تست کرونا چیست و آیا به ویروس کرونا مبتلا شده اید؟

این روزها همه‌جا صحبت از ویروس کوچکی است که زندگی مردم سراسر جهان را تحت تأثیر خود قرار داده است و همه از آن سخن می‌گویند، ویروسی به نام کرونا. حتماً شما نیز بارها از زبان متخصصان شنیده‌اید که تنها راه صحیح تشخیص کرونا، آزمون مولکولی است و آزمون سرولوژی به‌تنهایی ارزشی ندارد. آیا دلیل آن را می‌دانید؟ آیا می‌دانید آزمون «RT-PCR» چیست و نحوه انجام آن چگونه است؟ چرا برای اعلام نتیجه آن قدر زمان لازم است؟ فرق آن با سایر آزمون‌های کرونا چیست و چرا حتی این آزمون نیز همیشه قادر به شناسایی افراد مبتلا نیست و خطا دارد؟ در این مقاله کوشیده‌ایم به تمامی پرسش‌های شما در زمینه انواع آزمایش‌های تشخیص کرونا یا تست کرونا به‌طور کامل پاسخ دهیم.

آیا من کرونا دارم؟

پاسخ قطعی دادن به این سؤال به‌ظاهر ساده، کار بسیار دشواری است. در بسیاری از مناطق جهان حتی در کشورهای اروپایی و ایالات متحده، هنوز تجهیزات لازم برای انجام آزمایش تشخیص کرونا در دسترس نیست. در نتیجه، مراکز مجهز به این تجهیزات، بسیار شلوغ هستند و افرادی که مورد آزمایش قرار گرفته‌اند، مجبورند روزها برای دریافت پاسخ آزمایش خود منتظر بمانند. انجام این آزمون‌ها برای آن‌هایی که موفق به انجام آن‌ها شده‌اند نیز نسبتاً دردناک بوده و چندان خوشایند نیست.

برای تشخیص کرونا، ابتدا باید به اعماق بینی و حلق بیمار دسترسی پیدا کرد، تا از آنجا که محل آغاز رشد کرونا و بعد انتقال آن از طریق عطسه، سرفه و آب دهان به مناطق دیگر است، نمونه خلط گرفته شود. سپس این خلط برای کشف ژن‌های ویروس در آن، طی فرآیندی طولانی، بررسی ‌و تحلیل می‌شود. حال فرض کنید زمانی که از بیمار نمونه‌گیری می‌شود، هنوز عفونت ویروس کرونا به محل نمونه‌گیری نرسیده باشد و یا حتی جمع‌آوری نمونه، به‌درستی صورت نگرفته باشد. در این صورت با وجود اینکه فرد به ویروس کرونا آلوده است، اما آزمایش، چیزی را نشان نخواهد داد و آزمون، به‌ غلط، منفی اعلام می‌شود.

انواع آزمایش‌های تشخیص کرونا

در حال حاضر برای تشخیص ویروس کرونا از سه شیوه آزمایشی متفاوت استفاده می‌شود که عبارتند از:

• آزمایش تشخیص آنتی‌بادی یا پادتن: به این روش، آزمایش سرولوژی نیز گفته می‌شود.
• آزمون آنتی‌ژن: در این روش، برخی پروتئین‌های خاص موجود در سطح ویروس ردگیری و شناسایی می‌شوند تا از این طریق، وجود کرونا در بدن کشف و ثبت شود.
• آزمون واکنش تکثیر معکوس زنجیره پلیمراز (RT-PCR): این روش به آزمون مولکولی نیز مشهور است. در روش RT-PCR، ساختار ژنتیک ویروس تجزیه ‌و تحلیل می‌شود تا از این طریق به حضور آن در بدن پی برده شود.

آزمایش تشخیص پادتن

آنتی‌بادی یا پادتن، پروتئینی است که سیستم دفاعی بدن در واکنش به تهدیدهای عفونی، از جمله ورود یک ویروس خاص به بدن، تولید می‌کند تا ضمن مبارزه با عامل عفونت، به بدن در مقابله با آلوده شدن مجدد به آن در آینده نیز کمک کند.

در آزمایش سرولوژی، نمونه‌ای از خون بیمار را گرفته و در آن به دنبال دو پروتئین خاص به نام‌های «IgM» و «IgG» می‌گردند. ایمونوگلوبیولین IgM، در اوایل عفونت تولید می‌شود. اما IgG  دیرتر در بدن ظاهر می‌شود و مدت طولانی‌تری در خون باقی می‌ماند.

در آزمایش آنتی‌بادی، وجود خود ویروس نیست که بررسی می‌شود، بلکه این آزمایش به دنبال آن است که ببیند آیا سیستم ایمنی بدن شما به عفونت پاسخ داده است یا خیر؟ به‌ عبارت‌ دیگر، مثبت بودن این آزمایش، تنها با این معنی است که بدن شما، به تازگی، مورد حمله ویروسی قرار گرفته و پاسخ ایمنی آغاز شده است. اما مشخص نمی‌کند که آیا ویروس کرونا در بدن شما هنوز باقی است یا اینکه سیستم دفاعی بدن، آن را کاملاً نابود کرده و صرفاً آثار مبارزه با آن در بدنتان باقی مانده است.

ایراد دیگر آزمون سرولوژی این است که چون این پادتن‌ها برای بسیاری از بیماری‌های عفونی مختلف در بدن تولید می‌شوند، وجود آن‌ها در خون لزوماً به معنای ابتلای فرد به کرونا نیست. شاید در اثر ویروس‌های هم‌خانواده دیگری مثل آنفولانزا یا حتی یک سرماخوردگی ساده ترشح شده باشند. همچنین اگر کرونا در بدن حضور داشته باشد، ولی هنوز پادتنی برای آن ساخته نشده باشد نیز، این آزمون به‌غلط نتیجه منفی نشان خواهد داد.

با توجه به اینکه در حال حاضر چیز زیادی از نحوه عمل کرونا نمی‌دانیم و حتی نمی‌دانیم که آیا وجود پادتن‌های مذکور در خون، به معنای ایمنی در مقابل ابتلای مجدد به کرونا محسوب می‌گردد یا خیر و اگر بله، این مصونیت تا چه مدت باقی می‌ماند، لذا از آزمایش سرولوژی به ‌تنهایی نباید برای تشخیص کرونا استفاده کرد و مثبت بودن آن بیانگر هیچ نکته خاصی نیست و صرفاً در کنار سایر آزمون‌ها است که می‌تواند پاسخگوی برخی سؤالات متخصصان باشد.

آزمایش آنتی ژن

آزمایش آنتی‌ژن، شیوه نسبتاً جدیدی در تشخیص کرونا است و درواقع «ویروس‌های کرونای فعال» موجود در بدن را ردگیری می‌کند. دریافت نتیجه در این شیوه، سرعت بالایی دارد و تقریباً در مدت ۱۵ دقیقه، وجود ویروس کرونا را در بدن بیمار، مشخص می‌کند. در این شیوه، آزمایش بر روی نمونه بزاق یا خلط گلویی فرد به انجام می‌رسد و عرضه‌کنندگان این روش مدعی هستند که دقت و سهولت این شیوه به‌راحتی انجام آزمایش بارداری است. ولی در عمل مشخص شده که این ادعا همیشه هم صادق نیست و گاهی لازم است از دستگاه‌های تشخیصی سیار خاصی برای رسیدن به نتیجه استفاده کرد. این کار، زمان حصول نتیجه را بسیار افزایش می‌دهد.

در هر صورت، آزمایش آنتی‌ژن به‌اندازه آزمایش RT-PCR دقیق نیست و اگر نتیجه آن منفی باشد، لازم است برای اطمینان از صحت آزمایش، مجدداً یک آزمایش RT-PCR نیز گرفته شود.

اصلی‌ترین مزیت آزمایش آنتی‌ژن، ارزان‌تر بودن، اعلام نتیجه سریع‌تر و همچنین امکان استفاده مستقیم از آن در خارج از آزمایشگاه است. هرچند در این شیوه، روزانه بیش از ۸۰ آزمایش نمی‌توان به انجام رساند و این یکی از نقص‌های روش مذکور به حساب می‌آید.

آزمون RT-PCR و چگونگی انجام آن

دقیق‌ترین و در عین حال گران‌ترین آزمایش تشخیص کرونا در بدن تا امروز، آزمون مولکولی یا RT-PCR نام دارد که طی مراحل زیر به انجام می‌رسد:

۱. نمونه ‌برداری

اولین مرحله کار، نمونه‌برداری است. معمولاً برای نمونه‌برداری از ابزاری شبیه به ناف پاک‌کن استفاده می‌شود که آن را از راه بینی و گلو، تا اعماق حلق بیمار فرو می‌برند و حدود نصف قاشق از مایعات جمع شده در آن ناحیه را جمع‌آوری می‌کنند.

۲. شکستن ژن‌های ویروس

سپس، نمونه گرفته شده به آزمایشگاه برده می‌شود و متخصصان، مقداری از این نمونه را با ماده شیمیایی مخصوصی مخلوط می‌کنند. در واقع، این ماده، آنزیمی است که وظیفه آن تجزیه سلول‌های فرد مشکوک به ابتلای به ویروس کرونا است. به این ترتیب، ژنوم ویروس کووید-19 که یک مولکول اسید نوکلئیک از جنس RNA است، از داخل سلول‌ها استخراج می‌شود. RNA در ویروس همان کاری را انجام می‌دهد که DNA در انسان به انجام می‌رساند.

۳. تکثیر ژن‌های ویروس

لوله‌های آزمایشگاهی حاوی RNA ویروس، به دستگاه RT-PCR منتقل می‌شود. وظیفه این دستگاه، تکثیر فلورسنتژن‌های موجود در لوله‌های آزمایشگاهی است تا امکان تشخیص وجود ویروس کرونا میسر شود. در این شیوه ابتدا RNA ویروس به DNA تبدیل می‌شود تا آنزیم‌های پلیمراز امکان تکثیر آن‌ها را بیابند.

۴. علامت‌گذاری ژن‌ها

به ازای هریک از ژن‌های ویروس کرونا که متخصصان، قصد شناسایی آن‌ها را دارند، یک نشانگر فلورسنت مخصوص به محلول آزمایش اضافه می‌شود. هرکدام از این نشانگرهای فلورسنت، صرفاً ژن متناسب با خود را هدف گرفته و به آن می‌چسبند. در آزمون COVID-19 معمولاً بیش از یک نشانگر استفاده می‌شود و ژن‌های مختلفی از ویروس کرونا هدف گرفته می‌شوند تا بر دقت آزمایش افزوده شود.

۵. ردگیری ژن‌ها

اگر در نمونه گرفته شده، ژن ویروس کرونا وجود داشته باشد، نشانگر فلورسنت مخصوص آن ژن، خود را به آن چسبانده و طی فرآیند تکثیر ژن‌ها در دستگاه ترموسایکلر، چراغ حسگر مربوط به آن نشانگر روشن می‌شود. هرچه از زمان فرآیند تکثیر بیشتر بگذرد و بر تعداد نسخه‌های تکثیرشده از ژن‌های ویروس افزوده شود، تعداد و شدت نور چراغ‌های مربوط به حسگر مرتبط با آن ژن‌ها نیز افزایش خواهد یافت.

۶. اعلام نتیجه

روند تکثیر و علامت‌گذاری ژن‌ها، در درون دستگاه ترموسایکلر رخ می‌دهد و بنابراین، متخصصان آزمایشگاه، به ‌صورت چشمی، قادر به مشاهده میزان درخشندگی ژن‌ها نیستند. برای حل این مشکل، کافیست دستگاه ترموسایکلر به رایانه‌ای متصل شود. در  این حالت، نتیجه آزمایش، به صورت نمودار، بر روی صفحه نمایشگر، دیده می‌شود. اگر نمونه گرفته شده از فرد مشکوک، حاوی ویروس کرونا باشد، میزان و شدت درخشندگیِ رو به افزایش ژن‌ها، منجر به ایجاد یک نمودار با قله‌‌های بلند خواهد شد. در غیر این صورت، نمودار، بسیار ضعیف و کم ارتفاع، دیده می‌شود.

نتایج آزمون RT-PCR چقدر قابل ‌اعتماد است؟

دکتر «یانا برودهرست» (Jana Broadhurst) در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «اینکه چه کسی را آزمایش کنید، آن‌ها چه زمانی برای انجام آزمایش مراجعه کرده باشند، شما این آزمایش را چه زمانی انجام دهید و نمونه‌ها را چگونه و از کجا جمع‌آوری کرده باشید، همگی در دقت این آزمون واقعاً مؤثر هستند». طبق برآورد برودهرست، نتیجه آزمایش ۳۰٪ افراد مبتلا به ویروس کرونا، به ‌اشتباه، منفی نشان داده می‌شود.

نتیجه‌گیری

در نهایت می‌توان چنین نتیجه گرفت برای اطمینان از این‌که آیا به کرونا مبتلا شده‌اید یا خیر، نباید فقط به انجام یک تست کرونا بسنده کرد. به همین دلیل، موارد زیر را باید در نظر داشته باشید:

• اگر در شما علائم ابتلا به کرونا ظاهر شده است، اصلاً مهم نیست نتایج آزمایش شما چه باشد. بهتر است خود را ۱۴ روز قرنطینه کنید و در خانه بمانید.
• آزمون مولکولی کرونا نمی‌تواند به شما بگوید که آیا قبلاً کرونا گرفته بودید و الان خوب شده‌اید یا خیر، بلکه صرفاً اگر هم‌اینک، ویروس در بدن شما حضور داشته باشد، احتمالاً می‌تواند آن را کشف کند.
• در حال حاضر دانشمندان در تلاش هستند تا با ابداع آزمون‌های جدید، محدودیت‌های موجود را برداشته و این امکان را بیابند که در آینده به افراد بگویند آیا قبلاً کرونا گرفته بوده‌اند یا خیر؟ و اگر تاکنون هرگز علائم ابتلای به کرونا در آن‌ها بروز نکرده است، آیا در برابر ابتلای به آن ایمن هستند؟
• هنوز به آن درجه از علم نرسیده‌ایم که قادر به پاسخگویی به این سؤالات باشیم.

این مطلب توسط نویسنده مهمان، «مرتضی امامی‌پور»، نوشته شده است.