کسر، منجر به خطا خواهد شد، زیرا ترتیب عملیات رعایت نمیشود.
۷. روش مساحتی برای ضرب اعداد مخلوط چه کمکی به فهم بهتر عملیات میکند و مراحل اصلی اجرای آن چیست؟
این روش با تقسیم مستطیل به چهار بخش و محاسبه جداگانه هر قسمت، روند ضرب را به صورت تصویری نشان میدهد.
با استفاده از این روش ابتدا بخش صحیح ضرب میشود سپس حاصل با بخش کسری جمع میگردد.
در این روش فقط قسمت کسری اعداد مخلوط ضرب شده و تصویر مستطیل رسم نمیشود.
روش مساحتی نیاز به تبدیل اعداد مخلوط به کسر ندارد و نتایج همیشه عدد صحیح میشود.
در روش مساحتی، اعداد مخلوط با رسم یک مستطیل و تقسیم آن به چهار بخش مجزا (برای بخش صحیح و کسری هر عدد) نمایش داده میشوند. این تقسیمبندی کمک میکند تا هر بخش حاصل ضرب جداگانه محاسبه شده و نهایتا مجموع آنها به عنوان جواب نهایی به دست آید. این رویکرد تصویری، فهم فرآیند ضرب اعداد مخلوط را آسانتر میکند.
۸. در ضرب دو عدد مخلوط، اگر بخش صحیح و کسری هر عدد را جداگانه ضرب کرده و حاصلها را با هم جمع کنیم، چه مشکلی پیش میآید؟
این روش باعث میشود بعضی اجزای ضرب نادیده گرفته شوند و حاصل اشتباه به دست آید.
در این حالت ترتیب ضرب مهم نیست و به نتیجه درست منتهی نمیشود.
در این روش همیشه نتیجه کمتر از مقدار واقعی محاسبه میشود.
این روش فقط برای جمع اعداد مخلوط کاربرد دارد، نه ضرب آنها.
روش جدا کردن ضرب قسمت صحیح و کسری و جمع نتایج، باعث میشود بخشهایی که از ضرب صحیح با کسر و برعکس ایجاد میشوند کاملا در پاسخ لحاظ نشوند. چون در ضرب دو عدد مخلوط، باید همه اجزای هر عدد (یعنی بخش صحیح و کسری هر دو عدد) با هم ضرب شوند تا حاصل کامل به دست آید. به همین دلیل روش صحیح، تبدیل هر عدد مخلوط به کسر است تا تمام ترکیبهای ضرب به طور دقیق محاسبه شود. جمع کردن نتایج ضرب جداگانه بخشها، حاصل کامل ضرب را نمیدهد و پاسخ نادرست ایجاد میکند.












