واکسن کرونا — هر آنچه باید بدانید

واکسن از ابتلا بیماری‌هایی که می‌توانند خطرناک یا حتی کشنده باشند و از اپیدمی و پاندمی جلوگیری می‌کند. واکسن‌ها با فعال کردن سیستم دفاعی بدن برای ایجاد ایمنی در برابر بیماری، خطر ابتلا به عفونت را تا حد زیادی کاهش می‌دهند. این مطلب توضیح می‌دهد که واکسن دقیقا چیست و برای تولید و تأیید آن چه مراحل و شرایطی وجود دارد، همچنین در مورد واکسن کرونا که به تازگی وارد فاز انسانی شده و به سؤالات رایج در ارتباط با واکسن زدن، پاسخ داده‌ایم.

واکسن چیست؟

واکسن‌ها حاوی همان میکروب‌هایی هستند که باعث بیماری می‌شوند. (به عنوان مثال، واکسن سرخک حاوی ویروس سرخک و واکسن Hib حاوی باکتری Hib است). اما میکروب‌های موجود در واکسن، کشته یا ضعیف شده‌اند تا حدی که باعث بیماری نمی‌شوند. بعضی از واکسن‌ها فقط بخشی از میکروب مولد بیماری را در خود دارند. واکسن سیستم ایمنی بدن را به تولید آنتی‌بادی علیه عامل بیماری‌زا تحریک می‌کند، دقیقاً همان واکنشی که هنگام بروز بیماری رخ می‌دهد. پس از واکسیناسیون، برخی از سلول‌های ایمنی خاص در بدن، به نام سلول‌های خاطره، این برخورد را با ذخیره آنتی‌بادی علیه واکسن، در خود نگه می‌دارند.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

پس از تزریق واکسن، در صورت ورود همان عامل بیماری‌زا به بدن فرد، سیستم ایمنی چند برابر مقدار معمول، آنتی‌بادی تولید می‌کند و قبل از ایجاد بیماری آن را نابود می‌سازد. این ساز و کار، واکسن‌ها را به داروهایی قدرتمند تبدیل کرده است. بر خلاف اکثر داروها که بیماری را معالجه یا درمان می‌کنند، واکسن با ایجاد مصونیت، مانع از بروز بیماری می‌شود.

مواد تشکیل دهنده واکسن چه هستند؟

تمام مواد تشکیل دهنده واکسن برای تحریک سیستم ایمنی بدن و اطمینان از ایمن و موثر بودن محصول نهایی، ضروری هستند. برخی از این مواد عبارتند از:

• مواد کمکی: به تقویت پاسخ بدن به واکسن کمک می‌کنند.
• نگهدارنده: کمک می‌کنند تا واکسن پس از تولید ماندگاری داشته باشد.
• بافر: باعث مطابقت pH واکسن با اسیدیته خون می‌شود.
• فرمالدهید: برای جلوگیری از آلودگی باکتریایی که به طور طبیعی در بدن زندگی می‌کنند طی فرآیند تولید واکسن استفاده می‌شود.
• تیمروزال: طی مراحل تولید استفاده می‌شود اما دیگر به جز ویال‌های چند دوزه واکسن آنفولانزا، ماده سازنده هیچ واکسنی نیست. ویال‌های تک دوز واکسن آنفولانزا به عنوان یک گزینه جایگزین موجود هستند. هیچ مطالعه علمی معتبری ارتباطی بین تیمروزال در واکسن‌ها و ابتلا به اوتیسم را اثبات نکرده است.

چرا برخی واکسن ها بیش از یک دوز دارند؟

چهار دلیل وجود دارد که ایمنی ناشی از واکسن‌ها به بیش از یک دوز نیاز دارد:

نوزادان و حتی نوجوانان یا بزرگسالان که برای اولین بار واکسن دریافت می‌کنند، ممکن است به بیش از یک دوز نیاز داشته باشند تا مصونیت آن‌ها قابل اطمینان باشد. در واقع، برای ایجاد ایمنی کامل‌تر، بیش از یک دوز لازم است. واکسنی که در برابر باکتری Hib که باعث ایجاد مننژیت می‌شود از بدن محافظت می‌کند، مثال خوبی است.

فیلم آموزش زیست شناسی ۲ – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

برای برخی واکسن‌ها، پس از مدتی ایمنی از بین می‌رود. در آن زمان، برای افزایش سطح ایمنی، دوز تقویت کننده لازم است. دوز تقویت‌کننده به طور معمول چندین سال پس از تزریق سری اولیه دوزهای واکسن اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، در مورد واکسن DTaP که از دیفتری ، کزاز و سیاه سرفه محافظت می‌کند، سری اولیه چهار عکس که کودکان به عنوان بخشی از واکسیناسیون نوزادان دریافت می کنند، به ایجاد ایمنی کمک خواهد کرد. اما دوز تقویت‌کننده در 4 تا 6 سالگی مورد نیاز است. تقویت کننده دیگر در برابر این بیماری‌ها در سن 11 سالگی یا 12 سالگی تزریق می‌شود. این تقویت‌کننده برای کودکان بزرگتر و نوجوانان و بزرگسالان Tdap نام دارد.

برای برخی از واکسن‌ها (در درجه اول واکسن‌های زنده)، مطالعات نشان داده‌اند که برای ایجاد بهترین پاسخ ایمنی، به بیش از یک دوز نیاز است. به عنوان مثال، بعد از یک دوز واکسن MMR، امکان دارد که برخی از افراد، آنتی‌بادی کافی برای مبارزه با عفونت تولید نکنند. دوز دوم این اطمینان را می‌دهد که تقریباً در همه دریافت کنندگان، محافظت کامل ایجاد شده است.

در مورد واکسن آنفلوانزا، بزرگسالان و کودکان (6 ماه به بالا) هر ساله باید یک دوز دریافت کنند. کودکان 6 ماه تا 8 سال که در گذشته هرگز واکسن آنفلوانزا تزریق نکرده‌اند یا در سال‌های گذشته فقط یک دوز دریافت کرده‌اند، در سال اول واکسیناسیون به دو دوز نیاز دارند و پس از آن، یک واکسن آنفولانزا سالانه لازم خواهد بود زیرا ویروس‌های آنفلوانزا ممکن است در فصول مختلف متفاوت باشند یا سالانه دچار جهش ژنتیکی شوند. هر ساله واکسن آنفلوانزا برای محافظت در برابر ویروسی ساخته می‌شود که تحقیقات نشان می‌دهد رایج‌ترین آن‌ها خواهد بود. همچنین مصونیتی که کودک از واکسیناسیون آنفلوانزا به دست می‌آورد با گذشت زمان از بین خواهد رفت. دریافت واکسن آنفولانزا هر ساله به محافظت از کودکان، سالمندان و گروه‌های پر خطر کمک می‌کند، حتی اگر ویروس‌های واکسن از یک فصل به فصل دیگر تغییر نکنند.

دریافت مجوز استفاده اضطراری واکسن کرونا از FDA

برای اینکه یک واکسن بتواند مجوز استفاده اضطراری (EUA) را از سازمان FDA دریافت کند، مراحل زیر طی می‌شوند:

• تولید کننده واکسن تحقیقات آزمایشگاهی را آغاز می‌کند.
• نتایج تحقیقات آزمایشگاهی و آزمایشات روی حیوانات و اطلاعات مربوط به فناوری تولید و کیفیت واکسن توسط تولید کننده جمع آوری می‌شوند. تولید کننده قبل از شروع آزمایشات بالینی روی انسان، یک برنامه کاربردی تحقیق جدید دارویی (IND) را به FDA ارسال می‌کند. آزمایش بالینی بر روی انسان بدون اجازه کتبی قبلی FDA مجاز نیست.
• آزمایشات بالینی در مورد ایمنی و اثر بخشی واکسن انجام و داده حاصل از آن‌ها جمع‌آوری می‌شوند.
• یک هیئت نظارت بر ایمنی داده‌ها، اطلاعات آزمایشات بالینی فاز 3 را ارزیابی می‌کند و به تولیدکننده واکسن در مورد اینکه آیا معیارهای نهایی بالینی مورد توافق با FDA، برای واکسن COVID-19 آن‌ها صدق می‌کند یا خیر، ارائه می‌دهد.
• دانشمندان و کارشناسان فنی شرکت، ایمنی و اثربخشی مورد نظر FDA را روی واکسن بررسی می‌کنند.
• شرکت تصمیم می‌گیرد که چه زمانی درخواست مجوز استفاده اضطراری را به FDA ارسال کند.
• پس از ارسال، دانشمندان و پزشکان مرکز ارزیابی و تحقیقات FDA’s Biologics (CBER) درخواست EUA را با در نظر گرفتن کل شواهد علمی در مورد واکسن موجود در FDA ارزیابی می‌کنند.
• FDA جلسه عمومی واکسن‌ها و کمیته مشورتی محصولات بیولوژیکی مرتبط (VRBPAC) را برای بحث در مورد داده‌های آزمایشات بالینی تشکیل می‌دهد.
• پس از جلسه کمیته مشاوره، کارکنان حرفه‌ای CBER نظر اعضای کمیته را بررسی می‌کنند و ارزیابی خود را ادامه می‌دهند تا مطمئن شوند ایمنی، اثربخشی و داده‌های تولیدکننده، برای استفاده از واکسن COVID-19 در ایالات متحده کافی هستند.
• اگر FDA تشخیص دهد که معیارهای EUA برآورده می‌شود، از جمله اینکه مزایای شناخته شده و بالقوه بیشتر از خطرات شناخته شده و بالقوه واکسن هستند و اطلاعات موجود برای اطمینان از کیفیت و سازگاری آن کافی است، ممکن است تأییدیه استفاده اضطراری را صادر کند.

آیا واکسن کرونا یعنی پایان ماسک و قرنطینه و فاصله گذاری اجتماعی؟

تولید نسخه‌های فراوان واکسن تا زمانی که تمام اقشار در خطر جامعه واکسینه شوند و بیماران و افرادی که در فاز خطرناک بیماری هستند بهبود پیدا کنند، زمان نسبتا طولانی نیاز دارد. بسیاری از افراد نیز ممکن است به دلیل آلرژی به واکسن‌ها قادر به واکسیناسیون نباشند. بنابراین مدت‌ها طول خواهد کشید تا این ویروس میزبانی نداشته باشد و چرخه انتقال آن قطع شود. این مسئله به سادگی نشان می‌دهد که حتی با وجود واکسیناسیون، نیاز به رعایت پروتوکل‌های بهداشتی همچون سابق، بر موفقیت در ریشه‌کن ‌سازی ویروس، مقابله با جهش و بازگشت پاندمی می‌افزاید. در عین حال فرد پس از واکسیناسیون باید حداقل ۱۴ روز قرنطینه باشد.

واکسن سیستم ایمنی را تقویت می‌کند اما ویروس را از بین نمی‌برد و از طرفی ویروس‌ها بسیار مستعد جهش و تغییر هستند. از طرفی این که در واقعیت و کل جمعیت، چه میزان مصونیت ایجاد خواهد شد یا خطر انتقال چقدر کم می‌شود هنوز جوابی ندارد. دامنه اثر واکسن نیز در آزمایشات بالینی و دنیای واقعی ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. از این رو یک واکسن ممکن است همان نتایج دقیق را در نتایج بالینی نشان ندهد. بنابراین، اگر امید خود را کاملاً به یک واکسن ببندیم و نتیجه بگیریم که پاندمی به پایان رسیده است، اشتباه بزرگی کرد‌ه‌ایم.

هیچ پاسخ مطمئنی در مورد اینکه چه زمانی برای برداشتن ماسک و بازگشت به زندگی قبل مناسب است وجود ندارد و این به عواملی مانند گسترش بیماری در جامعه، آسیب پذیری فردی، بیماری‌های مشترک، میزان تأثیر گذاری واکسن، میزان آگاهی افراد از دستورالعمل های بهداشتی و نوع فعالیت شغلی افراد وابسته است. تا زمانی که اطلاعات واقعی و دقیق در مورد اثربخشی واکسن در توقف یا کاهش سرعت شیوع ویروس کرونا وجود نداشته باشد، استفاده از ماسک، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و دستورات قرنطینه، اقدامات عاقلانه‌تری خواهند بود.

چرا باید واکسن کرونا بزنیم؟

برخی از افراد ممکن است نگران واکسیناسیون و عوارض یا خطرات آن‌ها باشند. اگرچه این واکسن‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن تولید می‌شوند، فرایندها و روش‌های معمول برای اطمینان از ایمنی هر واکسنی، تمام مراحل تولید واکسن در شرایط معمول را طی می‌کنند. ایمنی در اولویت اصلی است و دلایل زیادی برای تأکید بر واکسیناسیون علیه کرونا در پاندمی وجود دارد که در ادامه توضیح داده شده‌اند:

• واکسیناسیون COVID-19 روش ایمن‌تری برای پیشگیری از ابتلا است: COVID-19 می تواند عوارض جدی و کشنده‌ای داشته باشد. هیچ راهی برای دانستن اینکه COVID-19 چگونه بر هر فرد تأثیر می‌گذارد وجود ندارد و هر فرد بیمار یا ناقل می‌تواند بیماری را به ده‌ها نفر انتقال دهد.
• آزمایشات بالینی واکسن COVID-19 باید ایمن و مؤثر بودن آن‌ها را نشان دهند: برای دریافت مجوز استفاده اضطراری (EUA) مزایای شناخته شده و بالقوه واکسن COVID-19 باید بیش از خطرات آن باشند. دریافت COVID-19 ممکن است ایمنی طبیعی علیه بیماری ایجاد کند اما متخصصان نمی‌دانند که این محافظت چه مدت طول می‌کشد و خطر بیماری شدید و مرگ ناشی از COVID-19 بسیار بیشتر از مزایای ایمنی طبیعی است. واکسیناسیون COVID-19 با ایجاد پاسخ آنتی بادی، بدون نیاز به ایمنی ناشی از یک بار ابتلا، مصونیت ایجاد می‌کند.
• واکسیناسیون COVID-19 برای جلوگیری از همه‌گیری ضروری خواهد بود: استفاده از ماسک و فاصله‌گذاری اجتماعی به عدم انتشار ویروس کمک می‌کند اما هرگز کافی نیست. واکسن‌ها سیستم ایمنی را آماده مقابله با ویروس می‌کنند. ترکیبی از واکسیناسیون و پیروی از توصیه‌های CDC برای محافظت از خود و دیگران، بهترین محافظت را در برابر COVID-19 و مبارزه با پاندمی هستند. متوقف کردن بیماری همه‌گیر مستلزم استفاده از تمام ابزارهایی است که در دسترس هستند.

واکسن‌های COVID-19 در کارآزمایی‌های بالینی به دقت مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و فقط درصورت مجاز بودن یا تصویب تمام فاکتورها، تأیید می‌شوند. بر اساس آنچه در مورد واکسن سایر بیماری‌ها می‌دانیم، کارشناسان معتقدند که دریافت واکسن کرونا ممکن است کمک کند تا حتی در صورت ابتلا به کرونا از مزمن و شدید شدن آن جلوگیری شود. واکسن زدن ممکن است از ابتلای اطرافیان که در معرض ابتلا به نوع شدید کرونا هستند، محافظت کند. متخصصان همچنان مطالعات بیشتری در مورد تأثیر واکسیناسیون COVID-19 بر شدت بیماری کرونا و همچنین توانایی آن در جلوگیری از انتشار ویروس کرونا در جامعه انجام می‌دهند.

آیا واکسن برای کسی که کرونا داشته ایمن است؟

فردی که سابقه ابتلا به کرونای شدید را داشته تنها تا چند ماه آنتی‌بادی فعال دارد و پس از آن دیگر در مقابل کرونا ایمن نیست. ایمنی طبیعی ممکن است طولانی مدت نباشد اما ایمن‌سازی با واکسن می‌تواند محافظت بیشتری ایجاد کند. فقط افرادی که در حال حاضر مبتلا به کرونا هستند، نباید تا زمان بهبودی واکسن دریافت کنند.

اگر بقیه واکسن کرونا بزنند من نیازی به آن ندارم؟

شواهد علمی زیادی نشان می‌دهند که واکسیناسیون بهترین دفاع در برابر عفونت‌های شدید است. به نظر می‌رسد واکسن ۱۹-Covid مانع از بیماری شدید می‌شود. هنوز مشخص نیست که واکسن‌های محافظتی چه مقدار می‌توانند مانع انتشار بیماری شوند و اگر در این زمینه موفق عمل کنند، شاید بتوانند از انتشار و پاندمی نیز جلوگیری کنند. علاوه بر این تا زمانی که پاندمی وجود دارد یعنی با خطر ابتلا روبرو هستید و تک به تک افراد و تا جای ممکن باید هر دو دوز واکسن کرونا را دریافت کنند.

چه واکسن هایی برای کرونا ساخته شده اند؟

از 24 نوامبر سال 2020، آزمایش‌های بالینی در مقیاس بزرگ و فاز 3 برای ۵ واکسن کرونا در حال انجام هستند:

• واکسن AstraZeneca COVID-19
• واکسن Janssen's COVID-19
• واکسن Moderna’s COVID-19
• واکسن Novavax’s COVID-19
• واکسن Pfizer’s COVID-19

از این بین Pfizer’s COVID-19، واکسن فایزر، به تازگی (تاریخ تدوین مطلب ۲۲ آذر ۱۳۹۹) مجوز استفاده بالینی ضروری را دریافت کرده و در خیلی از کشورها خریداری شده و در حال توزیع و تزریق است.

مقایسه واکسن های ساخته شده برای کرونا

برخی اطلاعات ۴ واکسنی که مرحله ۳ تولید را پشت سر گذاشته‌اند را در جدول می‌توان مشاهده کرد.

واکسن فایزر چیست و چگونه کار می کند؟

این واکسن به طور مشترک توسط شرکت داروسازی امریکایی Pfizer و BioNTech آلمان تولید شده است و سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با ویروس کرونا آماده می‌کند. واکسن فایزر نوع جدیدی از واکسن است که با RNA ساخته می‌شود و در آن از قسمت کوچکی از کد ژنتیکی ویروس استفاده شده است. بنابراین با تولید بخش کوچک و غیر بیماری‌زایی از ویروس در بدن، سیستم ایمنی واکنش نشان می‌دهد و وقتی با ویروس مواجه شود، قرار گیری در معرض واکسن باعث تولید پاسخ ایمنی قوی علیه ویروس‌ها و شکست بیماری خواهد شد. این ماده ژنتیکی در یک کره لیپیدی کوچک قرار گرفته ایت و از این طریق به سلول‌ها منتقل می‌شود.

ترکیبات دقیق واکسن به صورت عمومی منتشر نشده است اما سایر واکسن‌ها می‌توانند مواد دیگری مانند آلومینیوم داشته باشند تا پایدار یا مؤثرتر شوند. این واکسن در دو دوز با فاصله سه هفته، تجویز می‌شود و تا 9۶ درصد در برابر Covid-19 محافظت ایجاد می‌کند. با این وجود، استفاده از این واکسن کرونا با چالش‌هایی نیز رو به رو است به طور مثال تا زمان تزریق و هنگام انتقال، باید در دمای 70- درجه سانتی‌گراد نگهداری شود. قبل از تزریق می‌توان آن را چند روز در یخچال معمولی نگهداری کرد تا ذوب و آماده تزریق شود.

انگلستان اولین کشوری بود که از واکسن فایزر Covid-19 استفاده کرده است. بسیاری از بریتانیایی‌ها اولین دوز واکسن COVID را همزمان با آغاز بزرگترین آزمایش واکسیناسیون توسط NHS دریافت کردند. این واکسن علاوه بر افراد مسن بالای 80 سال، به بسیاری از ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی نیز تزریق شده است و نوبت دوم تزریق پس 21 روز انجام خواهد شد. با دریافت حدود 800 هزار دوز واکسن در مرحله اول، انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی، چهار میلیون دوز از این واکسن کرونا تزریق شود.

آیا واکسن کرونا عوارض جانبی دارد؟

هیچ مدرکی وجود ندارد که ثابت کند هرکدام از این مواد در مقادیر کم مورد استفاده قرار می‌گیرند. واکسن‌ها عموما بی‌خطر هستند و اگر نگهدارنده یا ترکیب خاصی به آن اضافه نشده باشد عارضه شدیدی به دنبال نخواهند داشت و مواد تشکیل‌دهنده هر واکسنی که به مرحله تزریق برسد ذکر می‌شود. برخی از افراد پس از واکسیناسیون علائم خفیفی مانند درد عضلانی یا تب خفیف را تجربه می‌کنند که به معنای بیماری نیست بلکه پاسخ طبیعی بدن به واکسن محسوب می‌شود. واکنش‌های آلرژیک به واکسن نیز نادر هستند. MHRA می‌گوید در هنگام آزمایش واکسن Pfizer / BioNTech هیچ واکنش جانبی جدی شناسایی نکرده است.

برای احتیاط گفته می‌شود افرادی که سابقه واکنش آلرژیک قابل توجهی دارند، در حال حاضر نباید این واکسن را مصرف کنند. دو نفر از هزاران نفر که در اولین روز تزریق در انگلستان واکنش‌های آلرژیک داشتند که هر دو به بهبود خواهند یافت. داستان‌های ضد واکسن از طریق شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند براساس مستندات علمی نیستند.

واکسن کرونا مطابق با حقوق حیوانات است؟

برخی از واکسن‌ها مانند واکسن زونا و واکسن آنفولانزای کودکان می‌توانند حاوی ژلاتین خوک باشند و برخی واکسن‌ها در تخم مرغ یا سلول‌های جنین جوجه تکثیر می‌شوند. صدها واکسن کرونا در حال تولید هستند اما هنوز جزئیاتی درباره تمام اجزای تشکیل دهنده آن‌ها وجود ندارد، گرچه انتظار می‌رود بسیاری از واکسن های کرونا فاقد ترکیبات گیاهی و حیوانی باشند.

اولویت بندی دریافت واکسن کرونا چگونه است؟

اولین کسانی که واکسینه می شوند، افراد بالای 80 سال، افراد مبتلا به بیماری‌های خاص، کادر پرستاری و پزشکی، پرستاران کودکان و سالمندان، کارکنان مشاغل ضروری مانند معلمان و خود واکسیناتورها خواهند بود. از بین گروه‌های دارای اولویت، افراد 50 تا 54 ساله در پایین لیست فعلی قرار دارند. در مرحله دوم، واکسن در اختیار سایر گروه‌ها قرار خواهد گرفت. ممکن است تا مشخص شدن کامل آلرژی یا واکنش‌های احتمالی به این واکسن آن را برای کودکان تزریق نکنند.