فرادرسآرایه پارادوکس چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین
پارادوکس یا متناقض‌نما یکی از آرایه‌های معنوی ادبیات فارسی است و به این معناست که شاعر یا نویسنده دو کلمه یا دو مفهوم متناقض را در کنار هم به کار ببرد. به صورتی که کنار هم آمدن آن مفاهیم در دنیای واقعی غیرممکن باشد اما در عین حال، موجب زیبایی ادبی و هنری شود. به‌عنوان مثال در بیت «گفتن اندر زبان چو در نامد / اینت گویایِ بی‌زبان که منم»، ترکیب «گویای بی‌زبان» دارای آرایه پارادوکس یا متناقض‌نما است. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، به‌طور دقیق توضیح می‌دهیم که آرایه پارادوکس چیست و چه تفاوتی با آرایه تضاد دارد.
در بخش‌های بعدی این مطلب، انواع پارادوکس را معرفی کرده و هر کدام را با مثال بررسی میکنیم. سپس روش‌هایی را برای شناخت این آرایه ادبی آموزش می‌دهیم. در نهایت، تمرین‌هایی را برای یادگیری بهتر این مبحث به مخاطبان ارائه میکنیم.
آرایه پارادوکس چیست؟
پارادوکس (Paradox) یا متناقض‌نما یکی از صنایع ادبی معنوی به شمار میرود و هنگامی به وجود می‌آید که شاعر یا نویسنده در کلام خود، دو واژه متناقض را در کنار هم و در ارتباط با هم به کار ببرد. نتیجه‌ای که از جمع این کلمه‌های متناقض حاصل میشود، معمولاً در دنیا واقعی وجود ندارد.
با مشاهده فیلم آموزش رایگان آرایه‌های ادبی در فارسی فرادرس، نه‌تنها می‌آموزید که آرایه پارادوکس چیست، بلکه کاربرد آن را نیز به‌خوبی یاد می‌گیرید. لینک این فیلم آموزشی رایگان را در ادامه مشاهده می‌کنید.
برخی از متناقض‌نماها را می‌توان با توجیه‌های عرفانی، مذهبی و...، امکان‌پذیر جلوه داد. پارادوکس اگرچه در جهان خارج معمولاً امکان‌پذیر نیست اما موجب زیبایی و خیال‌انگیزی آثار ادبی میشود.
برای اینکه پارادوکس و کاربرد آن را بهتر یاد بگیرید، مثالی از این آرایه را در کادر زیر نشان داده‌ایم.
مولوی در بیت زیر، دو کلمه «ظاهر» (آشکار) و «نهان» (پنهان) را در کنار هم و به صورت یک ترکیب به کار برده است. به عبارت دیگر، شاعر معتقد است که در عین ظاهر و آشکار بودن، نهان و پنهان نیز هست. می‌دانیم که چنین حالتی در واقعیت وجود ندارد.
تمامی پدیده‌های دنیا یا آشکار هستند یا پنهان. نمی‌‌شود چیزی دو صفت آشکار و پنهان را با هم داشته باشد. البته اگر از دیدگاه عرفانی به این موضوع نگاه کنیم، احتمالاً قابل توجیه خواهد بود.
«ظاهرِ نهان» در بیت زیر دارای آرایه پارادوکس است و موجب زیبایی و خیال‌انگیزی این بیت شده است.
بانگ آمد چه می‌دوی؟! بنگر
در چنین ظاهرِ نهان که منم
(مولوی)
انواع آرایه پارادوکس
در بخش قبلی آموختید که آرایه پارادوکس چیست و چگونه موجب زیبایی‌آفرینی در کلام میشود. در این بخش، به سراغ انواع آرایه پارادوکس می‌رویم و آن‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم.
به کمک فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ فرادرس نیز می‌توانید آرایه پارادوکس را به‌طور کامل یاد بگیرید. برای دسترسی به این فیلم آموزشی، روی لینک زیر کلیک کنید.
آرایه پارادوکس صورت‌های متنوعی دارد. در بخش پیش رو، به برخی از رایج‌ترین انواع آن اشاره میکنیم.
ترکیب وصفی یا اضافی
در بسیاری از پارادوکس‌ها، دو کلمه متناقض در قالب یک ترکیب وصفی یا ترکیب اضافی به کار می‌روند و بین آن‌ها از کسره اضافه «ـِ» استفاده میشود. در جدول زیر، ساختار این نوع از پارادوکس‌ها را با مثال مشخص کرده‌ایم.
| انواع پارادوکس | ساختار | مثال |
| ترکیب وصفی | موصوف + ـِ + صفت | روشناییِ تاریک |
| ترکیب اضافی | مضاف + ـِ + مضاف‌الیه | صدایِ سکوت |
برای یادگیری بهتر ترکیب‌های اضافی و وصفی توصیه میکنیم از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس کمک بگیرید.
ترکیب دو صفت
گاهی دو صفت که دارای معنای متناقض هستند با کسره اضافه به یکدیگر متصل شده و یک ترکیب متناقض‌نما را تشکیل می‌دهند. در کادر زیر، مثالی از این نوع پارادوکس را ارائه کرده‌ایم.
در مثال زیر، «ویران» و «آباد» دو صفت متناقض هستند که حضور آن‌ها در کنار هم و در یک ترکیب، موجب پدید آمدن آرایه پارادوکس شده است.
ویرانِ آباد
صفت مرکب
می‌دانیم که صفت‌های مرکب دارای دو یا چند جزء معنادار هستند. اگر اجزای صفت‌های مرکب دارای معنا و مفهوم متناقض باشند، آرایه پارادوکس را به وجود می‌آورند. برای آشنایی بیشتر با این نوع از پارادوکس، به مثال زیر توجه کنید.
صفت مرکب زیر از دو جزء «خراب» و «آباد» تشکیل شده است. این دو کلمه دارای مفاهیم متناقض هستند و هنگامی که در کنار هم یک واژه مرکب را تشکیل بدهند، آرایه پارادوکس را به وجود می‌آورند.
خراب‌آباد
پارادوکس معنایی و کِنایی
در برخی از موارد ممکن است دو کلمه مورد نظر به صورت آشکار دارای آرایه پارادوکس نباشند اما در کنار هم قرار گرفتن آن‌ها نوعی معنای متناقض‌نما را ایجاد کند. در این حالت، آرایه پارادوکس ممکن است با آرایه کنایه نیز همراه باشد.
با توجه به مثال زیر، به‌خوبی می‌آموزید که این نوع از آرایه پارادوکس چیست و چگونه به کار میرود.
در مصراع زیر از سعدی، «آزاد بودن» و همزمان «در بند بودن» نوعی معنای متناقض‌نما است. کلمه‌های «بند» و «آزاد» در این مصراع به‌گونه‌ای در کنار هم قرار گرفته‌اند که موجب ایجاد پاردوکس در معنای آن شده‌اند.
در این مصراع از آرایه کنایه (در بند بودن) نیز استفاده شده است. برای یادگیری بهتر آرایه کنایه می‌توانید از فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس کمک بگیرید.
من از آن روز که در بند توام آزادم (سعدی)
آرایه کنایه و کاربردهای آن در مطلب زیر از مجله فرادرس به‌طور کامل آموزش داده شده است.
مثال آرایه پارادوکس
تا اینجا با آرایه پارادوکس آشنا شدید و یاد گرفتید که انواع پارادوکس چیست. در این بخش، برای یادگیری بهتر این آرایه، مثال‌های بیشتری از آرایه پارادوکس را با یکدیگر بررسی میکنیم.
مثال اول برای آرایه پارادوکس
در بیت زیر، کلمه «دولت» به معنی «اقبال و سعادت» است و با کلمه «فقر» که به معنای «تنگدستی و درماندگی» است، تناقض دارد. شاعر این کلمه‌ها را به صورت یک ترکیب اضافی بیان کرده است و از این طریق، آرایه پارادوکس را پدید آورده است.
دولتِ فقر خدایا به من ارزانی دار
کاین کرامت سبب حشمت و تمکین من است
(حافظ)
مثال دوم برای آرایه پارادوکس
«پادَوان» یک صفت مرکب است و فعل «دویدن» را به ذهن متبادر می‌کند. این کلمه به صفت «بی‌پا» اضافه شده است که از نظر معنایی با آن تناقض دارد. صفت‌های «بی‌پا» و «پادوان» در کنار هم آرایه متناقض‌نما را پدید آوردهاند.
می‌شدم در فنا چو مه بی‌پا
اینت بی‌پایِ پادَوان که منم
(مولوی)
مثال سوم برای آرایه پارادوکس
آرایه پارادوکس در کل معنای مصراع دوم بیت زیر پدید آمده است. شاعر می‌گوید که برای یاری گرفتن از باد، چراغ دلت را در برابر آن روشن کن.
می‌دانیم که در حالت عادی، باد هر شعله و چراغی را خاموش می‌کند، نه اینکه به روشن ماندن و گسترش آن کمک کند. بنابراین، در کل مصراع دوم این بیت، نوعی آرایه متناقض‌نما یا پارادوکس به وجود آمده است که جنبه معنایی دارد.
ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی
از این باد ار مدد خواهی چراغ دل بیفروزی
(حافظ)
مثال چهارم برای آرایه پارادوکس
در دنیای واقعی، «بحر» و دریا مکانی پُرآب است که معمولاً «آتش» نمی‌گیرد. به عبارت دیگر، جمع «بحر» و «آتش» در جهان خارج معمولاً امکان‌پذیر نیست. با وجود این، حافظ در بیت زیر، از این دو پدیده به نحو هنرمندانه‌ای در شعر خود استفاده کرده و آرایه پارادوکس را به وجود آورده است.
«بحر آتشین» در این مثال، نوعی ترکیب وصفی و دارای آرایه پارادوکس است.
هر قطره‌ای در این ره، صد بحر آتشین است
دردا که این معما شرح و بیان ندارد
(حافظ)
مثال پنجم برای آرایه پارادوکس
«جمع بودن» و «پریشان بودن» دو مفهوم متناقض هستند که در کنار هم بودن آن‌ها، آرایه پارادوکس را به وجود می‌آورد. در بیت زیر، شاعر با استفاده از همین دو مفهوم آرایه متناقض‌نما را به وجود آورده است.
پاردوکس در این بیت، حالت ترکیب اضافی یا وصفی ندارد و بیشتر به جنبه معنایی شعر مربوط میشود.
از خلاف آمد عادت بطلب کام که من
کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم
(حافظ)
مثال ششم برای آرایه پارادوکس
«ساده بودن» و «بسیار نقش» بودن به‌طور همزمان، در دنیای واقعی امکان‌پذیر نیست اما حافظ آن را در بیت زیر امکان‌پذیر کرده است. شاعر در این بیت، با کنار هم آوردن این دو مفهوم در قالب یک ترکیب (ترکیب دو صفت) آرایه معنوی متناقض‌نما یا پارادوکس را به وجود آورده است.
چیست این سقف بلند ساده بسیار نقش
هیچ دانا زین معما در جهان آگاه نیست
(حافظ)
مثال هفتم برای آرایه پارادوکس
در این بیت، از صفت مرکب «خراب‌آباد» استفاده شده است. دو جزء این صفت، یعنی «خراب» و «آباد» با هم تناقض دارند و آرایه پارادوکس را در بیت زیر به وجود آوردهاند.
بیا بیا که زمانی ز مِی خراب شویم
مگر رسیم به گنجی در این خراب‌آباد
(حافظ)
مثال هشتم برای آرایه پارادوکس
در این مثال، دو کلمه متناقض «سلطنت» و «فقر» با هم ترکیب شده‌اند و نوعی ترکیب اضافی را پدید آوردهاند. ترکیب اضافی «سلطنت فقر» دارای آرایه پارادوکس است. جمع این دو پدیده در دنیای واقعی امکان‌پذیر نیست.
اگرت سلطنتِ فقر ببخشند ای دل
کمترین ملک تو از ماه بود تا ماهی
(حافظ)
روش تشخیص آرایه پارادوکس
اکنون که به‌طور کامل آموختید آرایه پارادوکس چیست و چه انواعی دارد، لازم است با روش تشخیص آن نیز آشنا شوید. در این بخش، روش شناسایی آرایه پارادوکس را در متون ادبی آموزش می‌دهیم.
برای تشخیص آرایه پارادوکس باید در بیت یا جمله مورد نظر، به دنبال دو کلمه باشید که مفهوم آن‌ها به‌نحوی با هم تناقض داشته باشد. گاه این تناقض از نوع آشکار است، مانند «روز» و «شب» و گاهی این تناقض کمی نامحسوس است، مانند «بند» و «آزادگی».
توجه داشته باشید که دو کلمه متناقض باید مربوط به یک امر یا یک پدیده واحد باشند. به عبارت دیگر، جنبه‌های دوگانه یک امر واحد را به‌طور همزمان نشان بدهند، نه اینکه بر دو پدیده متفاوت دلالت داشته باشند.
در برخی مواقع، ممکن است کلمه‌های متناقض به صورت ترکیب اضافی، وصفی یا ترکیب دو صفت درآمده باشند اما در برخی موارد نیز ممکن است میان آن‌ها به اندازه چند کلمه فاصله باشد.
برای یادگیری بهتر این نکته‌ها، دو مثال را با یکدیگر بررسی میکنیم.
مثال ۱
با توجه به مثال زیر، متوجه نوعی تضاد بین واژه‌های «دوست» و «دشمن» می‌شویم. این کلمه‌ها از نظر مفهومی، عکس یکدیگر هستند.
«دشمن» و «دوست» اگرچه با استفاده از حرف عطف «و» به یکدیگر عطف شده‌اند اما در واقع بر دو پدیده مجزا دلالت دارند. بنابراین، آرایه تضاد را در این بیت به وجود آوردهاند، نه آرایه پارادوکس را.
عاشقان را چه غم از سرزنش دشمن و دوست
یا غم دوست خورد یا غم رسوایی را
(سعدی)
مثال ۲
در این بیت، بین مفاهیم «شرمگین بودن» و «سرافرازی»، همچنین بین «معراج» و «از پا افتادن» نوعی تناقض به چشم می‌خورد. از سوی دیگر، این مفاهیم دوبه‌دو به یکدیگر مربوط‌اند و دو جنبه یک پدیده واحد محسوب میشوند.
اینکه یک پدیده به‌طور همزمان به «شرم» و «سرافزاری» ارتباط داشته باشد، آرایه پارادوکس را پدید می‌آورد.
از سوی دیگر، چنانچه «به معراج رفتن» متضمن «از پا افتادن» باشد، باز هم آرایه متناقض‌نما یا پارادوکس به وجود می‌آید.
فلک در خاک می‌غلتید از شرمِ سرافرازی
اگر می‌دید معراجِ ز پا افتادن ما را
(بیدل دهلوی)
یادگیری صنایع ادبی با آموزش‌های فرادرس
اگرچه پارادوکس یکی از آرایه‌های پرکاربرد ادبیات فارسی به شمار می‌آید اما در واقع، تنها یک مورد از آرایه‌های متنوع ادبی محسوب میشود. افزون‌بر پارادوکس، آرایه‌ها و صنایع ادبی قابل توجه دیگری مانند آرایه تشبیه، انواع استعاره، انواع مجاز و... نیز در آثار ادبی به چشم می‌خورند.
به مخاطبانی که می‌خواهند سایر آرایه‌های ادبی فارسی را بشناسند و با ساختار انواع صنایع ادبی فارسی آشنا شوند، توصیه میکنیم به فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنند.
با کلیک روی هر کدام از عناوین زیر می‌توانید به فیلم آموزشی آن دسترسی داشته باشید.
- فیلم آموزش رایگان آرایه‌های ادبی در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس
به دانش‌آموزان رشته علوم انسانی یا مخاطبانی که قصد دارند آرایه‌های ادبی را به‌طور تخصصی‌تر یاد بگیرند، پیشنهاد میکنیم فیلم‌های آموزشی زیر را مشاهده کنند.
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ فرادرس
در صورتی که بخواهید به‌جز صنایع ادبی، با اصول نگارش فارسی و همچنین دستور زبان فارسی نیز آشنا شوید، مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس، انتخاب بسیار خوبی خواهد بود.
فرق تضاد با آرایه پارادوکس چیست؟
«تضاد» یا «طِباق» یکی از آرایه‌های رایج در ادبیات فارسی است. در این آرایه معنوی از دو یا چند کلمه که دارای معنای متضاد یا عکس هستند استفاده میشود. مثلاً در بیت زیر کلمه‌های «سرد و گرم»، همین‌طور واژه‌های «شیرین و تلخ» دارای آرایه تضاد هستند.
ای سرد و گرم دهر کشیده
شیرین و تلخ دهر چشیده
(مسعود سعد سلمان)
چنانچه بخواهید آرایه تضاد را به‌طور کامل بیاموزید، مشاهده فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس را توصیه میکنیم.
آرایه‌های تضاد و متناقض‌نما، علی‌رغم تفاوت‌هایی که دارند، دارای شباهت‌هایی نیز هستند. این شباهت‌ها موجب میشود در برخی مواقع تشخیص آن‌ها از یکدیگر دشوار باشد. در این بخش، به تفاوت اصلی این آرایه‌ها اشاره کرده و روش تشخیص آن‌ها را از یکدیگر توضیح می‌دهیم.
مهم‌ترین تفاوت تضاد و متناقض‌نما این است که آرایه تضاد بین دو یا چند امر پدید می‌آید اما آرایه متناقض‌نما بین دو جنبه از یک پدیده واحد به وجود می‌آید. برای اینکه تفاوت این آرایه‌ها را بهتر درک کنید، به مثال‌های زیر توجه کنید.
مثال اول دارای آرایه تضاد است، زیرا بین دو مفهوم مجزای «شیرینی» و «تلخی» رابطه تضاد وجود دارد.
برعکس، مثال دوم، نمونه‌ای از آرایه متناقض‌نما یا پارادوکس است. در حقیقت، به یک پدیده اشاره دارد که در عین تلخ بودن، شیرین هم هست. به عبارت دیگر، تلخی و شیرینی به‌طور همزمان در آن وجود دارند.
مثال ۱: تلخ و شیرین روزگار
مثال ۲: تلخیِ شیرین
سؤالات متداول
در بخش‌های قبلی نکته‌های اصلی را در مورد آرایه پارادوکس توضیح دادیم. همچنین نشان دادیم که انواع پارادوکس چیست و ساختار آن چگونه است.
در این بخش، به برخی از سؤالات متداول در مورد پارادوکس پاسخ می‌دهیم و نکته‌های تکمیلی را در مورد این مبحث بیان میکنیم.
آیا پارادوکس تنها در ادبیات کهن به کار رفته است؟
خیر، آرایه پارادوکس هم در ادبیات کهن و هم در ادبیات معاصر کاربرد داشته است.
پارادوکس چگونه موجب زیبایی کلام میشود؟
آرایه پارادوکس، نوعی آشنایی‌زدایی را در کلام پدید می‌آورد و با ایجاد خلاقیت در بیت یا انواع جمله‌ها، موجب زیبایی و اثرگذاری بیشتر آن بر مخاطب میشود.
تمرین آرایه پارادوکس
در بخش‌های قبلی یاد گرفتید که آرایه پارادوکس چیست و با انواع آن نیز آشنا شدید. در این بخش، با تمرین‌هایی که ارائه میشود، می‌توانید آموخته‌‌های خود را مرور کنید و سطح یادگیری خود را ارزیابی کنید.
برای دسترسی به سؤال‌ها و تمرین‌های بیشتر می‌توانید به فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ به همراه حل سوالات کنکور فرادرس مراجعه کنید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه ارائه کرده‌ام.
در این بخش، ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای ارائه میشود. برای پاسخگویی به آن‌ها، در گام اول، صورت سؤال‌ها را بادقت مطالعه کنید و سپس گزینه درست را علامت بزنید. با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب» می‌توانید پاسخ درست هر سؤال را مشاهده کنید.
البته برای هر کدام از سؤال‌ها، جواب تشریحی نیز در نظر گرفته شده است که با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ» به آن دسترسی خواهید داشت.
بعد از پاسخ دادن به همه سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده میشود.
۱- کدام گزینه در مورد آرایه پارادوکس درست است؟
رابطه بین دو پدیده متضاد را نشان می‌دهد.
نوعی آرایه لفظی به شمار می‌آید.
تنها به صورت ترکیب اضافی و وصفی به کار میرود.
هم در ادبیات کهن و هم در ادبیات معاصر کاربرد داشته است.
پارادوکس نوعی آرایه معنوی است که جنبه‌های متناقض یک پدیده را نشان می‌دهد. این آرایه صورت‌های متنوعی دارد، اعم از «ترکیب وصفی»، «ترکیب اضافی»، «ترکیب دو صفت» و... . پارادوکس در ادبیات کهن و معاصر کاربرد چشمگیری داشته است.
با توجه به این نکته‌ها، تنها گزینه چهارم درست است.
۲- در کدام بیت، آرایه پارادوکس به کار رفته است؟
خوبان پارسی‌گو بخشندگان عمرند
ساقی بده بشارت رندان پارسا را (حافظ)
آیینه سعادت اقبال بی‌نشانی است
گر استخوان شود خاک بر فرق خود نماییم (بیدل)
باز بر عشاق صوفی طبع صافی جان گمار
آن دو صف جادوی شوخ دلبر جان‌دوز را (سنایی)
تو غره بدان مشو که می می‌نخوری
صد لقمه خوری که می غلام است آن را (خیام)
در گزینه اول، ترکیب «رندان پارسا» دارای آرایه پارادوکس است.
۳- همه بیت‌ها دارای آرایه تضاد هستند، به‌جز...
این دشمنی ای دوست که با من ز جفا
آخر کردی نخست می‌دانستم (مهستی گنجوی)
زان سوی بحر آتش گر خوانی‌ام به لطف
رفتن به روی آتشم از آب خوش‌تر است (سعدی)
کهن کند به زمانی همان کجا نو بود
و نو کند به زمانی همان که خُلقان بود (رودکی)
چرخ پست است و همت تو بلند
دهر مست است و رای تو هشیار (مجد همگر)
در گزینه دوم، از آرایه متناقض‌نما استفاده شده است، نه تضاد. در این گزینه «بحر آتش» دارای آرایه پارادوکس است.
۴- در بیت زیر، کدام واژه‌ها آرایه پارادوکس را پدید آوردهاند؟
چنین نقل دارم ز مردان راه
فقیران منعم، گدایان شاه
(سعدی)
نقل - مردان
راه - مردان
گدایان - فقیران
فقیران - منعم
در این بیت، ترکیب‌های «فقیران منعم» و «گدایان شاه» دارای آرایه پارادوکس هستند.
۵- کدام گزینه در مورد تفاوت تضاد و متناقض‌نما درست است؟
متناقض‌نما در شعر اما تضاد در نثر به کار میرود.
تضاد با دو پدیده اما متناقض‌نما با یک پدیده ایجاد میشود.
برای آرایه تناقض به دو کلمه نیاز است اما برای تضاد به بیش از دو کلمه نیاز است.
تضاد آرایه لفظی اما متناقض‌نما آرایه معنوی است.
هم متناقض‌نما و هم تضاد، در شعر و نثر به کار می‌روند. با دو کلمه می‌توان آرایه‌های تضاد یا متناقض‌نما را تشکیل داد. تضاد و متناقض‌نما هر دو آرایه معنوی هستند.
با توجه به این نکته‌ها، فقط گزینه سوم درست است.
۶- کدام گزینه در مورد بیت زیر نادرست است؟
مثال عشق پیدایی و پنهان
ندیدم همچو تو پیدا و پنهان
(مولوی)
دارای آرایه تضاد است.
دارای آرایه پارادوکس ست.
در آن از آرایه تشبیه استفاده شده است.
نوعی آرایه معنوی در آن به کار رفته است.
در این بیت، کلمه‌های «پیدا» و «پنهان» آرایه پارادوکس را به وجود آوردهاند. پارادوکس نوعی آرایه معنوی به شمار می‌آید. در مصراع اول نیز مخاطب به «عشق» تشبیه شده است.
این بیت فاقد آرایه تضاد است. اگرچه در ظاهر این‌طور به نظر می‌رسد که «پیدا» و «پنهان» آرایه تضاد را به وجود آوردهاند اما در واقع این صفت‌ها دو پدیده مجزا نیستند، بلکه جنبه‌های مختلف یک پدیده‌اند. بنابراین، دارای آرایه متناقض‌نما هستند، نه تضاد.
۷- همه ترکیب‌های زیر دارای آرایه پارادوکس هستند، به‌جز...
آشکارِ پنهان
تلخیِ هجران
ثروتِ فقر
فریادِ خاموش
در ترکیب «تلخیِ هجران» هیچ معنای متناقضی بین «تلخی» و «هجران» وجود ندارد. به همین خاطر، این ترکیب فاقد آرایه پارادوکس است.
۸- آرایه پارادوکس را در بیت زیر مشخص کنید.
حافظ از جور تو حاشا که بگرداند روی
من از آن روز که در بند توام آزادم
(حافظ)
روی گرداندن
جور معشوق
آزاد و در بند بودن
آزادی شاعر
در مصراع «من از آن روز که در بند توام آزادم»، آزاد بودن و همزمان، اسیر بودن، نوعی تناقض را در خود دارد که موجب پدید آمدن آرایه پارادوکس در این بیت شده است.
۹- کدام کلمه‌ها در شعر زیر نشان‌دهنده آرایه پارادوکس هستند؟
باغ بی‌برگی
روز و شب تنهاست
با سکوت پاک نمناکش
(مهدی اخوان ثالث)
سکوت پاک
سکوت نمناک
باغ بی‌برگی
روز و شب
«باغ بی‌برگی» دارای نوعی آرایه پارادوکس است، زیرا معمولاً در دنیای واقعی، برگ‌‌ها بخش جدای‌ناپذیر باغ‌ها هستند.
«روز و شب» نشان‌دهنده آرایه تضاد است، نه متناقض‌نما.
۱۰- کدام بخش از بیت زیر دارای آرایه پارادوکس است؟
گوش مروتی کو کز ما نظر نپوشد
دست غریق یعنی فریاد بی‌صداییم
(بیدل)
گوش مروت
نظر نپوشیدن
دست غریق
فریاد بی‌صدا
ترکیب وصفی «فریاد بی‌صدا» از دو کلمه «فریاد» و «بی‌صدا» تشکیل شده است که متناقض هستند و آرایه تناقض را در بیت بالا به وجود آوردهاند.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس، آرایه پارادوکس را بررسی کردیم. همچنین نشان دادیم که انواع پارادوکس چیست و این آرایه چگونه به کار میرود. در ادامه، انواع پارادوکس را با مثال آموزش دادیم و روش تشخیص آن را بررسی کردیم. سپس تفاوت آرایه تضاد را با آرایه پارادوکس توضیح دادیم. در پایان، تمرین‌هایی را برای مرور نکته‌های این مطلب در اختیار مخاطبان قرار دادیم.
عالی بود دوست داشتم بیشتر از لحاظ معنی (پارادوکس معنوی ) بیشتر پرسش و پاسخ میداشت
با سلام؛
خرسندیم که این مطلب برای شما مفیده بوده است.
از همراهی شما با «مجله فرادرس» سپاسگزاریم.