فرادرسشرکت تعاونی چیست؟ — قوانین، ساختار، مزایا و معایب — به زبان ساده
در آموزش‌های قبلی مجله «فرادرس» با شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص آشنا شدیم. در نوشتار پیش‌رو، به شرکت تعاونی و مهم‌ترین تعاریف پیرامون آن پرداخته شده است.
شرکت تعاونی چیست؟
مطابق اصول ۴۳ و ۴۴ قانون اساسی، در جهت ریشهکن کردن فقر، برآوردن نیازها و تامین شرایط و امکانات در جهت اشتغالزایی بیشتر از طریق قراردادن وسایل کار در اختیار افراد محروم از آن در شکل تعاونی از راه وام بدون بهره و روشهای مشابه، به تشکیل شرکتهای تعاونی، توجه بیشتری معطوف شده است.
مطابق ماده ۲ قانون شرکتهای تعاونی، این شرکت متشکل از اشخاص حقیقی یا حقوقی است که با هدف رفع نیازمندیهای مشترک و بهبود اقتصادی و اجتماعی از طریق خودیاری متقابل و همکاری طبق اصول مطرح شده در قانون تعاون، تشکیل میشود. مطابق ماده ۸، تنها افراد حقیقی میتوانند عضو شرکت تعاونی باشند. در تابلوها و سربرگهای شرکتهای تعاونی، حتماً باید عبارت «تعاونی» به صورت خوانا وجود داشته باشد.
ماهیت شرکتهای تعاونی تجاری نیست زیرا هدف از تشکیل آنها رفع نیاز‌های مشترک اعضا است و نه کسب سود. البته این شرکتها در ماده ۲۰ قانون تجارت، تجاری شناخته شده‌اند، بنابراین تاجر هستند.
ارکان شرکت تعاونی چیست؟
مطابق ماده ۲۹ قانون بخش تعاون اقتصاد، شرکتهای تعاونی دارای مجمع عمومی، هیئت مدیره و هیئت بازرسی هستند.
مهم ترین تفاوت شرکت های تعاونی و غیرتعاونی چیست؟
در شرکتهای تعاونی هر فرد فارغ از میزان سرمایه، تنها یک حق رای دارد. در شرکتهای غیرتعاونی، افراد با داشتن سرمایه و سهام بیشتر، از قدرت بیشتری نیز در تصمیمگیری برخوردار هستند.
انواع شرکت های تعاونی
امکان دسته‌بندی شرکتهای تعاونی به صورت‌های متنوع بر اساس ویژگی‌های مختلف آنها وجود دارد. در ادامه، شرکتهای تعاونی را بر اساس عضویت و رشته تعاونی تقسیم‌بندی شده‌اند. در قانون شرکتهای تعاونی مصوب ۱۶ خرداد سال ۱۳۵۰، ۹ نوع شرکت تعاونی پیش‌بینی شده‌اند.
- شرکتهای تعاونی کشاورزی روستایی
- شرکتهای تعاونی صیادان
- شرکتهای تعاونی مصرف‌کنندگان
- شرکتهای تعاونی مسکن
- شرکتهای تعاونی اعتبار
- شرکتهای تعاونی آموزشگاه‌ها
- شرکت تعاونی کار
- شرکتهای تعاونی صاحبان حرفه‌ها و صنایع دستی
- شرکتهای تعاونی صنایع کوچک و تهیه و توزیع و صاحبان مشاغل آزاد
توجه داشته باشید که در قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، شرکتهای عنوان‌شده در بالا، «شرکتهای تعاونی متعارف» نامیده می‌شوند. علاوه بر شرکتهای تعاونی متعارف، دو نوع شرکت تعاونی سهامی عام و شرکت تعاونی فراگیر ملی نیز تعریف شده‌اند.
شرکت های تعاونی سهامی عام و شرکت های تعاونی فراگیر ملی
شرکت تعاونی فراگیر ملی نوعی تعاونی است که جهت کاهش فقر از سه دهک پایین درآمدی تشکیل میشود. سایر افراد نیز امکان عضویت در این شرکتها را دارند اما در زمان تشکیل باید حداقل ۷۰ درصد اعضای آن از ۳ دهک پایین جامعه باشند.
هدف شرکتهای تعاونی سهامی عام و شرکتهای تعاونی فراگیر ملی، خصوصی‌سازی و کاستن از فاصله دهک‌های پایین است. شرکت تعاونی سهامی عام مشمول مقررات سهامی عام و تعاونی فراگیر ملی مطابق اساسنامه می‌تواند ساختار تعاونی یا سهامی عام را داشته باشد.
انواع شرکتهای تعاونی بر اساس عضویت
شرکتهای تعاونی را می‌توان از لحاظ عضویت به دو دسته زیر تقسیم کرد.
- شرکت تعاونی عام
- شرکت تعاونی خاص
شرکت تعاونی عام
عضویت در شرکت تعاونی عام برای همه آزاد است و موسسان شرکت باید جهت تامین قسمتی از سرمایه اولیه یا افزایش سرمایه شرکت، سهام آن‌را به صورت عمومی عرضه کنند.
شرکت تعاونی خاص
عضویت در این شرکت، منحصراً برای گروهی خاص مانند کارمندان، کارگران، دانشجویان، زنان، کشاورزان، ایثارگران، مشاغل خاص و مواردی مشابه، امکان‌پذیر است. توجه داشته باشید که تعاونی باید متقاضیان دارای شرایط را به عضویت بپذیرد.
انواع شرکتهای تعاونی براساس رشته تعاونی
انواع شرکتهای تعاونی در ۳ رشته تعاونی به صورت زیر طبقه‌بندی می‌شوند.
- رشته کشاورزی: شامل تعاونی‌های کشاورزی و روستایی
- رشته مصرف: شامل تعاونی‌های مصرف‌کنندگان، مسکن
- رشته کار و پیشه: شامل تعاونی‌های کار، تعاونی های حِرَف و صنایع دستی، تعاونی‌های صنایع کوچک، تعاونی‌های تهیه و توزیع، تعاونی‌های مشاغل آزاد و تعاونی‌های صیادان
شرکت تعاونی تولیدی چیست؟
فعالیت شرکتهای تعاونی تولیدی در حوزه امور تولیدی مانند کشاورزی، شیلات و دامداری است. شرکت تعاونی تولید، شرکتی است که با هدف ایجاد اشتغال برای اعضا در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دام‌پروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت، معدن، عمران شهری و روستایی و موارد مشابه، فعالیت می‌کند.
برای مثال، می‌توان به تعاونی تولیدکنندگان فرش اشاره کرد. به صورت اجمالی، شرکت تعاونی تولید بین تعدادی از ارباب حِرف تشکیل میشود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به کار می‌برند.
شرکت تعاونی توزیعی چیست؟
شرکتهای تعاونی توزیعی نیاز مشاغل تولیدی یا اعضای مصرف‌کننده خود را در چهارچوب مصالح عمومی و با هدف کاهش هزینه و قیمت‌ها تامین می‌کند. درواقع، شرکت تعاونی توزیعی، فعالیت‌هایی مربوط به تهیه و توزیع کالا، مسکن و خدمات را انجام می‌دهد. برای مثال، می‌توان به شرکتهای تعاونی مسکن اشاره کرد.
شرکت تعاونی مسکن چیست؟
شرکت تعاونی مسکن جهت انجام امور زیر یا بخشی از آنها، تشکیل میشود. شرکتهای تعاونی مسکن این فعالیت‌ها را با سرمایه شرکت، پس‌انداز اعضا برای تهیه مسکن، اعتبارات دولتی یا غیردولتی انجام می‌دهند.
- تهیه زمین و ساختمان
- خانه و آپارتمان‌های مسکونی
- واگذاری این خانه‌ها به صورت نقدی یا قسطی به اعضا
شرکت تعاونی اشتغال‌زا چیست؟
شرکت تعاونی اشتغال‌زا، شرکتی تعاونی است که با هدف ایجاد اشتغال تولیدی یا خدماتی، تشکیل میشود. اگر شرکت تعاونی اشتغال‌زا، با کمک‌های دولتی تشکیل شود، تعداد حداقل اعضا باید معادل ۵۰٪ مشاغل دائمی طرح تعاونی باشد.
شرکت تعاونی کارگری چیست؟
اگر هر یک از شرکتهای تعاونی رشته مصرف یا کار و پیشه با عضویت کارگزان و سایر کارکنان صنایع و خدمات تشکیل شود و حداقل ۷۵ درصد اعضای شرکت تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی باشند، شرکت تشکیل شده، شرکت تعاونی کارگری نام می‌گیرد.
شرکت تعاونی کشاورزی چیست؟
شرکت تعاونی کشاورزی با مشارکت کشاورزان، باغداران، دامداران، دام‌پروران و فعالان در مشاغل مشابه بوجود می‌آید.
شرکت تعاونی مصرف‌کنندگان
شرکت تعاونی مصرف‌کنندگان جهت تهیه انواع کالاهای مصرفی برای تامین نیاز‌های اعضا و خانواده‌های آنان یا جهت انجام خدمات زیر بوجود می‌آید. شرکتهای تعاونی مصرف‌کنندگان بسیار رایج و اغلب با حذف واسطه‌ها در تلاش برای کاهش دادن قیمت خدمات ارائه‌شده هستند. در ادامه، به تعدادی از خدمات ارائه‌شده توسط شرکت تعاونی مصرف‌کنندگان اشاره شده است.
- تهیه آب شرب
- خدمات بهداشتی درمانی
- ایجاد باشگاه‌ها و رستوران‌ها
- تاسیس آموزشگاه‌ها
تعاونی بزرگ چیست؟
شرکتهای تعاونی با بیش از ۵۰۰ عضو و اتحادیه‌هایی با تعداد اعضای تعاونی بیش از ۲۰۰۰ عضو، تعاونی بزرگ، محسوب میشود.
سرمایه در شرکتهای تعاونی
تعیین میزان سرمایه و ارزش سهام در شرکتهای تعاونی برعهده هیئت موسس تعاونی است و مقدار آن در اساسنامه مشخص میشود. تعاونی زمانی تشکیل و ثبت میشود که حداقل یک‌سوم سرمایه آن پرداخت و در صورت غیرنقدی بودن آورده، کالا تحویل داده شود. سرمایه شرکت تعاونی نامحدود است و سهام هر فرد با میزان سرمایه آورده یا تعهد شده توسط او رابطه مستقیم دارد.
حداقل سرمایه
مطابق ماده ۴ قانون تعاون، حداقل سرمایه اولیه در شرکتهای تعاونی عام ۱۰ میلیون تومان و شرکت سهامی خاص، ۱ میلیون تومان است.
افزایش سرمایه
افزایش سرمایه در شرکت تعاونی از طریق خرید سهام بوسیله اعضای جدید یا افزایش تعداد سهام اعضای قبلی، انجام میشود. مطابق ماده ۱۱، میزان سهام یک عضو، نباید از یک هفتم کل سرمایه شرکت، بیشتر باشد. انتقال سهام شرکت تعاونی به غیر عضو، امکان‌پذیر نیست.
تامین سرمایه در شرکت های تعاونی
در شرکتهای تعاونی، تمام یا حداقل ۵۱ درصد سرمایه به وسیله اعضا در اختیار شرکت تعاونی قرار می‌گیرد. همچنین، نهادهای عمومی زیر میتوانند (بدون عضویت) از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگری از قبیل مشارکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره، اجاره به شرط تملیک، بیع شرط، فروش اقساطی و صلح در تامین و یا افزایش سرمایه شرکتهای تعاونی کمک نمایند.
- وزارتخانه‌ها
- سازمان‌ها
- شرکتهای دولتی وابسته به دولت
- شرکتهای تحت پوشش دولت
- بانک‌ها، شهرداری‌ها و شوراهای اسلامی کشوری
نکاتی درباره سرمایه در شرکت های تعاونی
- اگر دستگاه‌های دولتی در تاسیس شرکتهای تعاونی شریک شوند، ظرف مدتی سهم دولت به همان شرکت تعاونی تعلق می‌گیرد. این مدت، به توافق طرفین در حین ثبت عقد شرکت مشخص میشود.
- این امکان وجود دارد که دولت ضمن رعایت اصول چهل و سوم و چهل و چهارم قانون اساسی واحدهای صنعتی یا کشاورزی یا خدماتی یا امثال آن‌را که جزو اموال عمومی است، در اختیار شرکتهای تعاونی قرار دهد. این واحد‌ها به صورت حبس موقت یا همیشگی در صورت حضور تعاونی به صورت قانونی در اختیار آن قرار خواهد گرفت. یعنی تعاونی می‌تواند مالک منافع آن باشد.
- به صورت کلی، در شرکتهای تعاونی، اعضا، سهم برابری در تامین سرمایه دارند. مگر اینکه طبق تصویب مجمع، اعضا، سهم بیشتری پرداخت کنند. در این‌صورت، حداقل و حداکثر سهم‌ها باید به صورتی باشد که توسط وزارت تعاون متناسب با نوع و تعداد اعضای تعاونی‌ها تعیین شده است.
- مسئولیت مالی اعضا در شرکتهای تعاونی، محدود به میزان سهم آنان است مگر اینکه قرارداد، مورد دیگری را بیان کند.
- سهم اعضا در تامین سرمایه تعاونی با یکدیگر برابر است. البته، درصورت تصویب مجمع عمومی، امکان خرید بیشتر سهم، برای بعضی از اعضا وجود خواهد داشت. توجه داشته باشید که، حداکثر میزان سهم هر عضو نباید از ۳۰ درصد کل سرمایه تعاونی، تجاوز کند.
سود سهام شرکتهای تعاونی
سود سهام شرکتهای تعاونی معادل حداکثر نرخ بهره اوراق قرضه دولتی است. در صورت در جریان نبودن اوراق قرضه دولتی، سود سالانه سهام توسط وزارت تعاون و امور روستاها پیشنهاد و بوسیله هیئت وزیران تعیین و اجرا میشود.
اگر میزان درآمد خالص شرکت جهت پرداخت سود سهام، کافی نباشد، سود سهام توسط مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت تعیین خواهد شد.
حداقل ارزش اسمی سهم
مطابق با تبصره ۱ ماده ۴ قانون تعاون، حداقل ارزش اسمی سهم در تعاونی عام برابر ۱۰ هزار تومان و در تعاونی‌های خاص برابر ۳۰ هزارتومان است. در تعاونی‌های مسکن، حداقل ارزش اسمی هر سهم برابر ۶۰۰هزارتومان است. اعضای تعاونی باید مبلغ تعهد‌شده سهم را در مدت تعیین‌شده توسط اساسنامه، پرداخت کنند. این مدت نباید بیشتر از دو سال باشد.
محدودیت‌های خریداری حداکثر سهام
حداکثر سهم هر شخص حقیقی در زمان تاسیس و در طول فعالیت شرکت تعاونی سهامی عام نباید از ۰/۵ درصد سرمایه شرکت، بیشتر باشد و شرکت تعاونی فراگیر ملی یا تعاونی سهامی عام، حداکثر حق مالکیت ۱۰ درصد سهام را دارند.
انتقال سهام در شرکت های تعاونی
در شرکتهای تعاونی سهامی عام، سهم‌ها بانام هستند و تملک و انتقال این سهام نیازمند به ثبت در دفتر سهام شرکت و رعایت سقف مالکیت سهام مقرر در اساسنامه به تشخیص هیئت مدیره است که نباید بیشتر از سقف مقرر باشد.
حداقل و حداکثر تعداد سهم
در اساسنامه تعاونی، حداقل تعداد سهم هر عضو تعیین شده است. حداکثر تعداد سهم هر عضو، معادل ۳۰ درصد کل سرمایه تعاونی خواهد بود.
تابعیت برای ثبت شرکت تعاونی
طبق قانون بخش تعاونی اقتصاد سال ۱۳۷۰، شرکت تعاونی باید لزوماً تابعیت ایران را داشته باشد و با توجه به مقررات قانون بخش تعاونی اقتصاد تشکیل شود و به ثبت برسد.
عضویت در شرکت تعاونی
مطابق ماده سوم فصل دوم قانون تعاون، عضویت در شرکت تعاونی برای تمام اشخاص فعال یا ساکن در حوزه عمل شرکت و نیازمند خدمات ارائه شده توسط شرکت، آزاد است. جهت عضویت در شرکت تعاونی کافیست یک سهام را خریداری و مبلغ آن‌را به صورت کامل بپردازید.
حداقل تعداد اعضای شرکتهای تعاونی هفت نفر هستند. البته، مطابق آیین‌نامه قانون بخش تعاون مصوب سال ۱۳۷۱، این تعداد براساس نوع شرکت تعاونی متفاوت است. در شرکتهای تعاونی یکی از شرایط عضویت این است که متقاضی عضویت، در شرکت تعاونی دیگری با همان موضوع فعالیت، عضو نباشد.
مطابق با تبصره ماده ۵، می‌توان در هنگام عضویت علاوه بر بهای سهام، مبلغی اضافه جهت عضویت - به نام حق عضویت - نیز از متقاضیان دریافت کرد. توجه داشته باشید که این مورد باید در اساسنامه عنوان شده باشد.
شرایط عضویت در شرکتهای تعاونی چیست؟
در شرکتهای تعاونی چندمنظوره در صورت آزاد بودن عضویت برای تمامی افراد، داشتن عضو غیرشاغل امکان‌پذیر است اما هیئت مدیره و مدیر عامل باید از میان اعضای شاغل انتخاب شوند.
- تابعیت جمهوری اسلامی ایران و عدم ممنوعیت قوانین و حجر (توانایی اداره امور به صورت مستقل و بدون دخالت دیگری)
- خرید حداقل سهام مقرر در اساسنامه
- درخواست کتبی عضویت و تعهد رعایت مقررات اساسنامه تعاونی
- عدم عضویت در تعاونی مشابه
تعداد اعضا در تعاونی‌ها
در جدول زیر می‌توانید حداقل و حداکثر تعداد عضو در تعاونی ها را با توجه به میزان سرمایه، اشتغال و نوع فعالیت، مشاهده کنید.
تشکیل شرکت های تعاونی
تشکیل تمام شرکتها نیازمند تعهد، تسلیم و پرداخت تمام سرمایه هستند اما شرکتهای تعاونی، سهامی و مختلط سهامی میتوانند ۱/۳ این مبلغ را به صورت نقدی پرداخت کنند. این شرکتها با رعایت شرایط عمومی و مطابق قانون تعاون تشکیل می‌شوند. پرداختن به مراحل زیر جهت تشکیل شرکتهای تعاونی، ضروری است.
- تهیه طرح موضوع و تصویب آن
- تهیه اساسنامه شرکت
- صورت‌جلسه هیئت موسس مشخص‌کننده اسامی اعضا، هیئت مدیره و بازرس
- درخواست کتبی ثبت
- مجوز وزارت تعاون
- گواهی پرداخت مبالغ لازم
نکات تشکیل شرکت های تعاونی
- حداقل سرمایه قانونی که در شرکتهای تعاونی مشخص شده است. همه شرکتها باید حداقل سرمایه قراردادی نیز داشته باشند که در شرکتهای سهامی و تعاونی این میزان نباید از حداقل قانونی کمتر باشد.
- در شرکتهای تعاونی تشکیل‌شده برای کارمندان، کارمندان دولت میتوانند مدیر نیز باشند. در شرکتهای تعاونی مدیران باید حتماً از میان اعضای شرکت انتخاب شوند.
- صرف‌نظر از تشکیل مجامع عمومی، اداره شرکت تعاونی بر عهده هیئت مدیره است.
- در شرکتهای تعاونی، وزارت تعاون نقش نظارتی دارد و اگر هیئت مدیره به وظیفه خود درباره دعوت مجمع عمومی اقدام نکند، وزارت تعاون می‌تواند اقدام به دعوت مجمع بنماید.
- تشکیل بانک فقط در قالب شرکت تعاونی سهامی عام و شرکت سهامی عام امکان‌پذیر است.
نقش هیئت مدیره در شرکت تعاونی
داوطلبان عضویت در هیئت مدیره علاوه بر دارا بودن شرایط قانونی عضویت در تعاونی، باید مدارک عنوان شده را حداکثر ۵ روز پس از صدور دعوتنامه مجمع عمومی عادی، به هیئت موسس تحویل دهند.
کارکنان دولتی شاغل (غیربازنشسته) نمی‌توانند منصب هیئت مدیره و مدیر عاملی را در شرکتهای تعاونی بپذیرند. این امکان در تعاونی‌های خاص ِکارکنان ادارات و سازمان‌های دولتی وجود دارد. در ادامه، به مدارک لازم جهت عضویت در هیئت مدیره اشاره کردهایم.
- تقاضای عضویت در هیئت مدیره
- گواهی پایان خدمت نظام وظیف عمومی یا معافیت
- برگه عدم سوء پیشینه
- آخرین مدرک تحصیلی و گواهی سوابق تجربی یا آموزشی دلالت‌کننده بر توانایی داوطلب در اداره تعاونی
اساسنامه
اساسنامه در اولین مجمع عمومی عادی به تصویب می‌رسد. صفحات آن را رئیس و منشی و صفحه آخر را هیئت رئیسه امضا خواهد کرد. اساسنامه تعاونی با حداقل دو سوم اعضای اولین مجمع عمومی عادی، تصویب میشود.
تاسیس شرکتهای تعاونی
شرکت تعاونی طبق تصمیم مجمع عمومی موسس تشکیل میشود. در مجمع عمومی موسس، اساسنامه شرکت مطرح و با رای اکثریت حاضر در جلسه به تصویب می‌رسد. در این مجمع، اولین هیئت‌مدیره و بازرسان شرکت نیز انتخاب می‌شوند.
در نهایت، هیئت مدیره انتخاب شده باید مسئولیت ثبت شرکت را به عهده بگیرد. البته، هیئت مدیره باید قبل از پذیرش این مسئولیت، قبولی خود را به صورت کتبی اعلام کند.
هیئت موسس در شرکت های تعاونی
هیئت موسس عبارت است از عده‌ای از افراد واجد شرایط عضویت تاسیس‌کننده تعاونی.
هیئت موسس باید چه مدارکی را ارائه کند؟
مدارکی که باید توسط هیئت موسس ارائه شوند، به شرح زیر هستند. توجه داشته باشید که کارکنان رسمی یا پیمانی دولت با ارائه گواهی یا حکم کارگزینی نیاز به ارائه موارد دوم و سوم نخواهند داشت.
- تصویر شناسنامه و مدارک تحصیلی
- گواهی پایان خدمت نظام وظیفه عمومی یا معافیت
- برگه عدم سوءپیشینه
وظایف هیئت موسس در شرکت های تعاونی چیست؟
در ادامه، به مهم‌ترین وظایف هیئت موسس در شرکتهای تعاونی اشاره کردهایم.
- تهیه و پیشنهاد اساسنامه طبق قانون و مقررات
- دعوت به عضویت افراد واجد شرایط
- تشکیل اولین مجمع عمومی عادی جهت تصویب و ثبت اساسنامه و تعیین هیئت مدیره و سایر وظایف مجمع عمومی عادی
در شرکتهای تعاونی، دعوت از مجامع عمومی و اعلام تصمیمات آنها از طریق روزنامه‌های پرتیراژ، پست سفارشی یا دیگر انواع روشهای قابل اثباتِ پیش‌بینی‌شده مطابق اساسنامه، انجام میشود. پس از انتخاب هیئت مدیره، وظایف هیئت موسس به پایان می‌رسد.
مجمع عمومی در شرکت تعاونی
مجمع عمومی شرکت تعاونی به ۳ صورتی که در ادامه بیان‌شده، تشکیل میشود. پیش‌تر به تعریف مجمع عمومی موسس پرداختیم. بنابراین، در اینجا مفاهیم مجمع عمومی عادی و مجمع عمومی فوق‌العاده را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
مجمع عمومی مطابق ماده ۳۰، بالاترین مرجع اتخاذ تصمیم و نظارت در امور شرکتهای تعاونی به شمار می‌رود. مجمع عمومی شرکتهای تعاونی از اجتماع اعضای تعاونی یا نمایندگان تام‌الاختیار آنها به صورت عادی و فوق‌العاده تشکیل میشود. در شرکتهای تعاونی، هر عضوی بدون در نظر گرفتن میزان سهم تنها دارای یک رای است.
در شرکتهای تعاونی هر یک از سازمان‌های عمومی مشارکت‌کننده در تعاونی، میتوانند نماینده‌ای جهت نظارت و بازرسی در تعاونی و شرکت در جلسات مجمع عمومی و هیئت مدیره به‌عنوان ناظر، داشته باشند.
- مجمع عمومی موسس
- مجمع عمومی عادی
- مجمع عمومی فوق‌العاده
مجمع عمومی عادی شرکت تعاونی
این مجمع به صورت حداقل یک‌بار در سال در ۶ ماه پس از پایان سالی مالی شرکت، تشکیل میشود. مجمع عمومی عادی در شرکتهای تعاونی با حضور نصف به علاوه ۱ اعضا یا وکلای اعضا، رسمیت پیدا می‌کند.
مجمع عمومی فوق‌العاده
اگر در هر زمان از سال، بنا به نیاز، مجمع عمومی عادی تشکیل شود، آن‌را مجمع عمومی فوق‌العاده می‌نامند. به صورت کلی، مجمع عمومی فوق‌العاده جهت رسیدگی و تصمیمگیری نسبت به تغییر اساسنامه، ادغام با شرکت دیگر و انحلال آن تشکیل میشود.
هیئت مدیره در شرکت تعاونی
اعضای هیئت مدیره در شرکت تعاونی برای مدت ۳ سال انتخاب می‌شوند و انتخاب مجدد آنها تنها برای یک‌دوره بلامانع است. اداره امور تعاونی مطابق اساسنامه، بر عهده هیئت مدیره‌ای مرکب از حداقل ۳ نفر و حداکثر ۷ نفر عضو اصلی و تا یک‌سوم اعضا اصلی، علی‌البدل می‌باشند که از میان اعضا به صورت مخفی و برای مدت ۳ سال انتخاب می‌شوند.
هیئت مدیره شرکت تعاونی حداقل از ۳ عضو اصلی تشکیل شده است. هیئت مدیره از بین اعضای خود، یک رئيس، یک نایب رئیس و یک منشی انتخاب می‌کند.
نکات مجمع عمومی در شرکت تعاونی
- در مجمع عمومی شرکت تعاونی، هر فرد فارغ از تعداد سهام خود تنها دارای یک رای است. هر فرد می‌تواند حق رای خود را با وکالت به دیگری منتقل کند اما هیچ عضوی نمی‌تواند علاوه بر حق رای خود، ۳ حق رای وکالتی نیز داشته باشد.
- مجامع عمومی شرکتهای تعاونی فرااستانی یا شرکت‌هایی با تعداد اعضای بالغ بر ۵۰۰ عضو و پراکنده در نقاط مختلف کشور می‌تواند به صورت دو مرحله‌ای برگزار شود.
- در مرحله اول، نمایندگان اعضای تعاونی در حوزه‌های مختلف شرکت تعیین و مجمع عمومی در مرحله دوم با حضور نمایندگان منتخب تشکیل میشود.
- چگونگی انتخاب نماینده یا نمایندگان در مرحله اول و حدود اختیارات و نحوه اعمال رای آنها در مرحله دوم مجمع عمومی بر اساس دستورالعمل ابلاغ شده از سوی وزرات تعاون خواهد بود.
- نحوه تشکیل مجمع عمومی مطابق با آیین‌نامه تهیه شده توسط وزارت تعاون خواهد بود. در صورتی که هیئت مدیره در زمان تعیین‌شده مجمع را برقرار نکند، وزارت تعاون خود شخصاً اقدام خواهد کرد.
مبحث شرکت های تعاونی در مطالعات هشتم
در ادامه، سئوالات پیرامون شرکتهای تعاونی در کتاب مطالعات هشتم را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
تعاون چیست؟
تعاون در لغت به معنی هم‌پشت شدن و یکدیگر را یاری کردن است.
هدف شرکت های تعاونی چیست؟
در شرکتهای تعاونی، گروهی از افراد به طور داوطلبانه برای دستیابی به یک هدف، تلاش می‌کنند. معمولاً، هدف شرکتهای تعاونی، حل مشکلات اقتصادی و بهبود بخشیدن کیفیت زندگی در آن جامعه است. منافع حاصل‌شده از فعالیت گروهی نیز به صورت یکسان بین اعضاء تقسیم و توزیع میشود.
از جمله دلایل تشکیل شرکتهای تعاونی می‌توان به توسعه بخش تعاونی اشاره کرد. توسعه بخش تعاونی با اهداف زیر صورت می‌گیرد:
- ایجاد حمایت و توانمندسازی اقشار کم‌درآمد جامعه و فقرزدایی از طریق تسهیل دسترسی به منابع و افزایش امکان‌پذیری حضور آنها در سرمایه‌گذاری، مالکیت و مدیریت اقتصاد
- حذف واسطه‌های غیرضروری در فرایند تولید تا مصرف و کاستن از سطح قیمت‌ها و پیشگیری از انحصار و احتکار
- افزایش قدرت خرید و بهبود امکانات زندگی و رفاه با گسترش مالکیت و نظارت مصرف‌کنندگان در تولید و توزیع محصولات مورد مصرف
- افزایش رقابت‌پذیری فعالان اقتصادی خرد و بهبود وضع اشتغال آنها
- تجمیع و هدایت سرمایه‌های خرد به انجام فعالیت‌های کلان و گسترش روحیه تعاون و مشارکت جمعی در اقتصاد
- کمک به برقراری عدالت اجتماعی از طریق توزیع عادلانه فرصت‌ها، منابع، امکانات و درآمدها
- جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت و پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه‌های خاص
آیا شرکت های تعاونی از پرداخت مالیات معاف هستند؟
به صورت کلی، نرخ مالیات شرکتها معادل ۲۵ درصد است. توجه داشته باشید که شرط برخورداری از هرگونه معافیت مالیاتی، تحویل دادن اظهارنامه مالیاتی در زمان مناسب است. اغلب شرکتهای تعاونی بسته به نوع فعالیت خود به صورتی، از پرداخت مالیاتها معاف هستند. در ادامه، به تعدادی از قوانین نشاندهنده این معافیت اشاره کردهایم.
- مطابق ماده ۱۳۳ قانون مالیات‌های مستقیم، ۱۰۰ درصد درآمد شرکتهای تعاونی روستایی، عشایری، کشاورزی، صیادان،کارگری، کارمندی، دانشجویان و دانش‌آموزان و اتحادیه‌های آنها از مالیات معاف هستند.
- مطابق ماده ۱۳۸ قانون مالیات‌های مستقیم، آن قسمت از سود اعلام‌شده (ابرازی) شرکتهای تعاونی و خصوصی بکاررفته جهت بازسازی یا تکمیل واحدهای موجود صنعتی و معدنی خود یا ایجاد واحدهای صنعتی یا معدنی جدید در آن سال، از ۵۰ درصد مالیات موضوع ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم، معاف خواهد بود.
این معافیت مشروط به این است که قبلاً اجازه توسعه، تکمیل یا ایجاد واحد صنعتی یا معدنی در قالب طرح سرمایه‌گذاری معین از وزارتخانه مربوطه، کسب شده باشد.
- مطابق ماده ۱۴۲ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد کارگاه‌های فرش دستباف و صنایع دستی و شرکتهای تعاونی و اتحادیه‌های تولیدی مربوطه از مالیات معاف هستند.
- مطابق تبصره ۶ ماده ۱۰۵، درآمد مشمول مالیات ابرازی شرکتها و اتحادیه‌های تعاونی متعارف و شرکتهای تعاونی سهامی عام مشمول ۲۵ درصد تخفیف از نرخ موضوع ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم هستند.
- ماده ۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم، سهام شرکتهای تعاونی مشمول حق تمبر نخواهد بود.
- طبق ماده ۶۵ قانون مالیات‌های مستقیم، واگذاری واحدهای مسکونی از طرف شرکتهای تعاونی مسکن به اعضا آنها از پرداخت مالیات نقل و انتقال معاف است.
- درآمد شرکتهای تعاونی و اتحادیه‌های تولیدی، مطابق ماده ۱۴۲ قانون مالیات‌های مستقیم، از پرداخت مالیات معاف هستند.
- مطابق ماده ۷۶ قانون مالیات‌های مستقیم در مواردی که نقل و انتقال املاک مشمول مالیات به نرخ ۵ درصد (۵٪) و همچنین، انتقال حق واگذاری به نرخ دو درصد (۲٪) باشد، وجه دیگری بابت مالیات بر نقل و انتقال از شرکتهای تعاونی دریافت نمی‌شود.
- طبق ماده ۷۷ قانون مالیات‌های مستقیم، شرکت تعاونی مسکن به جز نیاز به پرداخت ۱۰ درصد مالیات برای نقل و انتقال املاکی که از تاریخ صدور گواهی پایان کار آنها بیش از دو سال نگذشته است، مشمول مالیات دیگری نمی‌شوند.
تصویب اساسنامه شرکت تعاونی، با حداقل دو سوم اعضای اولین مجمع عمومی عادی، صورت می‌گیرد.
استعلام ثبت شرکت تعاونی
در زمان نگارش این مطلب، امکان استعلام شرکتهای تعاونی ثبت‌شده و معتبر با مراجعه به سامانه شناسه ملی اشخاص حقوقی کشور (+) و با وارد کردن حداقل یکی از اطلاعات زیر، وارد کردن تصویر امنیتی نمایش‌داده‌شده و انتخاب کلید جستجو، وجود دارد.
- شناسه ملی شخصیت حقوقی
- شماره ثبت شخصیت
- نام شخصیت
در صورت معتبر بودن شرکت موردنظر، پس از وارد کردن اطلاعات، می‌توانید شناسه ملی، شماره ثبت، نام شرکت، نوع آن، سازمان ثبت‌کننده و سایر موارد مربوط به آن‌را مشاهده کنید.
معایب کسب و کار تعاونی چیست؟
امکان کسب سود توسط کسب و‌کار تعاونی وجود دارد اما غالباً این شرکتها با اهدافی دیگر تاسیس می‌شوند و از آن‌جایی‌که کسب سود هدف اولیه آنها نیست، امکان دارد، مدیریت خوبی در مورد نحوه تخصیص منابع صورت نگیرد و شرکت، فعالیت تعیین شده را به خوبی انجام ندهد.
از دلایل بوجود آمدن معایب زیر می‌توان به محدود بودن امکانات وزارت تعاون جهت نظارت بر شرکتها، نارسایی و ضعف قوانین و داشتن حق رای برابر در شرکتهای تعاونی اشاره کرد.
- فقدان توجیه اقتصادی طرح‌ها
- افزایش هزینه‌های تمام‌شده تولیدات
- عدم توجه به فرهنگ بهره‌وری و بکارگیری بهینه
مزایای شرکت تعاونی چیست؟
شرکتهای تعاونی در مقایسه با بخش خصوصی از حمایت دولتی بیشتری برخوردار هستند. در ادامه، به تعدادی از مزایایی که شرکتهای تعاونی از آنها بهره‌مند هستند، اشاره کردهایم.
- برخورداری از یارانه ۲۰ درصدی حق بیمه کارفرما
- پیش‌بینی ردیف مستقل بودجه‌ای تحت عنوان شکل‌گیری و توانمندسازی تعاونی‌ها از ابتدای سال ۱۳۸۸
- ۲۵ درصد تخفیف برای درآمد مشمول مالیات ابرازی (اعلام شده) اتحادیه‌ها، تعاونی‌های متعارف و تعاونی‌های سهامی عام
- کمک رایگان و پرداخت قرض‌الحسنه جهت تامین تمام یا بخشی از آورده‌های شرکتهای تعاونی در زمانی که اعضا جز سه دهک اول درآمدی جامعه باشند.
- ارائه مشاوره، کمک به بهبود بهره‌وری، آموزش‌های عمومی، تخصصی، کارآفرینی، مهارت و کارآموزی به صورت رایگان
- پرداخت یارانه سود تسهیلات بانکی و سایر هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه جهت راه‌اندازی تعاونی
- کمک به انجام مطالعات، تهیه طرح، راه‌اندازی بانک اطلاعاتی، تملک و آماده سازی اراضی
فیلم آموزش حقوق تجارت (شرکتهای تجاری)
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره انواع شرکتهای تجاری، می‌توانید به فیلم آموزشی تدوین شده توسط «فرادرس» مراجعه کنید. این دوره ۷ ساعته در قالب ۸ درس عرضه شده است.
آموزش حاضر برای دانشجویان حقوق، مدیریت و علوم مالی و اقتصادی، مفید به شمار می‌رود. در ادامه، سرفصل‌های این دوره را به صورت اجمالی عنوان کردهایم.
در درس یکم با کلیات حقوق تجارت مانند تاجر و اعمال تجاری آشنا می‌شوید. درس دوم، به بررسی مهم‌ترین مفاهیم شرکتهای تجاری پرداخته است. در درس سوم، مطالب مربوط به شرکت سهامی را می‌آموزید. در درس‌های چهارم و پنجم به ترتیب با شرکت با مسئولیت محدود و شرکت تضامنی آشنایی پیدا می‌کنید.
درس ششم به مرور مباحث شرکت نسبی پرداخته است. مدرس در درس هفتم، شرکت مختلط سهامی و مختلط غیرسهامی را می‌آموزد. در نهایت، درس هشتم، به شرکت تعاونی اختصاص یافته است.
- جهت مشاهده فیلم آموزش حقوق تجارت (شرکتهای تجاری) + اینجا کلیک کنید.
سخن پایانی
در ابتدا، شرکتهای تعاونی تابع قانون تجارت بودند. بعد‌ها، مقرراتی مخصوص شرکتهای تعاونی تصویب شد. شرکتهای تعاونی به موجب قانون بخش تعاون اقتصاد مصوب سال ۱۳۷۰ و اصلاحیه سال ۱۳۷۷ و اساسنامه خود تشکیل می‌شوند و در صورت سکوت این موارد، مقررات کلی لایحه اصلاح قانون تجارت در مورد آنها اجرا می شود.
مطابق قانون اساسی، نظام اقتصادی ایران از ۳ بخش دولتی، خصوصی و تعاونی، تشکیل شده است. بنگاه‌های اقتصادی بخش تعاونی، به صورت شرکت تعاونی اداره می‌شوند.
بعلاوه، مطابق سیاست‌های توسعه بخش تعاون اصل ۴۴ قانون اساسی، دولت تا پایان سال ۹۳ موظف به افزایش سهم بخش تعاون در کشور تا ۲۵ درصد از طریق پرداخت یارانه سود تسهیلات بانکی و سایر هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه برای راه‌اندازی شرکت تعاونی بوده است.
همان‌طور که بالاتر بیان شد، شرکتهای تعاونی از امتیازات بالایی برخوردار هستند و معافیت مالیاتی یا پرداخت اندک مالیات، تنها بخشی از آنها را تشکیل می‌دهد. بعضی از تحقیقات نشاندهنده این بوده‌اند که با وجود برخورداری از امتیازات بالا، شرکتهای تعاونی، کارایی پیش‌بینی‌شده را نداشته‌اند.
برای مثال، مقاله پژوهشی نگاشته شده توسط « محمود فال سلیمان» - دانشیار جغرافیا در دانشگاه بیرجند - و همکارانش در بررسی نقش شرکتهای تعاونی خوسف و خراشاد در استان خراسان جنوبی، بیان‌کننده آن است که عضویت زنان در شرکتهای تعاونی روستایی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی آنها را تغییر نداده و حتی در مواردی، وضعیت اعضاء، بدتر شده است.
در مقاله پژوهشی «جواد میکانیکی» - دانشیار جغرافیا در دانشگاه بیرجند - و همکاران، اثرات اقتصادی و اجتماعی فعالیت در شرکتهای تعاونی دامداری بخش سرولایت نیشابور نشاندهنده این است که عضویت در تعاونی‌های دامداری در اشتغالزایی و افزایش درآمد و بهبود وضعیت اجتماعی و رفاهی روستاییان بدون تاثیر بوده است.
شاید بهتر باشد، فعالیت‌های واگذارشده دولتی به بخش تعاونی باتوجه به تمایل و توان این بخش صورت بگیرد و الگوهای تخفیف مالیاتی در راستای حمایت دولت به صورتی نباشد که این شرکتها ضعیف بمانند. همچنین، نظارت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر این شرکتها افزایش یابد.
