فرادرسمنادا چیست؟ – توضیح به زبان ساده با مثال و تمرین
وقتی فردی یا چیزی را مورد خطاب قرار می‌دهیم یعنی آن فرد یا شیء، منادا است. این منادا می‌تواند با حروف ندایی چون «یا» و «ای» در قبل از خود یا نشانه «ا» در بعدش بیاید یا هیچ حرف یا نشانه ندایی با آن همراه نشود. نشانه‌های ندا و منادا با هم تشکیل یک شبه جمله می‌دهند و به‌طور معمول بعد از آن‌ها علامت تعجب می‌آید. برای مثال در شبه جمله «پروردگارا!»، «پروردگار» منادا و «ا» انتهایی، نشانه یا حرف ندا است. اما اگر اسمی بدون حرف ندا بیاید ولی گوینده، آن را مورد خطاب قرار بدهد، آن اسم نیز منادا است. برای مثال در جمله «سارا! آن کتاب را به من بده.» کلمه سارا بدون اینکه همراه با حرف ندا بیاید، منادا است زیرا مورد خطاب قرار گرفته است. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های بسیاری یاد می‌گیریم که منادا چیست، حروف ندا چه حروفی هستند، کاربرد منادا چیست و در انتها سؤالات چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها یادگیری خود را بسنجید.
منادا چیست؟
منادا اسم یا صفتی است که بعد یا قبل از نشانه‌های ندا (مانند «ای»، «یا» و «الف») یا بدون آن‌ها می‌آید و کاربردش صدا زدن یا مورد خطاب قرار دادن فرد یا شیء است. برای مثال در شبه جمله «ای مادر!» نقش دستوری اسم «مادر»، منادا و نقش دستوری «ای»، حرف یا نشانه ندا است. قبل از اینکه به سراغ بررسی مثال‌های منادا برویم، پیشنهاد میکنیم برای یادگیری نکات بیشتر از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس که لینک آن را در کادر پایین آورده‌ایم، استفاده کنید.
منادا نقشی مستقل است و نقش دیگری نمی‌گیرد اما چون نوعی اسم است، می‌تواند نشانه‌های اسم مانند نشانه جمع یا اضافه‌های اسم مانند مضاف الیه و برخی صفت‌ها را بگیرد. برای مثال در عبارت «ای مادر مهربانم» به منادا که «مادر» است، هم صفت (مهربان) و هم مضاف الیه (ضمیر -َ م) اضافه کرده‌ایم. در مثال‌های جدول بخش بعدی با انواع بیشتری از منادا آشنا می‌شویم.
مثال منادا
در جدول پایین چند نمونه از حالت‌های مختلف منادا را با مثال، مقایسه میکنیم.
| منادا و حرف ندا | مثال |
| ای + منادا | ای آسمان! بر ما ببار. |
| یا + منادا | یا حسین! |
| منادا + ا | خدایا! ما جز تو یاوری نداریم. |
| منادا (به‌تنهایی) | سیاوش! از آتش بگذر. |
نکته: مانند مثال «خدایا» در جدول بالا، وقتی منادای ما با مصوت «ا» تمام می‌شود و می‌خواهیم بعد از آن، حرف ندای «الف» بیاوریم، بین منادا و «الف»، یک «ی» میانجی می‌گذاریم.
یادگیری منادا در فارسی دهم
منادا یکی از نقشهای دستوری اسم است و مانند هر نقش دستوری دیگری که اسم‌های فارسی دارند، دارای قواعد خاص است. اسم‌ها در زبان فارسی نقشهای زیادی مانند نقش مفعول، قید فعل، متمم و... می‌گیرند که یادگیری درست هرکدامشان نیازمند یادگیری دیگر نقش‌ها و حتی دیگر مباحثی چون فعل است. به علت همین ارتباط مباحث مختلف ادبیات به یکدیگر، در این بخش برخی از فیلم‌ها و مجموعه فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها علاوه بر یادگیری آسان، از آموزشی کامل برخوردار شوید.
- فیلم آموزش رایگان مفعول در زبان فارسی فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف الیه در زبان فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
برای دسترسی به آموزش‌های بیشتر، پیشنهاد میکنیم به صفحه مجموعه آموزش ادبیات متوسطه فرادرس مراجعه کنید که لینک آن را در ادامه آورده‌ایم:
کاربرد منادا در زبان فارسی
حالا که دانستیم منادا چیست، بیایید با کاربردش نیز آشنا شویم. در زبان فارسی از منادا استفاده میکنیم تا فرد، افراد، شیء یا اشیایی را مورد خطاب قرار دهیم یا صدایشان کنیم. همانطور که در بخش‌های قبلی گفتیم مناداها به عنوان اسم، می‌توانند اضافه‌هایی مانند مضاف الیه را بگیرند که برای یادگیری و شناخت درست این مبحث، لینک فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف الیه فارسی فرادرس را در کادر زیر آورده‌ایم.
در مثال های زیر، هم با انواع منادا در اشعار و متون فارسی آشنا می‌شویم و هم منظور از مخاطب قرار دادن منادا را بهتر درک میکنیم.
مثال ۱
در بیت زیر، شاعر کلمه «دل» را مخاطب خود قرار می‌دهد و از او می‌پرسد که چکونه «همسایه عشق» شده است.
خورشید سما بسوزد از سایه عشق
پس چون شده‌ای دلا تو همسایه عشق
(سنایی)
مثال ۲
در بیت زیر نیز، شاعر «دوست» را مخاطب حرف خود می‌داند و به او توصیه می‌کند که اگر من ناخوش هستم تو خوش باش.
می‌شود ناخوش عالم به خوشی‌های تو خوش
من اگر ناخوشم ای دوست، ترا خوش باشد
(صائب تبریزی)
مثال ۳
در مثال زیر، گوینده خدا را مخاطب قرار داده و از او خواهش می‌کند که حال برادرانش را خوب و نیک کند.
یا رب تو برادران مرا نیک گردان.
(هجویری)
نکته: در این جمله از فعلی امر استفاده شده و در موارد بسیاری در یک عبارت، هم منادا داریم و هم فعل امر یا نهی زیرا هم در منادا و هم در فعل امر باید کسی یا چیزی را مورد خطاب قرار بدهیم. البته الزامی برای بودن منادا در کنار فعل امر یا بودن فعل امر بعد از یک منادا وجود ندارد.
مثال ۴
در بیت زیر، شاعر اسم «حافظ» را مورد خطاب قرار داده و با آوردن فعل امر «بخوان» به مخاطب خود (حافظ)، امر می‌کند که غزلهای جدایی (فراق) را بخواند.
وصال دوستان روزی ما نیست
بخوان حافظ غزلهای فراقی
(حافظ)
مثال ۵
در فارسی نوشتاری و گفتاری، گاهی به‌جای حروف و نشانه‌های ندایی که تاکنون گفتیم از نشانه‌های دیگری چون حروف عربی (مانند «اَلا»، «ایها» و...) یا کلمه‌های دیگری مثل «هِی»، «های» و... استفاده می‌شود. مانند دو مثال زیر که در اولی هم از «الا» و هم از «ای» برای مخطاب قرار دادن «آهو» استفاده شده است. در مثال دوم نیز در یک متن فارسی، ندای «ایها» و منادای «الشیخ» آورده شده است.
اَلا اِی آهویِ وَحشی، کجایی
مرا با توست چندین آشنایی
(حافظ)
گفتند: «ایّها الشّیخ، دعا کن تا آن جمله را خدای -عزَّ و جلَّ- غرق کند
تا شومی ایشان از خلق منقطع شود.»
(هجویری)
منادا در شمارش جمله ها
از آنجایی که منادا (با حرف ندا و بدون آن) در زبان فارسی یک شبه جمله به حساب می‌آید، برای شمارش جمله‌های یک عبارت، باید منادا و حرف ندایش را یک جمله حساب کنیم. زیرا منادا در واقع معنای یک جمله کامل را به ما منتقل می‌کند. در واقع همانطور که هر فعل را یک جمله حساب میکنیم، باید هر منادا را نیز یک جمله حساب کنیم. پیش از بررسی مثال‌های بیشتر منادا، پیشنهاد میکنیم که برای یادگیری درست مبحث فعل، از فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس که لینکش را در کادر پایین آورده‌ایم، استفاده کنید.
در مثال‌های زیر، شمارش جمله‌هایی که منادا دارند را با مثال بررسی میکنیم و یاد می‌گیریم.
مثال ۱
در جمله زیر دو فعل «بگیر» و «ببر» را داریم که می‌شود دو جمله و یک منادای «مادر» نیز داریم. بنابراین در این جمله در مجموع، سه جمله داریم.
ای مادر مهربانم! دستم را بگیر و مرا به دنیای خودت ببر.
مثال ۲
در مصرع اول بیت زیر، یکبار کلمه «ایران» و یکبار کلمه «مرز» منادا شده‌اند پس در این مصرع دو جمله داریم. در مصرع دوم نیز یک منادا داریم زیرا معنای این مصرع چنین است که «ای چیزی که خاکت سرچشمه هنر است.» بنابراین در این مصرع نیز یک جمله داریم و تعداد جمله‌های این بیت، سه تا است.
ای ایران ای مرز پر گهر
ای خاکت سرچشمه هنر
(حسین گل‌گلاب)
مثال ۳
در مصرع اول بیت زیر یک منادا (دلا) و دو فعل «دار» و «افشان» را داریم. در مصرع دوم نیز، دو فعل «آمد» و «خواهم» وجود دارند و تعداد کل جمله‌های این بیت، پنج است. توجه کنید که کلمه «دارم» در مصرع دوم، فعل نیست بلکه بخشی از صفت اسم «ماه» است و معنای آن، چنین است: «ماهِ کلاه‌دارِ من»
دلا سر بر زمین دار و کُله بر آسمان افشان
که آن ماه کُله دارم چنان آمد که من خواهم
(خاقانی)
با مطالعه مطلب زیر از مجله فرادرس می‌توانید با انواع شبه جمله و قواعد دستوری آن‌ها آشنا شوید.
نمونه سؤال ندا و منادا
حالا که یاد گرفتیم منادا چیست، می‌توانید با پاسخ دادن به پرسش‌های چهارگزینه‌ای زیر، بررسی کنید که چه‌قدر با مبحث منادا آشنا شده‌اید. برای این کار، کافی است که روی گزینه‌ای که فکر می‌کنید درست است، بزنید و سپس روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید تا گزینه درست را ببینید. هر پاسخ درست یک امتیاز دارد و در پایان پاسخ‌دهی، می‌توانید با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را ببینید.
۱. در کدام گزینه منادا نداریم؟
ای خوب‌تر از خوب!
غَما تا کی در دلم می‌مانی؟
دوست بیا تا برویم.
دست از سرم بردار!
۲. در کدام گزینه منادا داریم؟
دلت خوش باد.
تو! بیا اینجا!
تو در دلم خانه کردی.
دست هایت را به مادر نشان بده!
۳. کدام جمله نادرست است؟
حرف ندا می‌تواند قبل یا بعد از منادا بیاید.
صفت‌ها نیز مانند اسم‌ها می‌توانند منادا باشند.
منادا نقش دستوری اصلی نیست و اسمی که منادا باشد می‌تواند نقش دیگری بگیرد.
در جمله‌شماری، هر منادا را یک جمله می‌دانیم.
۴. تعداد مناداهای موجود در کدام گزینه نادرست نوشته شده است؟
ای خاک مهربان و غمگینم! : ۲ منادا
«دیدی ای دل که غم عشق دگربار چه کرد» (حافظ) : ۱ منادا
دلم! در درد خود بسوز: ۱ منادا
«غم عشقش ده و عشقش ده و بسیارش ده» (مولانا) : ۰ منادا
در این گزینه یک منادا (خاک) داریم و کلمه «غمگینم»، مانند «مهربان» صفتی دیگر برای همان یک منادا است.
۵. در کدام گزینه یک منادا هم نداریم؟
بیچاره! بختت سیاه است.
«دوست آن دانم که گیرد دست دوست» (سعدی)
دوستان! به فریادم رسید.
ای آسمان و ای زمین مرا یاری کنید.
۶. کدام گزینه درست است؟
منادا نمی‌تواند اسمی با نشانه جمع باشد.
اگر منادا بدون حرف ندا بیاید، دیگر منادا نیست و نقش دیگری می‌گیرد.
در عبارت «ای یار! بیا تا جهان رنگ دیگری گیرد.» دو جمله داریم.
در جمله «تو رفتی و دل ما را شکستی.»، منادا نداریم.
۷. در این بیت از مسعود سعد، چند منادا داریم؟
«ای عشق جگرسوز سخت زخمی
وی صبر گلوگیر تیز گازی»
یک منادا
دو منادا
در این بیت منادا نداریم.
سه منادا
«وی صبر» یعنی «و ای صبر»
۸. تعداد جمله‌های این بیت از فردوسی در کدام گزینه درست آمده است؟
«الا ای خریدار مغز سخن
دلت برگسل زین سرای کهن»
دو جمله
سه جمله
چهار جمله
یک جمله
۹. در جایی که منادا داریم، برای شمارش تعداد جمله‌ها باید چه کنیم؟
هر حرف ندا را یک شبه جمله و هر منادا را یک جمله بدانیم.
هر منادا (با حرف ندا یا بدون آن) را یک شبه جمله بدانیم.
هر منادا را یک جمله در نظر بگیریم.
گزینه ۲ و ۳
۱۰. منادای کدام گزینه نادرست تشخیص داده شده‌است؟
یارا به دیدارم بیا: یارا
ای من از این مردم دور بمان: این مردم
رب! مرا ثابت قدم کن: رب
یا اباالفضل! پسرم را نجات بده: اباالفضل
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد گرفتیم که منادا چیست، حروف ندا چه حروفی هستند، منادا چه کاربردی دارد و در جمله‌شماری باید آن را جمله حساب کنیم یا خیر. در انتها نیز سؤالات چهارگزینه‌ای طرح کردیم تا بتوانید میزان یادگیری خود را بسنجید.
