نوار قلب چیست؟ | هر آنچه باید بدانید

نوار قلب یا «الکتروکاردیوگرام» (Electrocardiogram) یکی از ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش‌های معاینات و بررسی‌های عملکرد قلب است. تست نوار قلب تا امروز نیز توانسته اطلاعات مفیدی را برای شرایط قلبی بیمار فراهم کند و یکی از روش‌های تشخیصی مهم در مورد بیماری‌های قلبی به شمار می‌آید.

با دستگاه‌های مدرن، نتایج الکتروکاریوگرام‌های سطحی، سریع و آسان به دست می‌آیند و اساس کار آن‌ها بر مبنای مفاهیم الکتروفیزیولوژیکی نسبتاً ساده‌ای قرار دارند. در این مطلب در مورد نوار قلب و نحوه تفسیر نتایج آن بحث می‌شود.

تاریخچه نوار قلب

الکتروکاردیوگرافی به عنوان روش ردیابی گرافیکی (الکتروکاردیوگرام ECG،EKG) شناخته می‌شود که جریان الکتریکی تولید شده توسط عضله قلب در هر ضربان قلب را شناسایی می‌کند. اطلاعات به دست آمده از این روش ضبط می‌شود و اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت و عملکرد قلب در اختیار پزشک قرار می‌دهد. فیزیولوژیست هلندی، «ویلم ایتینوون» (Willem Einthoven) اولین الکتروکاردیوگرام را در سال 1903 ایجاد کرد. در اواخر دهه 1960، الکتروکاردیوگرافی رایانه‌ای در بسیاری از بیمارستان‌های بزرگتر مورد استفاده قرار گرفت.

نوار قلب چیست؟

یک تست نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام نمایش ساده‌ای از فعالیت الکتریکی ماهیچه قلب و تغییرات آن در طول زمان است که این فعالیت‌های الکتریکی اغلب بر روی یک برگه کاغذی برای آنالیز و بررسی آسان‌تر پرینت می‌شود. مانند ماهیچه‌های دیگر، ماهیچه قلبی در پاسخ به دپلاریزاسیون الکتریکی سلول‌های ماهیچه منقبض می‌شود. در واقع نوار قلب، مجموع همین فعالیت‌های الکتریکی است که در زمان کوتاه به اندازه چند ثانیه تقویت شده و ثبت و ضبط می‌شوند.

الکتروکاردیوگرام با قرار دادن الکترود در قسمت‌های مختلف بدن ساخته می‌شود. الکترودهایی که فعالیت الکتریکی قلب را ضبط می‌کنند در ۱۰ مکان مختلف قرار می‌گیرند، ۴ الکترود روی هر یک از دست‌ها و پاها و شش الکترود دیگر در مکان‌های مختلف در سطح قدامی سینه قرار می‌گیرند. پس از برقراری جریان در الکترودها، یک میلی ‌ولت از منبع الکتریکی خارجی وارد بدن می‌شود. در این حالت دستگاه کالیبره می‌شود. استاندارد كردن یا کالیبره کردن الكتروكارديوگرام، امکان مقايسه آن را در افراد مختلف امکان پذیر می‌کند.

الکتروکاردیوگرام نرمال، نتایج انحرافات معمولی به سمت بالا و پایین را نشان می‌دهد که منعکس کننده انقباض متناوب دهلیز (دو اتاقک فوقانی) و بطن‌های (دو محفظه پایین) قلب است. اولین انحراف به سمت بالا که با  حرف P نمایش داده می‌شود به دلیل انقباض دهلیزی است و به عنوان کمپلکس دهلیزی شناخته می‌شود. انحرافات دیگر الکتروکاردیوگرام Q ،R ،S و T همه به دلیل عمل بطن‌ها ایجاد می‌شوند و به عنوان کمپلکس‌های بطنی شناخته می‌شوند. هرگونه انحراف از حالت نرمال در یک الکتروکاردیوگرام خاص، نشانگر یک اختلال قلبی احتمالی است.

کاربردهای نوار قلب

الکتروکاردیوگرام بیشترین کاربرد را در تشخیص آریتمی‌های قلبی، انفارکتوس‌های حاد و انفارکتوس میوکارد (سکته قلبی)، بیماری پریکارد و بزرگ شدن قلب (دهلیزی و بطن) دارد. وجود فشار خون بالا (فشار خون بالا)، بیماری تیروئید و انواع خاصی از سوء تغذیه نیز ممکن است توسط یک نوار قلب مشخص شود. به علاوه‌، می‌توان از الکتروکاردیوگرافی برای تعیین اینکه آیا ضربان آهسته قلب دلایل فیزیولوژیکی دارد یا ناشی از انسداد قلب است، استفاده کرد.

الکتروکاردیوگرام ورزش (تست ورزش)، یا تست استرس ECG، برای ارزیابی توانایی عروق کرونر در تحویل اکسیژن، در حالتی که قلب تحت فشار قرار گرفته توسط پروتکل‌های ورزشی استاندارد انجام می‌شود. اگر خون رسانی به قلب در هنگام ورزش به خطر بیفتد، اکسیژن رسانی ناکافی عضله قلب با تغییرات معمولی در الکتروکاردیوگرام ثبت می‌شود که نشان دهنده بیماری عروق کرونر قلب (باریک شدن عروق کرونر) است. با این وجود، یک الکتروکاردیوگرام معمولی، بیماری عروق کرونری قلب را همیشه شناسایی نمی‌کند و پیش بینی کننده دوره بیماری نیست.

الکتروفیزیولوژی قلب

چرخه طبیعی قلب با دپلاریزاسیون همزمان گره‌های سینوس شروع می‌شود، گره‌های سینوس، ناحیه‌ای از بافت تخصصی قلب هستند که در قسمت بالای دهلیز راست قرار گرفته‌اند. یک موج دپلاریزاسیون از بالای دهلیز راست در طول سپتوم یا دیواره‌ای که دو دهلیز قلب را از هم جدا می‌کند، عبور کرده و از این طریق به دهلیز چپ می‌رسد.

دهلیزها توسط یک حلقه فیبر الکتریکی از بطن‌ها جدا می‌شوند، به طوری که در قلب طبیعی تنها مسیر انتقال دپلاریزاسیون الکتریکی از دهلیز به بطن‌ها از طریق گره دهلیزی (AV) است. گره دهلیزی سیگنال الکتریکی را برای مدت کوتاهی به تأخیر می‌اندازد و سپس موج دپلاریزاسیون، توسط سپتوم بین بطنی (IVS)، از طریق دسته‌های فیبری His (دسته‌ای از فیبرهای ماهیچه قلبی که پالس‌های الکتریکی برای ضربان قلب تنظیم می‌کند) و شاخه‌های راست و چپ آن، به سمت بطن راست و بطن سمت چپ گسترش می‌یابند.

از این رو با هدایت طبیعی، دو بطن به طور هم زمان منقبض می‌شوند که در این حالت قلب در حداکثر کارایی خود قرار دارد.

پس از دپلاریزاسیون کامل قلب، میوکارد قبل از اینکه بتواند دوباره برای چرخه قلبی بعدی مورد دپلاریزاسیون قرار گیرد، باید دوباره پلاریزه شود.

نوار قلب با قرارگیری یک سری الکترود روی پوست بیمار اندازه‌گیری خود را انجام می‌دهد، به همین دلیل به عنوان الکتروکاردیوگرام سطحی نیز شناخته می‌شود.

موج دپلاریزاسیون الکتریکی از دهلیز پایین می‌رود و از طریق سپتوم بین بطنی به بطن‌ها می‌رسد. بنابراین جهت این دپلاریزاسیون معمولاً از بالا به سمت تحتانی قلب است. جهت موج دپلاریزاسیون به طور معمول به سمت چپ است زیرا جهت گیری قلب در قفسه سینه و بخش ضخیم‌تر عضله قلبی به سمت چپ قرار دارد. این جهت کلی حرکت دپلاریزاسیون الکتریکی در ماهیچه قلب به عنوان محور الکتریکی شناخته شده است.

یک اصل اساسی در الکتروکاردیوگرافی این است که هنگامی که موج دپلاریزاسیون در جهت الکترودهای ردیابی جریان الکتریکی قلب حرکت می‌کند، منجر به ایجاد یک روند انحرافی مثبت یا به سمت بالا در نوار قلب می‌شود و هنگامی که موج دپلاریزاسیون در خلاف جهت الکترودهای دستگاه حرکت می‌کند، بر روی نوار قلب یک انحراف منفی یا به سمت پایین مشاهده می‌شود.

طبق قرارداد، ما نوار قلبی سطحی استاندارد را با استفاده از 12 لید مختلف الکترودهای دریافت کننده جریان، می‌توانیم ضبط کنیم، اگرچه برای رسیدن به این هدف فقط 10 الکترود ضبط کننده روی پوست لازم است که این امر می‌تواند تا حدی گیج کننده باشد. شش مورد از این الکترودها بر روی قفسه سینه و بر روی قلب قرار می‌گیرد که به آن‌ها الکترودهای قفسه سینه یا قدامی می‌گویند. چهار الکترود دیگر بر روی دست‌ها و پاها قرار می‌گیرد که به آن‌ها الکترودهای اندامی می‌گویند. ضروری است که هر 10 الکترود نوار قلب در موقعیت صحیح خود قرار بگیرند، در غیر این صورت نمودار الکتروکاردیوگرام به میزان قابل توجهی تغییر خواهد کرد و همین امر موج خطا در تفسیر نوار قلب می‌شود.

محل قرارگیری الکترودها در الکتروکاردیوگرام

الکترودهای نوار قلب ابزارهایی هستند که ارتباط بین بدن بیمار با دستگاه الکتروکاردیوگراف را برقرار می‌کنند. اطلاعات الکتریکی قلب از طریق این الکترودها دریافت شده و برای ردیابی و ثبت به الکتروکاردیوگراف ارسال می‌شوند.

همان طور که در بالا اشاره است، برای انجام یک الکتروکاردیوگرام استاندارد ده الکترود به کار گرفته می‌شوند. این الکترودها به دو گروه تقسیم می‌شوند:

• الکترودهای اندامی (Limb Electrodes)
• الکترودهای سینه‌ای یا پرکوردیال (Precordial Electrodes)

۱۲ لید الکتروکاردیوگرام تمام اطلاعاتی را که توسط این الکترودها فراهم می‌شود را آماده می‌کنند. زمانی که یک الکتروکاردیوگرام انجام می‌شود، مهم است که الکترودها در مکان‌های دقیق خود روی بدن بیمار قرار بگیرند. اگر الکترودها در جای مناسب خود قرار داده نشوند، تغییراتی در مورفولوژی کمپلکس QRS نشان می‌دهد که تشخیص را با خطا مواجه می‌کند.

قرار دادن الکترودها برای نوار قلب

در این بخش محل‌های دقیق قرارگیری هر الکترود معرفی می‌شوند.

الکترودهای اندامی

چهار الکترود اندامی در چهار اندام دست‌ها و پاهای بیمار قرار می‌گیرند. این الکترودها با رنگ‌های خاصی قابل تشخیص از سایر الکترودها هستند و هر کدام با حروف مشخص نام‌گذاری شده‌اند.

• دست راست (RA)
• دست چپ (LA)
• پای چپ (LL)
• پای راست (RL)

الکترود‌های سینه‌ای

شش الکترود سینه‌ای در بخش قدامی سینه قرار می‌گیرند که هر کدام از این الکترودها با یک شماره از یکدیگر متمایز می‌شوند:

• V1: در فضای بین دنده‌ای چهارم درست، در سمت راست جناغ سینه قرار می‌گیرد.
• V2: در فضای بین دنده‌ای چهارم درست در سمت چپ جناغ سینه قرار می‌گیرد.
• V3:  در فضای خالی میان دو الکترود V4 و V2 قرار داده می‌شود.
• V4: در فضای بین دنده‌ای پنجم و در خط ترقوه‌ای جای می‌گیرد.
• V5: جایگاه این الکترود نیز مانند سطح الکترود V4 در سمت چپ خط محوری جلویی است.
• V6: مانند سطح دو الکترود V4 و V5، این الکترود نیز در سمت چپ خط محوری میانی قرار می‌گیرد.

لیدهای الکتروکاردیوگرام

در انجام نوار قلبی، لیدها می‌توانند تفاوت پتانسیل الکتریکی بین دو نقطه را ردیابی ‌کنند که می‌تواند این اختلاف بین دو الکترود (لیدهای دوقطبی) یا در یک نقطه و یک الکترود (لیدهای تک قطبی) باشد.

باید به این نکته توجه کرد که لیدها به تنهایی و به صورت جداگانه نباید مورد بررسی قرار بگیرند اما در حالت کلی، هر لید یک بخش از تمام اطلاعات الکتریکی قلب را نشان می‌دهند. براساس نقشه الکتریکی قلب دو گروه لید وجود دارند که شامل موارد زیر هستند:

• لیدهای اندامی: در نقشه قدامی قرار دارند و شامل دو گروه دوقطبی و تک قطبی هستند که هر کدام به صورت جداگانه نام‌گذاری شده‌اند.
  • لیدهای دوقطبی شامل لیدهای یک تا سه هستند.
  • لیدهای تک قطبی لیدهای aVR، aVL و aVF را در بر می‌گیرند.

• لیدهای سینه‌ای: لیدهای سینه‌ای مانند الکترودهای سینه‌ای نام‌گذاری می‌شوند، به طوری که آن‌ها از V1 تا V6 طبقه‌بندی می‌شوند.

فواصل ولتاژ و زمان‌بندی

معمولاً ضبط ECG با استفاده از اقدامات استاندارد برای دامنه سیگنال الکتریکی و سرعتی که کاغذ در حین تست حرکت می‌کند، انجام می‌شود. این امر اجازه می‌دهد که:

•  ضربان قلب و فواصل قلبی مشخص شوند.
• مقایسه معنی داری بین نوارهای قلبی که در زمان‌های مختلف یا توسط دستگاه‌های مختلف ضبط شده است، انجام شود.

دامنه یا ولتاژ سیگنال الکتریکی ضبط شده بر روی یک ECG در بعد عمودی بیان شده و بر حسب میلی‌ ولت اندازه‌گیری می‌شود. روی کاغذ ECG استاندارد 1 میلی ولت با انحراف 10 میلی‌متر نشان داده شده است. افزایش مقدار توده عضلانی یا فشار خون بطن چپ (LVH)، معمولاً منجر به سیگنال دپلاریزاسیون الکتریکی بزرگتر می‌شود و بنابراین دامنه بیشتری از انحراف عمودی بر روی ECG مشخص می‌شود.

یک ویژگی اساسی نوار قلب این است که در آن فعالیت الکتریکی قلب با توجه به زمان تغییر می‌کند. به عبارت دیگر، می‌توان ECG را به عنوان یک نمودار در نظر گرفت که فعالیت الکتریکی را در محور عمودی در برابر زمان در محور افقی ترسیم می‌کند. کاغذ ECG استاندارد در هنگام ضبط امواج قلبی در زمان واقعی 25 میلی‌متر در ثانیه حرکت می‌کند. این بدان معنی است که هنگام نگاه کردن به نوار قلب چاپ شده، فاصله 25 میلی‌متر در امتداد محور افقی نشان دهنده زمان 1 ثانیه است.

کاغذ نوار قلب

الکتروکاردیوگرام روشی است که بر روی کاغذ، فعالیت‌های قلبی را نمایش می‌دهد. این کاغذها ویژگی‌های معینی برای خوانش صحیح داده‌های الکتروکاردیوگرام دارند.

کاغذ نوار قلب یک کاغذ نمودار یا گراف است که بر روی آن هر پنج مربع کوچک (یک میلی‌متر) یک مربع بزرگتر ۵ میلی‌متری با خطوط ضخیم‌تر را مشخص می‌کند.

محور عمودی دامنه جریان الکتریکی قلب را اندازه می‌گیرد. این اندازگیری در بازه میلی‌ولت صورت می‌گیرد. بر طبق استاندارد، ۱۰ میلی‌متر در ارتفاع برابر با ۱ میلی‌ولت است. بنابراین هر مربع یک میلی‌متری بر روی محور عمودی برابر با ۰٫۱ میلی‌ولت و هر مربع بزرگ ۰٫۵ میلی ولت را نشان می‌دهد.

محور افقی زمان را اندازه می‌گیرد. در الکتروکاردیوگراف استاندارد، سرعت کاغذ در حدود ۲۵ میلی‌متر بر ثانیه است. بنابراین هر مربع یک میلی‌متری روی محور افقی برابر با ۰٫۰۴ ثانیه و هر مربع بزرگ ۰٫۳ ثانیه را نشان می‌دهد.

استفاده از الکتروکاردیوگرام استاندارد می‌تواند با توجه به این موارد به سادگی قابل خوانش باشد. از سویی دیگر، در مواردی خاص می‌توان سرعت کاغذ را افزایش (موج غیرطبیعی) و یا کاهش (برای بررسی ناهنجاری‌های آریتمی) داد. علاوه بر این، افزایش (اگر ولتاژ کم باشد) یا کاهش (زمانی که کمپلکس ORS خیلی بزرگ است) دامنه نیز امکان پذیر است.

سرعت كاغذ استاندارد و نشانگرهای مربع، اندازه گيری آسان فواصل موجی و زمان سنجی قلب را ممکن می‌سازد. این امر محاسبه ضربان قلب و شناسایی هدایت الکتریکی غیرطبیعی در قلب را نیز امکان پذیر می‌کند.

در زیر یک ECG طبیعی نشان داده شده است. توجه داشته باشید که قلب در ضربان منظم سینوسی بین 60 تا 100 ضربان در دقیقه (به طور خاص 82 دور در دقیقه) تپش دارد. تمام فواصل مهم این الکتروکاردیوگرام در محدوده طبیعی است.

کالیبراسیون الکتروکاردیوگرام

در ابتدا ثبت الکتروکاردیوگرام، الکتروکاردیوگراف به صورت خودکار شروع به کالیبراسیون می‌کند. یک سیگنال ۱ میلی ولتی برای ۰٫۲ ثانیه منتقل می‌شود و یک شکل مستطیلی با ارتفاع ۱۰ میلی‌متر و پهنای ۵ میلی‌متر بر روی کاغذ گراف نمایان می‌شود. این تصویر ایجاد شده نشان می‌دهد که کالیبراسیون در طول ثبت نوار قلبی انجام شده است.

همان طور که در بالا اشاره شد، سرعت کاغذ یا دامنه می‌توانند در موارد مختلف تغییر کنند و جایی که ولتاژ QRS خیلی بالا یا خیلی پایین است، این تغییر صورت می‌گیرد. این امر به معنای کالیبراسیون‌های متفاوت است و بنابراین تغییر در ارتفاع و طول به عنوان نماد کالیبراسیون قابل شناسایی است.

نوار قلب طبیعی

همان طور که در بالا اشاره شد، اولین ساختاری که در طی ریتم سینوسی نرمال دپلاریزه می‌‌شود، دهلیز راست است که پس از آن دهلیز چپ دپلاریزه می‌شود. بنابراین اولین سیگنال الکتریکی روی یک نوار قلب معمولی از دهلیز سرچشمه می‌گیرد و به عنوان موج P شناخته می‌شود. اگرچه معمولاً فقط در موج‌های یک نوار قلبی تنها یک موج P وجود دارد، اما موج P در حقیقت مجموع سیگنال‌های الکتریکی از دو دهلیز است که معمولاً به صورت مورب قرار دارند.

پس از این مرحله یک تأخیر فیزیولوژیکی کوتاه وجود دارد، زیرا گره دهلیزی (AV) باعث کاهش سرعت دپلاریزاسیون الکتریکی قبل از ورود به بطن‌ها می‌شود. این تأخیر مسئول فاصله PR است، یک دوره کوتاه که هیچ فعالیت الکتریکی روی نوار قلبی مشاهده نمی‌شود، نمایانگر یک خط مستقیم افقی یا ایزوالکتریک است.

دپلاریزاسیون بطن‌ها معمولاً بیشترین قسمت از سیگنال در نوار قلب (به دلیل وجود عضله بیشتر در بطن‌ها) را دارند و این امواج به عنوان مجموعه QRS شناخته می‌شوند.

موج Q اولین انحراف اولیه نزولی یا منفی است. موج R انحرافی به سمت بالا دارد (مشروط بر اینکه از خط ایزوالکتریک عبور کند و مثبت شود). موج S نیز انحرافی است که به سمت پایین صورت می‌گیرد (مشروط بر اینکه از خط ایزوالکتریک عبور کند تا قبل از بازگشت به مبنای ایزوالکتریک منفی شود).

در مورد بطن‌ها، یک سیگنال الکتریکی دیگر نیز وجود دارد که بازتاب پلاریزاسیون مجدد میوکارد را نشان می‌دهد. این سیگنال به عنوان قطعه ST و موج T نشان داده می‌شود. قطعه ST به طور معمول ایزوالکتریک است و موج T در بیشتر موارد به صورت عمودی از دامنه و طول متغیر انحراف دارد.

فواصل طبیعی در نوار قلب

ثبت نوار قلب بر روی کاغذ استاندارد، زمان لازم را برای اندازه‌گیری مراحل مختلف دپولاریزاسیون الکتریکی، معمولاً در میلی ثانیه انجام می‌دهد. یک محدوده طبیعی شناخته شده برای چنین فواصل زمانی وجود دارد:

• فاصله PR : از ابتدای موج P تا اولین انحراف کمپلکس QRS اندازه‌گیری می‌شود. دامنه نرمال این فاصله در حدود  120 - 200 میلی‌ثانیه است (معادل۳ تا ۵  مربع کوچک روی کاغذ ECG).
• مدت زمان QRS: اندازه‌گیری از اولین انحراف کمپلکس QRS تا انتهای آن در خط ایزوالکتریک مدت زمان این کمپلکس را تعیین می‌کند. دامنه طبیعی این فاصله در حدود ۱۲۰ میلی‌ثانیه است (معادل با ۳ مربع کوچک روی کاغذ ECG).
• فاصله QT: اندازه‌گیری از اولین انحراف کمپلکس QRS تا انتهای موج T در خط ایزوالکتریک انجام می‌شود. دامنه طبیعی تا 440 میلی‌ثانیه اندازه‌گیری شده است (اگرچه با ضربان قلب متفاوت است و ممکن است در زنان کمی طولانی‌تر باشد).

برآورد ضربان قلب از ECG

کاغذ استاندارد نوار قلب تخمین تقریبی ضربان قلب (HR) از داده‌های الکتروکاردیوگراف را ممکن می‌سازد. هر ثانیه از زمان با 250 میلی‌متر (برابر با 5 مربع بزرگ) در امتداد محور افقی نشان داده شده است. بنابراین اگر تعداد مربع‌های بزرگ بین هر مجموعه QRS:

• 5 تا باشد، ۶۰ ضربان در دقیقه صورت می‌گیرد.
• اگر ۳ مربع بزرگ باشد در هر دقیقه ۱۰۰ تپش قلب مشخص می‌شود.
• 2 مربع بزرگ نیز نشان دهنده ۱۵۰ ضربه در دقیقه است.

در مطلب تفسیر نوار قلب به چگونگی محاسبه ضربان قلب با توجه به مربع‌های کاغذ گراف می‌پردازیم.

امواج نوار قلب

همان طور که در بالا اشاره شد، نوار قلب از ۳ موج قلبی و تعدادی فواصل تشکیل شده است که در اینجا به تفضیل به آن‌ها می‌پردازیم.

موج P

این موج دپلاریزاسیون دهلیزی را نشان می‌دهد. در واقع موج P برآیندی از فعالیت‌های الکتریکی هر دو دهلیز را به نمایش می‌گذارد. طول این موج کمتر از ۰٫۱ ثانیه است و حداکثر ولتاژ آن برابر با ۰٫۲۵ میلی ولت است.

موج P در حالت طبیعی در تمام الکترودها یا لیدهای اتصالی به بدن بیمار مثبت است و تنها یک مورد استثنا وجود دارد و آن‌هم لید VR است و در ناحیه موج P به صورت منفی است و در لید V1 این موج به شکل دوفازی دیده می‌شود.

بزرگ شدن دهلیزها می‌تواند موجب افزایش ارتفاع یا طول مدت موج P شود. در برخی از ناهنجاری‌های قلبی مانند برخی از آریتمی‌های قلبی یا فیبریلاسیون دهلیزی، موج P وجود ندارد.

فاصله PR یعنی فاصله بین موج P و کمپلکس موج QRS به طور معمول بین ۰٫۱۲ و ۰٫۲ ثانیه اندازه‌گیری شده است.

موج Q

دو نکته مهم در مورد موج Q وجود دارد:

• اگر یک موج مثبت بسیار کوچکی در QRS قبل از یک موج منفی باشد، دیگر این موج، موج Q نام ندارد و یک موج S را نشان می‌دهد و تفاوتی نمی‌کند که این موج مثبت چقدر کوچک باشد.
• وجود هر موج Q به معنا بروز انفارکتوس نیست. در یک الکتروکاردیوگرام نرمال، موج Q در یک سری لیدهای مشخصی وجود دارد، بدون این که نشانه‌های پاتولوژیکی مشخصی داشته باشد.

ویژگی‌های یک موج Q نرمال

لیدهای اندام

• موج نرمال Q اغلب باریک است (کمتر از ۰٫۰۴ ثانیه طول و ۲ میلی‌متر عمق دارد). به طور معمول تنها ۲۵ درصد از اندازه کمپلکس QRS را در بر می‌گیرد.
• عمق نسبی موج Q می‌تواند در لید سه در موقعیت افقی قلب قابل مشاهده باشد. یک الگوی QS در لید aVL در موقعیت عمودی قلب دیده می‌شود. مشاهده موج Q عمیق در لید aVF نرمال است.

لیدهای پرکوردیوم

• موج Q در لیدهای V1 تا  V2 مشاهده نمی‌شود.
• موج Q در لیدهای V5 تا V6 به صورت طبیعی قابل مشاهده هستند و اغلب طول آن‌ها کمتر از ۰٫۰۴ ثانیه است و ۲ میلی‌متر عمق دارند و در حالت کلی تنها ۱۵ درصد از کمپلکس QRS را به خود اختصاص داده است.

کمپلکس QRS

این مجموعه از تعدادی موج تشکیل شده است که در کنار هم دپلاریزاسیون بطنی را نمایش می‌دهند. بازه طول این مجموعه از ۰٫۰۶ ثانیه تا ۰٫۱۰ ثانیه اندازه‌گیری شده است. کمپلکس QRS براساس لیدهای متفاوت می‌تواند نمایش متفاوتی داشته باشد.

• موج Q: اگر اولین موج از مجموعه QRS منفی باشد، این موج نشان دهنده موج Q است.
• موج R: اولین موج مثبت مجموعه QRS موج R است. این موج با یک موج منفی ادامه می‌یابد. اگر یک موج مثبت دیگر در کمپلکس QRS مشاهده شود، آن را موج ’R می‌نامند.
• موج S: این موج دومین موج منفی در کمپلکس QRS است و بعد از موج R  قرار می‌گیرد.
• موج QS: زمانی که یک کمپلکس در غیاب موج‌های مثبت به طور کامل منفی می‌شود، در این حالت به آن کمپلکس QS گفته می‌شود و اغلب نشانه‌ای از نکروز قلبی است.
• موج‌های ’R و ’S: زمانی که بیش از یک موج R و S در کمپلکس وجود دارند، آن‌ها را به عنوان موج‌های ’R و ’S نشان می‌دهند.

موج T

این موج ریپلاریزاسیون بطنی را نشان می‌دهد. در حالت کلی این موج دامنه کوچک‌تری از کمپلکس QRS دارد که قبل از آن قرار گرفته است. موج T در تمام لیدها به جز aVR به صورت مثبت نمایش داده می‌شود. در لید III در بیماران دچار چاقی و در لیدهای V1 تا  V4 در کودکان، افراد جوان و زنان، این موج می‌تواند به صورت منفی مشاهده شود. موج T در حالت طبیعی به صورت متقارن است. بخش بالا رونده این موج آهسته‌تر از بخش پایین رونده آن است. حداکثر دامنه این موج کمتر از ۵ میلی‌متر در لیدهای اندامی و کمتر از ۱۵ میلی‌متر در لیدهای پرکوردیال اندازه‌گیری شده است.

آسیب‌ها و بیماری‌های زیادی وجود دارند که به دلیل تغییرات موج T در قلب اتفاق می‌افتند، از جمله این بیماری‌ها می‌توان به بیماری عروق کرونری یا ناهنجاری‌های الکترولیت اشاره کرد.

موج U

این موج به طور معمول موجی مثبت با ولتاژ پایینی است که به طور دائم در لیدهای پرکوردیالی بعد موج T قابل مشاهده است. منبع ایجاد این موج ناشناخته است و تصور می‌شود ممکن است، پلاریزاسیون ماهیچه‌های پاپیلاری دلیل ایجاد این موج باشند.

انجام تست نوار قلب

یک الکتروکاردیوگرام سیگنال‌های الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. این روش یکی از تکنیک‌های رایج و غیرتهاجمی برای تشخیص سریع مشکلات قلبی و بررسی سلامت قلب به شمار می‌آید.

همان طور که در بالا اشاره شد، الکتروکاردیوگرام که ECG یا EKG نیز نامیده می‌شود، اغلب در مطب پزشک، کلینیک‌های قلب و بیمارستان‌ها انجام می‌شود. دستگاه نوار قلب یکی از دستگاه‌های استاندارد و متداول در اتاق‌های عمل و آمبولانس‌ها محسوب می‌شود.

انواع تست‌های نوار قلب

براساس نیاز بیمار و نوع مشکل قلبی، پزشک دو روش متداول انجام تست نوار قلب را توصیه می‌‌کند که در اینجا به بررسی هر دو روش می‌پردازیم.

هولتر مانیتور

در روش «هولتر مانیتور» (Holter monitor)، از یک دستگاه کوچک و قابل حمل که ریتم قلب بیمار ار بررسی می‌کند، استفاده می‌شود. پزشک ممکن است از بیمار بخواهد که این دستگاه را برای مدت یک تا دو روز با خود حمل کند. در طول این مدت دستگاه تمام ضربان قلب بیمار را ضبط می‌کند.

یک تست هولتر مانیتور معمولا بعد از یک تست الکتروکاردیوگرام عادی انجام می‌شود، به خصوص زمانی که نوار قلب معمولی اطلاعات کافی در اختیار پزشک برای تشخیص بیماری قرار ندهد، از روش هولتر مانیتور استفاده می‌شود. در برخی موارد روش هولتر استاندارد نیز ممکن است برای تشخیص کافی نباشد، از این رو پزشک استفاده از روش هولتر مانیتور وایرلس را پیشنهاد می‌کند که می‌تواند عملکرد قلب را برای یک هفته ثبت و ضبط کند.

دستگاه قابل کاشت لوپ قلب

دستگاه قابل کاشت ضبط کننده لوپ قلب (Implantable Loop Recorder) یک نوع دستگاه مانیتورینگ است که ریتم قلب را به صورت متوالی برای مدت‌های طولانی (حداکثر تا ۳ سال) مورد بررسی قرار می‌دهد. این دستگاه سیگنال‌های الکتریکی قلب را ثبت می‌کند با استفاده از یک ابزار کوچک که در زیر پوست در ناحیه سینه جای‌گذاری می‌شود.

دستگاه ایونت مانیتور (Event Monitor)

این دستگاه یک ابزار قابل حمل شبیه به هولتر است اما می‌تواند سیگنال‌های قلبی را فقط در زمان مشخصی برای چند دقیقه ثبت و ضبط کند. این وسیله توسط بیمار به مدت طولانی قابل حمل است (اغلب به مدت ۳۰ روز).  بیمار زمانی که علائم بیماری را احساس می‌کند، دکمه دستگاه را برای ثبت ریتم قلبی باید فشار دهد. برخی از این ابزارها به طور خودکار با بروز علائم شروع به ضبط سیگنال می‌کنند.

تست نوار قلب در چه مواردی انجام می‌شود؟

یک تست الکتروکاردیوگرام یک روش بدون درد و غیرتهاجمی است که برای تشخیص انواع بیماری‌های قلبی در افراد مختلف در تمام سنین مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک پزشک متخصص قلب برای شناسایی موارد زیر از تست نوار قلب استفاده می‌کند:

• ریتم قلبی غیرطبیعی (آریتمی)
• اگر در رگ‌های قلب انسداد یا گرفتگی وجود داشته باشد که موجب درد در ناحیه سینه یا حملات قلبی در بیمار شود.
• زمانی که بیمار سابقه حمله قلبی داشته باشد.
• برای بررسی چگونگی تاثیر روش‌های درمانی در بیمار قلبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یک فرد زمانی که دارای علائم زیر باشد، اغلب لازم است که تست نوار قلب را انجام دهد:

• درد سینه
• سرگیجه، سردردهای خفیف یا حالت‌های غش
• تپش قلب
• افزایش ضربان قلب
• تنگی نفس
• ضعف و کاهش انرژی برای انجام هر گونه فعالیت ورزشی

خطرات انجام الکتروکاردیوگرام

انجام تست نوار قلب اغلب یک روش ایمن و بی‌خطر است. در این روش خطر برق گرفتگی در طول تست وجود ندارد، زیرا الکترودهایی که در این روش به کار می‌روند، الکتریسته تولید نمی‌کنند. الکترودها فقط فعالیت‌های الکتریکی قلب را ضبط می‌کنند.

بیمار تنها ممکن است به دلیل اتصال و برداشت الکترودهای دستگاه دچار ناراحتی شود. در برخی موارد پوست بیماران به دلیل اتصال الکترود دچار راش‌های خفیفی می‌شوند.

آمادگی برای انجام تست نوار قلب

آمادگی خاصی برای انجام تست نوار قلب در حالت استاندارد لازم نیست، فقط بیمار باید تمام داروهایی که مصرف می‌کند را با پزشک مطرح کند تا از تاثیر برخی از داروها بر نتایج تست جلوگیری شود.

 تست نوار قلب چگونه انجام می‌گیرد؟

همان طور که پیش‌تر اشاره شد، الکتروکاردیوگرام در مطب پزشک یا در بیمارستان توسط پزشک یا تکنسین‌های متخصص انجام می‌شود.

در طول انجام نوار قلب، ۱۲ لید و ۱۰ الکترود روی سینه، دست‌ها و پاهای بیمار قرار داده می‌شود. الکترودها با برچسب‌هایی بر روی سطح پوست قرار می‌گیرند و از طریق سیم‌هایی به دستگاه الکتروکاردیوگراف متصل می‌شوند و به این صورت اطلاعات به دست آمده از طریق الکترودها قابل مشاهده می‌شود. یک کامپیوتر این اطلاعات را در قالب گراف‌هایی ضبط کرده و نمایش می‌دهد.

در طول انجام تست بیمار می‌تواند به صورت عادی تنفس کند اما در تمام مدت تست باید روی تخت بماند و حرکت نکند زیرا هر گونه لرزش یا حرکت ممکن است باعث اختلال در نتیجه تست شود.

نتایج تست نوار قلب

نتایج هر تست الکتروکاردیوگرام در همان روز قابل مشاهده و بررسی است. اگر الکتروکاردیوگرام فرد طبیعی باشد، ممکن است به آزمایش‌های دیگری احتیاج نداشته باشد. اگر نتایج ناهنجاری خاصی را در قلب بیمار نشان ‌دهد، ممکن است به یک نوار قلب و آزمایش‌های دیگر مثل «اکوکاردیوگرام» (Echocardiogram) احتیاج داشته باشد. درمان بستگی به نشانه‌ها و علائم بیمار دارد.

پزشک اطلاعات ضبط شده توسط دستگاه الکتروکاردیوگرام را بررسی کرده و به دنبال مشکلی در قلب بیمار خواهد بود، از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ضربان قلب (Heart Rate): به طور معمول، ضربان قلب با بررسی نبض بیمار قابل اندازه‌گیری است. اگر اندازه‌گیری و احساس ضربان قلب بیمار برای پزشک دشوار باشد یا ضربان قلب بیماری به گونه‌ای نامنظم و یا تند باشد که پزشک نتواند آن را به سادگی مورد بررسی قرار دهد، اغلب از تست نوار قلب کمک می‌گیرد. نوار قلب می‌تواند به پزشک کمک کند ضربان قلب بسیار تند یا پرتپشی قلب (تاکی کاردی) یا ضربان قلب بسیار کند یا کند تپشی (برادی کاردی) را تشخیص دهد.
• ریتم قلب (Heart Rhythm): نوار قلب می‌تواند بی نظمی‌ ریتم قلب (آریتمی) را نشان دهد. این شرایط ممکن است در صورت بروز نقص در هر بخشی از سیستم الکتریکی قلب ایجاد شود. در موارد دیگر، دارو‌هایی مانند مسدود کننده‌های بتا، کوکائین، آمفتامین و دارو‌های سرماخوردگی و حساسیت، می‌توانند باعث ایجاد آریتمی ‌شوند.
• حمله قلبی (Heart Attack): نوار قلب می‌تواند شواهدی از حملات قلبی گذشته یا حمله قلبی احتمالی آینده بیمار را نشان دهد. الگو‌های موجود بر روی نوار قلب می‌تواند نشان دهد که کدام قسمت از قلب فرد آسیب دیده است و همچنین میزان آسیب را تعیین می‌کند.
• تأمین ناکافی خون و اکسیژن برای قلب (Inadequate Blood and Oxygen Supply to The Heart): نوار قلبی که در حین بروز علائم انجام می‌گیرد، می‌تواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دهد که دلیل درد قفسه سینه بیمار در اثر کاهش جریان خون به عضله قلب ایجاد می‌شود یا خیر.
• ناهنجاری‌های ساختاری (Structural Abnormalities): نوار قلب می‌تواند سرنخ‌هایی در مورد بزرگ شدن محفظه‌ها یا دیواره‌های قلب، نقص ساختاری قلب و سایر مشکلات قلبی را به پزشک ارائه دهد.

اگر پزشک مشکلی را در نوار قلب بیمار مشاهده کرد، ممکن است آزمایش‌های تکمیلی را انجام دهد تا تشخیص بیماری به طور دقیق و کامل انجام شود.