فرادرسزمان حال ساده در فارسی – به زبان ساده با مثال و تمرین
زمان حال ساده در فارسی یکی از زمانهای فعل مضارع فارسی است که از ترکیب «بن فعل مضارع + شناسههای فعل» ساخته میشود و وقوع یک عمل یا پذیرفتن یک حالت در زمان حال یا آینده را نشان میدهد. برای مثال، فعل «داریم» یک فعل در زمان مضارع ساده است. البته امروزه، این فعل کاربرد محدودی دارد. در این مطلب از مجله فرادرس، زمان حال ساده در فارسی، ساختار، نشانه و حالت مجهول آن را با مثال توضیح میدهیم و کاربردهای آن را نیز معرفی میکنیم. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای طرح کردهایم که با استفاده از آنها میزان یادگیری خود را بسنجید.
زمان حال ساده در فارسی
زمان حال ساده از ترکیب «بن مضارع + -َ م، ـی، -َ د، ـیم، ـید و -َ ند» ساخته میشود و وقوع و انجام یک عمل خاص یا پذیرفتن یک حالت را در زمان اکنون یا آینده بیان میکند. از این فعل به عنوان فعل اصلی در معنای مضارع اخباری یا التزامی و فعل کمکی در ساختار برخی افعال ماضی، مضارع و آینده استفاده میشود. در این مطلب، نشانه فعل حال ساده، صرف فعل آن، حالت مجهول آن و کاربردهای آن را با مثال بررسی میکنیم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری این فعل و دیگر افعال مضارع فارسی، فیلم آموزش رایگان انواع فعل مضارع در فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
فرمول زمان حال ساده
در کادر زیر، فرمول ساخت فعل حال ساده را آوردهایم.
بن مضارع + شناسههای مضارع (-َ م، ـی، -َ د، ـیم، ـید، -َ ند)
نشانه زمان حال ساده در فارسی
مهمترین نشانه زمان حال ساده یا مضارع ساده در فارسی این است که در ساختار آن، هیچ بخشی جز بن فعل مضارع و شناسههای مضارع وجود ندارد. نشانه دیگر نیز این است که معنای فعل حال ساده، نه حالت استمراری، نه حالت اخباری و نه حالت التزامی دارد. در جدول زیر، همه انواع فعل مضارع را آوردهایم تا تفاوت فعل مضارع ساده با دیگر ساختارهای فعل مضارع را بهتر درک کنید.
| انواع افعال مضارع | ساختار | مثال |
| فعل حال ساده | بن مضارع + شناسه | گویم |
| فعل حال اخباری | می + بن مضارع + شناسه | میگویم |
| فعل حال التزامی | بـ + بن مضارع + شناسه | بگویم |
| فعل حال مستمر | بن مضارع کمکی «دار» + شناسه + می + بن مضارع + شناسه | دارم میگویم |
نکته: فعل حال ساده در فارسی امروز کاربرد چندانی ندارد و برای مصدرهایی کمی (مانند مصدر «استن») استفاده میشود.
مثال فعل زمان حال ساده در فارسی
در جدول زیر، چند نمونه از فعل حال ساده یا مضارع ساده را در حالت مثبت و منفی آوردهایم و ساختار آنها را بررسی کردهایم.
| فعل مثبت | فعل منفی | ساختار |
| رَوَم | نروم | بن مضارع مصدر «رفتن» + شناسه «-َ م» |
| گویند | نگویند | بن مضارع مصدر «گفتن» + شناسه «-َ ند» |
| هستیم | نیستیم | بن مضارع مصدر «استن» + شناسه «ـیم» |
| خوانند | نخوانند | بن مضارع مصدر «خواندن» + شناسه «-َ ند» |
| بَری | نبری | بن مضارع مصدر «رفتن» + شناسه «ـی» |
| خواهم | نخواهم | بن مضارع مصدر «خواستن» + شناسه «-َ م» |
نکته: برای ساخت حالت منفی این فعل، کافی است «نـ» را به ابتدای بن مضارع فعل اضافه کنیم. یعنی از ترکیب «نـ + بن مضارع + شناسه» استفاده کنیم.
صرف فعل حال ساده
در جدول زیر، مصدر «گفتن» را در زمان حال ساده و برای همه صیغهها صرف کردهایم.
| شخص و شمار | مثبت | منفی |
| اول شخص مفرد | گویم | نگویم |
| دوم شخص مفرد | گویی | نگویی |
| سوم شخص مفرد | گوید | نگوید |
| اول شخص جمع | گوییم | نگوییم |
| دوم شخص جمع | گویید | نگویید |
| سوم شخص جمع | گویند | نگویند |
فعل مجهول حال ساده
برای ساخت افعال مجهول، از ساختار «صفتهای مفعولی (بن ماضیِ بن مضارع + ه) + بن مضارع از مصدر کمکی «شدن» (شو) + شناسه» استفاده میکنیم. البته فقط افعال گذرا به مفعول قابل تبدیل به حالت مجهول هستند. در جدول زیر، نمونهای از این فعل را به صورت مجهول صرف کردهایم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری مجهولسازی افعال مختلف، فیلم آموزش رایگان چگونه فعل را در مجهول کنیم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
| فعل حال ساده معلوم | فعل حال ساده مجهول |
| او من را بَرَد. | من بُرده شوم. |
| او تو را برد. | تو برده شوی. |
| او علی را برد. | علی برده شود. |
| او ما را برد. | ما برده شویم. |
| او شما را برد. | شما برده شوید. |
| او آنها را برد. | آنها برده شوند. |
یادگیری انواع زمان حال فارسی با فرادرس
تا اینجا ساختار و کاربرد زمان حال ساده در فارسی را یاد گرفتیم. اما این فعل، یکی از انواع فعل مضارع است و افعال از نظر زمانی به انواع مختلفی از زمان گذشته و حال تقسیم میشوند. علاوه بر این، فعلهای فارسی دستهبندیهای دیگری چون اسنادی و خاص، گذرا و ناگذر و... دارند که هرکدام از آنها باعث ایجاد تغییراتی در اجزای جمله میشوند. پس یادگیری انواع افعال در زبان فارسی بسیار مهم است. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلمهای آموزشی فرادرس را آوردهایم که برای یادگیری افعال، بسیار کاربردی هستند.
- فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش رایگان انواع فعل مضارع در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
همچنین برای یادگیری کل مباحث درس ادبیات فارسی در دوره متوسطه، میتوانید مجموعه آموزش زیر را مشاهده کنید.
کاربرد فعل زمان حال ساده
از فعل زمان حال ساده هم به عنوان فعل اصلی و هم افعال کمکی در ساختار دیگر افعال، استفاده میکنیم. کاربردهای این فعل را در فهرست زیر آوردهایم.
- فعل اصلی
- در معنای فعل مضارع اخباری
- در معنای فعل مضارع التزامی
- به عنوان فعل کمکی در ساختار ماضی التزامی
- به عنوان فعل کمکی در ساختار مضارع مستمر
- به عنوان فعل کمکی در ساختار افعال آینده
- در ساختمان فعل مرکب
- در ساختمان فعل پیشوندی
در ادامه، هرکدام از کاربردهای بالا را با مثال بررسی میکنیم. پیشنهاد میکنیم برای یادگیری انواع فعلهای مضارع در زبان فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
فعل اصلی
فعل حال ساده میتواند به عنوان فعل اصلی جمله به کار برود. در کادر زیر نمونهای از فعل مضارع ساده را آوردهایم که فعل اصلی جمله است.
خوریم آنچ داریم چیزی نخست
پس آنگه جهان زیر فرمان تُست
(فردوسی)
در معنای مضارع اخباری
فعل مضارع اخباری از ساختار «می + بن مضارع + شناسه» ساخته میشود و وقوع فعلی در زمان حال یا آینده را نشان میدهد. گاهی افعال حال ساده، معنی فعل مضارع اخباری میدهند. مانند مثال زیر که در آن، فعلی در ساختار مضارع ساده به کار رفته و معنای مضارع اخباری دارد.
هرچه خواهی بیار بر سر من
یکدمم از درت ولیک مران
(فیض کاشانی)
| جمله | معنی |
| هرچه خواهی (حال ساده) بر سر من بیار. | هرچه میخواهی (مضارع اخباری) بر سر من بیار. |
در مطلب زیر از مجله فرادرس، فعل مضارع اخباری را به طور مفصل توضیح داده و با مثال بررسی کردهایم.
در معنای مضارع التزامی
افعال مضارع التزامی از ترکیب «بـ + بن مضارع + شناسه» ساخته میشوند و معنای انجام کاری یا پذیرفتن حالتی به صورت احتمالی، شرطی، تمنایی و... را میدهند. فعل حال ساده میتواند در معنای این فعل نیز به کار برود. در کادر زیر، نمونهای از این وضعیت را بررسی میکنیم.
اگر گویم شوم رسوا، نگویم سوزدم سودا
بسوزم از خموشی یا که از گفتار یا هر دو
(آشفته شیرازی)
| جمله | معنی |
| اگر گویم (حال ساده)، رسوا شوم (حال ساده). | اگر بگویم (مضارع التزامی)، رسوا میشوم (مضارع اخباری). |
به عنوان فعل کمکی در ساختار ماضی التزامی
افعال ماضی التزامی را از ترکیب «صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + بن کمکی «باش» + شناسه» میسازیم. برای مثال فعل «رفته باشم» فعل گذشته التزامی است. فعل کمکی موجود در ساختار این فعل، فعل مضارع ساده است. در کادر پایین، نمونهای از این کاربرد فعل حال ساده را آوردهایم.
«خاصه آن مرغ بچگان نوزاده که در آشیانه مانده باشند و مادر پریده.» (مولانا)
| فعل جمله | فعل کمکی |
| مانده باشند | باشند (باش (بن مضارع) + -َ ند (شناسه)) = حال ساده |
به عنوان فعل کمکی در ساختار مضارع مستمر
افعال مضارع مستمر را با ترکیب «بن کمکی «دار» + شناسه + می + بن مضارع فعل اصلی + شناسه» میسازیم. پس بخش اول این فعل، فعلی با ساختارِ حال ساده است. در کادر زیر، نمونهای از این کاربرد حال ساده را بررسی کردهایم.
وآن فرشته خیرها بر رغم دیو
عرضه دارد میکند در دل غریو
(فردوسی)
| فعل جمله | فعل کمکی |
| دارد میکند | دارد (دار (بن مضارع) + -َ د (شناسه)) = حال ساده |
به عنوان فعل کمکی در ساختار فعل آینده
افعال آینده از «بن مضارع کمکی «خواه» + شناسه + بن ماضی فعل اصلی» ساخته میشوند و معنای انجام کاری یا پذیرفتن حالتی در آینده دور یا نزدیک را میدهند. مطابق ساختار این فعل، بخش کمکی آن، فعل حال ساده است. در کادر پایین مثالی از فعل آینده را آوردهایم و ساختار فعل کمکی آن را بررسی کردهایم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری انواع فعل در زبان فارسی، فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
مرا کرد پدرود هرکو شنید
که بر اژدها گرز خواهم کشید
(فردوسی)
| فعل جمله | فعل کمکی |
| خواهم کشید | خواهم ( خواه (بن مضارع) + -َ م (شناسه)) = حال ساده |
در ساختمان فعل مرکب
فعل مرکب یکی از انواع فعل از نظر ساختمان است و منظور از آن، فعلی است که مطابق فرمول «یک یا چند تکواژ آزاد + فعل» ساخته میشود. برای مثال فعل «صحبت میکردند» فعلی مرکب است که از ساختار «صحبت (تکواژ آزاد) + فعل ماضی استمراری (می + بن فعل ماضی «کرد» + شناسه)» ساخته شده است. ممکن است در ساختار برخی افعال مرکب، فعل حال ساده وجود داشته باشد. برای مثال در کادر زیر نمونهای از این فعل را آوردهایم.
خوب است اگر مردم به همدیگر کمک کنند.
| فعل | ساختار فعل |
| کمک کنند | کمک (تکواژ آزاد) + کن (بن مضارع) + -َند (شناسه) |
در ساختمان فعل پیشوندی
یکی دیگر از حالتهای ساختمان فعل، پیشوندی است. ساختار فعل پیشوندی مطابق ساختار «یک یا چند تکواژ وابسته + فعل» است. برای مثال فعل جمله «ما از پس مشکلات بر میآییم.» فعلی پیشوندی است که از «بر (تکواژ وابسته) + فعل مضارع اخباری (می + بن مضارع «آی» + شناسه)» ساخته شده است. از فعل ساده برای ساخت فعلهای پیشوندی نیز استفاده میکنیم. در کادر زیر نمونهای از این کاربرد فعل پیشوندی را آوردهایم.
نشاید که مردان ببندند روی
به میدان درآیند سر کینهجوی
(عثمان مختاری)
| فعل | ساختار فعل |
| درآیند | در (تکواژ وابسته) + آی (بن مضارع) + -َند (شناسه) |
نمونه سؤال زمان حال ساده در فارسی
حالا که یاد گرفتیم زمان حال ساده چیست و نمونههای آن را بررسی کردیم، میتوانید تمرین زیر را انجام دهید. برای انجام این تمرین، کافی است گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برخی از پرسشها دارای توضیحاتی هستند که بعد از انجام این مراحل، میتوانید آنها را مطالعه کنید. با انتخاب هر پاسخ درست، یک امتیاز میگیرید و امتیاز نهایی خود را در پایان تمرین یعنی بعد از پاسخ دادن به همه پرسشها، خواهید دید.
۱. فرمول ساخت فعل زمان حال ساده در کدام گزینه آمده است؟
فعل کمکی + بن مضارع + شناسههای فعل ماضی
بن مضارع + شناسههای فعل
بن ماضی و مضارع افعال + شناسههای ماضی و مضارع
فعل کمکی از مصدر «داشتن» + بن مضارع + شناسه
۲. منظور از زمان حال ساده در ادبیات فارسی چیست؟
وقوع فعل یا پذیرفتن حالت در زمان حال و گذشته.
انجام عملی خاص یا پذیرفتن حالتی در زمان آینده.
انجام عمل یا پذیرفتن حالتی در زمان حال و آینده بدون وجه اخباری، التزامی و استمراری.
انجام عملی در زمان حال یا آینده.
۳. در کدام گزینه، فعل حال ساده وجود دارد؟
یکی که خوبان را یکسره نکو خوانند
دگر که عاشق گویند عاشقان را نام
(رودکی)
در کوی نیکنامی ما را گذر ندادند
گر تو نمیپسندی، تغییر کن قضا را
(حافظ)
بیابان چو دریای خون شد درست
تو گفتی که روی زمین لاله رست
(فردوسی)
بگریز ای میر اجل از ننگ ما از ننگ ما
زیرا نمیدانی شدن همرنگ ما همرنگ ما
(مولانا)
افعال «خوانند» و «گویند» در گزینه اول این سؤال، فعل حال ساده هستند.
۴. حالت مجهول فعل حال ساده موجود در بیت زیر در کدام گزینه وجود دارد؟
ازاینگونه پیش سیاوش روند
هشیوار و بیدار و خامش روند
(فردوسی)
در این بیت، فعل حال ساده وجود ندارد.
رفته باشند / رفته باشند
رفته شوند / رفته شوند
افعال حال ساده موجود در این بیت، قابل تبدیل به فعل مجهول نیستند.
دو فعل «روند» در این گزینه، در زمان حال ساده صرف شدهاند اما چون گذاری به مفعول نیستند، نمیتوانیم حالت مجهول آنها را بسازیم.
۵. کدام گزینه درباره کاربرد زمان حال ساده نادرست است؟
به عنوان فعل اصلی در جمله
به عنوان فعل کمکی در ساختار افعال ماضی، مضارع و آینده
در ساختار فعلهای مرکب و پیشوندی
در معنای فعل مضارع مستمر
۶. در کدام گزینه، فعل حال ساده در معنای مضارع اخباری به کار رفته است؟
همان به که با جام مانیم روز
همی بگذرانیم روزی به روز
(فردوسی)
نیست در عالم ز هجران تلختر
هرچه خواهی کن ولیکن آن مکن
(مولانا)
دیگری را در کمند آور که ما خود بندهایم
ریسمان در پای حاجت نیست دستآموز را
(سعدی)
در عشق چو رودکی شدم سیر از جان
از گریه خونین مژهام شد مرجان
(رودکی)
۷. در کدام گزینه، فعل حال ساده در معنای مضارع التزامی به کار رفته است؟
با تو گویند این جبال راسیات
وصف حال عاشقان اندر ثبات
(مولانا)
سخن از زلف تو گویند دل و شانه به هم
مینمایند دو گمگشته ره خانه به هم
(صغیر اصفهانی)
مپسند که گویند که این بیژن مسکین
در چاه به فرمان شهنشاه فتاده
(ملکالشعرا بهار)
شما هرچه گویم ز من بشنوید
اگر کار بندید خرم بوید
(فردوسی)
۸. در کدام گزینه، فعل حال ساده به عنوان فعل کمکی به کار رفته است؟
«همیگفت: «اگر مرا عذاب کنی، تو را دوست دارم.»»
گفته باشد مگرت ملهم غیب احوالم
این که شد روز سفیدم چو شب ظلمانی
(حافظ)
چه گوییم و این را چه پاسخ دهیم
بیا تا برین رای فرخ نهیم
(فردوسی)
تا کی گویی که اهل گیتی
در هستی و نیستی لئیمند؟
(رودکی)
۹. در کدام گزینه فعل حال ساده، بخشی از یک فعل مرکب است؟
به خورشید مانَند با تاج و تخت
همیتابد از نیزهشان فر و بخت
(فردوسی)
به دیدارم چنین تا کی شتابی
که نه هرگز تو بر من دست یابی
(فخرالدین اسعد گرگانی)
عروس ار به مهر اندرون همچو اوست
سزد گر برآیند هر دو ز پوست
(فردوسی)
چون تو را در گذر ای یار نمییارم دید
با که گویم که بگوید سخنی با یارم
(حافظ)
۱۰. در کدام گزینه، فعلی پیشوندی وجود دارد که بخشی از آن، فعل حال ساده است؟
رندان جهان به حق سرآیند
شرح غم و عشق ما به دستان
(حاجب شیرازی)
کنون با تو آیم به درگاه او
درخشان کنم تیرهگون ماه او
(فردوسی)
زان ره که روند اهل فنا هرچه ببینی
نقش کف پا و اثر قافلهای نیست
(صغیر اصفهانی)
بدین شادمانی کنون می خوریم
به می جان اندوه را بشکریم
(فردوسی)
جدول خلاصه نکات زمان حال ساده در فارسی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم زمان حال ساده چیست و ساختار و کاربرد آن، نشانه این فعل، روش مجهولسازی آن و... را توضیح دادیم. همچنین با دیگر انواع فعلهای مضارع نیز آشنا شدیم. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای قرار دادیم تا با پاسخ دادن به آنها تمرین کنید و میزان یادگیری خود را افزایش دهید. در جدول زیر، مهمترین نکات بیانشده در این مطلب را آوردهایم. پیشنهاد میکنیم برای یادگیری درست و کامل این مبحث، کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. زمان حال ساده | فعلی که بدون دلالت بر استمرار یا التزام، وقوع یک فعل یا پذیرفتن یک حالت در زمان حال و آینده را بیان میکند. |
| ۲. فرمول ساخت حال ساده | بن مضارع + شناسههای مضارع (-َم، ـی، -َد، ـیم، ـید، -َند) |
| ۳. نشانه زمان حال ساده | ظاهری: فاقد هیچ جزئی جز بن مضارع و شناسه |
| معنایی: فاقد معنای اخباری یا استمراری یا التزامی | |
| ۴. صرف فعل حال ساده | خوانم، خوانی، خوانَد، خوانی، خوانید، خوانند |
| ۵. فعل مجهول حال ساده | فعل معلوم: من کتابها را خوانَم. -> فعل مجهول: کتابها خوانده شوند. |
| ۶. کاربردهای زمان حال ساده | ۱. فعل اصلی: من چهار جلد از این مجموعه کتاب را دارم. |
| ۲. در معنای مضارع اخباری: هرچه خواهی (میخواهی) بگو. | |
| ۳. در معنای مضارع التزامی: اگر روم (اگر بروم)، برنخواهم گشت. | |
| ۴. فعل کمکی در ماضی التزامی: رفته باشیم. | |
| ۵. فعل کمکی در مضارع مستمر: دارند میخوانند. | |
| ۶. فعل کمکی در فعل آینده: ما در تابستان امسال به جنوب خواهیم رفت. | |
| ۷. در ساختمان فعل مرکب: ما تو را دوست داریم. | |
| ۸. در ساختمان فعل پیشوندی: آنها میتوانند از پس مشکلات خود برآیند. |
