آزمایش خون | روش خواندن، انواع و علائم اختصاری

انجام آزمایش خون یکی از مهم‌ترین راه‌های بررسی سلامت بدن و پیشگیری و درمان به موقع انواع بیماری‌ها و ناهنجاری‌ها است. انجام این آزمایش در دوره‌های معین می‌تواند شما را از تغییرات در وضعیت سلامت بدنتان مطلع کند و به شما اجازه پیشگیری از ابتلا به بسیاری از اختلالات را می‌دهد.

آزمایش خون چیست؟

آزمایش خون در واقع بررسی پروفایل خونی فرد است. این آزمایش در آزمایشگاه‌های مجهز و تخصصی با استفاده از نمونه‌های خونی تهیه شده از افراد انجام می‌گیرد. در این آزمایش عوامل بسیاری مورد بررسی قرار می‌گیرند. با بررسی نشانگر‌های خونی مختلف، می‌توان به بررسی عملکرد اندام‌های مختلف بدن مانند کبد، کلیه، تیروئید و قلب پرداخت.

همچنین با آزمایش خون می‌توان به وجود بسیاری از عوامل عفونی و اختلالات ژنتیکی پی برد. در حالت کلی با انجام آزمایش خون وضعیت سلامت بدن مورد بررسی قرار می‌گیرد.

پس از انجام آزمایش خون و بررسی آن توسط آزمایشگاه، نتایج طی چند روز به بیمار ارائه می‌شود. گزارش آزمایش خون و تفسیر آن برای فرد بسیار اهمیت دارد. در این گزارش از علائم و نشانه‌های اختصاری و تخصصی برای عوامل و فاکتورهای خونی استفاده می‌شود که پزشک قادر است آن‌ها را تفسیر کند. در این مطلب، سعی می‌کنیم به زبانی ساده به معرفی هر یک از این فاکتورهای خونی و تفسیر آن‌ها در گزارش‌های آزمایش خون بپردازیم، همچنین چگونگی شرایط آزمایش‌های مختلف خونی و تعداد دفعات انجام آن‌ها در یک دوره مشخص مورد بحث قرار می‌گیرد.

فاصله زمانی انجام آزمایش‌های خونی روتین

در صورتی که فرد مشکل و بیماری خاصی نداشته باشد، پزشک معمولا توصیه می‌کند که یک بار در سال یک آزمایش خون کلی برای بررسی وضعیت سلامتی انجام شود. اما گاهی که فرد دچار بیماری‌های متابولیکی خاصی نظیر دیابت است، در فاصله زمانی کوتاه‌تری به عنوان مثال، هر ۶ ماه یک بار باید تست خون صورت گیرد تا قند خون فرد همیشه در حال کنترل باشد و پزشک بتواند از هر گونه تغییر در وضعیت بیماری اطلاع یابد.

دلایل بسیاری وجود دارد که فرد ملزم به انجام تست خون در زمانی کوتاه‌تر از حالت روتین می‌شود:

• زمانی که فرد تغییر محسوسی در وضعیت سلامتی خود حس کند. به عنوان مثال، فرد دچار درد ناگهانی، افزایش وزن یا خستگی غیر عادی شود.
• هنگامی که فرد تصمیم به رژیم غذایی خاص می‌گیرد. برای داشتن برنامه غذایی دقیق لازم است فرد از میزان برخی از فاکتورهای خونی بدن خود مطلع باشد. به عنوان مثال، میزان کلسترول LDL و HDL، تری‌گلیسرید می‌تواند برای برنامه‌ریزی دقیق رژیم غذایی موثر باشد.
• زمانی که فرد بخواهد خطرات احتمالی ابتلا به یک عارضه یا بیماری را در بدن خود کاهش دهد. آزمایش خون منظم می‌تواند کوچک‌ترین علائم خطر بیماری‌های مختلف را به صورت زودهنگام مشخص کرده و فرد را برای جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کند. بسیاری از بیماری‌های مربوط به قلب، ریه و کلیه‌ها با آزمایش خون ساده قابل شناسایی است.

انواع آزمایش‌های خون روتین

برخی از فاکتورهای خونی هستند که در هر بار چکاپ بیمار مورد بررسی قرار می‌گیرند. از این دسته می توان به مورد زیر اشاره کرد:

• آزمایش کامل سلول‌های خونی (Complete Blood Count) یا (CBC)
• آزمایش بیوشیمی خون
• آزمایش تیروئید
• آزمایش عناصر معدنی مانند آهن

از سوی دیگر برخی از آزمایش‌ها هستند که به صورت روتین انجام نمی‌شوند و با توصیه پزشک و در شرایط خاص انجام می‌گیرند:

• بررسی آنزیم‌هایی که شناساگر برخی از اختلالات و بیماری‌ها هستند. به عنوان مثال، برخی آنزیم‌ها در بیماری‌های کبدی، سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی و عروقی شاخصی برای شناسایی بیماری هستند.
• بیماری‌های آمیزشی (Sexually Transmitted Disease) یا (STD)

چرا برخی از آزمایش‌های خون نیاز به ناشتا بودن دارند؟

هر چیزی که می‌خوریم و می‌نوشیم شامل ویتامین، پروتئین و دیگر مواد مغذی است که می‌تواند سطح این ترکیبات را در خون به مدت چند ساعت افزایش دهند. ناشتا بودن به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت به ما اطمینان می‌دهد که این مواد مغذی از خون پاک شده و نتایج آزمایش خون قابل اعتماد است. برخی از تست‌های خون که نیاز به ناشتا بودن دارند، شامل موارد زیر است:

• آزمایش کلسترول
• آزمایش قند خون
• آزمایش عملکرد کبد
• آزمایش عملکرد کلیه‌ها
• آزمایش بیوشیمی خون
• تست گلوکوز

نتیجه هر آزمایش خون چقدر طول می‌کشد؟

هر آزمایش خون بسته به این که چه فاکتورهایی را مورد بررسی قرار می‌دهد، زمان متفاوتی برای حصول به نتیجه لازم دارد. در زیر برخی از زمان‌های پاسخ دهی به انواعی از آزمایش‌های روتین آمده است:

• آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون: ۲۴ ساعت
• پنل متابولیک پایه: 24 ساعت
• پنل متابولیک جامع: 24-72 ساعت
• آزمایش لیپید‌های خون: 24 ساعت

این زمان با توجه به آزمایش و تجهیزات و روش‌های آزمایشگاهی، می‌تواند متفاوت باشد.

10 آزمایش مهم خون

برای این که به طور دقیق‌تری با جزئیات آزمایش‌های خونی و فاکتورهای مورد بررسی در آن‌ها آشنا شویم، در این جا به معرفی ۱۰ آزمایش خونی مهم می‌پردازیم که به طور روتین در اکثر افراد و شرایط مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرند.

آزمایش کامل سلول‌های خونی CBC

آزمایش CBC یک آزمایش معمول برای شمارش کامل سلول‌های خون است که میزان 10 مولفه مختلف در سلول‌های اصلی موجود در خون را بررسی می‌کند: گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها

اجزای مهم اندازه‌گیری شده توسط این آزمایش شامل شمارش گلبول‌های قرمز، هموگلوبین و هماتوکریت است. اگر علاقه‌مند هستید بدانید هماتوکریت چیست مراجعهبه پست هماتوکریت چیست؟ | نحوه آزمایش، اندازه گیری، اختلالات و درمان را به شما پیشنهاد می‌کنیم که برای مطالعه آن می‌توانید + اینجا کلیک کنید.

سطوح غیرطبیعی این مؤلفه‌ها ممکن است، نشان دهنده موارد زیر باشد:

• کمبود ویتامین‌های غذایی مانند ویتامین B-6 یا B-12
• کمبود آهن
• مشکلات مغز استخوان
• التهاب بافتی
• عفونت
• مشکلات قلب
• سرطان

در ادامه به معرفی مختصری از هر یک از اجزای آزمایش CBC و نحوه نامگذاری آن‌ها در نتایج آزمایش می‌پردازیم و مولفه‌های فرعی این آزمایش را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.

گلبول‌های سفید (WBC)

گلبول‌های سفید که به عنوان لکوسیت‌ها نیز شناخته می‌شوند، یکی از اجزای اصلی سیستم ایمنی بدن به شمار می‌آیند. تعداد بالای گلبول‌های سفید خون می‌تواند وجود عفونت را در بدن نشان دهد، در حالی که تعداد کم آن حاکی از وجود بیماری‌های خود ایمنی یا تضعیف سیستم ایمنی مانند ایدز، لوپوس و سایر عارضه‌هایی از این قبیل است.

شمارش افتراقی گلبول‌های سفید

آزمایشگاه پنج گونه اصلی از انواع گلبول‌های سفید و نسبت آن‌ها با یکدیگر را مورد آزمایش قرار می‌دهد. اگر مؤلفه‌ها از تعادل خارج شوند، این می‌تواند نشان دهنده عفونت و همچنین انواع دیگری از ناهنجارهایی باشد که سلامت بدن را به خطر می‌اندازد. نسبت‌های سالم برای هر یک از انواع گلبول‌های سفید به صورت زیر است:

• نوتروفیل‌ها: 40 تا 60 درصد
• لنفوسیت‌ها: 20 تا 40 درصد
• مونوسیت‌ها: 2 تا 8 درصد
• ائوزینوفیل‌ها: 1 تا 4 درصد
• بازوفیل‌ها: 0.5 تا 1 درصد

اگر درصد این گلبول‌های سفید از حالت طبیعی خارج شود هر یک نشان‌دهنده شرایط ناسالم بدن است. در زیر به برخی از دلایل کاهش یا افزایش این گلبو‌ل‌های سفید اشاره می‌شود:

• نوتروفیل‌ها: افزایش تعداد نوتروفیل‌ها در خون نشان از عفونت‌های باکتریایی و کاهش آن دلیلی بر عفونت‌های ویروسی در بدن است.
• لنفوسیت‌ها: افزایش لنفوسیت‌ها بیشتر به دلیل عفونت‌های ویروسی، باکتریایی و بیماری‌هایی مانند آبله مرغان و سرخک است. کاهش این گلبول‌ها عفونت‌های فعال در بدن را ایجاد می‌کند.
• مونوسیت‌ها: افزایش مونوسیت‌ها به دلیل عفونت‌های باکتریایی و انگلی است و گاهی این افزایش به دلیل مشکلات کلیوی و مجاری ادراری و همچنین ناهنجاری‌های پروستات در مردان اتفاق می‌افتد. افزایش کورتیکواستروئیدها مانند کورتیزول و برخی از هورمون‌های جنسی در بدن باعث کاهش مونوسیت‌ها می‌شوند.
• ائوزینوفیل‌ها: این سلول‌ها در واکنش‌های آلرژیک و التهابی بدن مانند حساسیت‌های غذایی و و آسم افزایش می‌یابند.
• بازوفیل‌ها: این گلبول‌های سفید در عفونت‌های بیماری‌هایی نظیر سرخک و آبله مرغان و همچنین در عفونت‌های انگلی و تروما افزایش می‌یابند.

گلبول‌های قرمز (RBC)

گلبول‌های قرمز، اکسیژن را به بافت‌های مختلف بدن منتقل می‌کنند و این کار، نقش گلبول‌های قرمز را برای بدن بسیار حیاتی می‌سازد. در شمارش گلبول‌های قرمز، اگر نتایج تعدادی بالاتر یا پایین‌تر از حد طبیعی را نشان دهد، از وجود مشکلاتی در سلامتی فرد خبر می‌دهد.

 هماتوکریت (Hct)

هماتوکریت شاخصی برای تعیین میزان درصد گلبول‌های قرمز به کل حجم خون است. از این شاخص برای بررسی میزان کم خونی استفاده می‌شود. هر چه این درصد کمتر از حالت طبیعی باشد، وجود کم خونی در بدن را نشان می‌دهد.

تست هموگلوبین (Hgb)

هموگلوبین پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن ارسال می‌کند. تعداد هموگلوبین در خون شاخص دیگری از تشخیص میزان کم خونی در بدن است.

آزمون اندازه‌ گیری حجم متوسط گلبول‌های قرمز (MCV)

با استفاده از این آزمایش، حجم متوسط گلبول‌های قرمز یا فضایی از خون که توسط گلبول‌های قرمز پر شده است را نشان می‌دهد. نتایج خارج از محدوده طبیعی می‌تواند نشانه ای از کم خونی یا سندرم خستگی مزمن و سایر ناهنجاری‌های مرتبط باشد.

میانگین مقدار هموگلوبین در هر گلبول قرمز بدن (MCH)

آزمایشگاه میانگین مقدار هموگلوبین موجود در هر گلبول قرمز را بررسی می‌کند. مقادیر بالای هموگلوبین در هر گلبول قرمز یک علامت احتمالی کم خونی و سطح پایین آن نشانه احتمالی سوء تغذیه است.

میزان توزیع گلبول‌های قرمز (RDW یا RCDW)

برای بدست آوردن میزان و چگونگی توزیع گلبول‌های قرمز این بررسی را انجام می‌دهند. میزان خارج از محدوده طبیعی نشان دهنده شرایطی مانند کم خونی، سوء تغذیه و بیماری‌های کبد است.

تعداد پلاکت‌ها

پلاکت‌ها سلول‌های کوچکی هستند که به لخته شدن خون کمک می‌کنند. این آزمایش میزان پلاکت‌های موجود در خون را اندازه گیری می‌کند. اگر آزمایش، تعداد پلاکت‌ها را بیش از میزان طبیعی آن‌ها مشخص کند، می‌تواند نشانگر مشکلاتی مانند کم خونی، سرطان یا عفونت در بدن باشد. در حالی که تعداد کم پلاکت‌ها می‌تواند از بهبود زخم‌ها جلوگیری کنند و منجر به خونریزی‌های شدید در بدن شوند.

متوسط حجم پلاکت (MPV)

در این آزمایش حجم پلاکت‌ها در خون مورد بررسی قرار می‌گیرد. حجم کم پلاکت‌ها می‌تواند باعث اختلالاتی در خونریزی شود، در حالی که حجم بالای آن‌ها خطر حمله قلبی یا سکته مغزی در فرد را افزایش می‌دهد.

پنل متابولیک پایه

پانل متابولیک پایه (Basic Metabolic Panel) یا (BMP) مجموعه آزمایش‌هایی است که به صورت روتین برای بررسی سطح برخی از ترکیبات خاص در خون انجام می‌گیرد. از این ترکیبات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کلسیم
• گلوکز
• سدیم
• پتاسیم
• کلرید
• فسفر
• نیتروژن اوره خون (BUN)
• کراتینین
• دی‌اکسید کربن

برای انجام این آزمایش فرد به ملزم است به مدت ۸ تا ۱۴ ساعت ناشتا باشد.

جدول زیر نتایج طبیعی موارد بالا را مشخص می‌کند.

نتایج غیر طبیعی ممکن است، نشان دهنده بیماری‌های کلیه، دیابت یا عدم تعادل هورمونی باشد. برای تایید هر کدام از نتایج پزشک نیاز به انجام آزمایش‌های تکمیلی دارد.

تست کلسیم

این آزمایش میزان کلسیم خون را اندازه گیری می‌کند. اگر آزمایش سطح پایینی از کلسیم را مشخص کند، می‌تواند نشان دهنده احتمال وجود سرطان،‌ هایپرپاراتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید، سل و ... در بدن فرد باشد. در حالی که مقادیر زیاد کلسیم می‌تواند شرایطی از جمله سوء تغذیه، راشیتیسم و هیپوپاراتیروئیدیسم یا کم کاری تیروئید را نشان دهد.

آزمایش قند خون ناشتا

آزمایش قند خون در حالت ناشتا در گزارش‌های آزمایش به صورت FBS یا (Fasting ‌Blood Sugar Test) نمایش داده می شود. قند خون به راحتی در اثر مصرف مواد غذایی یا نوشیدنی‌ها افزایش می‌یابد. بنابراین آزمایش قند خون ناشتا پس از حداقل هشت ساعت ناشتا بودن قابل انجام است. نتایج غیر طبیعی نشان دهنده دیابت یا سایر ناهنجاری‌های متابولیک است.

در بیماران دیابتی برای بررسی میزان گلوکوز خون در دراز مدت (دو تا سه ماه) از هموگلوبین گیلیکوزیله استفاده می‌شود. به این هموگلوبین HbA1c نیز می‌گویند. در این حالت هموگلوبین با پیوند شیمیایی به مولکول‌های قند متصل می‌شود. این فاکتور شاخص مناسبی برای کنترل و بررسی روند پیشرفت بیماری دیابت است.  در نتایج آزمایش خون هموگلوبین گلیکوزیله شده به صورت درصد بیان می‌شود که هر درصد میزان مشخصی از قند خون را نشان می‌دهد. از فاکتور A1C برای تعیین احتمال بروز عوارض جانبی دیابت مانند ناراحتی‌های قلبی، کلیوی و بیماری‌های چشم استفاده می‌شود.

تست سدیم

سدیم ماده معدنی است که به تحریکات عصبی و انقباضات عضلات و همچنین متعادل کردن میزان آب در بدن کمک می‌کند. اختلال در میزان سدیم نشانه احتمالی کم آبی، اختلالات غده آدرنال، کورتیکواستروئیدها و کلیه یا کبد است.

تست پتاسیم

پتاسیم به ارتباط بین اعصاب و ماهیچه‌ها کمک می‌کند، عملکرد قلب را تنظیم کرده و تحرکات ماهیچه‌ای را در حالت پایدار نگه می‌دارد. ترکیبات دیورتیک‌ (ترکیباتی برای افزایش ادرار) می‌توانند باعث کاهش سطح پتاسیم در خون شوند.

تست کلرید

این آزمایش میزان کلرید بدن را اندازه گیری می‌کند. افزایش سطح کلرید می‌تواند نشان دهنده کمبود آب بدن و همچنین اختلالات کلیوی و اختلال عملکرد غده آدرنال باشد.

تست فسفر

آزمایشگاه میزان فسفر موجود در خون را آزمایش می‌کند. سطح بالای فسفر می‌تواند مشکلات کلیوی و غدد پاراتیروئید را نشان دهد و همچنین ممکن است نشانه سوء تغذیه یا سوء مصرف الکل باشد.

آزمایش نیتروژن اوره خون (BUN)

این آزمایش میزان نیتروژن موجود در خون را اندازه گیری می‌کند. مقادیر زیاد اوره در خون می‌تواند در اثر آسیب کلیوی ایجاد شود، در حالی که سطح پایین آن ممکن است، نشانه سوء تغذیه یا آسیب شدید کبدی باشد.

آزمایش کراتینین

کراتینین یک مولکول شیمیایی دفعی در بدن است که برای ایجاد انرژی در ماهیچه‌ها اهمیت دارد. افزایش سطح کراتینین می‌تواند نشانه اختلال عملکرد کلیه باشد.

دی‌اکسید کربن

میزان دی‌اکسید کربن موجود در خون برای بررسی اختلالات تنفسی مورد آزمایش قرار می‌گیرد. میزان کمتر یا بیشتر از حد طبیعی دی‌اکسید کربن نشانه‌ای از اختلال در عملکرد ریه و کلیه‌ها است.

پانل متابولیک جامع

در یک آزمایش پانل متابولیک جامع (Complete Metabolic Panel) یا (CMP)  تمام اندازه‌گیری‌های یک آزمایش پانل متابولیک پایه  انجام می‌گیرد و علاوه بر آن سایر آنزیم‌ها و پروتئین‌های مهم خونی و ترکیبات موثر در بررسی عملکرد اندام‌های مختلف بدن نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. در زیر به برخی از این ترکیبات اشاره می‌شود.

• آلبومین (Albumin)
• پروتئین کل (Total Protein)
• آلکالین فسفاتاز  (ALP)
• آلانین آمینوترانسفراز (ALT)
• آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)
• بیلی روبین (Bilirubin)

آلبومین

آلبومین پروتئینی است که توسط کبد تولید می‌شود. از طریق این آزمایش می‌توان حجم آن را در خون اندازه گیری کرد. سطح غیر طبیعی آلبومین می‌تواند در اثر مشکلات کبدی یا کلیوی ایجاد شود.

آلانین آمینوترانسفراز 

آلانین آمینوترانسفراز آنزیمی‌است که بیشتر توسط سلول‌های کبدی تولید می‌شود. مقادیر زیاد آن می‌تواند نشانه‌ای از آسیب کبد باشد.

تست پروتئین کل

برای تعیین میزان پروتئین کل، آزمایشگاه نسبت دو نوع پروتئین را مورد آزمایش قرار می‌دهد: آلبومین و گلوبولین

سطح پایین پروتئین کل می‌تواند شرایط مختلفی از جمله اختلالات کبدی، مشکلات کلیوی و سوء تغذیه را نشان دهد. این در حالی است که مقادیر زیاد پروتئین کل نشانه التهاب، عفونت یا اختلال در عملکرد مغز استخوان است.

آلکالین فسفاتاز

آلکالین فسفاتاز آنزیمی‌ است که به طور معمول در سلول‌های کبدی و استخوانی تولید می‌شود. نتایج خارج از میزان طبیعی آن می‌تواند آسیب کبدی و مشکلات استخوانی مانند راشیستیسم یا تومور استخوانی را نشان دهد.

آمینوترانسفراز آسپارتات

آسپارتات آمینوترانسفراز آنزیمی‌ است که معمولاً در گلبول‌های قرمز خون و بافت‌های عضلانی و همچنین قلب، لوزالمعده، کبد و کلیه‌ها یافت می‌شود. این آزمایش میزان این آنزیم را در بدن اندازه گیری می‌کند. میزان بالاتر آنزیم از محدوده سالم، شرایط مختلفی از جمله برخی از انواع سرطان‌ها و همچنین آسیب‌های کبدی، قلبی یا کلیوی را نشان می‌دهد.

بیلی روبین

بیلی روبین برای بررسی اختلال عملکرد کلیه و کبد و در تشخیص شرایطی مانند زردی نوزاد، کم خونی و بیماری‌های کبدی مورد آزمایش قرار می‌گیرد.

پانل لیپید

پانل لیپیدها شامل آزمایش‌های مختلفی هستند که برای اندازه گیری انواع مختلف تری‌گلیسیریدها (چربی‌ها) و کلسترول موجود در خون استفاده می‌شوند. این آزمایش میزان دو نوع کلسترول را بررسی می‌کند:

• لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا کلسترول خوب
• لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) یا کلسترول بد

HDL: این کلسترول چربی‌های موجود در خون را جمع‌آوری کرده و به کبد منتقل می‌کند و بدن را از خطر تجمع و رسوب چربی‌ها در سطح رگ‌ها حفظ می‌کند.

LDL: این کلسترول برای این به کلسترول بد معروف است که می‌تواند باعث ایجاد پلاک در رگ‌ها شود و احتمال خطر بیماری قلبی را افزایش دهد.

برای انجام آزمایش پانل لیپیدی باید حداقل ۸ ساعت ناشتا باشید. در جدول زیر دامنه‌های طبیعی و سالم کلسترول‌ها و تری‌گلیسرید در خون مشخص شده است. سطح طبیعی این ترکیبات نیز می‌تواند با توجه به سن متفاوت باشد.

انواع آزمایش‌هایی که به عنوان آزمایش پانل لیپیدی انجام می‌شود، به شرح زیر است:

کلسترول کل

این تست سطح کلی کلسترول LDL و HDL در خون را اندازه گیری می‌کند.

تری گلیسیرید

آزمایش تری گلیسیریدها، در واقع اندازه‌گیری میزان چربی موجود در خون است. افزایش یا کاهش تری گلیسریدها عامل خطر احتمالی بیماری‌های قلبی است.

کلسترول HDL

کلسترول HDL، همچنین به عنوان لیپوپروتئین با چگالی بالا شناخته می‌شود و در محافظت رگ‌ها در برابر بیماری‌های قلبی موثر است. سطح پایین این کلسترول می‌تواند خطر بروز مشکلات قلبی را افزایش دهد.

کلسترول LDL

کلسترول LDL، همچنین به عنوان لیپوپروتئین با چگالی کم شناخته می‌شود. افزایش میزان این کلسترول در خون احتمال خطر گرفتگی رگ‌ها و سکته قلبی را افزایش می‌دهد.

کلسترول تام به HDL

محاسبه این نسبت می‌تواند به تعیین خطر ابتلا به بیماری قلبی فرد کمک کند. این کار با تقسیم میزان کلسترول HDL به کلسترول کلی خون انجام می‌شود. مقادیر زیاد این نسبت یک شاخص احتمالی برای مشکلات قلبی است.

پانل تیروئید

پانل تیروئید یا آزمایش عملکرد تیروئید، بررسی می‌کند که تیروئید چگونه هورمون‌های تیروئیدی را تولید می‌کند و واکنش آن نسبت به هورمون‌های موثر بر تیروئید به چه صورت است.

• تری‌یدوتیرونین (T3): در کنار هورمون T4، این هورمون ضربان قلب و دمای بدن را تنظیم می‌کند.
• جذب رزین (T3 (RU: این  فاکتور چگونگی اتصال پروتئینی به نام گلوبولین (اتصال دهنده تیروکسین) را اندازه گیری می‌کند.
• تیروکسین (T4): این هورمون همراه با هورمون T3، در تنظیم متابولیسم و نحوه رشد بدن نقش دارد.
• هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH): این هورمون به تنظیم سطح هورمون‌های آزاد شده از تیروئید کمک می‌کند.

تیروئید، غده‌ای است که در پایه گردن در جلوی نای و حنجره و پشت غضروف سیب آدم قرار دارد. غده تیروئید به تنظیم عملکردهای بدن مانند خلق و خوی، سطح انرژی و سوخت و ساز آن کمک می‌کند.

در اینجا نتایج عادی یک آزمایش تیروئید آورده شده است:

سطح غیرطبیعی این هورمون‌ها می‌تواند بسیاری از شرایط مانند سطح پایین پروتئین، اختلالات رشدی وابسته به تیروئید و سطح غیر طبیعی تستوسترون یا استروژن را نشان دهد.

نشانگرهای آنزیمی

آنزیم‌ها پروتئین‌هایی هستند که به بدن کمک می‌کنند تا فرآیندهای شیمیایی خاصی مانند تجزیه مواد غذایی و لخته شدن خون را انجام دهد. آن‌ها در سراسر بدن برای بسیاری از کارکردهای حیاتی استفاده می‌شوند. سطح غیر طبیعی آنزیم‌ها در خون می‌تواند نشان دهنده بسیاری از مشکلات و خطرات ابتلا به بیماری‌های مختلف باشد.

آنزیم‌های رایجی که مورد آزمایش قرار می‌گیرند عبارتند از:

• کراتین فسفوکیناز - ۱ (CPK-1): این آنزیم در ریه‌ها و مغز یافت می‌شود. مقادیر زیاد کراتین فسفو کیناز - ۱ می‌تواند نشانگر آسیب‌های مغزی یا وجود برخی از انواع سرطان باشد.
• کراتین فسفو کیناز - ۲ یا (CK-MB): این آنزیم‌ در قلب وجود دارد. کراتین فسفو کیناز - ۲ اغلب پس از حمله قلبی یا سایر آسیب‌های قلبی ( در حدود چند ساعت تا دو یا سه روز) در خون افزایش می‌یابد، به همین دلیل از این آنزیم به عنوان نشانه‌ای برای اطمینان از حمله قلبی استفاده می‌شود.

• کراتین فسفو کیناز - ۳ (CPK-3): این آنزیم‌ نیز در قلب وجود دارد و اغلب در شرایطی مانند التهاب عضلات، جراحات یا ورزش شدید افزایش می‌یابند.
• تروپونین (Troponin): تروپونین یک آنزیم قلبی است و در صورت وجود در خون و افزایش میزان آن می‌توان تشخیص داد که بدن با مشکلات قلبی مواجه است.

در اینجا دامنه‌های طبیعی میزان این آنزیم‌ها در خون آورده شده است:

آزمایش‌های بیماری‌های مقاربتی

بسیاری از بیماری‌های مقاربتی (STD) با استفاده از نمونه خون قابل تشخیص هستند. این آزمایشات اغلب برای تشخیص دقیق‌تر با نمونه‌های ادرار یا نمونه برداری از بافت آلوده همراه می‌شوند.

STD‌های زیر را می‌توان با آزمایش خون تشخیص داد:

• کلامیدیا (Chlamydia)
• سوزاک (Gonorrhea)
• تبخال (Herpes)
• اچ آی وی یا ایدز (HIV)
• سیفیلیس (Syphilis)

آزمایش خون همیشه درست پس ورود عفونت به بدن نمی‌تواند بیماری را تشخیص دهد. به عنوان مثال، در مورد ویروس HIV ممکن است حداقل یک ماه پس از ابتلا به ویروس، آزمایش خون انجام شود تا وجود عفونت قابل تشخیص باشد.

پانل انعقادی خون

آزمایش‌های بررسی فاکتورهای انعقادی خون، در واقع میزان لخته شدن و زمان لازم برای لخته شدن را اندازه‌گیری می‌کنند. دو آزمایش مختلف برای این منظور انجام می‌شود:

• آزمایش زمان پروترومبین (Prothrombin Time) یا (PT)

• آزمایش فعالیت فیبرینوژن (Fibrinogen Activity Test)

لخته شدن یک فرایند حیاتی است که به بدن کمک می‌کند، خونریزی بعد از برش یا زخم را متوقف کند. اما وجود لخته در رگ یا شریان می‌تواند کشنده باشد و جریان خون به مغز، قلب یا ریه‌ را مسدود کرده و باعث حمله قلبی یا سکته مغزی می‌شود.

نتایج آزمایش انعقاد خون با توجه به وضعیت سلامتی فرد و شرایط و میزان عوامل موثر بر لخته شدن می‌تواند متفاوت باشد. از نتایج آزمایش فاکتورهای انعقادی خون می‌توان برای تشخیص بیماری‌های زیر استفاده کرد:

• لوسمی‌میلوئید حاد (Acute Myeloid Leukemia)
• خونریزی بیش از حد (هموفیلی) (Hemophilia)
• ترومبوز (Thrombosis)
• مشکلات کبد
• کمبود ویتامین K

آزمایش سولفات دی هیدرو اپی آندرسترون (Sulfate-DHEA)

هورمون سولفات دی هیدرو اپی آندرسترون (De-Hydro-Epi-Androsterone) از غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود. این هورمون در واقع یک هورمون مردانه ضعیف است که در مردان و زنان تولید می‌شود. برای بررسی عملکرد غده فوق کلیوی آزمایش میزان هورمون Sulfate-DHEA انجام می‌گیرد.

در مردان، هورمون DHEA سبب بروز صفات ثانویه جنسی مانند رشد موهای بدن می‌شود، بنابراین سطح پایین این هورمون در مردان غیر طبیعی به شمار می‌آید. در زنان، سطوح بالا این هورمون موجب بروز صفاتی می‌شود که در حالت طبیعی در مردان وجود دارد (مانند افزایش موهای زائد)، بنابراین در زنان سطح پایین این هورمون طبیعی محسوب می‌شود.

سطح پایین این هورمون در مردان کمبود DHEA نام دارد که می‌تواند ناشی از مشکلات زیر باشد:

• دیابت نوع 2
• بیماری‌های کلیوی
• بی اشتهایی عصبی
• ایدز

سطح بالای هورمون سولفات دی هیدرو اپی آندرسترون در مردان یا زنان به دلایل زیر اتفاق می افتد:

• سرطان یا تومور در غدد آدرنال
• شروع زودرس بلوغ ناشی از هایپرپلازی مادرزادی آدرنال
• رشد غیر طبیعی تناسلی
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (در زنان)

 تست پروتئین واکنشی C

پروتئین واکنشی سی (C-Reactive Protein) یا (CRP) در هنگام التهاب بافت‌های بدن توسط کبد ساخته می‌شود. سطح CRP بالا نشان دهنده التهاب در بدن است که دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد:

• التهاب شریان
• عفونت
• بیماری التهابی روده (IBD)
• بیماری قلبی
• روماتیسم مفصلی
• لوپوس
• سرطان

هرچه سطح نتایج این پروتئین بالاتر باشد، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی در فرد افزایش می‌یابد:

• میزان پروتئین واکنشی سی < 1 میلی گرم در لیتر: کم خطر
• میزان پروتئین واکنشی سی 1-2 میلی گرم در لیتر: خطر متوسط
• میزان پروتئین واکنشی سی > 3 میلی گرم در لیتر: پرخطر
• میزان پروتئین واکنشی سی > 10 میلی گرم در لیتر: خطر بسیار بالایی دارد، در این شرایط برای تشخیص میزان بالای التهاب در بدن باید آزمایش‌های بیشتری انجام شود.

آزمایش سرعت رسوب گلبول قرمز

این آزمایش (Erythrocyte  Sedimentation Rate) یا (ERS) برای اندازه‌گیری زمان رسوب و ته نشین شدن گلبول‌های قرمز خون که با فاکتور ضد انعقاد خون ترکیب شده‌اند، در یک لوله باریک آزمایشگاه انجام می‌گیرد. هر چه این رسوب گذاری با سرعت بیشتری انجام شود، نشان دهنده این است که بدن دچار عفونت و التهاب شده است. سرعت ته نشینی گلبول‌های قرمز بر حسب میلی‌متر در ساعت اندازه‌گیری می‌شود.

از ERS اغلب برای تشخیص بیماری‌های مرتبط با التهاب مانند موارد زیر استفاده می‌شود:

• آرتریت یا التهاب مفاصل
• اندو کاردیت یا التهاب درون شامه قلب
• بیماری کرون یا التهاب روده
• آرتریت گیجگاهی یا التهاب سرخرگی
• پلی‎میالژی روماتیکا (خود ایمنی)

آزمایش سرعت رسوب گذاری گلبول های قرمز خون در کنار سایر آزمایش‌های خون، می‌تواند برای تشخیص عفونت در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آزمایش ژنتیک و غربالگری

این آزمایش شامل خون‌گیری و استخراج DNA از خون است. DNA استخراج شده سپس با استفاده از تکنیک‌های مختلف جهت بررسی جهش‌های ژنتیکی و ژن‌های مسئول بیماری‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد. ناهنجاری‌های ژنتیکی که از طریق این آزمایش می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرند، شامل موارد زیر است:

• هموفیلی: این بیماری باعث اختلال در مکانیسم لخته شدن خون در بدن می‌شود. این اختلال از نوع اختلال جنسی وابسته به X  مغلوب است و از طریق مادر به پسران منتقل می‌شود. اکثرا دختران هموفیلی که ژن معیوب خود را از مادر ناقل و پدر هموفیلی دریافت کرده‌اند، در سن بلوغ می‌میرند.
• سیستیک فایبروسیس (Cystic Fibrosis): این بیماری در اثر سخت و چسبنده شدن موکوس در بخش‌هایی از بدن به خصوص بافت ریوی ایجاد می‌شود. اختلال سیستیک فابیروسیس از نوع اختلال اتوزومی مغلوب بوده و ژن مسئول این بیماری بر روی کروموزوم ۷ قرار دارد.
• آتروفی عضلانی نخاعی (Spinal Muscular Atrophy): این بیماری از نوع اتوزوم مغلوب بوده و در آن عضلات و نورون‌های حرکتی تحلیل می‌روند. ژن مسئول ایجاد این بیماری بر روی کروموزوم ۵ قرار گرفته است.

• کم خونی داسی شکل (Sickle Cell Anemia): این اختلال ژنتیکی موجب ایجاد هموگلوبین معیوب و داسی شکل می‌شود که در کنار هم تجمع یافته و  باعث اختلال در جریان خون شده و نمی‌توانند از مویرگ‌ها عبور کنند. جهش در کروموزوم شماره ۱۱ باعث بروز این بیماری می‌شود.

• بیماری کلیه پلی کیستیک (Polycystic Kidney Disease): این بیماری یک بیماری مادرزادی است که در آن کلیه فرد دچار کیست‌های متعدد می‌شود. این اختلال ژنتیکی در دو نوع اتوزومی غالب و مغلوب وجود دارد. کلیه پلی کیستیک در طی جهش بر روی کروموزوم‌های شماره ۴ و ۱۶ اتفاق می‌افتد.

آزمایش‌های ژنتیکی خون همچنین در تشخیص ژن‌هایی که احتمال خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها را افزایش می‌دهند نیز موثر است. برای مثال، اگر خواهر یا برادر فردی دچار یک ناهنجاری ژنتیکی در دوران سالمندی خود شوند، مانند بیماری هانتینگتون، با آزمایش خون ژنتیکی می توان بررسی کرد که آیا خود فرد نیز دارای ژن این بیماری هست و خطر ابتلا به این بیماری او را تهدید می‌کند یا خیر.

روش کار آزمایش خون چیست؟

آزمایش خون معمولاً در آزمایشگاه یا مطب پزشک انجام می‌شود و چند دقیقه بیشتر برای انجام آن زمان لازم نیست. برای انجام آزمایش خون، یک پرستار یا تکنسین این کار را انجام دهد:

• ناحیه ای از دست که از رگ‌های آن قرار است خون گرفته شود، باید با الکل تمیز و ضد عفونی شود.
• یک باند لاستیکی را به بالای ناحیه خون گیری می‌بنند تا به بهتر دیده شدن رگ‌های دست کمک کند.
• یک سوزن متصل به یک لوله را به آرامی‌ درون رگ قرار داده و خون گیری انجام می‌شود.
• پس از دریافت میزان خون مورد نیاز برای آزمایش، سوزن را از روی پوست برداشته و باند لاستیکی را از روی بازوی باز می‌کنند
• محل خون گیری را با یک باند یا پنبه تمیز کرد و پانسمان می‌کنند.

به طور کلی انجام آزمایش خون به صورت منظم برای بررسی وضعیت سلامت بدن بسیار اهمیت دارد. آزمایش خون روتین بهترین روش برای پیشگیری و یا تشخیص زود هنگام بیماری‌ها و در نتیجه درمان یا کنترل آن‌ها است.

اگر مطلب بالا برای شما مفید بود، آموزش‌های زیر به شما پیشنهاد می‌شود:

• مجموعه آموزش‌های علوم پزشکی
• آموزش میکروبیولوژی پزشکی (میکروب شناسی)
• مجموعه آموزش‌های زیست‌شناسی
• گروه خونی چیست؟ -- به زبان ساده
• نوار قلب چیست؟ -- به زبان ساده
• تفسیر نوار قلب -- به زبان ساده