فرادرسانواع فعل ماضی در فارسی با نحوه ساخت، مثال و تمرین
به طور کلی، تمامی فعلهای فارسی را می‌توان در سه دسته فعلهای مضارع، ماضی و آینده جای داد. در این بین، فعلهای ماضی نسبت به دو دسته دیگر، هم کاربرد و هم تنوع بالاتری دارند. از فعلهای ماضی برای اشاره به وقوع رخدادی در زمان گذشته استفاده می‌شود. در این مطلب از مجله فرادرس، به سراغ انواع فعل ماضی در فارسی می‌رویم و ساختار و کاربرد هر کدام را به دقت بررسی می‌کنیم. همچنین نشان می‌دهیم که چطور می‌توان انواع فعلهای ماضی را به صورت منفی یا مجهول درآورد. در ادامه، به روش تشخیص فعلهای ماضی از سایر فعل‌ها اشاره می‌کنیم. در پایان نیز به سؤالات متداول در رابطه با فعلهای ماضی پرداخته و در نهایت، تمرین‌هایی را مرتبط با همین مبحث در اختیارتان قرار می‌دهیم.
انواع فعل ماضی در فارسی
در زبان فارسی، ۹ نوع فعل ماضی وجود دارد. فهرستی از انواع فعل ماضی در ادامه ارائه شده است. برای یادگیری بهتر فعلهای ماضی و همچنین آشنایی بیشتر با ساختار آنها می‌توانید به فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس مراجعه نمایید.
- ماضی ساده (مطلق)
- ماضی نقلی
- ماضی استمراری
- ماضی نقلی مستمر
- ماضی بعید
- ماضی ابعد
- ماضی التزامی
- ماضی مستمر (ملموس)
- ماضی مستمر نقلی
در ادامه، ساختار و کاربرد هر کدام از این فعل‌ها را به دقت بررسی خواهیم کرد.
فعل ماضی ساده یا مطلق
فعل ماضی ساده، یکی از انواع فعل ماضی در فارسی است که به طور مطلق، از وقوع یک رخداد در زمان گذشته خبر می‌دهد. این نوع فعل را ماضی مطلق نیز نامیده‌اند، زیرا معنای آن به صورت مطلق است و حالت استمرار، تردید، تمنا و... در معنای آن وجود ندارد. در صورتی که بخواهید با کاربرد سایر فعلهای ماضی نیز آشنا شوید، مشاهده فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس را به شما توصیه می‌کنیم.
ساخت فعل ماضی ساده
فعل مضارع ساده با اضافه شدن شناسه به بن ماضی فعل اصلی ساخته می‌شود. ساختار کلی این نوع از فعل ماضی را در ادامه میبینید.
بن ماضی + شناسه (ـَ م، ی، ø، یم، ید، -َ ند)
نکته: شناسه فعل ماضی ساده در حالت سوم شخص مفرد، صفر یا تهی (ø) است.
صرف فعل ماضی ساده
به عنوان نمونه، صرف مصدر «گفتن» به صورت ماضی ساده، در جدول زیر نشان داده شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی ساده |
| اول شخص مفرد | گفتم |
| دوم شخص مفرد | گفتی |
| سوم شخص مفرد | گفت |
| اول شخص جمع | گفتیم |
| دوم شخص جمع | گفتید |
| سوم شخص جمع | گفتند |
برای ساخت بسیاری از فعلهای ماضی از بن ماضی استفاده می‌شود. به همین خاطر، توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با بن ماضی و ساخت آن، به مطلب زیر در مجله فرادرس مراجعه کنید.
مثال فعل ماضی ساده
برای آشنایی بیشتر با ساختار فعلهای ماضی ساده، به مثالهای زیر توجه کنید. البته با مشاهده فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس می‌توانید مثالهای بیشتری از فعل ماضی ساده را بیاموزید.
مثال اول برای فعل ماضی ساده
در این جمله، از فعل ماضی ساده «شکست» استفاده شده است. بن ماضی «شکست» و شناسه ø، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.
گلدان شکست.
مثال دوم برای فعل ماضی ساده
در بیت زیر، سه فعل ماضی ساده به کار رفته است. فعلهای «آمدند»، «دیدند» و «رفتند»، در این بیت به صورت ماضی ساده آمده‌اند. «آمدند» از بن ماضی «آمد» و شناسه «ـَ ند» تشکیل شده است. بن ماضی «دید» و شناسه «ـَ ند» فعل «دیدند» را تشکیل داده‌اند. «رفتند» هم با استفاده از بن ماضی «رفت» و شناسه «ـَ ند» ساخته شده است.
این‌ها که آمدند چه دیدند از این جهان؟
رفتند و ما رویم و بیایند و بگذرند
(ناصر خسرو)
مثال سوم برای فعل ماضی ساده
در این مثال نیز از فعل ماضی ساده «گذشتید» استفاده شده است. بن ماضی «گذشت» و شناسه «ید»، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.
امروز پی نام و نشان چند دویدن
فردا که گذشتید نه آنید نه اینید
(بیدل دهلوی)
کاربرد فعل ماضی ساده یا مطلق
فعل ماضی ساده یکی از پرکاربردترین انواع فعل ماضی در فارسی است. فهرستی از کاربردهای متنوع این فعل در ادامه ارائه می‌شود.
- اشاره به رخدادی در زمان گذشته، به صورت مطلق و بدون معنای استمرار و التزام، مانند: پرنده کنار پنجره نشست.
- اشاره به رخدادهای زمان حال، مانند: من که همین حالا رفتم. (در حالی که گوینده هنوز نرفته و به زودی می‌خواهد برود.)
- اشاره به رخدادهای زمان آینده، مانند: اگر تا یک ساعت دیگر نیامدی، من رفتم.
- به جای ماضی استمراری در فعلهای مشتق از «بودن»، مانند: چند ساعتی بود که دلم نوشیدنی خنک می‌خواست.
- به جای ماضی استمراری در فعلهای مشتق از «داشتن»، مانند: مدت‌ها بود این کتاب را داشت اما آن را نمی‌خواند.
- در ساختار فعل ماضی مستمر، مانند: داشتم می‌گفتم
- در ساختار فعل ماضی بعید، مانند: گفته بودم
فعل ماضی ساده منفی
برای منفی کردن فعل ماضی ساده، لازم است «نـ» منفی‌ساز را به ابتدای بن ماضی فعل اضافه کنید. ساختمان فعلهای ماضی ساده منفی را در ادامه میبینید.
نـ + بن ماضی + شناسه (ـَ م، ی، ø، یم، ید، -َ ند)
به طور مثال، مصدر «شنیدن» در جدول زیر به صورت ماضی ساده منفی صرف شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی ساده از مصدر «شنیدن» | صورت منفی |
| اول شخص مفرد | شنیدم | نشنیدم |
| دوم شخص مفرد | شنیدی | نشنیدی |
| سوم شخص مفرد | شنید | نشنید |
| اول شخص جمع | شنیدیم | نشنیدیم |
| دوم شخص جمع | شنیدید | نشنیدید |
| سوم شخص جمع | شنیدند | نشنیدند |
مثال فعل ماضی ساده منفی
برای یادگیری بهتر فعلهای ماضی ساده منفی، به مثالهای زیر مراجعه کنید.
- آیا دیروز به کتاب‌‌فروشی نرفتید؟
- با اینکه میوه‌های درخت رسیده بودند، مادر آنها را نچید.
فعل ماضی ساده مجهول
برای ساخت فعل ماضی ساده مجهول از فعل کمکی «شدن» استفاده می‌شود. به این صورت که ابتدا فعل اصلی به شکل صفت مفعولی (بن ماضی + ه) درمی‌آید. سپس مصدر «شدن» به صورت ماضی ساده صرف شده و به آن اضافه می‌شود. فرمول کلی فعل ماضی ساده در ادامه نشان داده شده است.
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بن ماضی «شد» + شناسه
برای یادگیری فرمول ساخت سایر فعلهای ماضی در فارسی می‌توانید به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید. در جدول زیر، صرف فعل ماضی ساده مجهول را مشاهده می‌کنید:
| شخص و شمار | ماضی ساده معلوم | ماضی ساده مجهول |
| اول شخص مفرد | دیدم | دیده شدم |
| دوم شخص مفرد | دیدی | دیده شدی |
| سوم شخص مفرد | دید | دیده شد |
| اول شخص جمع | دیدیم | دیده شدیم |
| دوم شخص جمع | دیدید | دیده شدید |
| سوم شخص جمع | دیدند | دیده شدند |
نکته: برای منفی کردن فعل ماضی ساده مجهول، لازم است «نـ» را به ابتدای بن ماضی «شد» اضافه کنید. مانند: دیده نشدم، دیده نشدی، دیده نشد، دیده نشدیم، دیده نشدید، دیده نشدند.
مثال فعل ماضی ساده مجهول
به کمک مثالهای جدول زیر می‌توانید با ساختار فعل ماضی ساده مجهول بیشتر آشنا شوید.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی ساده مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | گرفته شدم | صفت مفعولی + شد + «ـَ م» |
| دوم شخص مفرد | بخشوده شدی | صفت مفعولی + شد + «ی» |
| سوم شخص مفرد | خوانده شد | صفت مفعولی + شد + «ø» |
| اول شخص جمع | سپرده شدیم | صفت مفعولی + شد + «یم» |
| دوم شخص جمع | بُرده شدید | صفت مفعولی + شد + «ید» |
| سوم شخص جمع | فروخته شدند | صفت مفعولی + شد + «ـَ ند» |
یادگیری انواع فعل ماضی فارسی
در بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس، گفتیم که فعلهای ماضی از پرکاربردترین فعلهای فارسی هستند. با این حال، نمی‌توان انکار کرد که زبان فارسی، علاوه بر فعلهای ماضی، فعلهای متنوع دیگری هم دارد که برای اشاره به رخدادهای زمان حال و آینده به کار می‌روند. یادگیری انواع فعل ماضی در فارسی زمانی سودمند خواهد بود که تاحدودی با فعلهای دیگر فارسی نیز آشنایی داشته باشید.
برای اینکه به شناختی کلی از فعلهای دیگر فارسی برسید، ساده‌ترین راه این است که سری به فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس بزنید. فیلم اول بر انواع فعلهای فارسی متمرکز شده اما فیلم دوم، علاوه بر آموزش فعلهای فارسی، چندین نکته کاربردی را در زمینه ادبیات و آرایه‌های ادبی در اختیارتان قرار می‌دهد.
همچنین به آن دسته از مخاطبانی که قصد دارند مهارت‌های خود را در زمینه نگارش و تشخیص آرایه‌های ادبی تقویت کنند، پیشنهاد می‌کنیم از فیلمهای مجموعه آموزشی زیر نهایت بهره را ببرند.
فعل ماضی نقلی
فعل ماضی نقلی یکی دیگر از انواع فعل ماضی در فارسی است. از فعل ماضی نقلی معمولاً برای اشاره به رخدادهایی استفاده می‌شود که در گذشته اتفاق افتاده‌اند اما تأثیر آنها در زمان حال نیز باقی مانده است.
ساخت فعل ماضی نقلی
فعل ماضی نقلی با استفاده از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) و فعل کمکی ساخته می‌شود. ساختار این فعل در ادامه، نشان داده شده است.
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + فعل کمکی (ام، ای، است، ایم، اید، اند)
صرف فعل ماضی نقلی
صرف مصدر «گفتن» به صورت ماضی نقلی، در جدول زیر نشان داده شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی نقلی |
| اول شخص مفرد | گفته‌ام |
| دوم شخص مفرد | گفته‌ای |
| سوم شخص مفرد | گفته است |
| اول شخص جمع | گفته‌ایم |
| دوم شخص جمع | گفته‌اید |
| سوم شخص جمع | گفته‌اند |
نکته: در ساختار فعل ماضی نقلی، می‌توان فعل کمکی را با قرینه و یا بدون قرینه حذف کرد. برای یادگیری بهتر این نکته به جمله‌های زیر دقت کنید.
- پرنده پریده و پرواز کرده است: فعل کمکی «است» از فعل «پریده است»، به قرینه لفظی «است» در فعل «پرواز کرده است» حذف شده است.
- از حل مشکلات خود عاجز شده: فعل کمکی «است» در فعل «شده است» بدون قرینه حذف شده است.
مثال فعل ماضی نقلی
به کمک مثالهای زیر می‌توانید با ساختمان فعلهای ماضی نقلی بیشتر آشنا شوید.
مثال ۱
در جمله زیر، کاربرد فعل ماضی نقلی «کاشته است» را میبینید. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (کاشت + ه) و فعل کمکی «است» ساخته شده است.
باغبان در سرتاسر باغ، گل‌های سرخ و زرد کاشته است.
نویسنده در این جمله، به رخدادی اشاره کرده است که در گذشته اتفاق افتاده (کاشتن گل) اما تأثیر آن در زمان حال نیز باقی مانده است.
مثال ۲
در این مثال، از فعل ماضی نقلی «نشسته‌اند» استفاده شده است. ساختار این فعل را صفت مفعولی (نشست + ه) و شناسه «اند» تشکیل می‌دهند.
ز دست تو ملکانی نشسته‌اند به مُلک
که پیش هر ملکانی سکندرست هزار
(امیر معزی)
مثال ۳
«خوانده‌ایم» و «گفته‌ایم» دو نمونه از فعلهای ماضی نقلی هستند که کاربرد آنها را در این مثال مشاهده می‌کنید.
خویشتن را در میان قبض و بسط و صحو سکر
گه گدا را خوانده‌ایم و گاه سلطان گفته‌ایم
(عطار)
فعل «خوانده‌ایم» با استفاده از صفت مفعولی (خواند + ه) و فعل کمکی «ایم» ساخته شده است. فعل «گفته‌ایم» هم از صفت مفعولی (گفت + ه) و فعل کمکی «ایم» تشکیل شده است.
کاربرد فعل ماضی نقلی
کاربردهای اصلی فعل ماضی نقلی عبارتند از:
- اشاره به رخدادی که در گذشته شروع شده است و همچنان ادامه دارد. مانند: همگی عازم سفر شده‌اند.
- اشاره به رخدادی در گذشته، در حالی که گوینده به وقوع فعل اشراف نداشته است. مانند: گویا هواپیما در نزدیکی مناطق مسکونی افتاده است.
- اشاره به رخدادی که در گذشته اتفاق افتاده اما هنوز پیامدهای آن باقی مانده است. مانند: دوستم به خانه ما آمده است. (دوست گوینده هنوز هم در خانه است.)
- اشاره به اتفاقی که رخ نداده (به صورت منفی) اما ممکن است رخ بدهد. مانند: پدر هنوز هم کتاب‌هایی دارد که آنها را نخوانده است.
علاوه بر این‌ها، فعل ماضی نقلی کاربردهای دیگری نیز دارد که آنها را در ادامه میبینید.
- به جای ماضی التزامی، مانند: احتمالاً تا الآن مهمان‌ها به خانه رسیده‌اند.
- در ساختار ماضی مستمر نقلی: داشته می‌گفته است.
- در ساختار فعل ماضی ابعد: شنیده بوده‌اند.
چنانچه بخواهید ساختار و کاربردهای فعل ماضی نقلی را به طور دقیق‌تر بیاموزید، می‌توانید به فیلم رایگان آموزشی فعل در فارسی فرادرس مراجعه کنید.
فعل ماضی نقلی منفی
برای منفی کردن فعل ماضی نقلی، تنها لازم است «نـ» منفی‌ساز را به ابتدای صفت مفعولی اضافه کنید. ساختار فعل ماضی نقلی منفی را در ادامه مشاهده می‌کنید.
نـ + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + فعل کمکی (ام، ای، است، ایم، اید، اند)
| شخص و شمار | فعل ماضی نقلی از مصدر «شنیدن» | صورت منفی |
| اول شخص مفرد | شنیده‌ام | نشنیده‌ام |
| دوم شخص مفرد | شنیده‌ای | نشنیده‌ای |
| سوم شخص مفرد | شنیده است | نشنیده است |
| اول شخص جمع | شنیده‌ایم | نشنیده‌ایم |
| دوم شخص جمع | شنیده‌اید | نشنیده‌اید |
| سوم شخص جمع | شنیده‌اند | نشنیده‌اند |
مثال فعل ماضی نقلی منفی
در ادامه، مثال‌هایی را از فعل ماضی نقلی منفی در جمله مشاهده می‌کنید.
- به نظر می‌آید آنها هنوز از خانه جدید را ندیده‌اند.
- هنوز به ما نگفته‌اند که چه کسانی قرار است در مراسم شرکت کنند.
ماضی نقلی مجهول
برای مجهول کردن فعل ماضی نقلی، لازم است فعل اصلی را به صورت صفت مفعولی (بن ماضی + ه) درآورید، سپس صفت مفعولی «شده» و فعل کمکی را به آن اضافه کنید. ساختار فعل ماضی نقلی مجهول را در ادامه مشاهده می‌کنید.
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + صفت مفعولی از مصدر «شدن» + فعل کمکی
به عنوان مثال، مصدر «دیدن» در جدول زیر به صورت ماضی نقلی معلوم و مجهول صرف شده است.
| شخص و شمار | ماضی نقلی معلوم | ماضی نقلی مجهول |
| اول شخص مفرد | دیده‌ام | دیده شده‌ام |
| دوم شخص مفرد | دیده‌ای | دیده شده‌ای |
| سوم شخص مفرد | دیده است | دیده شده است |
| اول شخص جمع | دیده‌ایم | دیده شدهایم |
| دوم شخص جمع | دیده‌اید | دیده شده‌اید |
| سوم شخص جمع | دیده‌اند | دیده شده‌اند |
نکته: در صورتی که بخواهید فعل ماضی نقلی مجهول را منفی کنید، کافی‌ست به ابتدای صفت مفعولی «شده»، «نـ» منفی‌ساز را اضافه کنید. مانند: دیده نشده‌ام، دیده نشده‌ای، دیده نشده است، دیده نشده‌‌ایم، دیده نشده‌اید، دیده نشده‌اند.
مثال فعل ماضی نقلی مجهول
در ادامه، مثالهای بیشتری از فعل ماضی نقلی مجهول در اختیارتان قرار می‌گیرد.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی نقلی مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | گرفته شده‌ام | صفت مفعولی + شده + «ام» |
| دوم شخص مفرد | بخشوده شده‌ای | صفت مفعولی + شده + «ای» |
| سوم شخص مفرد | خوانده شده است | صفت مفعولی + شده + «است» |
| اول شخص جمع | سپرده شدهایم | صفت مفعولی + شده + «ایم» |
| دوم شخص جمع | بُرده شده‌اید | صفت مفعولی + شده + «اید» |
| سوم شخص جمع | فروخته شده‌اند | صفت مفعولی + شده + «اند» |
فعل ماضی استمراری
فعل ماضی استمراری، یکی از رایج‌ترین انواع فعل ماضی در فارسی است. برای اشاره به وقایعی که در زمان گذشته استمرار و ادامه داشته‌اند، از فعل ماضی استمراری استفاده می‌شود. نحوه صرف فعل ماضی استمراری و سایر فعلهای فارسی در فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس به دقت توضیح داده شده است. برای مشاهده این فیلم آموزشی روی لینک زیر کلیک کنید.
ساخت فعل ماضی استمراری
فعل ماضی استمراری از پیشوند «می»، بن ماضی فعل اصلی و شناسه ساخته می‌شود. فرمول زیر، ساختار این فعل را به خوبی نشان می‌دهد.
می + بن ماضی + شناسه (ـَ م، ی، ø، یم، ید، -َ ند)
صرف فعل ماضی استمراری
به عنوان نمونه، صرف مصدر «گفتن» به صورت ماضی استمراری، در جدول زیر ارائه شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی استمراری |
| اول شخص مفرد | می‌گفتم |
| دوم شخص مفرد | می‌گفتی |
| سوم شخص مفرد | می‌گفت |
| اول شخص جمع | می‌گفتیم |
| دوم شخص جمع | می‌گفتید |
| سوم شخص جمع | می‌گفتند |
مثال فعل ماضی استمراری
در این بخش، مثال‌هایی از فعل ماضی استمراری در جمله‌ها و شعرهای فارسی نشان داده شده است.
مثال اول برای فعل ماضی استمراری
در این جمله، «می‌داد» به عنوان فعل ماضی استمراری به کار رفته است. این فعل با استفاده از پیشوند «می»، بن ماضی «داد» و شناسه تهی (ø) ساخته شده است.
رهگذر آرام‌آرام به گربه غذا می‌داد.
مثال دوم برای فعل ماضی استمراری
در بیت زیر، دو فعل ماضی استمراری «می‌جستند» و «می‌شستند» به کار رفته است. فعل اول با استفاده از پیشوند «می»، بن ماضی «جست» و شناسه «ـَ ند» ساخته شده است. فعل دوم از پیشوند «می»، بن ماضی «شست» و شناسه «ـَ ند» تشکیل شده است.
اوستادان کار می‌جُستند
جای آن کارگاه می‌شستند
(نظامی)
مثال سوم برای فعل ماضی استمراری
در این بیت، از فعل ماضی استمراری «می‌شنیدید» استفاده شده است. پیشوند «می»، بن ماضی «شنید» و شناسه «ید»، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.
می‌شنیدید ای دریغا زان کنام
آنچه من بشنیدم از غوغای عام
(ملا احمد نراقی)
کاربرد فعل ماضی استمراری
فعل ماضی استمراری، از رایج‌ترین انواع فعل ماضی در فارسی است که هم کاربردهای متنوعی دارد و هم می‌تواند جایگزین فعلهای دیگر شود. فهرستی از کاربردهای فعل ماضی استمراری را در ادامه مشاهده می‌کنید.
- اشاره به رخدادی در زمان گذشته، همراه با معنای استمرار، مانند: رودها از دامنه کوه، به سمت پایین سرازیر می‌شدند.
- اشاره به رخدادی تکراری در زمان گذشته، مانند: هر روز، صبح زود، به گل‌ها آب می‌دادم.
- اشاره به عادت در زمان گذشته، مانند: همیشه درس‌هایم را قبل از امتحان دوباره می‌خواندنم.
- اشاره به رخدادی همزمان با رخداد دیگر، مانند: از خانه خارج می‌شدم که همسایه جدید را دیدم.
- به جای فعل مضارع التزامی، مانند: کاش امسال هم پرندگان مهاجر به اینجا می‌آمدند.
- به جای فعل ماضی التزامی، مانند: ای کاش شما هم دیروز به ملاقات بیمار می‌آمدید.
فعل ماضی استمراری منفی
فعل ماضی استمراری منفی از «نـ» منفی‌ساز، پیشوند «می»، بن ماضی فعل و شناسه تشکیل می‌شود. با دقت به فرمول زیر، می‌توانید به راحتی ساخت فعل ماضی استمراری منفی را بیاموزید.
نـ + می + بن ماضی + شناسه (ـَ م، ی، ø، یم، ید، -َ ند)
به طور مثال، صرف مصدر «شنیدن» به صورت فعل ماضی استمراری منفی، در جدول زیر نشان داده شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی استمراری از مصدر «شنیدن» | صورت منفی |
| اول شخص مفرد | می‌شنیدم | نمی‌شنیدم |
| دوم شخص مفرد | می‌شنیدی | نمی‌شنیدی |
| سوم شخص مفرد | می‌شنید | نمی‌شنید |
| اول شخص جمع | می‌شنیدیم | نمی‌شنیدیم |
| دوم شخص جمع | می‌شنیدید | نمی‌شنیدید |
| سوم شخص جمع | می‌شنیدند | نمی‌شنیدند |
مثال فعل ماضی استمراری منفی
به کمک مثالهای زیر می‌توانید با ساختار فعل ماضی استمراری منفی بیشتر آشنا شوید.
- فروشندگان عروسک‌های قدیمی را پشت ویترین نمی‌گذاشتند.
- کشاورزان نمی‌خواستند زمین را برای کشت غلات آماده کنند.
فعل ماضی استمراری مجهول
ساختمان فعل ماضی استمراری مجهول از صفت مفعولی (بن ماضی + ه)، پیشوند «می»، بن ماضی «شد» و شناسه تشکیل می‌شود. ساختار این فعل در فرمول زیر به خوبی نشان داده شده است.
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + می + بن ماضی «شد» + شناسه
به طور مثال، مصدر «دیدن» در جدول زیر، به صورت ماضی استمراری مجهول صرف شده است.
| شخص و شمار | ماضی استمراری معلوم | ماضی استمراری مجهول |
| اول شخص مفرد | می‌دیدم | دیده می‌شدم |
| دوم شخص مفرد | می‌دیدی | دیده می‌شدی |
| سوم شخص مفرد | می‌دید | دیده می‌شد |
| اول شخص جمع | می‌دیدیم | دیده می‌شدیم |
| دوم شخص جمع | می‌دیدید | دیده می‌شدید |
| سوم شخص جمع | می‌دیدند | دیده می‌شدند |
نکته: چنانچه بخواهید فعل ماضی استمراری مجهول را به صورت منفی درآورید، لازم است «نـ» منفی‌ساز را به ابتدای پیشوند «می» اضافه کنید. مانند: دیده نمی‌شدم، دیده نمی‌شدی، دیده نمی‌شد، دیده نمی‌شدیم، دیده نمی‌شدید، دیده نمی‌شدند. برای یادگیری ساختار سایر فعلهای ماضی نیز می‌توانید از نکته‌های فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس کمک بگیرید.
مثال فعل ماضی استمراری مجهول
نمونه‌های بیشتری از فعل ماضی استمراری مجهول در جدول زیر ارائه شده است.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی استمراری مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | گرفته می‌شدم | صفت مفعولی + می + شد + «ـَ م» |
| دوم شخص مفرد | بخشوده می‌شدی | صفت مفعولی + می + شد + «ی» |
| سوم شخص مفرد | خوانده می‌شد | صفت مفعولی + می + شد + «ø» |
| اول شخص جمع | سپرده می‌شدیم | صفت مفعولی + می + شد + «یم» |
| دوم شخص جمع | بُرده می‌شدید | صفت مفعولی + می + شد + «ید» |
| سوم شخص جمع | فروخته می‌شدند | صفت مفعولی + می + شد + «ـَ ند» |
ماضی نقلی مستمر
فعل ماضی نقلی مستمر نیز یکی از انواع فعل ماضی در فارسی به شمار می‌آید. این فعل برخی از ویژگی‌های فعل ماضی نقلی و ماضی استمراری را به طور همزمان در خود دارد.
ساخت فعل ماضی نقلی مستمر
در ساختار فعل ماضی نقلی مستمر، از پیشوند «می»، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) و فعل کمکی استفاده می‌شود. ساختار این فعل را در ادامه میبینید.
می + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + فعل کمکی «ام، ای، است، ایم، اید، اند»
صرف فعل ماضی نقلی مستمر
به عنوان مثال، صرف مصدر «گفتن» به صورت ماضی نقلی مستمر در جدول زیر نشان داده شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی نقلی مستمر |
| اول شخص مفرد | می‌گفته‌ام |
| دوم شخص مفرد | می‌گفته‌ای |
| سوم شخص مفرد | می‌گفته است |
| اول شخص جمع | می‌گفته‌ایم |
| دوم شخص جمع | می‌گفته‌اید |
| سوم شخص جمع | می‌گفته‌اند |
مثال فعل ماضی نقلی مستمر
در این بخش، مثال‌هایی را از کاربرد فعل ماضی نقلی مستمر در جمله‌های فارسی میبینید.
مثال ۱
در این جمله، فعل ماضی نقلی مستمر «می‌گفته‌اند» به کار رفته است. این فعل با استفاده از پیشوند «می»، صفت مفعولی (گفت + ه) و فعل کمکی «اند» ساخته شده است.
قدما می‌گفته‌اند که در دل کوه‌ها، خردمندی می‌زیسته است.
در همین جمله، «می‌زیسته است» نیز به عنوان فعل ماضی نقلی مستمر به کار رفته است. این فعل از پیشوند «می»، صفت مفعولی (زیست + ه) و فعل کمکی «است» تشکیل شده است.
مثال ۲
کاربرد فعل «می‌خوانده‌اند» را به عنوان فعل ماضی نقلی مستمر، در بیت زیر میبینید. این فعل با استفاده از پیشوند «می»، صفت مفعولی (خواند + ه) و فعل کمکی «اند» ساخته شده است.
گفتی اندر بسترش خوابانده‌اند
لای‌لایی بهر او می‌خوانده‌اند
(ملک‌الشعرای بهار)
مثال ۳
«می‌رفته است» فعل سوم شخص مفرد از مصدر «رفتن» است که در این جمله به صورت ماضی نقلی مستمر آمده است. این فعل از پیشوند «می»، صفت مفعولی (رفت + ه) و فعل کمکی «است» تشکیل شده است.
یا شیخ ما را با یکدیگر سخنی می‌رفته است. (محمد بن منور)
کاربرد فعل ماضی نقلی مستمر
هنگامی که در یک فعل هم ویژگی‌های فعل ماضی نقلی و هم مشخصه‌های فعل ماضی استمراری وجود داشته باشد، از فعل ماضی نقلی مستمر استفاده می‌شود. برای آشنایی بیشتر با کاربرد فعل ماضی نقلی مستمر، به مثال زیر دقت کنید.
- در تمامی کتاب‌های دستور زبان، فعلهای زبان فارسی را به سه دسته تقسیم می‌کرده‌اند.
فعل این جمله به صورت ماضی نقلی مستمر آمده است. این فعل برخی از ویژگی‌های فعلهای ماضی نقلی و ماضی استمراری را به طور همزمان دارد. از یک طرف، مانند فعلهای ماضی استمراری، به وقوع فعلی اشاره کرده که در گذشته چند بار تکرار شده است. از سوی دیگر نیز مانند فعلهای ماضی نقلی، نشان‌دهنده رخدادی است که در گذشته اتفاق افتاده اما تأثیر آن هنوز هم باقی مانده است.
فعل ماضی نقلی مستمر منفی
فعل ماضی نقلی مستمر منفی از «نـ» منفی‌ساز، پیشوند «می»، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) و فعل کمکی ساخته می‌شود. در زیر، فرمول ساخت این فعل را میبینید.
نـ + می + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + فعل کمکی
در جدول زیر، صرف یک مورد از فعلهای ماضی نقلی مستمر منفی را میبینید.
| شخص و شمار | فعل ماضی نقلی از مصدر «شنیدن» | صورت منفی |
| اول شخص مفرد | میشنیدهام | نمیشنیدهام |
| دوم شخص مفرد | میشنیدهای | نمیشنیدهای |
| سوم شخص مفرد | می‌شنیده است | نمی‌شنیده است |
| اول شخص جمع | میشنیدهایم | نمیشنیدهایم |
| دوم شخص جمع | میشنیدهاید | نمیشنیدهاید |
| سوم شخص جمع | میشنیدهاند | نمیشنیدهاند |
مثال فعل ماضی نقلی مستمر منفی
برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی نقلی مستمر منفی، به مثالهای زیر دقت کنید.
- با اینکه بارها همدیگر را دیده بودیم، یکدیگر را نمی‌شناخته‌ایم.
- کسی هرگز باغچه پشت خانه ما را نمی‌دیده است.
فعل ماضی نقلی مستمر مجهول
صورت مجهول فعل ماضی نقلی مستمر از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، پیشوند «می»، صفت مفعولی از مصدر «شدن» و فعل کمکی تشکیل می‌شود. برای یادگیری بهتر ساختار این فعل، به فرمول زیر دقت کنید.
صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) + می + صفت مفعولی از مصدر «شدن» + فعل کمکی
در جدول زیر، صرف مصدر «دیدن» را به صورت ماضی نقلی مستمر مجهول مشاهده می‌کنید.
| شخص و شمار | ماضی نقلی مستمر معلوم | ماضی نقلی مستمر مجهول |
| اول شخص مفرد | میدیدهام | دیده می‌شده‌ام |
| دوم شخص مفرد | میدیدهای | دیده می‌شده‌ای |
| سوم شخص مفرد | می‌دیده است | دیده می‌شده است |
| اول شخص جمع | میدیدهایم | دیده میشدهایم |
| دوم شخص جمع | میدیدهاید | دیده می‌شده‌اید |
| سوم شخص جمع | می‌دیده‌اند | دیده می‌شده‌اند |
نکته: برای منفی کردن فعل ماضی نقلی مستمر مجهول، باید «نـ» منفی‌ساز را به ابتدای پیشوند «می» اضافه کنید. مانند: دیده نمی‌شده‌ام، دیده نمی‌شده‌ای، دیده نمی‌شده است، دیده نمیشدهایم، دیده نمی‌شده‌اید، دیده نمی‌شده‌اند.
مثال فعل ماضی نقلی مستمر مجهول
در ادامه، مثالهای بیشتر و متنوع‌تری از فعل ماضی نقلی مستمر مجهول ارائه شده است.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی نقلی مستمر مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | گرفته می‌شده‌ام | صفت مفعولی + می + شده + «ام» |
| دوم شخص مفرد | بخشوده می‌شده‌ای | صفت مفعولی + می + شده + «ای» |
| سوم شخص مفرد | خوانده می‌شده است | صفت مفعولی + می + شده + «است» |
| اول شخص جمع | سپرده میشدهایم | صفت مفعولی + می + شده + «ایم» |
| دوم شخص جمع | بُرده می‌شده‌اید | صفت مفعولی + می + شده + «اید» |
| سوم شخص جمع | فروخته می‌شده‌اند | صفت مفعولی + می + شده + «اند» |
فعل ماضی بعید
فعل ماضی بعید از رایج‌ترین انواع فعل ماضی در فارسی است که برای نشان دادن وقوع یک رویداد در گذشته دور به کار می‌رود. برای آشنایی بیشتر با کاربرد فعل ماضی بعید و سایر فعلهای زمان گذشته می‌توانید به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه آورده شده است.
ساخت فعل ماضی بعید
فعل ماضی بعید از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، بن ماضی از مصدر «بودن» و شناسه تشکیل می‌شود. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بن ماضی «بود» و شناسه (ـَ م، ی، ø، یم، ید، ـَ ند)
صرف فعل ماضی بعید
صرف مصدر «گفتن» را به صورت ماضی بعید، در جدول زیر میبینید.
| شخص و شمار | فعل ماضی التزامی |
| اول شخص مفرد | گفته بودم |
| دوم شخص مفرد | گفته بودی |
| سوم شخص مفرد | گفته بود |
| اول شخص جمع | گفته بودیم |
| دوم شخص جمع | گفته بودید |
| سوم شخص جمع | گفته بودند |
مثال فعل ماضی بعید
برای یادگیری بیشتر فعل ماضی بعید، به جمله‌ها و مثالهای زیر دقت کنید. برای آموختن مثالهای بیشتر، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزشی فارسی پایه نهم فرادرس را مشاهده کنید.
مثال اول برای فعل ماضی بعید
در مثال زیر، از فعل ماضی بعید «رفته بودند» استفاده شده است. صفت مفعولی (رفت + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه «ـَ ند» این فعل را تشکیل داده‌اند.
به خارج از کشور رفته بودند تا در همایش مهمی شرکت کنند.
مثال دوم برای فعل ماضی بعید
دو فعل «دیده بودند» و «شنیده بودند» نمونه‌هایی از فعل ماضی بعید هستند که کاربرد آنها را در این مثال می‌بیند.
از عطاء من چشم‌ها آن را دیده بودند و گوش‌ها جنس آن شنیده بودند.
(مولانا)
فعل اول با استفاده از صفت مفعولی (دید + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه «ـَ ند» ساخته شده است. فعل دوم نیز با کنار هم آمدن صفت مفعولی (شنید + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه «ـَ ند» به دست آمده است.
مثال دوم برای فعل ماضی بعید
در این بیت، از دو فعل ماضی بعید «فرستاده بود» و «داده بود» استفاده شده است. فعل اول از صفت مفعولی (فرستاد + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه «ø» ساخته شده است. فعل دوم نیز از صفت مفعولی (داد + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه ø تشکیل شده است.
به مرزی که لشکر فرستاده بود
بسی پند و اندرزها داده بود
(فردوسی)
کاربرد فعل ماضی بعید
کاربردهای فعل ماضی بعید شامل این موارد است:
- اشاره به اتفاقی که در گذشته دور رخ داده است. مانند: ده‌ها سال پیش، اجداد آنها از گرجستان به ایران آمده بودند.
- اشاره به اتفاقی که قبل از اتفاق دیگری رخ داده است. مانند: به خانه رسیده بودم که بارندگی شروع شد.
فعل ماضی بعید منفی
فعل ماضی بعید منفی با اضافه کردن «نـ» منفی‌ساز به ابتدای صفت مفعولی ساخته می‌شود. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.
نـ + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بن ماضی «بود» و شناسه (ـَ م، ی، ø، یم، ید، ـَ ند)
صرف مصدر «شنیدن» به عنوان فعل ماضی بعید منفی، در جدول زیر ارائه شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی بعید از مصدر «شنیدن» | صورت منفی |
| اول شخص مفرد | شنیده بودم | نشنیده بودم |
| دوم شخص مفرد | شنیده بودی | نشنیده بودی |
| سوم شخص مفرد | شنیده بود | نشنیده بود |
| اول شخص جمع | شنیده بودیم | نشنیده بودیم |
| دوم شخص جمع | شنیده بودید | نشنیده بودید |
| سوم شخص جمع | شنیده بودند | نشنیده بودند |
مثال فعل ماضی بعید منفی
برای آشنایی بیشتر با روش ساخت فعل ماضی بعید منفی، به مثالهای زیر توجه کنید.
- کاش در فصل زمستان به مسافرت نرفته بودیم.
- تا به حال مراسم‌های خانوادگی‌تان را ندیده بودید؟
فعل ماضی بعید مجهول
فعل ماضی بعید مجهول از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، صفت مفعولی از مصدر «شدن»، بن ماضی «بود» و شناسه تشکیل می‌شود. در فرمول زیر، ساختار فعل ماضی بعید مجهول را مشاهده می‌کنید.
صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) + صفت مفعولی «شده» + بن ماضی «بود» + شناسه
به عنوان مثال، مصدر «دیدن» در جدول زیر به صورت ماضی بعید معلوم و مجهول صرف شده است.
| شخص و شمار | ماضی بعید معلوم | ماضی بعید مجهول |
| اول شخص مفرد | دیده بودم | دیده شده بودم |
| دوم شخص مفرد | دیده بودی | دیده شده بودی |
| سوم شخص مفرد | دیده بود | دیده شده بود |
| اول شخص جمع | دیده بودیم | دیده شده بودیم |
| دوم شخص جمع | دیده بودید | دیده شده بودید |
| سوم شخص جمع | دیده بودند | دیده شده بودند |
نکته: فعل ماضی بعید مجهول منفی با اضافه کردن «نـ» به ابتدای صفت مفعولی «شده» به دست می‌آید. مانند: دیده نشده بودم، دیده نشده بودی، دیده نشده بود، دیده نشده بودیم، دیده نشده بودید، دیده نشده بودند.
مثال فعل ماضی بعید مجهول
مثالهای دیگری از فعل ماضی بعید مجهول در جدول زیر نشان داده شده است.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی بعید مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | گرفته شده بودم | صفت مفعولی + شده + بود + «ـَ م» |
| دوم شخص مفرد | بخشوده شده بودی | صفت مفعولی + شده + بود + «ی» |
| سوم شخص مفرد | خوانده شده بود | صفت مفعولی + شده + بود + «ـَ د» |
| اول شخص جمع | سپرده شده بودیم | صفت مفعولی + شده + بود + «یم» |
| دوم شخص جمع | بُرده شده بودید | صفت مفعولی + شده + بود + «ید» |
| سوم شخص جمع | فروخته شده بودند | صفت مفعولی + شده + بود + «ـَ ند» |
ویژگی‌های اصلی فعل های فارسی
در بخش‌های قبلی این مطلب گفتیم که فعلهای فارسی را می‌توان به لحاظ زمان، در سه دسته فعلهای ماضی، مضارع و آینده قرار داد. در سایر بخش‌های این نوشته نیز کوشیدیم تا به طور خاص، انواع فعلهای ماضی و ساختار و کاربرد آنها را معرفی کنیم. با این حال، خوب است به این نکته هم توجه داشته باشید که فعلهای فارسی ویژگی‌ها و مشخصه‌های متنوع دیگری نیز دارند که می‌توانیم بر اساس آنها، این فعل‌ها را در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار دهیم.
به طور مثال، می‌توان به شخص و شمار فعل‌ها اشاره کرد. اگر بخواهیم فعلهای فارسی را از نظر شخص و شمار تقسیم‌بندی کنیم، باید آنها را در شش دسته جداگانه قرار دهیم. به این نکته هم توجه داشته باشید که شناخت شخص و شمار فعل یا سایر ویژگی‌های آن در یادگیری مقوله زمان در فعلهای فارسی برایتان مفید خواهد بود. برای آشنایی بیشتر با فعلهای فارسی، پیشنهاد می‌کنیم از فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس استفاده کنید.
- فیلم آموزش فعل در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
به مخاطبانی که قصد دارند در یادگیری دستور زبان فارسی، آرایه‌های ادبی، همچنین ویرایش و نگارش متون فارسی، از کتاب‌ها و کلاس‌های درس فراتر بروند، توصیه می‌کنیم سری به مجموعه آموزش‌های زیر در فرادرس بزنند.
فعل ماضی ابعد
فعل ماضی ابعد برای اشاره به وقایعی به کار می‌رود که در گذشته دور اتفاق افتاده‌اند. از این فعل برای نشان دادن رویدادهایی استفاده می‌شود که در زمان گذشته و قبل از اتفاق دیگری رخ داده‌اند. فعل ماضی ابعد از کم‌کاربردترین انواع فعل ماضی در فارسی به شمار می‌آید.
ساخت فعل ماضی ابعد
برای صرف فعل ماضی ابعد، از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، صفت مفعولی از مصدر «بودن» و فعل کمکی استفاده می‌شود. در زیر، فرمول ساخت این فعل را میبینید.
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + صفت مفعولی «بوده» + فعل کمکی (ام، ای، است، ایم، اید، اند)
در جدول زیر، فعل ماضی ابعد از مصدر «گفتن» نشان داده شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی ابعد |
| اول شخص مفرد | گفته بودهام |
| دوم شخص مفرد | گفته بوده‌ای |
| سوم شخص مفرد | گفته بوده است |
| اول شخص جمع | گفته بوده‌ایم |
| دوم شخص جمع | گفته بوده‌اید |
| سوم شخص جمع | گفته بوده‌اند |
مثال فعل ماضی ابعد
برای تشخیص بهتر فعل ماضی ابعد در میان سایر انواع فعل ماضی در فارسی، به مثالهای زیر دقت کنید.
مثال ۱
در جمله زیر، از فعل ماضی ابعد «خورده بوده‌اند» استفاده شده است. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (خورد + ه)، صفت مفعولی «بوده» و فعل کمکی «اند» به دست آمده است.
قبل از اینکه ما برسیم، غذایشان را خورده بوده‌اند.
مثال ۲
در جمله زیر، «دزدیده بوده‌اند» به عنوان فعل ماضی ابعد به کار رفته است. ساختار این فعل از صفت مفعولی (دزدید + ه)، صفت مفعولی «بوده» و فعل کمکی «اند» ساخته شده است.
شاید قبل از رسیدن صاحب‌خانه، سارقان همه وسایل را دزدیده بوده‌اند.
مثال ۳
در این مثال، از فعل ماضی ابعد «برده بودهام» استفاده شده است. این فعل از صفت مفعولی (برد + ه)، صفت مفعولی «بوده» و فعل کمکی «ام» تشکیل شده است.
مطمئنم قبل از مسافرت، همه مدارک را برده بودهام.
کاربرد فعل ماضی ابعد
هرگاه گوینده یا نویسنده بخواهد به رخدادی اشاره کند که در گذشته و قبل از رویداد دیگری اتفاق افتاده است یا بخواهد وقوع یک فعل را به صورت نقل حکایت بیان کند، از فعل ماضی ابعد استفاده می‌کند. برای آشنایی بیشتر با کاربرد فعل ماضی ابعد، به مثال زیر دقت کنید.
- دوستم می‌گفت که پیش از به هوش آمدن بیمار، به ملاقاتش رفته بوده است.
در جمله بالا، با دو رخداد روبه‌روییم که یکی از آنها قبل از آن دیگری رخ داده است. در واقع، ابتدا گوینده به ملاقات بیمار رفته و سپس بیمار به هوش آمده است. در این جمله، برای نشان دادن اتفاقی که قبل از اتفاق دیگری رخ داده، از فعل ماضی ابعد استفاده شده است.
از سوی دیگر، این جمله حالت نقل‌قول دارد و همین ویژگی باعث شده تا گوینده برای ادای مقصود خود، از فعل ماضی ابعد استفاده کند.
فعل ماضی ابعد منفی
صورت منفی فعل ماضی ابعد با اضافه کردن «نـ» منفی‌ساز به ابتدای صفت مفعولی فعل اصلی به دست می‌آید. برای شناخت بهتر ساختار این فعل، به مثال زیر دقت کنید.
نـ + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + صفت مفعولی از مصدر «بودن» + فعل کمکی (ام، ای، است، ایم، اید، اند)
به عنوان مثال، مصدر «شنیدن» در جدول زیر به صورت ماضی ابعد منفی صرف شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی ابعد از مصدر «شنیدن» | صورت منفی |
| اول شخص مفرد | شنیده بودهام | نشنیده بودهام |
| دوم شخص مفرد | شنیده بوده‌ای | نشنیده بوده‌ای |
| سوم شخص مفرد | شنیده بوده است | نشنیده بوده است |
| اول شخص جمع | شنیده بوده‌ایم | نشنیده بوده‌ایم |
| دوم شخص جمع | شنیده بوده‌اید | نشنیده بوده‌اید |
| سوم شخص جمع | شنیده بوده‌اند | نشنیده بوده‌اند |
مثال فعل ماضی ابعد منفی
در ادامه، مثالهای بیشتری از فعل ماضی ابعد منفی در اختیارتان قرار می‌گیرد.
- قبل از اینکه به خانه ما برسند چیزی در مورد مهمانی امروز نگفته بوده‌اند.
- تا سال گذشته، هیچ کودکی را به نوان‌خانه نسپرده بودند.
فعل ماضی ابعد مجهول
ساختار فعل ماضی ابعد مجهول از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، صفت مفعولی از مصدر «شدن»، صفت مفعولی از مصدر «بودن» و فعل کمکی ساخته می‌شود. ساختمان این فعل در فرمول زیر نشان داده شده است.
صفت مفعولی فعل اصلی + صفت مفعولی از مصدر «شدن» + صفت مفعولی از مصدر «بودن» + فعل کمکی
در جدول زیر، صرف یک مورد از فعلهای ماضی ابعد مجهول نشان داده شده است.
| شخص و شمار | ماضی ابعد معلوم | ماضی بعید مجهول |
| اول شخص مفرد | دیده بودهام | دیده شده بودهام |
| دوم شخص مفرد | دیده بوده‌ای | دیده شده بوده‌ای |
| سوم شخص مفرد | دیده بوده است | دیده شده بوده است |
| اول شخص جمع | دیده بوده‌ایم | دیده شده بوده‌ایم |
| دوم شخص جمع | دیده بوده‌اید | دیده شده بوده‌اید |
| سوم شخص جمع | دیده بوده‌اند | دیده شده بوده‌اند |
نکته: برای منفی کردن فعل ماضی ابعد مجهول، باید پیشوند «نـ» را به ابتدای صفت مفعولی «شده» اضافه کنید. مانند: دیده نشده بودهام، دیده نشده بوده‌ای، دیده نشده بوده است، دیده نشده بوده‌ایم، دیده نشده بوده‌اید، دیده نشده بوده‌اند.
مثال فعل ماضی ابعد مجهول
برای دیدن مثالهای متنوع‌تر از ساختار فعل ماضی ابعد مجهول، به جدول زیر مراجعه کنید.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی ابعد مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | گرفته شده بودهام | صفت مفعولی + شده + بوده + «ام» |
| دوم شخص مفرد | بخشوده شده بوده‌ای | صفت مفعولی + شده + بوده + «ای» |
| سوم شخص مفرد | خوانده شده بوده است | صفت مفعولی + شده + بوده + «است» |
| اول شخص جمع | سپرده شده بوده‌ایم | صفت مفعولی + شده + بوده + «ایم» |
| دوم شخص جمع | بُرده شده بوده‌اید | صفت مفعولی + شده + بوده + «اید» |
| سوم شخص جمع | فروخته شده بوده‌اند | صفت مفعولی + شده + بوده + «اند» |
فعل ماضی التزامی
فعل ماضی التزامی، یکی از انواع فعل ماضی در فارسی است که برای اشاره به وقوع یک رخداد در زمان گذشته، همراه با حالت تردید، تمنا، شرط و... به کار می‌رود. برای اینکه به اطلاعات بیشتری در مورد این فعل و سایر فعلهای فارسی دسترسی داشته باشید، پیشنهاد می‌کنیم سری به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس بزنید که لینک آن نیز در ادامه آورده شده است:
ساخت فعل ماضی التزامی
برای ساخت فعل ماضی التزامی، از صفت مفعولی (بن ماضی + ه)، بن مضارع «باش» و شناسه استفاده می‌شود. ساختار این فعل را در فرمول زیر مشاهده می‌کنید.
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بن مضارع «باش» + شناسه (ـَ م، ی، ـَ د، یم، ید، ـَ ند)
صرف فعل ماضی التزامی
به عنوان نمونه، می‌توانید صرف مصدر «گفتن» را به صورت ماضی التزامی در جدول زیر مشاهده کنید. ساختار این فعل نیز در جدول نشان داده شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی التزامی |
| اول شخص مفرد | گفته باشم |
| دوم شخص مفرد | گفته باشی |
| سوم شخص مفرد | گفته باشد |
| اول شخص جمع | گفته باشیم |
| دوم شخص جمع | گفته باشید |
| سوم شخص جمع | گفته باشند |
مثال فعل ماضی التزامی
در ادامه، مثال‌هایی از کاربرد فعل ماضی التزامی در جمله‌های فارسی ارائه شده است.
مثال اول برای فعل ماضی التزامی
در این مثال، فعل ماضی التزامی «رسیده باشد» به کار رفته است. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (رسید + ه)، بن مضارع «باش» و شناسه «ـَ د» ساخته شده است.
اگر به خانه رسیده باشد، به شما خبر می‌دهد.
مثال دوم برای فعل ماضی التزامی
در جمله زیر، از فعل ماضی التزامی «کاشته باشد» استفاده شده است. ساختار این فعل از صفت مفعولی (کاشت + ه)، بن مضارع «باش» و شناسه «ـَ د» تشکیل شده است.
احتمالاً تمامی گل‌ها را باغبان در باغ کاشته باشد.
مثال سوم برای فعل ماضی التزامی
در مثال زیر، از فعل «آمده باشند» به عنوان فعل ماضی التزامی استفاده شده است. صفت مفعولی (آمد + ه)، بن مضارع «باش» و شناسه «ـَ ند» ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.
کاش تا برسیم، آنها هم آمده باشند.
کاربرد فعل ماضی التزامی
کاربردهای فعل ماضی التزامی در فهرست زیر نشان داده شده است.
- اشاره به رخدادی در زمان گذشته، همراه با شک و تردید، مانند: شاید تا حالا به خانه رسیده باشد.
- اشاره به رخدادی در زمان گذشته، همراه با آرزو و تمنا، مانند: کاش کتاب مرا هم با خودش آورده باشد.
- در جمله‌های شرطی، مانند: اگر نقد این کتاب را خوانده باشی، حتماً با محتوای کلی آن هم آشنا هستی.
- در جمله‌های همراه با تشبیه، مانند: خورشید درست مانند پرنده درخشانی است که در آسمان نشسته باشد.
- بعد از ادات استثنا (مگر)، مانند: من که حرفی نزده‌ام، مگر اینکه شما زده باشید.
- برای بیان لزوم یا صواب، مانند: هر نویسنده باید دایره واژگانی گسترده‌ای در ذهن داشته باشد.
- به جای فعل امر دوم شخص از مصدر «داشتن»، مانند: توجه داشته باشید که فردا تمامی ادارات تعطیل خواهد بود.
فعل ماضی التزامی منفی
برای منفی کردن فعل ماضی التزامی، باید «نـ» منفی‌ساز را پیش از صفت مفعولی قرار دهید. در ادامه، ساختار فعل ماضی التزامی منفی نشان داده است.
نـ + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بن مضارع «باش» + شناسه (ـَ م، ی، ـَ د، یم، ید، ـَ ند)
در جدول زیر، صرف مصدر «شنیدن» به عنوان فعل ماضی التزامی منفی نشان داده شده است.
| شخص و شمار | فعل ماضی التزامی از مصدر «شنیدن» | صورت منفی |
| اول شخص مفرد | شنیده باشم | نشنیده باشم |
| دوم شخص مفرد | شنیده باشی | نشنیده باشی |
| سوم شخص مفرد | شنیده باشد | نشنیده باشد |
| اول شخص جمع | شنیده باشیم | نشنیده باشیم |
| دوم شخص جمع | شنیده باشید | نشنیده باشید |
| سوم شخص جمع | شنیده باشند | نشنیده باشند |
مثال فعل ماضی التزامی منفی
در این بخش، مثالهای بیشتری از فعل ماضی التزامی منفی ارائه می‌شود.
- بعید نیست هنوز کسی از ماجرای سرقت باخبر نشده باشد.
- احتمالاً خیلی‌ها بازی فوتبال دیشب را ندیده باشند.
فعل ماضی التزامی مجهول
برای مجهول کردن فعل ماضی التزامی، از فعل کمکی «شدن» استفاده می‌شود. فعل ماضی التزامی مجهول با استفاده از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، صفت مفعولی از مصدر «شدن»، بن مضارع «باش» و شناسه ساخته می‌شود. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.
صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + صفت مفعولی «شده» + شناسه
در جدول زیر، مصدر «دیدن» به صورت ماضی التزامی معلوم و مجهول صرف شده است.
| شخص و شمار | ماضی التزامی معلوم | ماضی التزامی مجهول |
| اول شخص مفرد | دیده باشم | دیده شده باشم |
| دوم شخص مفرد | دیده باشی | دیده شده باشی |
| سوم شخص مفرد | دیده باشد | دیده شده باشد |
| اول شخص جمع | دیده باشیم | دیده شده باشیم |
| دوم شخص جمع | دیده باشید | دیده شده باشید |
| سوم شخص جمع | دیده باشند | دیده شده باشند |
نکته: برای منفی کردن فعل ماضی التزامی مجهول، باید «نـ» منفی‌ساز را به ابتدای صفت مفعولی «شده» اضافه کنید. مانند: دیده نشده باشم، دیده نشده باشی، دیده نشده باشد، دیده نشده باشیم، دیده نشده باشید، دیده نشده باشند.
برای آشنایی بیشتر با فعل ماضی التزامی مجهول و سایر انواع فعل ماضی در فارسی، مشاهده فیلم رایگان آموزشی فعل در فارسی فرادرس را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
مثال فعل ماضی التزامی مجهول
در این بخش، می‌توانید مثالهای بیشتری را از فعل ماضی التزامی مجهول مشاهده کنید.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی التزامی مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | گرفته شده باشم | صفت مفعولی + شده + باش + «ـَ م» |
| دوم شخص مفرد | بخشوده شده باشی | صفت مفعولی + شده + باش + «ی» |
| سوم شخص مفرد | خوانده شده باشد | صفت مفعولی + شده + باش + «ـَ د» |
| اول شخص جمع | سپرده شده باشیم | صفت مفعولی + شده + باش + «یم» |
| دوم شخص جمع | بُرده شده باشید | صفت مفعولی + شده + باش + «ید» |
| سوم شخص جمع | فروخته شده باشند | صفت مفعولی + شده + باش + «ـَ ند» |
فعل ماضی مستمر یا ملموس
فعل ماضی مستمر یا ملموس از پرکاربردترین انواع فعل ماضی در فارسی است که در حال وقوع بودن یا در شُرُف وقوع بودن یک رویداد را در زمان گذشته نشان می‌دهد. این فعل برخلاف بسیاری از انواع فعل فارسی، در متون کهن کاربرد نداشته و در دوران معاصر به وجود آمده است.
ساخت فعل ماضی مستمر
فعل ماضی مستمر از بن ماضی «داشتن»، شناسه، پیشوند «می»، بن ماضی فعل اصلی و شناسه تشکیل می‌شود. ساختار این فعل را در فرمول زیر میبینید.
بن ماضی «داشت» + شناسه + پیشوند «می» + بن ماضی فعل اصلی + شناسه
برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی مستمر به جدول زیر توجه کنید.
| شخص و شمار | فعل ماضی مستمر |
| اول شخص مفرد | داشتم می‌گفتم |
| دوم شخص مفرد | داشتی می‌گفتی |
| سوم شخص مفرد | داشت می‌گفت |
| اول شخص جمع | داشتیم می‌گفتیم |
| دوم شخص جمع | داشتید می‌گفتید |
| سوم شخص جمع | داشتند می‌گفتند |
به منظور یادگیری بهتر فعل ماضی مستمر، به نکته‌های زیر دقت کنید.
- در ساختار فعل ماضی مستمر، فعل مشتق از مصدر «داشتن»، نقش فعل کمکی را به عهده دارد.
- در ساختار فعل ماضی مستمر، هم فعل کمکی و هم فعل اصلی، هر دو صرف می‌شوند و با شناسه فعلی به کار می‌روند.
- ممکن است در ساختار فعل ماضی مستمر، بین فعل کمکی و اصلی، به اندازه چند کلمه فاصله باشد. این فاصله ساختار فعل ماضی مستمر را دچار مشکل نمی‌کند.
مثال فعل ماضی مستمر
آنچه در ادامه می‌خوانید، مثال‌هایی است که کاربرد فعل ماضی مستمر را به عنوان یکی از انواع فعل ماضی در فارسی نشان می‌دهند.
مثال ۱
«داشتم می‌رفتم» در مثال زیر به عنوان فعل ماضی مستمر به کار رفته است. این فعل از بن ماضی «داشت»، شناسه «ـَ م»، پیشوند «می»، بن ماضی «رفت» و شناسه «ـَ م» ساخته شده است.
دیروز بعدازظهر، داشتم از مدرسه به خانه می‌رفتم که دوست قدیمی‌ام را دیدم.
مثال ۲
کاربرد فعل ماضی مستمر «داشت می‌آمد» را در این مثال میبینید. بن ماضی «داشت»، شناسه ø، پیشوند «می»، بن ماضی «آمد» و شناسه ø، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.
صبح زود از پنجره دید که خورشید داشت کم‌کم بالا می‌آمد.
مثال ۳
در جمله زیر، فعل ماضی مستمر «داشتیم می‌دیدیم» به کار رفته است. این فعل با استفاده از بن ماضی «داشت»، شناسه «یم»، پیشوند «می»، بن ماضی «دید» و شناسه «یم» ساخته شده است.
همگی داشتیم بازی فوتبال را می‌دیدم که ناگهان برق رفت.
کاربرد فعل ماضی مستمر
کاربردهای فعل ماضی مستمر و مثالهای آنها در ادامه نشان داده شده است.
- اشاره به اتفاقی که در گذشته، در حال وقوع بوده است. مانند: هفته پیش داشتم چمدانم را برای مسافرت می‌بستم.
- اشاره به اتفاقی که در گذشته، در شرف وقوع بوده است. مانند: لیوان داشت از روی میز می‌افتاد که آن را گرفتم.
اگر بخواهید با کاربردهای این فعل در زبان فارسی بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم به فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس مراجعه کنید.
فعل ماضی مستمر منفی
فعل ماضی مستمر به صورت منفی درنمی‌آید و صورت منفی این فعل در زبان فارسی به کار نمی‌رود. در صورتی که بخواهید فعل ماضی مستمر را به صورت منفی به کار ببرید، باید از صورت ماضی استمراری منفی به جای آن استفاده کنید.
| شخص و شمار | فعل ماضی مستمر از مصدر «شنیدن» | صورت منفی (ماضی استمراری منفی) |
| اول شخص مفرد | داشتم می‌شنیدم | نمی‌شنیدم |
| دوم شخص مفرد | داشتی می‌شنیدی | نمی‌شنیدی |
| سوم شخص مفرد | داشت می‌شنید | نمی‌شنید |
| اول شخص جمع | داشتیم می‌شنیدیم | نمی‌شنیدیم |
| دوم شخص جمع | داشتید می‌شنیدید | نمی‌شنیدید |
| سوم شخص جمع | داشتند می‌شنیدند | نمی‌شنیدند |
فعل ماضی مستمر مجهول
فعل ماضی مستمر مجهول از بن ماضی «داشت»، شناسه، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، پیشوند «می»، بن ماضی مصدر «شدن» و شناسه تشکیل می‌شود. ساختار این فعل را در فرمول زیر مشاهده می‌کنید.
بن ماضی «داشت» + شناسه + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + پیشوند «می» + بن ماضی «شد» + شناسه
در ادامه، صرف مصدر «دیدن» را به صورت ماضی مستمر مجهول مشاهده می‌کنید.
| شخص و شمار | ماضی مستمر معلوم | ماضی مستمر مجهول |
| اول شخص مفرد | داشتم می‌دیدم | داشتم دیده می‌شدم |
| دوم شخص مفرد | داشتی می‌دیدی | داشتی دیده می‌شدی |
| سوم شخص مفرد | داشت می‌دید | داشت دیده می‌شد |
| اول شخص جمع | داشتیم می‌دیدیم | داشتیم دیده می‌شدیم |
| دوم شخص جمع | داشتید می‌دیدید | داشتید دیده می‌شدید |
| سوم شخص جمع | داشتند می‌دیدند | داشتند دیده می‌شدند |
نکته: فعل ماضی مستمر مجهول به صورت منفی درنمی‌آید. در صورتی که بخواهید این فعل را به صورت منفی درآورید، باید از ساخت ماضی استمراری مجهول منفی به جای آن استفاده کنید. مانند: دیده نمی‌شدم، دیده نمی‌شدی، دیده نمی‌شد، دیده نمی‌شدیم، دیده نمی‌شدید، دیده نمی‌شدند.
برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی مستمر و صورت مجهول آن، می‌توانید از فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس کمک بگیرید.
مثال فعل ماضی مستمر مجهول
در جدول زیر، نمونه‌هایی از فعل ماضی مستمر مجهول ارائه شده است.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی مستمر مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | داشتم گرفته می‌شدم | داشت + «ـَ م» + صفت مفعولی + می + شد + «ـَ م» |
| دوم شخص مفرد | داشتی بخشوده می‌شدی | داشت + ی + صفت مفعولی + می + شد + «ی» |
| سوم شخص مفرد | داشت خوانده می‌شد | داشت + «ø» + صفت مفعولی + می + شد + «ø» |
| اول شخص جمع | داشتیم سپرده می‌شدیم | داشت + «یم» + صفت مفعولی + می + شد + «یم» |
| دوم شخص جمع | داشتید بُرده می‌شدید | داشت + «ید» + صفت مفعولی + می + شد + «ید» |
| سوم شخص جمع | داشتند فروخته می‌شدند | داشت + «ـَ ند» + صفت مفعولی + می + شد + «ـَ ند» |
فعل ماضی مستمر نقلی
هرگاه گوینده یا نویسنده بخواهد از یک رخدادِ در حال وقوع یا در شرف وقوع، در زمان گذشته خبر بدهد و آن را به روش نقلی بیان کند، از فعل ماضی مستمر نقلی استفاده می‌کند. به عبارت دیگر، فعل ماضی مستمر نقلی، ویژگی‌های اصلی فعل ماضی نقلی و ماضی مستمر را به طور همزمان در خود دارد. برای آشنایی بیشتر با این فعل‌ها توصیه می‌کنیم فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس را تهیه و مشاهده کنید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه میبینید.
نکته: این فعل در دوره معاصر به وجود آمده و از فارسی محاوره به گونه نوشتاری فارسی راه پیدا کرده است.
ساخت فعل ماضی مستمر نقلی
فعل ماضی مستمر نقلی از صورت ماضی نقلی مصدر «داشتن»، پیشوند «می»، به همراه صورت ماضی نقلی فعل اصلی جمله ساخته می‌شود. فرمول زیر، ساختار این فعل را با جزئیات بیشتری نشان می‌دهد.
صفت مفعولی از مصدر «داشتن» + فعل کمکی + می + صفت مفعولی فعل اصلی + فعل کمکی
صرف فعل ماضی مستمر نقلی
در جدول زیر، مصدر «گفتن» به صورت ماضی مستمر نقلی صرف شده است.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی مستمر نقلی |
| اول شخص مفرد | داشتهام می‌گفته‌ام |
| دوم شخص مفرد | داشتهای می‌گفته‌ای |
| سوم شخص مفرد | داشته (است) می‌گفته (است) |
| اول شخص جمع | داشتهایم می‌گفته‌ایم |
| دوم شخص جمع | داشتهاید می‌گفته‌اید |
| سوم شخص جمع | داشته‌اند می‌گفته‌اند |
نکته: در ساختار سوم‌شخص ماضی نقلی مستمر، می‌توان فعل کمکی «است» را حذف کرد یا آن را به کار برد.
مثال فعل ماضی مستمر نقلی
برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی مستمر نقلی، به عنوان یکی از کم‌کاربردترین انواع فعل ماضی در فارسی، به مثالهای زیر توجه کنید.
مثال اول برای فعل ماضی مستمر نقلی
در این مثال، فعل ماضی مستمر نقلی «داشته می‌رفته» به کار رفته است. ساختار این فعل از صفت مفعولی (داشت + ه)، فعل کمکی «است»، پیشوند «می»، صفت مفعولی (رفت + ه) و فعل کمکی «است» تشکیل شده است. همان‌طور که میبینید، فعل کمکی «است» از ساختار این فعل، بدون قرینه لفظی، حذف شده است.
گویا داشته به خانه می‌رفته که در راه، تصادف کرده.
مثال دوم برای فعل ماضی مستمر نقلی
در این جمله نیز از فعل ماضی مستمر نقلی «داشته‌اند می‌چیده‌اند» استفاده شده است. صفت مفعولی (داشت + ه)، فعل کمکی «اند»، پیشوند «می»، صفت مفعولی (چید + ه) و فعل کمکی «اند»، ساختار این فعل را می‌سازند.
کل طول روز، داشته‌اند کتاب‌ها را در قفسه‌ها می‌چیده‌اند.
مثال سوم برای فعل ماضی مستمر نقلی
«داشته است می‌خریده است» در جمله زیر به عنوان فعل ماضی مستمر نقلی به کار رفته است. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (داشت + ه)، فعل کمکی «است»، پیشوند «می»، صفت مفعولی (خرید + ه) و فعل کمکی «است» ساخته شده است.
دوستم گفت که امروز صبح، داشته است وسایل مهمانی را می‌خریده است.
کاربرد فعل ماضی مستمر نقلی
فعل ماضی مستمر نقلی نسبت به سایر انواع فعل ماضی در فارسی، کاربرد چندانی دارد. از این فعل معمولاً در موارد زیر استفاده می‌شود:
- اشاره به رخدادی که در گذشته، در حال وقوع بوده است. مانند: داشته‌اند می‌رفته‌اند. (عمل رفتن در حال وقوع بوده است.)
- اشاره به رخدادی که در گذشته، در شرف وقوع بوده است. مانند: داشته‌اند می‌انداخته‌اند. (عمل انداختن در شرف وقوع بوده است.)
فعل ماضی مستمر نقلی، در حال وقوع بودن یا در شرف وقوع بودن یک رخداد را به طریقه نقلی نشان می‌دهد.
فعل ماضی مستمر نقلی منفی
فعل ماضی مستمر نقلی در زبان فارسی به صورت منفی به کار نمی‌رود. در صورتی که بخواهید این فعل را به حالت منفی درآورید، باید به جای آن از فعل ماضی نقلی مستمر استفاده کنید. این فعل از «نـ» منفی‌ساز، پیشوند «می»، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) و فعل کمکی ساخته می‌شود. ساختار فعل ماضی نقلی مستمر را در ادامه میبینید.
نـ + می + صفت مفعولی فعل اصلی + فعل کمکی (ام، ای، است، ایم، اید، اند)
صرف مصدر «شنیدن» را به صورت ماضی نقلی مستمر منفی، در ادامه میبینید.
| شخص و شمار | فعل ماضی مستمر نقلی از مصدر «شنیدن» | صورت منفی (ماضی نقلی مستمر منفی) |
| اول شخص مفرد | داشتهام میشنیدهام | نمیشنیدهام |
| دوم شخص مفرد | داشتهای میشنیدهای | نمیشنیدهای |
| سوم شخص مفرد | داشته (است) می‌شنیده (است) | نمی‌شنیده (است) |
| اول شخص جمع | داشتهایم میشنیدهایم | نمیشنیدهایم |
| دوم شخص جمع | داشتهاید میشنیدهاید | نمیشنیدهاید |
| سوم شخص جمع | داشته‌اند میشنیدهاند | نمیشنیدهاند |
فعل ماضی مستمر نقلی مجهول
فعل ماضی مستمر نقلی مجهول از صفت مفعولی (داشت + ه)، فعل کمکی، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، پیشوند «می»، صفت مفعولی از مصدر «شدن» و فعل کمکی تشکیل می‌شود. برای یادگیری ساختار این فعل، به فرمول زیر توجه کنید.
صفت مفعولی (داشت + ه) + فعل کمکی + صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + می + صفت مفعولی «شده» + فعل کمکی
برای یادگیری بهتر این فعل، به جدول زیر دقت کنید.
| شخص و شمار | ماضی مستمر نقلی معلوم | ماضی مستمر نقلی مجهول |
| اول شخص مفرد | داشتهام میدیدهام | داشتهام دیده می‌شده‌ام |
| دوم شخص مفرد | داشتهای میدیدهای | داشتهای دیده می‌شده‌ای |
| سوم شخص مفرد | داشته (است) می‌دیده (است) | داشته (است) دیده می‌شده (است) |
| اول شخص جمع | داشتهایم میدیدهایم | داشتهایم دیده میشدهایم |
| دوم شخص جمع | داشتهاید میدیدهاید | داشتهاید دیده می‌شده‌اید |
| سوم شخص جمع | داشته‌اند می‌دیده‌اند | داشته‌اند دیده می‌شده‌اند |
نکته: فعل ماضی مستمر نقلی مجهول به صورت منفی درنمی‌آید. در صورتی که بخواهید این فعل را به حالت منفی درآورید، باید از ساختار فعل ماضی نقلی مستمر منفی به جای آن استفاده کنید. مانند: دیده نمی‌شده‌ام، دیده نمی‌شده‌ای، دیده نمی‌شده است، دیده نمیشدهایم، دیده نمی‌شده‌اید، دیده نمی‌شده‌اند.
مثال فعل ماضی مستمر نقلی مجهول
برای آموختن مثالهای بیشتری از فعل ماضی مستمر نقلی مجهول، به جدول زیر توجه کنید.
| شخص و شمار | مثال فعل ماضی مستمر مجهول | ساختار فعل |
| اول شخص مفرد | داشتهام گرفته می‌شده‌ام | داشته + «ام» + صفت مفعولی + می + شده + «ام» |
| دوم شخص مفرد | داشتهای بخشوده می‌شده‌ای | داشته + «ای» + صفت مفعولی + می + شده + «ای» |
| سوم شخص مفرد | داشته (است) خوانده می‌شده (است) | داشته + «است» + صفت مفعولی + می + شده + «است» |
| اول شخص جمع | داشتهایم سپرده میشدهایم | داشته + «ایم» + صفت مفعولی + می + شده + «ایم» |
| دوم شخص جمع | داشتهاید بُرده می‌شده‌اید | داشته + «اید» + صفت مفعولی + می + شده + «اید» |
| سوم شخص جمع | داشته‌اند فروخته می‌شده‌اند | داشته + «اند» + صفت مفعولی + می + شده + «اند» |
وجه انواع فعل ماضی در فارسی
جمله‌های فارسی به لحاظ میزان قطعیت یا تردید، یکسان نیستند. برخی از جملات با تردید بیان می‌شوند اما برخی دیگر از قطعیت برخوردارند. برخی دیگر نیز وقوع یک رخداد را به صورت امری نشان می‌دهند. به عنصری که میزان قطعیت یا عدم قطعیت جمله‌ها را نشان می‌دهد، وجه گفته می‌شود. وجه در زبان فارسی به سه دسته تقسیم می‌شود:
- وجه اخباری: در جمله‌هایی با وجه اخباری، گوینده یا نویسنده، مفهوم جمله را با قطعیت بیان می‌کند.
- وجه التزامی: هر گاه وقوع یک فعل با شک و تردید یا تمنا، آرزو، شرط و... بیان شود، وجه جمله از نوع التزامی است.
- وجه امری: وجه امری به جملاتی اختصاص دارد که وقوع فعل در آنها به صورت امر یا درخواست بیان شده باشد.
توجه داشته باشید که فعل ماضی التزامی معمولاً در جمله‌هایی به کار می‌رود که دارای وجه التزامی باشند. سایر انواع فعل ماضی در فارسی، یعنی فعلهای ماضی ساده، ماضی نقلی، ماضی استمراری، ماضی نقلی مستمر، ماضی بعید، ماضی ابعد، ماضی مستمر و ماضی مستمر نقلی نیز اغلب در جمله‌هایی استفاده می‌شوند که دارای وجه اخباری باشند.
تشخیص انواع فعل ماضی در فارسی
قطعاً با مطالعه بخش‌های قبلی این مطلب متوجه شده‌اید که زبان فارسی فعلهای متنوعی دارد. در عین حال، همین فعلهای متنوع ممکن است در برخی مواقع، جایگزین یکدیگر شوند. به طور مثال، ممکن است فعل ماضی ساده به جای فعل آینده به کار برود یا نقش فعل زمان حال را در جمله به عهده بگیرد. در این شرایط، حتی اگر ساختار تمامی انواع فعل ماضی در فارسی را به طور کامل بشناسید، باز هم ممکن است در تشخیص این فعل از سایر فعل‌ها دچار مشکل شوید.
برای حل این مشکل پیشنهاد می‌کنیم علاوه بر فعلهای ماضی، به سراغ سایر فعلهای فارسی نیز بروید و سعی کنید با ساختار و کاربرد آنها نیز تاحدودی آشنا شوید. به این منظور، می‌توانید از فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید.
برای دسترسی به سایر آموزش‌های حوزه ادبیات هم می‌توانید به مجموعه فیلم آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.
سؤالات متداول
در این بخش، به برخی از سؤالات متداول در مورد انواع فعل ماضی در فارسی اشاره شده و به آنها پاسخ داده می‌شود.
چه فعل‌هایی را می‌توان به صورت ماضی درآورد؟
به طور کلی، تمام انواع فعل فارسی، اعم از ساده، مرکب و پیشوندی را می‌توان به صورت ماضی صرف کرد. با این حال، برخی از فعل‌ها، مانند «است» یا فعلهای مشتق از مصدر «هستن» به صورت ماضی درنمی‌آیند.
فعل ماضی نقلی مستمر چه تفاوتی با فعل ماضی مستمر نقلی دارد؟
فعل ماضی نقلی مستمر، در واقع ترکیبی است از فعل ماضی نقلی و ماضی استمراری اما فعل ماضی مستمر نقلی، از ترکیب مشخصه‌های فعلهای ماضی نقلی و ماضی مستمر به وجود آمده است. نکته دیگر اینکه در ساختار ماضی نقلی مستمر از شناسه‌های فعلی استفاده می‌شود اما برای صرف فعلهای ماضی مستمر نقلی از فعلهای کمکی استفاده می‌شود.
در چه صورتی فعل ماضی مستمر نشان‌دهنده در حال وقوع بودن یک رویداد است؟
اگر فعل مورد نظر از نوع فعلهای تداومی باشد، هنگامی که به صورت ماضی مستمر درمی‌آید، در حال وقوع بودن یک رویداد را در زمان گذشته نشان می‌دهد. فعلهای تداومی، فعل‌هایی هستند که در طول یک بازه زمانی چند ثانیه‌ای یا چند ساعتی رخ می‌دهند. مانند: «شنیدن»، «گفتن»، «خواندن» و... .
در چه صورتی فعل ماضی مستمر نشان‌دهنده در شرف وقوع بودن یک رویداد است؟
اگر فعل مورد نظر از نوع فعلهای لحظه‌ای باشد، هنگامی که به صورت ماضی مستمر درمی‌آید، در شرف وقوع بودن یک رویداد را نشان می‌دهد. فعلهای لحظه‌ای، فعل‌هایی هستند که در یک لحظه رخ می‌دهند و وقوع آنها مستلزم صرف یک بازه زمانی نیست. مانند: «افتادن»، «انداختن» و... .
تمرین انواع فعل ماضی در فارسی
به کمک تمرین‌هایی که در این بخش ارائه شده است، می‌توانید سطح یادگیری خود را در رابطه با انواع فعل ماضی در فارسی بسنجید. آزمونی که در این بخش، در اختیارتان قرار می‌گیرد، شامل ده سؤال است.
برای پاسخگویی به این آزمون، ابتدا صورت سؤال را بخوانید. سپس گزینه مورد نظرتان را علامت بزنید. برای اینکه گزینه درست را مشاهده کنید، کافی‌ست روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید. بعد از پاسخگویی به همه سؤالات، برای دیدن امتیازهای خود، لازم است روی گزینه «دریافت نتیجه آزمون» کلیک نمایید.
۱- فعلهای کدام گزینه به ترتیب از نوع ماضی التزامی، ماضی مستمر، ماضی نقلی و ماضی ابعد هستند؟
بشنود - داشتند می‌شنیدند - شنیده‌ایم - شنیده بودم
شنیده باشی - داشتند می‌شنیدند - شنیده‌ایم - شنیده بودهام
شنیده باشی - دارند می‌شنوند - شنیده‌ایم - شنیده بودهام
شنیده بودم - داشتند می‌شنیدند - شنیدم - شنیده بودهام
۲- در کدام گزینه، ساختار فعل به درستی نشان داده شده است؟
ساخته شده باشند ← صفت مفعولی + صفت مفعولی + بن مضارع + شناسه
ندیده بودیم ← صفت مفعولی + فعل کمکی + شناسه
داشتند می‌گفته‌اند ← فعل کمکی + شناسه + می + صفت مفعولی + شناسه
خریده بوده‌ای ← بن ماضی + صفت مفعولی + فعل کمکی
۳- وجه جمله‌های زیر را مشخص کنید.
صبح زود، رفتگرها داشتند خیابان را جارو می‌زدند.
شاید امروز صبح باران باریده باشد.
اخباری - امری
التزامی - اخباری
اخباری - التزامی
التزامی - امری
۴- در کدام گزینه از فعلهای دوم شخص جمع ماضی بعید مجهول و سوم شخص جمع ماضی ابعد منفی استفاده شده است؟
شناخته شده بودید - گرفته نشده بوده‌اند
شناخته شده بودند - گرفته شده بوده‌اند
شناخته نشده بودید - گرفته نشده بودید
شناخته شده بوده‌اید - گرفته نشده بوده‌اند
۵- کدام گزینه وقوع یک اتفاق را در زمان گذشته، به طور مطلق و بدون معنای استمرار و التزام نشان می‌دهد؟
بعید نیست همه درخت‌های کهنسال این منطقه را بریده باشند.
قصد دارند همه درخت‌های کهنسال این منطقه را ببرند.
می‌خواهند همه درخت‌های کهنسال این منطقه را ببرند.
متأسفانه، همه درخت‌های کهنسال این منطقه را بریدند.
۶- فعلهای کدام گزینه مطابق با فرمول‌های زیر ساخته شده‌اند؟
صفت مفعولی + صفت مفعولی + فعل کمکی
صفت مفعولی + فعل کمکی + می + صفت مفعولی + فعل کمکی
سپرده‌اند - می‌دیده‌اند
سپرده بوده‌اند - داشته‌اند می‌دیده‌اند
سپرده بوده‌اند - داشتند می‌دیدند
داشته‌اند می‌سپرده‌اند - داشته‌اند می‌دیده‌اند
۷- در همه گزینه‌ها، نوع فعل به درستی نشان داده شده است، به جز...
خواسته‌‌اند: ماضی نقلی
خواسته می‌شدند: ماضی استمراری مجهول
داشته‌اند می‌خواسته‌اند: ماضی مستمر
خواسته باشند: ماضی التزامی
۸- در کدام گزینه، مصدر «سپردن» به صورت ماضی التزامی مجهول منفی، ماضی نقلی مستمر و ماضی نقلی مجهول صرف شده است؟
خوانده نشده باشد - نشسته‌اند - پرسیده‌اند
خوانده نشده باشد - داشته‌اند می‌نشسته‌اند - پرسیده شده است
خوانده شده باشد - می‌نشسته‌اند - پرسیده است
خوانده نشده باشد - می‌نشسته‌اند - پرسیده شده است
۹- نوع فعلهای متن زیر، به ترتیب عبارتند از...
داشتم از مدرسه برمی‌گشتم که در مسیر، با یک پرنده زخمی مواجه شدم. یکی از بال‌های پرنده شکسته شده بود. انگار که به جسم محکمی برخورد کرده باشد. من هم برای مراقبت از پرنده، او را برداشتم و به خانه بردم.
ماضی ساده - ماضی ساده - ماضی نقلی - ماضی بعید - ماضی ساده - ماضی ساده
ماضی مستمر- ماضی ساده - ماضی التزامی - ماضی التزامی - ماضی ساده - ماضی ساده
ماضی مستمر - ماضی ساده - ماضی بعید - ماضی التزامی - ماضی ساده - ماضی ساده
ماضی استمراری - ماضی ساده - ماضی بعید - ماضی التزامی - ماضی نقلی - ماضی ساده
۱۰- کدام فعل در فارسی به صورت منفی به کار نمی‌رود؟
می‌رفته‌اند
داشتند می‌رفتند
می‌رفتند
رفته بوده‌اند
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس، تمامی انواع فعل ماضی در فارسی را معرفی کرده و ساختار آنها را بررسی کردیم. همچنین صورت منفی و مجهول هر کدام از فعلهای ماضی، همراه با مثالهای متنوع آموزش داده شدند. کاربرد فعلهای ماضی و روش تشخیص آنها در جمله، موضوعات دیگری هستند که در همین مطلب به آنها پرداخته شده است. در پایان نیز، برخی از سؤالات متداول در رابطه با انواع فعل ماضی ارائه شده و آزمونی برای تمرین بیشتر در اختیارتان قرار گرفته است.
