ترکیب وصفی در عربی چیست؟ – نحوه تشخیص + مثال و تمرین

توابع در زبان عربی چهار نوع هستند که عبارتند از «صفت، عطف، تاکید، بدل». دلیل اینکه به چنین نقش‌هایی در جملات عربی «تابع یا توابع» می‌گویند این است که از کلمه قبل از خودشان تبعیت می‌کنند. این تبعیت شامل اعراب (مرفوع، منصوب، مجرور و مجزوم)، جنسیت (مذکر یا مونث) و تعداد (مفرد، مثنی و جمع) می‌شود.

صفت نیز در ترکیب وصفی عربی از نظر اعراب، تعداد، جنسیت و البته «معرفه یا نکره‌» بودن از موصوف خودش تبعیت می‌کند. به عنوان مثال اگر یک کلمه «مثنی مذکر مرفوع و معرفه» باشد، صفتش نیز باید دقیقا بر اساس همین ویژگی‌ها در جمله ظاهر شود. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

الطالبُ المُجتَهِدُ ینجح دائماً.

دانش‌آموز کوشا همیشه موفق می‌شود.

(کلمه «مجتهد» صفتی برای «طالب» است. از آنجا که طالب، مبتدای جمله با اعراب مرفوع است، صفتش نیز همراه با ال معرفه‌ساز، مذکر و مرفوع استفاده شده‌ است.)

وَصَلَتْ حافِلَةٌ قَدیمَةٌ.

یک اتوبوس قدیمی رسید.

(ترکیب وصفی این جمله «حافِلَةٌ قَدیمَةٌ» است. حافلة، فاعل جمله و موصوف این ترکیب وصفی در عربی به حساب می‌آید. از آنجا که یک کلمه مفرد، مونث و نکره است، موصوفش نیز دقیقا به همین صورت در جمله به کار رفته‌ است.)

اسم نکره در عربی چیست ؟ — به زبان ساده + ویژگی ها و مثال

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

صَمَّمَ المِعماریان النَشیطان البَناءَ.

دو معمار فعال بنا را ساختند.

(با استفاده از دو کلمه «المعماریان» و «النشیطان» یک ترکیب وصفی عربی ساخته شده است. کلمه معمار، فاعل و مرفوع است. از آنجا که مثنی شده با «ان» آمده است. در نتیجه صفت آن نیز با همین علامت‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.)

صَنَعَ المُقاتلون الأوفیاءُ التاریخَ بِدمائهم.

مبازران وفادار با خون خود تاریخ را ساختند.

(صفت این جمله کلمه «اوفیاء» است که جمع مکسر «وفی» به حساب می‌آید. به خاطر آنکه موصوف «المقاتلون» یک اسم معرفه جمع مذکر با اعراب فرعی «ون» و مرفوع است، صفت آن نیز به شکل جمع (ولی نه از نوع جمع مذکر سالم) معرفه و مرفوع به کار رفته است.)

انواع ترکیب وصفی در عربی

از کنار هم قرار گرفتن «موصوف و صفت» یا «منعوت و نعت» در جمله یک ترکیب وصفی در عربی ساخته می‌شود. اما همه ترکیب‌های وصفی یکسان نیستند و انواع مختلفی دارند. به طور کلی می‌توان ترکیب وصفی در عربی را به دو دسته تقسیم کرد.

ترکیب وصفی حقیقی

در این ترکیب وصفی، صفت وظیفه دارد تا ویژگی خاصی را در موصوف بیان کند که «حقیقی» است. به بیانی دیگر، در این ترکیب وصفی، صفت آنچه را که واقعا هست و وجود دارد، بیان می‌کند. برای درک بهتر ترکیب وصفی حقیقی بهتر است به جدول زیر توجه کنید.

جمله	صفت	موصوف
المواطنُ الصالحُ يبذل جَهدَهُ لخِدمةِ وطنِه. (یک شهروند خوب همه تلاشش را برای خدمت به کشورش به کار می‌برد.)	الصالح	المواطن
إنَّ القصةَ الهادفةَ وسيلةٌ لتربيةِ الأجيالْ. (داستان هدفمند یکی از وسیله‌های تربیت نسل‌ها است.)	الهادفة	القصة
الخَطّان المتوازيان لا يِلتِقيان في نُقطةٍ واحدةٍ. (دو خط موازی در یک نقطه به هم نمی‌رسند.)	المتوازیان - واحدة	الخطان - نقطة
التاريخُ العربيُّ غنيٌ بأسماءِ كثيرْ مِن العربياتِ العظيماتِ. (تاریخ (فرهنگ) عربی غنی از نام زنان بزرگ عربی است.)	العربیُّ	التاریخ
المُهَندِسون المُتِمَيِّزون ناجِحون. (مهندسان شایسته موفق هستند.)	المتمیزون	المهندسون
جاء أخوك الصغيرُ. (برادر کوچکت آمد.)	الصغیر	أخوک
زَرَعنا أشجارًا عاليةً. (درختان بلند قامتی کاشتیم.)	عالیة	أشجار

مطابق با آنچه که در این جدول آمده، تمامی صفت‌ها در علامت اعراب (مرفوع، منصوب و مجرور) و همچنین معرفه و نکره، مفرد و مثنی یا جمع و حتی در مونث و مذکر بودن، از موصوف خودشان تبعیت کرده‌اند و همانند آن در جمله ظاهر شده‌اند. این مهم‌ترین ویژگی و وجه تمایز «ترکیب وصفی حقیقی» در زبان عربی است.

انواع ترکیب وصفی حقیقی عربی

مفرد: این نوع از ترکیب وصفی در عربی از همراهی یک صفت با یک کلمه دیگر ساخته می‌شود. در نتیجه نمی‌توان آن را به صورت جمله یا شبه جمله تشخیص داد. به مثال زیر توجه کنید.

المومِنُ القَويُ خَیرٌ مِن المومِنِ الضَعیفِ.

مومن قوی بهتر از مومن ضعیف است.

در این جمله دو موصوف و دو صفت وجود دارد. اولین صفت «القویُ» برای «المومنُ» است. دومین صفت «الضَعیفِ» برای «المومنِ» است. همان‌طور که مشخص است، تمامی این صفت‌ها در جنسیت، تعداد، معرفه بودن و البته اعراب تابع موصوف خودشان هستند.

جمله: در این ترکیب وصفی به جای یک کلمه از یک جمله برای توصیف استفاده می‌کنیم. این جمله می‌تواند «اسمیه یا فعلیه عربی» باشد. مهم‌ترین شرط به کار بردن این جملات به جای صفت این است که «موصوف جمله وصفیه حتما باید یک اسم نکره باشد.». همچنین، در تمامی جملات اسمیه و فعلیه عربی که به عنوان صفت به کار می‌روند، ضمیری وجود دارد که مرجعش همان «موصوف نکره» قبل از جمله وصفیه است. به همین خاطر ضمیر به کار رفته در جمله وصفیه از نظر جنسیت (مذکر یا مونث) و تعداد (مفرد، مثنی و جمع) با موصوف جمله هماهنگ است. از آنجا که در این ترکیب با یک جمله در جایگاه صفت طرف هستیم، باید اعراب آن را به صورت «محلی» بیان کنیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.

شاهَدتُ فیلماً قِصَّتُهُ جَیِدة.

فیلمی را دیدم که داستانش خوب بود.

ضمایر متصل در عربی چیست ؟ – توضیح به زبان ساده

موصوف در این جمله کلمه «فیلم» است. صفت آن یک جمله اسمیه حاوی مبتدا و خبر یعنی «قصةٌ جیدةٌ» با اعراب محلا منصوب است. ضمیر متصل «‍ه» که به قصة چسبیده همان ضمیر وصلی است که جمله وصفیه را به موصوف مرتبط می‌کند.

قابَلتُ طالبَةً أعلَنَتْ نتیجتَها.

دانش‌آموزش را دیدم که نمراتش را اعلام کرد.

موصوف در این جمله کلمه «طالبةً» است که نقش آن در جمله «مفعول‌به و منصوب به اعراب ظاهری» است. جمله فعلیه «أعلَنَتْ نتیجتَها.» جمله فعلیه‌ای است که در وصف مفعول جمله آمده. این جمله وصفیه خودش از فعل و فاعل مستتر (ضمیر مستتر «هی») و مفعول تشکیل شده. همچنین یک ضمیر «ها» به مفعول جمله وصفیه چسبیده که در حقیقت ضمیر وصل جمله وصفیه به موصوف خودش است.

شبه‌جمله: استفاده از جار و مجرور یا ظرف به عنوان صفت، می‌تواند شبه‌جمله را در جایگاه صفت قرار بدهد. به مثال‌های زیر دقت کنید.

للحَقِّ صوتٌ فوقَ کُلِّ صوتٍ.

صدای حقیقت بالاتر از هر صدایی است.

در این جمله صفت شبه جمله از ظرف و مضاف‌الیه تشکیل شده‌ است. «فوق» ظرف و «کل صوت» مضاف‌الیه آن است. در نتیجه صفت شبه‌جمله و محلا مرفوع برای موصوف «صوتٌ» است که مبتدای مرفوع و موخر جمله به حساب می‌آید.

قابَلتُ رَجُلاً مِن أعظمِ الرِجالِ.

مردی را دیدم که از بزرگ‌ترین مردها بود.

صفت شبه‌جمله «من أعظم» است که برای موصوف «رجلا» به کار رفته است. این صفت از جار و مجرور تشکیل شده. در نتیجه صفت و محلا منصوب است.

حروف جر در عربی چیست؟ – به زبان ساده + مثال و تمرین

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

ترکیب وصفی سببی

در ترکیب وصفی سببی، صفت وظیفه دارد تا ویژگی مرتبط با موصوف را بیان کند. این کار از طریق اتصال موصوف با کلمه بعد از صفت انجام می‌شود. به بیانی دیگر، هرگاه دیدیم در یک ترکیب وصفی، صفت مفرد، ویژگی کلمه بعد از خودش را به کلمه قبل از خودش متصل می‌کند، باید بدانیم که با یک ترکیب وصفی سببی در عربی مواجه هستیم.

نکته: در ترکیب وصفی سببی صفت همواره مفرد است. در اعراب و معرفه و نکره بودن از موصوف تبعیت می‌کند. اما جنسیت این صفت، یعنی مذکر یا مونث بودن آن از جانب کلمه ما بعد صفت مشخص می‌شود.

برای درک توضیحات بالا به مثال‌های زیر توجه کنید.

یُستشارُ الرجلُ السَدیدُ رأیهُ.

با یک مرد معقول برای دانستن نظرش، مشورت می‌شود.

در این مثال صفت جمله «السدید» است. مفرد است و اعرابش همانند موصوف خودش که «الرجل» نائب فاعل فعل مجهول محسوب می‌شود، مرفوع واقع شده است. اما به دلیل متصل کردن ترکیب اضافی عربی بعد از خودش به موصوف و به تبع از ترکیب «رأیه» به صورت مذکر به کار رفته است.

استَشیري الصدیقةَ السدیدَ رأیُها.

با دوست معقول برای دانستن نظرش مشورت کن.

کلمه «سدید» در این مثال بار دیگر صفت واقع شده است. تفاوتش با جمله قبلی در این است که موصوف آن «الصدیقة» است. بر همین اساس معرفه و منصوب به کار رفته. اما چون باید «رأیها» را به موصوف نسبت بدهد، جنسیتش همانند آن مذکر شده است.

الخَطیبُ الجهیرُ صوتُه یؤَثَّرُ في سامعیه.

واعظ با صدای رسا بر شنوندگانش تاثیر می‌گذارد.

در این مثال صفت «جهیر» است که در اعراب رفع و معرفه بودن از موصوف و در مذکر بودن از کلمه بعد از خودش تبعیت کرده‌است.

إنّ الدُولَةَ الوَفیرَ إنتاجها یقوی بنیانها.

کشوری که تولیداتش فراوان است، بنیان‌هایش قوی می‌شود.

در این جمله هم صفت مفرد، منصوب و معرفه است و به خاطر کلمه بعد از خودش به شکل مذکر به کار رفته است.

مضاف و مضاف الیه در عربی – توضیح به زبان ساده + نحوه تشخیص

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

یشتَهرُ کلُّ کتابٍ مشوقةٍ قصتُه.

هر کتاب جالبی به خاطر قصه درون آن شناخته می‌شود.

در این ترکیب وصفی سببی، صفت «مشوقة» است. به تبعیت از کتاب نکره و مجرور آمده اما به خاطر «قصة» به شکل مونث ظاهر شده است.

ظَهرّ في ظلِّ التطورِ الحدیثِ علماءٌ قویٌ تأثیرُهم.

زیر سایه تحولات جدید، تاثیر دانشمندها قوی ظاهر شده‌اند.

در این ترکیب هم صفت مفرد و مرفوع است. و به خاطر کلمه «تاثیر» جنسیتش مذکر واقع شده است.

آیا می‌توان از چند صفت در ترکیب وصفی عربی استفاده کرد؟

به کار بردن چندین صفت برای یک موصوف در جملات عربی باید به شکل مثال‌های زیر باشد.

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

الطالِبُ المِجتَهِدُ المُخلِصُ المُلتزِمُ قادرٌ علی تحقیقِ أحلامِه.

دانشجوی کوشای مخلصِ متعهد می‌تواند رویاهاش را محقق کند.

موصوف در این ترکیب وصفی عربی کلمه «الطالبُ» است که مبتدای معرفه و مرفوع جمله به حساب می‌آید. در نتیجه صفات متعدد آن «المِجتَهِدُ المُخلِصُ المُلتزِمُ» پشت سر هم و بدون فاصله، همانند موصوف معرفه و مرفوع به کار رفته‌اند.

الشِعبُ الواعي المخلص سندٌ لبَلده.

ملت آگاه و وفادار تکیه‌گاه کشورشان هستند.

برای موصوف «الشعب» از دو صفت «الواعي المخلص» به کار رفته است که اعراب هر دوی آنها همانند موصوف مرفوع است.

در چه شرایطی صفت از موصوف خودش در عربی تبعیت نمی‌کند؟

تا به اینجا در همه جملات مثال‌هایی را بررسی کردیم که صفت عربی در «اعراب، تعداد، معرفه یا نکره بودن و جنسیت» تابع موصوف خودش بود. اما در برخی موارد استثنایی ممکن است صفت از موصف خودش تبعیت نکند. در ادامه موقعیت‌هایی را که صفت تابع موصوف نیست همراه با مثال بررسی می‌کنیم.

صفت مفرد مونث برای موصوف غیرعاقل

هرگاه در جمله کلمه جمع غیر عاقل (یعنی غیر مرتبط با انسان) داشته باشیم، باید صفت آن را به شکل «مفرد مونث» به کار ببریم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.

اشتَرَیتُ کُراساتٍ مُلَوِّنة.

دفترهای رنگی خریدم.

در این مثال، کلمه «کراسات» جمع مونث سالم «کراسة» است. از این رو صفت آن به شکل «ملونة» در جمله به کار رفته است.

رأیتُ طائراً له آفراخٌ صغیرة.

پرنده‌ای را دیدم که بال‌های کوچکی داشت.

در این جمله «له أفراخٌ صغیرة» جمله وصفیه برای موصوف «طائراً » است. اما در همین جمله وصفیه ترکیب وصفی «أفراخ صغیرة» را می‌بینیم که برای جمع غیرعاقل از صفت مفرد مونث استفاده شده‌ است.

انواع جمع در عربی — به زبان ساده + مثال و تمرین