فرادرستلمیح چیست؟ – توضیح به زبان ساده با مثال و تمرین
تلمیح در لغت به معنای با گوشه چشم اشاره کردن و در ادبیات آرایه‌ای ادبی است. اگر در شعری به داستان، آیه‌ای از قرآن، احادیث و... اشاره شود، آرایه تلمیح ساخته می‌شود. داستان‌هایی که شاعر به آن‌ها اشاره می‌کند، می‌تواند تاریخی، افسانه‌ای اساطیری، قرآنی، مذهبی و... باشد. برای مثال، حافظ در مصرع «یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور» تلمیح و اشاره‌ای به داستان حضرت یوسف در قرآن می‌کند. استفاده از تلمیح، باعث تداعی معانی و بالارفتن ارزش هنری شعر می‌شود. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم تلمیح چیست و تفاوت تلمیح و تضمین را توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار داده‌ایم تا در مبحث تلمیح، تمرین کنید.
همچنین انواع آرایه تلمیح یعنی تلمیح ساده و پیچیده را نیز در همین مطلب و با مثال بررسی می‌کنیم.
تلمیح چیست؟
تلمیح آرایه‌ای ادبی است که در آن، شاعر به داستانی تاریخی، قرآنی، دینی، اساطیری، افسانه‌ای و... اشاره می‌کند. دقت کنید که اگر شاعر بخشی از آیه یا حدیثی را عیناْ در متن خود بیاورد، آرایه دیگری به نام تضمین می‌سازد. در ادامه این مطلب، تفاوت این دو آرایه را بررسی می‌کنیم. همچنین نمونه‌هایی از آرایه تلمیح را مشاهده می‌کنیم و انواع تلمیح را با مثال توضیح می‌دهیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه تلمیح و دیگر آرایه‌های فارسی، فیلم آموزش رایگان آرایه‌های ادبی فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال تلمیح
در جدول زیر، نمونه‌هایی از تلمیح در اشعار فارسی را آورده‌ایم و داستانی که این اشعار به آن‌ها اشاره می‌کنند را نیز قرار داده‌ایم.
| مثال تلمیح | موضوع مورد اشاره در تلمیح |
| من از آن حُسن روزافزون که یوسف داشت دانستم که عشق از پرده‌ی عصمت برون آرَد زلیخا را (حافظ) | اشاره به داستان علاقه زلیخا، همسر عزیز مصر، به یوسف (پیامبر الهی) |
| بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر دیدی که چگونه گور، بهرام گرفت؟ (خیام) | اشاره به بهرام گور (یکی از پادشاهان حکومت ساسانی در ایران) |
| شب آنجا ببودم به فرمان پیر چو بیژن به چاه بلا در اسیر (سعدی) | اشاره به داستان عاشقانه بیژن و منیژه |
| حکایت لب شیرین، کلام فرهاد است شکنجِ طُرّه‌ی لیلی، مقام مجنون است (حافظ) | اشاره به دو داستان عاشقانه معروف: لیلی و مجنون / شیرین و فرهاد |
| در کمان‌خانه‌ی ابروی تو در گاهِ نگاه تیرهاییست که در ترکش کی آرش نیست (فرخی یزدی) | اشاره به داستان آرش کمانگیر که مرزهای ایران را با تیراندازی خود تعیین کرد. |
| رویین‌تنانِ شعر شکستی تو شهریار رستم اگر نه‌ای نسب از زال می‌بری (شهریار) | اشاره به پهلوانان اسطوره‌ای ایرانی (رستم و پدر او زال) |
| همچو سهراب، مرا رستمِ غم کشت و سپس چاک زد سینه و اظهار پشیمانی کرد (عارف قزوینی) | اشاره به داستان کشته‌شدن سهراب به دست پدر خود یعنی رستم |
| گفت احوالت چه‌طور است؟ گفتمش عالی است، مثل حال گل حال گل در چنگِ چنگیز مغول (قیصر امین‌پور) | اشاره به مغولان و رهبر آن‌ها (چنگیز) که ویرانگری‌های بسیاری انجام دادند. |
چگونه آرایه تلمیح را پیدا کنیم؟
برای یافتن آرایه تلمیح و تشخیص آن در اشعار، باید با داستان‌های معروف ایرانی، اسطوره‌ای و دینی آشنا باشیم. در این صورت به محض شنیدن اشاره‌ای به این داستان‌ها، آن‌ها را تشخیص می‌دهیم. البته نگران نباشید زیرا معمولاً در آزمون‌ها از ابیاتی استفاده می‌شود که تلمیح موجود در آن‌ها، مشهور و برای اکثر افراد، قابل تشخیص باشد. در همین بخش با برخی از تلمیح‌های پرکاربرد در ادبیات فارسی آشنا می‌شویم تا تشخیص این آرایه برای شما آسان شود.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه تلمیح، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول تلمیح های معروف در ادبیات فارسی
در جدول زیر، پرکاربردترین و معروف‌ترین تلمیح‌های زبان فارسی را آورده‌ایم.
| شخصیت‌ها | داستان |
| جمشید | پادشاه ایرانی که متکبر شد و فره ایزدی از او گریخت. |
| سیاوش | شاهزاده‌ای ایرانی پاکدامن که فریب سودابه را نخورد. گذشتن از آتش، مرگ ناحق |
| رستم | پهلوان خارق‌العاده ایرانی، هفت‌خوان رستم، سیمرغ و رستم |
| سهراب | پسر رستم که در جنگ به دست رستم کشته شد. |
| اسفندیار | شاهزاده‌ای رویین‌تن که در جنگ با رستم کشته شد. |
| بیژن و منیژه | عشق میان پسر یکی از پهلوانان ایرانی و دختر افراسیاب تورانی، زندانی شدن بیژن در چاه |
| خسرو و شیرین / شیرین و فرهاد | ماجرای عشق فرهاد و خسرو به شیرین، مرگ فرهاد، کندن کوه بیستون به دست فرهاد |
| لیلی و مجنون | عشق نافرجام میان دختر و پسری از قبایل عربی |
| حلاج | سردادن فریاد «انا الحق» و اعدام او توسط عباسیان و به بهانه کفر |
| آدم | نخستین انسان، فریب خوردن توسط ابلیس با سیب یا گندم، رانده شدن از بهشت |
| هابیل و قابیل | ماجرای دو پسر آدم و قتل هابیل به دست قابیل |
| نوح | ساختن کشتی و بردن یک جفت از هرگونه حیوان در آن، نااهل بودن پسر نوح، طوفان و سیل عظیم |
| ابراهیم | گلستان شدن آتش نمرود بر ابراهیم، ذبح اسماعیل |
| یوسف | انداختن او به چاه، کنعان، فروخته شدن یوسف به عزیز مصر، عشق زلیخا، همسر عزیز مصر، به یوسف، تبدیل شدن یوسف به عزیز مصر |
| موسی | انداختن او در رود نیل توسط مادرش، کوه طور، ید بیضا و عصا، شکافتن رود نیل و گذشتن از آن |
| عیسی | تولد بدون پدر، دم عیسایی، زنده کردن مرده، بینا کردن نابینا، عروج به سمت خدا یا به صلیب کشیده شدن |
| یونس | خورده شدن توسط نهنگ و نجات از شکم نهنگ |
| ایوب | از دست دادن سرمایه، فرزندان و... و صبر ایوب در همه این مصیبت‌ها |
| سلیمان | اطاعت همه موجودات از او، سخن گفتن با حیوانات، قالیچه پرنده، مور و سلیمان |
| خضر | آب حیات و جاودانگی، همراهی موسی با خضر در سفر |
| اصحاب کهف | خوبیدن عده‌ای خداپرست در یک کوه و بیدار شدن بعد از صدهاسال، سگ اصحاب کهف |
| محمد (ص) | شق‌القمر (تقسیم ماه به دو نیمه)، معراج، بی‌سواد (امی) بودن |
| علی (ع) | از جا کندن در خیبر، خوابیدن در جای پیامبر، بخشیدن انگشتر در حال رکوع، تیر خوردن در حین نماز، درد دل با چاه |
| حسین (ع) | واقعه تراژدی کربلا، هفتاد و دو تن، بستن آب بر سپاهیان حسین |
تا اینجا یاد گرفتیم تلمیح چیست، نمونه‌هایی از آرایه تلمیح را بررسی کردیم و چگونگی تشخیص تلمیح را نیز یاد گرفتیم. در ادامه، انواع آرایه تلمیح و فرق تضمین و تلمیح را بررسی می‌کنیم.
یادگیری تلمیح در فارسی با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم تلمیح چیست و نمونه‌هایی از آرایه تلمیح را بررسی کردیم. آرایه تلمیح تنها یکی از انواع آرایه‌های ادبی است که باعث زیبایی ادبی و بالا رفتن ارزش هنری شعر و متون ادبی می‌شوند. یکی از دلایل تفاوت آثار ادبی با آثار معمولی وجود همین آرایه‌های ادبی است که لذت دوچندانی را به مخاطب می‌دهند. پس یادگیری آرایه‌های ادبی برای فهم ادبیات و آثار ادبی لازم است. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در یادگیری آرایه‌های ادبی کاربردی هستند.
- فیلم آموزش رایگان آرایه‌های ادبی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان تشخیص آرایه تضمین در فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم به همراه حل سؤالات کنکور در فرادرس
همچنین برای یادگیری همه مباحث ادبیات دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
انواع تلمیح
تا اینجا یاد گرفتیم تلمیح چیست و در این بخش با انواع آرایه تلمیح آشنا می‌شویم. تلمیح‌ها از نظر نوع روایت شاعر از داستان اصلی، به دو نوع ساده و پیچیده تقسیم می‌شوند. اگر شاعر مستقیماً به داستان اشاره کند، تلمیح ساده می‌سازد اما هرچه نوآروی و خلاقیت شاعر در اشاره به داستان اصلی، بیشتر شود، تلمیح ارزش ادبی بیشتری پیدا می‌کند و پیچیده می‌شود.
- تلمیح ساده
- تلمیح پیچیده
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه تلمیح، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
البته یادگیری انواع تلمیح در سطح مدرسه الزامی ندارد اما برای یادگیری کامل این مبحث، بهتر است این مورد را نیز بدانید. در ادامه، نمونه‌هایی از هرکدام از انواع تلمیح را با مثال بررسی می‌کنیم.
تلمیح ساده چیست؟
در این نوع تلمیح، شاعر به‌طور مستقیم و ساده به اصل داستان اشاره می‌کند. ساخت آرایه تلمیح ساده، آسان است و به همین دلیل نیز نمونه‌هایی زیادی از آن در اشعار کهن و معاصر فارسی وجود دارد. اما از نظر ارزش هنری و ادبی، تلمیح ساده نسبت به تلمیح پیچیده از ارزش کمتری برخوردار است زیرا نه شاعر برای ساخت آن کار ویژه‌ای می‌کند و نه مخاطب شعر برای فهم تلمیح موجود در آن، تلاش ذهنی زیادی انجام می‌دهد. در ادامه، نمونه‌هایی از این نوع تلمیح را بررسی می‌کنیم.
مثال ۱
در بیت زیر، شاعر به طور مستقیم و ساده به داستان حضرت یوسف و جدایی از او از پدرش یعقوب و عشق زلیخا نسبت به یوسف، اشاره کرده است.
شدیم از گریه نابینا چو یعقوب از غم یوسف
زلیخاوار گشته پیرو این خود بود حق ما
(قطران تبریزی)
مثال ۲
در بیت زیر، شاعر به ساده‌ترین شکل و به‌طور مستقیم به ماجرای گلستان شدن آتش بر حضرت ابراهیم و گرفتار شدن انکارکنندگان حضرت موسی در رود نیل، اشاره می‌کند.
گلستان کند آتشی بر خلیل
گروهی به آتش بَرَد زآب نیل
(سعدی)
مثال ۳
بیت زیر، ترجمه‌ای از حدیث پیامبر است که در آن می‌گوید: «انا مدینةُ العلمِ و علیٌ بابُها.» و شاعر به‌جای آوردن اصل حدیث به زبان عربی در شعر خود، آن را به صورت ترجمه ساده و بدون تغییر در شعر خود آورده است.
که من شهر علمم، علی‌ام در است
درست این سخن قول پیغمبر است
(فردوسی)
تا اینجا یاد گرفتیم تلمیح چیست و آرایه تلمیح ساده را شناختیم. در ادامه، آرایه تلمیح پیچیده را با مثال بررسی می‌کنیم. سپس تفاوت تضمین و تلمیح را با مثال توضیح می‌دهیم.
تلمیح پیچیده چیست؟
در تلمیح پیچیده، شاعر در اشاره به یک داستان یا آیه و حدیث، ذوق و خلاقیت خود را نیز دخیل می‌کند. یعنی صرفاً آن داستان را روایت نمی‌کند بلکه تغییری در آن ایجاد می‌کند یا آن را به شکل غیرمستقیم بیان می‌کند. معمولاً در تلمیح پیچیده، نوعی ساختارشکنی و آشنایی‌زدایی از داستان‌ها و روایت‌های اصلی صورت می‌گیرد و شاعر با نگاه تازه‌ای به آن‌ها اشاره می‌کند.
مثال ۱
حافظ در بیت زیر به ماجرای حضرت نوح و طوفان و سیل بزرگی که در زمان او آمد، اشاره می‌کند اما این اشاره مستقیم و ساده نیست. زیرا شاعر، طوفان نوح را که واقعه‌ای بسیار بزرگ و جهان‌گیر بود، کوچک می‌شمارد و در واقع با ایجاد آرایه اغراق، اشک‌های خود را صدها برابر طوفان و سیل نوح توصیف می‌کند. پس شاعر در بیت زیر، با تلفیق آرایه اغراق با آرایه تلمیح، آرایه تلمیح پیچیده را ساخته است.
از آب دیده صد ره، طوفان نوح دیدم
وز لوح سینه نقشت هرگز نگشت زایل
(حافظ)
مثال ۲
در بیت زیر، شاعر به ماجرای سجده نکردن شیطان به آدم اشاره می‌کند اما اشاره او ساده و مستقیم نیست. شاعر در این بیت، ابلیس را در آفرینش خود سهیم می‌داند و عصیان آدمی را نتیجه دخالت ابلیس در آفرینش خود می‌داند.
به استعاره‌ی عصیانم آفرینش داد
همان‌که سجده نمی‌کرد آفرین مرا
(حسین منزوی)
مثال ۳
بیت زیر از سعدی، در واقع ترجمه‌ای سلیقه‌ای از آیه «تعزُّ من تشاء و تذّلُ من تشاء» در سوره «آل عمران» قرآن است. درواقع شاعر به‌جای ترجمه ساده و تحت‌اللفظی این آیه، آن را به شکلی ادبی در شعر خود آورده است.
یکی را به سر بر نهد تاج بخت
یکی را به خاک اندر آرد ز تخت
(سعدی)
فرق آرایه تضمین و تلمیح چیست؟
آرایه تضمین نیز یکی از آرایه‌های ادبی است و ممکن است در تشخیص آن با آرایه تلمیح دچار اشتباه شویم. تضمین به معنای آوردن بخشی از شعر، بخشی از آیه، بخشی از حدیث و... در یک شعر یا متن ادبی است. در واقع تفاوت تضمین و تلمیح در این است که در تضمین، بخشی از یک آیه و شعر و... عیناً در اثر ادبی می‌آید اما در تلمیح، شاعر فقط به آن داستان، حدیث، آیه و... اشاره می‌کند.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه تضمین، فیلم آموزش رایگان چگونه تضمین را تشخیص دهیم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول تفاوت آرایه تلمیح و تضمین با مثال
در جدول زیر، نمونه‌ای از آرایه تلمیح را با نمونه‌ای از آرایه تضمین مقایسه کرده‌ایم تا با تفاوت این دو آرایه بهتر آشنا شوید. هر دو بیت موجود در جدول زیر، از آیه کادر پایین تأثیر گرفته‌اند اما در بیت سمت چپ، خود واژه‌های این آیه، عیناً آمده‌اند.
آیه «تعزُ من تشاء و تذّلُ من تشاء»
| آرایه تلمیح | آرایه تضمین |
| وانکه را کردگار کرد عزیز نتواند زمانه خوار کند (قاآنی) | شاه یک روزی بدو گفت ای مقل و تعز من تشاء و تذل (عطار) |
در مطلب زیر از مجله فرادرس درباره آرایه تضمین صحبت کرده‌ایم و آن را با مثال‌های متنوعی بررسی کرده‌ایم.
مثال اول برای تضمین
در بیت زیر، شاعر مصرع دوم خود را از یکی از اشعار «سعدی» تضمین کرده است. یعنی یکی از مصرع‌های شعری از سعدی را عیناً در شعر خود آورده است. بیت تضمین‌شده این است: «من از آن روز که در بند توام آزادم / پادشاهم که به دست تو اسیر افتادم»
حافظ از جور تو حاشا که بگرداند روی
«من از آن روز که در بند توام آزادم»
(حافظ)
مثال دوم برای تضمین
در شعر زیر نیز، شاعر کل یک بیت از شاعری دیگر (فردوسی) را در میان شعر خود آورده و آرایه تضمین را ساخته است.
چه خوش گفت فردوسی پاکزاد
که رحمت بر آن تربت پاک باد
«میازار موری که دانه‌کش است
که جان دارد و جان شیرین، خوش است»
(سعدی)
نمونه سؤال تلمیح در ادبیات فارسی
حالا که یاد گرفتیم آرایه تلمیح چیست و تفاوت آن با آرایه تضمین را نیز بررسی کردیم، می‌توانید تمرین زیر را انجام دهید. برای شرکت در این آزمون کافی است در هر سؤال، روی گزینه درست مورد نظر خود کلیک کنید سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزیند تا پاسخ درست را مشاهده کنید. با هر جواب درست یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را بعد از پاسخ دادن به همه پرسش‌ها و با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون» خواهید دید.
۱. در کدام گزینه تلمیح وجود دارد؟
چون پیاله دلم از توبه که کردم بشکست
همچو لاله جگرم بی مِی و خمخانه بسوخت
(حافظ)
سگ اصحاب کهف روزی چند
پی نیکان گرفت و مردم شد
(سعدی)
در گِل بمانده پای دل، جان می‌دهم چه جای دل
وز آتش سودای ما، ای وای دل، ای وای ما
(مولانا)
بر عشق توام نه صبر پیداست نه دل
بی روی توام نه عقل برجاست نه دل
(رودکی)
در گزینه دوم این سؤال به داستان «اصحاب کهف» و سگ آن‌ها که همراه با آن‌ها در غار خوابیده بود، اشاره شده است.
۲. تعریف آرایه تلمیح چیست؟
آوردن اشعار شاعران دیگر در شعر خود
آوردن آیات قرآنی و احادیث پیامبر در شعر خود
اشاره به داستان‌های قرآنی، تاریخی، اساطیری و... در شعر خود
بیان مستقیم و روایت کردن داستان‌های قرآنی، دینی، تاریخی و... در شعر
۳. در کدام گزینه تلمیح وجود ندارد؟
در کنجِ دِماغم مطلب جای نصیحت
کاین گوشه پر از زمزمه چنگ و رباب است
(حافظ)
قرص خورشید در سیاهی شد
یونس اندر دهان ماهی شد
(سعدی)
از هجر، روزم قیر شد، دل چون کمان بد تیر شد
یعقوب مسکین پیر شد، ای یوسف برنا بیا
(مولانا)
ای دلبر عیسی‌نفسِ ترسایی
خواهم که به پیش بنده بی‌ترس آیی
(ابوسعید ابوالخیر)
تلمیح موجود در گزینه‌های دوم تا چهارم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- گزینه دوم: اشاره به داستان گرفتار شدن یونس پیامبر در شکم نهنگ
- گزینه سوم: اشاره به داستان دوری یعقوب پیامبر از پسرش یوسف
- گزینه چهارم: اشاره به داستان نفس مسیحایی عیسی
۴. در بیت زیر، تلمیح به چند داستان وجود دارد؟
نه چون موسی بود هرکس که عمرانش پدر باشد
نه چون عیسی بود هرکس که باشد مادرش مریم
(ناصرخسرو)
۴ تلمیح: موسی، عمران، عیسی و مریم
۲ تلمیح: داستان موسی و داستان عیسی
۱ تلمیح: داستان عیسی و مادرش مریم
در این بیت، تلمیح وجود ندارد بلکه تضمین وجود دارد.
۵. در کدام گزینه تلمیح وجود دارد؟
گفتی «به روزگاران مهری نشسته» گفتم
«بیرون نمی‌توان کرد» حتی به روزگاران
(شفیعی کدکنی)
قلم کز پی زحمت مردم است
قلم نیست، نیش دم کژدم است
(عارف قزوینی)
ای موسی عمران که در سینه چه سیناهاستَت
گاوی خدایی می‌کند، از سینه سینا بیا
(مولانا)
اگر زرین کلاهی، عاقبت هیچ
اگر خود پادشاهی، عاقبت هیچ
(باباطاهر عریان)
۶. تلمیح موجود دربیت زیر، چیست؟
نیستت داعیه‌ی امر نبوت، ز چه روی
به رخ از خنده تو را معجز شق‌القمر است
(افسر کرمانی)
داعیه امر نبوت: تلمیح به داستان پیامبران
داعیه امر نبوت: تلمیح به پیامبران دروغین
معجز شق‌القمر: معجزه حضرت عیسی
معجز شق‌القمر: معجزه حضرت محمد
۷. در کدام گزینه هیچ تلمیحی وجود ندارد؟
اگر تو فارغی از حال دوستان یارا
فراغت از تو میسر نمی‌شود ما را
(سعدی)
به عشق از جان تقرب کرده عاشق
چو اسماعیل از قربان نترسد
(قوامی رازی)
آسمان بار امانت نتوانست کشید
قرعه فال به نام من دیوانه زدند
(حافظ)
باش تا خورشید حشر آید نهان
تا ببینی جنبش جسم جهان
(مولانا)
۸. کدام گزینه درباره تلمیح درست نیست؟
اشاره به داستان و آیه می‌تواند با کمی دخل و تصرف انجام شود.
شاعر می‌تواند با ساختارشکنی و آشنایی‌زدایی، داستان تاریخی یا دینی و... را به شیوه‌ای متفاوت روایت کند.
اگر بخشی از یک آیه، عیناً در شعر بیاید نمی‌توانیم آن را آرایه تلمیح بدانیم.
تلمیح می‌تواند اشاره به داستانِ شخصی شاعر باشد که کسی جز خود او از آن باخبر نیست.
۹. از میان ابیات زیر، کدام‌یک دارای آرایه تلمیح هستند؟
مبهوت
در این جهان چون برهوت، مبهوت
آه ای پدر مگر
گندم چه‌قدر شیرین بود؟
(حمید مصدق)
ترسم که چاره‌ای نکند نوشدارویی
زین موج خون که از سر سهراب بگذرد
(فریدون مشیری)
همه گزینه‌ها
و برّه‌های گم‌شده عیسی
دیگر صدای هِی هِی چوپانی را
در بهت دشت‌ها نشنیدند
(فروغ فرخزاد)
۱۰. در کدام گزینه آرایه تضمین وجود دارد؟
کاروانی رد نشد تا یوسفی پیدا شود
یک نفر باید زلیخا را بیندازد به چاه
(حامد عسکری)
خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم
کز نسیمش «بوی جوی مولیان آید» همی
(حافظ)
تا چه خواهد کرد یا رب با دل بی‌تاب ما
برق جولانی که کوه طور بی‌تمکین از اوست
(صائب تبریزی)
گز مخیّر بکنندم به قیامت که چه خواهی
دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را
(سعدی)
جدول خلاصه نکات تلمیح در ادبیات فارسی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم تلمیح چیست و انواع آرایه تلمیح یعنی تلمیح ساده و پیچیده را با مثال بررسی کردیم. همچنین روش شناسایی آرایه تلمیح و تفاوت تلمیح و تضمین را توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید. در جدول زیر، خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات بیان‌شده در این مطلب را آورده‌ایم. البته برای یادگیری کامل این مبحث حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. آرایه تلمیح | اشاره به داستانی تاریخی، اسطوره‌ای، دینی، آیه قرآن، شعر و... در درون یک شعر |
| ۲. تلمیح ساده | اشاره مستقیم و ساده به داستان، آیه، شعر و... |
| ۳. تلمیح پیچیده | اشاره غیرمستقیم و ساختارشکنانه به داستان، آیه، شعر و... |
| ۴. تشخیص آرایه تلمیح | افزایش دانش ادبی و آشنایی با داستان‌ها و آیات معروف و پرکاربرد در ادبیات فارسی |
| ۵. چند نمونه از تلمیح های پرکاربرد در ادبیات فارسی | ماجراهای رستم، رستم و سهراب، رستم و اسفندیار، هفت‌خوان رستم و... |
| ماجراهای عشق خسرو و فرهاد به شیرین، بیستون کندن فرهاد | |
| آفرینش آدم و رانده شدن او و حوا از بهشت به علت خوردن میوه ممنوعه (سیب یا گندم)، سجده نکردن ابلیس بر آدم و... | |
| ماجرای در چاه افتادن یوسف، فروختن او به عزیز مصر، عشق زلیخا به یوسف، رسیدن یوسف به مقام عزیز مصر | |
| دم مسیحایی عیسی، زنده کردن مردگان، بینا کردن نابینایان، ید بیضا، به صلیب کشیده شدن و... | |
| حکومت سلیمان بر انس و جنّ، سخن گفتن با حیوانات، قالیچه پرنده، نگین انگشتری سلیمان و... | |
| ۶. فرق آرایه تلمیح و تضمین | آرایه تضمین: بخشی از یک شعر، آیه، حدیث و... عیناً در یک شعر یا نثر دیگر آمده باشد. |
با سلام
دست تان درد نکند
مفید بود
با سلام؛
خوشحالیم که این مطلب برای شما مفید بوده است.
با تشکر از همراهی شما با مجله فرادرس
مرسی عالی بود دمتون گرم
مرسی عالی بود دمتون گرم
خیلی عااااااالی بود . متشکرم
آرایه تلمیح یعنی هر گاه با شنیدن بیت یه عبارتی به یاد داستان و افسانه، رویدادی تاریخی و مذهبی یا آیه و حدیثی بیفتیم، بدون آنکه آن موضوع مستقیماً تعریف شده باشد، آن بیت یا عبارت دارای آرایه تلمیح است.
پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت
ناخلف باشم اگر من به جوی نفروشم
(اشاره به داستان حضرت آدم و رانده شدن او به خاطر خوردن گندم.)