فرادرسکتاب زیست شناسی سلولی مولکولی — معرفی بهترین کتاب ها و منابع یادگیری
در این مطلب قصد داریم به نمونه‌های شناخته شده و معتبر کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی بپردازیم که برخی از آن‌ها به زبان مرجع (انگلیسی) و برخی ترجمه شده هستند. همچنین کتاب‌های معتبر تألیفی و کتاب‌هایی که به صورت تستی یا خلاصه برای شرکت در آزمون‌های تحصیلات تکمیلی نوشته شده‌اند را نیز معرفی کرده‌ایم.
رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی
زیست‌شناسی سلولی و مولکولی دانش مطالعه وقایع بیوشیمیایی و مولکولی درون سلول و حوزه گسترده‌ای از مطالعات مربوط به عملکرد و پویایی سلول‌ها و عملکرد ساختار و ترکیب عناصر سازنده مولکولی آن‌ها است. مفاهیم دروس زیست‌شناسی سلولی، زیست‌شناسی مولکولی، بیوشیمی و ژنتیک در این رشته تلفیق شده‌اند.
این رشته مباحث مختلفی دارد که به صورت عمومی و جامع در گرایش‌های مختلف رشته زیست‌شناسی و به صورت تخصصی‌تر در رشته سلولی و مولکولی مقاطع ارشد و دکتری تدریس می‌شوند اگرچه در زمینه تحقیق و پژوهش هیچ محدودیتی برای فارغ التحصیلان وجود ندارد. بر همین اساس منابع و کتاب زیست شناسی مولکولی در حوزه‌های مختلف به جز خود زیست سلولی و مولکولی هم مورد نیاز هستند.
از دهه 1930 دانشمندان با مطالعه ماکرومولکول‌های جانداران به توضیح چگونگی حیات سلول پرداختند. اکتشافات اصلی زیست‌شناسی مولکولی فقط در حدود 25 سال اتفاق افتاده است، زمانی که جورج بیدل و ادوارد تاتوم وجود رابطه دقیق بین ژن‌ها و پروتئین‌ها را کشف کردند و برنده جایزه نوبل پزشکی در سال 1958 شدند. 15 سال بعد فناوری‌های جدید و پیچیده‌تری که امروزه تحت نام مهندسی ژنتیک می‌شناسیم، امکان جداسازی و بررسی خصوصیات ژن‌ها را فراهم کردند. در سال 1953 جیمز واتسون و فرانسیس کریک ساختار مارپیچ دوگانه مولکول DNA را کشف کردند و 30 سال بعد، كاری مولیس با اختراع واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR)، یک دستگاه كپی بیولوژی ساده اما ظریف را طراحی کرد.
مولیس و مایکل اسمیت جایزه نوبل شیمی 1993 را به دلیل ابداع این نقطه عطف فناوری در زیست‌شناسی مولکولی به اشتراک گذاشتند. کشف مکانیسم وراثت یک موفقیت بزرگ در علوم مدرن بوده است. پیشرفت مهم دیگر در درک چگونگی هدایت متابولیسم توسط مولکول‌ها یا نحوه پردازش انرژی مورد نیاز برای حفظ زندگی است. تکنیک‌های مهندسی ژنتیک، زیست‌شناسان مولکولی را قادر می‌سازد تا امکان دست‌ورزی در ژن‌ها برای افزایش بهره‌وری در دامداری، کشاورزی، پزشکی و افزایش سطح زندگی را داشته باشند. چنین تکنیک‌هایی راه را برای توسعه ژن درمانی باز کرد.
پروژه ژنوم انسان (HGP) در سال 1990 آغاز شد و هدف آن کشف همه 20 تا 25000 ژن انسانی و در دسترس قرار دادن آن‌ها برای مطالعات سلولی و مولکولی بود. هدف دیگر پروژه تعیین توالی کامل سه میلیارد زیر واحد DNA (بازها در ژنوم انسان) بود. به عنوان بخشی از HGP، مطالعات موازی بر روی ارگانیسم‌های مدل، مانند باکتری E. coli و موش برای کمک به توسعه فناوری و تفسیر عملکرد ژن انسان انجام شد. بنابراین زیست‌شناسی سلولی و مولکولی ارتباط تنگاتنگی با سایر زمینه‌های بیولوژی دارد.
گرایش های زیست شناسی سلولی و مولکولی
زیست‌شناسی سلولی و مولکولی در ایران دارای گرایش‌های زیر است:
- زیست‌شناسی سلولی و مولکولی
- ژنتیک
- بیوشیمی
- بیوفیزیک
بیوشیمی و بیوفیزیک در مقطع کارشناسی دانشگاه دولتی پذیرش ندارند. در ادامه این مطلب به معرفی کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی پرداخته‌ایم و مشخص کرده‌ایم که هر کتاب بیشتر مناسب چه مقاطع و گرایش‌هایی است اگرچه هم‌پوشانی رشته‌ها زیاد است و منابع مورد مطالعه بیشتر به سطح علمی و هدف فرد بستگی دارند. درس سلولی و مولکولی در کنکور کارشناسی ارشد گرایش‌های مختلف ضریب‌های متفاوتی دارد و بر این اساس دانشجویان نیازمند کتاب‌های متفاوتی از نظر حجم و عمق مطالب بیان شده، هستند. در ادامه با توجه به توضیحاتی که درباره هر کتاب داده شده است و هدف خود از مطالعه زیست سلولی و مولکولی، می‌توانید منابع مورد نیاز خود را انتخاب کنید.
کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی لودیش
کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی لودیش (Molecular Cell Biology by Harvey Lodish)، سال‌ها است که یکی از کامل‌ترین کتب این درس محسوب می‌شود. در این کتاب مطالب بیوشیمیایی و سلولی به خوبی با یکدیگر تلفیق شده‌اند. مطالب کتاب لودیش با بیانی ساده نوشته شده‌اند. این کتاب توسط انتشارات مختلفی ترجمه شده است و همچنین ناشرهای مختلف اقدام به چاپ خلاصه کتاب لودیش کرده‌اند. از این بین، ترجمه سه جلدی خانه زیست‌شناسی طرفداران بیشتری دارد.
- نویسنده: هاروی اف لودیش
- مترجم: گروه ترجمه خانه زیست‌شناسی
- ناشر: خانه زیست‌شناسی
- تعداد صفحات: ۱۲۴۵ (مجموعه سه جلد)
بانک سوالات زیست شناسی سلولی مولکولی لودیش
در این کتاب تألیفی، در ۲۵ فصل، از مباحث کتاب لودیش ویراست ۲۰۱۶ سؤالاتی در سه سطح آسان، متوسط و سخت طراحی شده‌اند. بخشی از سوالات نیز مربوط به آزمون‌های ارشد و دکتری وزارت علوم و وزارت بهداشت سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ هستند. پاسخ تست‌ها نیز به صورت تشریحی و از کتاب لودیش برگرفته شده‌اند. یکی از فصل‌های این کتاب به سوالات تحلیلی و المپیادی اختصاص دارد.
- نویسندگان: علیرضا کریمی، حسین نعمتی، مینو پرتوی نصر
- ناشر: اندیشه رفیع
- تعداد صفحات: ۲۷۲
کتاب مبانی زیست شناسی سلولی آلبرتس
کتاب زیست شناسی سلولی آلبرتس (Molecular Biology Of The Cell)، انقلابی در کتاب‌های درسی زیست‌شناسی سلولی و مولکولی بود. ویرایش ششم این کتاب نیز همچنان یکی از بهترین کتاب‌ها برای دانشجویان تمام مقاطع تحصیلی رشته زیست‌شناسی سلولی و مولکولی محسوب می‌شود. این کتاب شامل تصاویر رنگی فراوان، جداول و عکس‌های گویایی برای درک وقایع پیچیده مولکولی و بیوشیمیایی درون سلول است. به همین دلیل باید دانش نسبتا خوبی در زمینه بیوشیمی برای درک آن داشته باشید. کتاب زیست شناسی سلولی آلبرتس تمرینات و سوالات فراوانی نیز در پایان هر بخش دارد که امکان محک زدن یادگیری را برای خواننده فراهم می‌کند.
این کتاب توسط مترجمان مختلفی ترجمه و چاپ شده است. یکی از ترجمه‌ها مربوط به انتشارات اندیشه رفیع و زیر نظر دکتر پروین پاسالار (تک جلدی) است.
- نویسنده: بروس آلبرتس
- مترجمان: جواد محمدنژاد، علی مطاع، بهروز علیرضاپور، فریده طالبی، سید محمد حسینی، علی احمدی
- ناشر: اندیشه رفیع
- ویرایش: ، سال ۱۴۰۰
- تعداد صفحات: ۱۰۱۲
کتاب مبانی زیست شناسی سلولی آلبرتس، به صورت دوره دو جلدی با چاپ سیاه و سفید توسط دکتر بهاروند نیز ترجمه شده است.
- نويسنده: بروس آلبرتس و همکاران
- مترجمان: دكتر حسين بهاروند و همکاران
- ناشر: خانه زيست‌شناسی
ترجمه بعدی توسط انتشارات فردا از کتاب آلبرتس ۲۰۱۹، در دو جلد و برای اولین در سال ۱۳۹۸ چاپ شده است.
- نویسنده: آلبرتس
- مترجمان: دکتر سعیده قیاسوند، دکتر محمد جعفر شریفی
- ناشر: برای فردا
- تعداد صفحات: ۴۱۹
کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی به بیان ساده
مجموعه کتاب‌های به بیان ساده (For Dummies) یا دامیز، با هدف گسترش علم و دانش به زبان ساده و برای عامه مردم توسط انتشارات وایلی (John Wiley & Sons) در آمریکا منتشر شدند و موضوعات مختلف و متفاوتی دارند. در ایران برای نخستین بار انتشارات آوند دانش حق انحصاری ترجمه این کتاب‌ها را از انتشارات اصلی دریافت کرد. کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی به بیان ساده (Molecular & Cell Biology For Dummies) به فارسی ترجمه نشده است اما کتاب زبان اصلی هم نثر روانی دارد.
مباحث کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی به بیان ساده از آغاز پیدایش حیات شروع می‌شوند، چگونگی تشکیل اولین تک‌سلولی‌ها مانند آمیب تا اولین جانوران پر سلولی و ساختار سلول‌ها در موجودات پیشرفته همچون انسان را توضیح می‌دهد. این کتاب دیدگاه اجمالی از فناوری‌های مطالعاتی جدید در زمینه ژنتیک و علوم سلولی و مولکولی را برای تحقیقات، در ذهن خواننده ایجاد می‌کند. همچنین این کتاب می‌تواند برای افرادی که علاقه به تغییر رشته به گرایش‌های زیست‌شناسی را دارند، مفید باشد.
- آخرین ویرایش: ویرایش دوم
- تعداد صفحات: ۳۸۴ صفحه
کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی امیری
این کتاب ساختار، سازماندهی، رفتار و برهم‌کنش سلول‌ها و تنظیم مولکولی فرایندهای سلولی را توضیح می‌دهد و مرجع مناسبی برای دانشجویان رشته‌های علوم زیستی و همچنین دانش‌آموزانی است که سطح علمی فراتر از دبیرستان دارند. بخش‌های مختلف کتاب با مفاهیم کلیدی آغاز می‌شوند که خلاصه‌ای از آن فصل را در بر دارند. در انتهای هر فصل از کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی امیری نیز سوالاتی با رویکرد تحلیلی مطرح شده‌اند تا علاقه‌مندان با چگونگی طرح سوال برای پژوهش‌ها بیشتر آشنا شوند.
- نویسنده: محمد حسین امیری
- ناشر: فاطمی
- تعداد صفحات: ۴۸۰
کتاب جامع زیست شناسی سلولی و مولکولی عرب
این کتاب برای همه رشته‌های علوم پایه پزشکی و گرایش‌های مختلف زیست‌شناسی مناسب است و از ویژگی‌های متمایز آن می‌توان به ساده و روان بودن مطالب و استفاده از شکل‌ها و جداول فراوان اشاره کرد.
- نویسنده: منصور عرب، ملیحه میرگلوی بیات
- ناشر: دکتر خلیلی
- تعداد صفحات: ۶۶۰
کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی مجید مهدوی
یکی از آشناترین و معروف‌ترین کتاب‌های تألیفی سلولی و مولکولی در ایران کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی مجید مهدوی است که به صورت کامل تمامی مباحث سلولی، مولکولی و مهندسی ژنتیک را در سه بخش پوشش می‌دهد.
- تعداد صفحات: ۳۸۴
- آخرین ویرایش: سوم، سال ۱۴۰۰
- انتشارات: خانه زیست‌شناسی
کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی مجید مهدوی شامل سرفصل‌های زیر است:
- بخش 1: بیولوژی سلولی
- بخش 2: بیولوژی مولکولی
- بخش 3: مهندسی ژنتیک
کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی برای کنکور
مجموعه کتاب‌های برای کنکور از انتشارات خسروی، با خلاصه کردن کتب مرجع و جمع‌آوری مهمترین نکات که در سال‌های اخیر مورد توجه طراحان سوالات کنکورهای کارشناسی ارشد و دکتری بوده‌اند، منبع بسیار خوبی برای مطالعه فشرده هستند. همچنین می‌توان از این کتاب به عنوان یک جزوه خلاصه اما پر از نکات مهم سلولی و مولکولی استفاده کرد. کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی برای کنکور در قطع وزیری چاپ می‌شود و بیشتر برای جمع‌بندی یا یادآوری مطالب مهم توصیه می‌شود. در پایان هر فصل نیز تعدادی سوال از کنکورهای ارشد و دکتری سال‌های قبل آورده شده‌اند. این کتاب معمولا هر سال، برای پوشش دادن کنکور سال قبل تجدید چاپ می‌شود.
- تعداد صفحات: ۳۸۰
- آخرین ویرایش: سوم
- انتشارات: خسروی
- گردآوری: محسن یاری
گنجینه سوالات طبقه بندی شده سلولی مولکولی جعفرنژاد
در این کتاب مجموعه سوالات طبقه‌بندی شده درس سلولی و مولکولی آزمون‌های کارشناسی ارشد و دکتری وزارت بهداشت و زیست‌شناسی آزمون دکتری وزارت علوم از سال ۱۳۹۰ به همراه پاسخ‌های تشریحی آن‌ها بر مبنای کتاب زیست سلولی مولکولی لودیش جمع‌آوری شده‌اند. از آن‌جایی که هر ساله تعدادی از سوالات این آزمون‌ها تکراری هستند، مرور و مطالعه این کتاب را به داوطلبان توصیه می‌کنیم. جلد اول کتاب مختص مطالب سلولی دارای ۱۵ فصل و جلد دوم کتاب شامل مباحث مولکولی است و فصل دارد.
- نویسنده: دکتر اکبر جعفرنژاد
- ناشر: کتابخانه فرهنگ
- تعداد صفحات: جلد اول ۳۶۴، جلد دوم ۴۹۲
کتاب زیست شناسی سلولی IQB
مجموعه کتاب‌های IQB از انتشارات خلیلی از اولین کتاب‌های کنکوری برای مقاطع ارشد و دکتری کنکورهای وزارت علوم و وزارت بهداشت هستند. سوالات جمع‌آوری شده در کتاب زیست شناسی سلولی IQB از آزمون‌های دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه آزاد، وزارت بهداشت و وزارت علوم به صورت موضوعی جمع‌آوری شده است. با توجه به اینکه در هر فصل، سوالات یک مبحث بررسی شده، داوطلبان می‌توانند تسلط خود را روی مباحث مختلف بررسی کنند. مزیت دیگر این نوع تقسیم‌بندی این است که دانشجویان بر حسب گرایش خود در کنکور، می‌توانند فقط مباحث مورد نیاز را مطالعه کنند.
- نویسنده: ناصر جعفرقلی‌زاده
- ناشر: انتشارات دکتر خلیلی
- تعداد صفحات: ۱۰۰۱
کتاب زیست شناسی مولکولی IQB
این جلد از کتاب IQB بخش مولکولی زیست‌شناسی را پوشش می‌دهد و برای اینکه بتوانید به سوالات آن پاسخ بدهید باید یک منبع مناسب از ژنتیک مولکولی را مطالعه کرده باشید. پاسخنامه این کتاب نیز کاملا تشریحی است. در مطلب کتاب ژنتیک مولکولی — معرفی بهترین کتاب ها برای مطالعه و یادگیری می‌توانید با بهترین منابع برای یادگیری ژنتیک مولکولی آشنا شوید.
- نویسنده: ناصر جعفرقلی‌زاده
- ناشر: انتشارات دکتر خلیلی
- تعداد صفحات: ۱۰۰۱
برای آشنایی بیشتر شما با مباحث مولکولی که در کتاب آی کیو بی مولکولی از آن‌ها سوال طرح شده است، فهرست مطالب را در ادامه آورده‌ایم.
- فصل اول: ساختمان DNA، RNA و پروتئین
- فصل دوم: کروموزوم، کروماتین، نوکلئوزوم و اصول پایه‌ای کروموزوم
- فصل سوم: اصول پایه‌ای همانندسازی
- فصل چهارم: اصول پایه‌ای جهش، ترمیم و نوترکیبی
- فصل پنجم: اصول پایه‌ای رونویسی
- فصل ششم: تغییرات پس از رونویسی
- فصل هفتم: اصول کلی ترجمه (پروتئین‌سازی)
- فصل هشتم: تجزیه و فولدینگ پروتئین‌ها
- فصل نهم: اصول کلی تنظیم بیان ژن
- فصل دهم: مهندسی ژنتیک و تکنیک‌های مطالعه درس
مجموعه سوالات ارشد زیست شناسی سلولی و مولکولی عبادی
این کتاب نیز شامل سوالات طبقه‌بندی شده سلولی و مولکولی از کنکورهای کارشناسی ارشد وزارت بهداشت، وزارت علوم و دانشگاه آزاد در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ است که پاسخ‌هایی کاملا تشریحی دارد. داوطلبین کنکور کارشناسی ارشد رشته‌های زیست‌شناسی، سلولی و مولکولی، ژنتیک، بیوشیمی، میکروب‌شناسی، بیوتکنولوژی، هماتولوژی، ایمونولوژی، علوم آزمایشگاهی، شیمی دارویی، زیست‌فناوری پزشکی، علوم تشریحی، آناتومی، نانوتکنولوژی پزشکی می‌توانند از این کتاب استفاده کنند.
- نویسنده: دکتر مصطفی عبادی
- ناشر: کتابخانه فرهنگ
- تعداد صفحات: ۵۲۰
کتاب نمودارنامه زیست شناسی سلولی و مولکولی سنا
کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی سنا بر مبنای آخرین ویراست کتاب لودیش نوشته شده است. در این کتاب مفاهیم اساسی سلولی و مولکولی به صورت نموداری، الگوریتمی، شاخه‌ای، جداول و فرمول‌های آموزشی و با زبانی روان دسته‌بندی شده‌اند که مطالعه و مرور مطالب را در نزدیکی امتحانات دانشگاهی و همچنین کنکور کارشناسی ارشد تسهیل می‌کند.
- ناشر: انتشارات علمی سنا
- نویسندگان: منصور عرب و ملیحه میرگلوی بیات
- تعداد صفحات: ۲۶۴
- سال انتشار: ۱۳۹۹
کتاب جعبه سیاه سلولی و مولکولی سنا
این کتاب، برگرفته از کتاب لودیش و برای مرور مطالب زیست‌شناسی سلولی و مولکولی و در کنار یک کتاب تشریحی منبع بسیار مناسبی برای آزمون‌های کارشناسی ارشد و دکتری است. در این کتاب سطح دشواری سوالات مشخص شده‌اند و پاسخ‌های تشریحی دارند.
- ناشر: انتشارات علمی سنا
- نویسندگان: دکتر هیمن مرادی، دکتر صدرا طهرانی، شیما کبیری، روناک موسویان، پریناز حدادی و زهرا خلفانی
- تعداد صفحات: ۵۱۰
- سال انتشار: ۱۳۹۹
ممنووون بسیار مطلب مفیدی بود. بعضی از کتاب ها را در اینترنت به صورت پراکنده خوانده بودم اما اینجا با یکدیگر خیلی به من کمک کرد.
ولی لطفاً ذکر کنید که کتاب امیری برای المپیاد نوشته شده است.
بسیار زیبا جذاب