فرادرسبازار کار و خصوصیات رشته مهندسی شیمی در گفتگو با آرش عباسی؛ دکتر تخصصی مهندسی شیمی و مدرس فرادرس
اگر قرار باشد یک تغییر قابل توجه در تدریس دروس مهندسی شیمی در دانشگاه‌های کشور رخ دهد، بیش از همه آشنایی و تسلط به نرم‌افزارهای این رشته است که به کار دانشجویان مهندسی شیمی می‌آید. این مهمترین نتیجه‌ای است که از گفت‌وگو با دکتر آرش عباسی، مدرس عناوین مختلف رشته مهندسی شیمی در مجموعه فرادرس گرفته‌ایم. ایشان دارای مدرک دکتری تخصصی مهندسی شیمی از پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران است. آن‌طور که دکتر عباسی می‌گوید دانشجویان رشته مهندسی شیمی در بازار کار به نرم‌افزارهایی نیاز پیدا می‌کنند که اغلب در دوران تحصیل با آنها آشنا نشده‌اند. اما تدریس این نرم‌افزارها نیاز به حضور استادان مجرب و آشنا به صنعت دارد.
آرش عباسی در این مصاحبه همچنین از شباهت مهندسی شیمی با رشته مهندسی مکانیک می‌گوید. درحالی‌که گمان اولیه ما رشته مهندسی شیمی را بیشتر شبیه به مفاهیم دوره دبیرستان می‌داند. او ضمن اصلاح این اشتباه مصطلح، درباره خصوصیات این رشته و بازار کار آن در ایران هم برایمان می‌گوید. اگر علاقه‌مندید درباره رشته مهندسی شیمی و احیانا ورود به کار تدریس در این رشته بدانید، بد نیست همراه ما باشید و تجربیات یکی از مدرسان فرادرس را در این مورد بشنوید.
نسخه صوتی مقدمه
ذخیره کردن این فایل صوتی: لینک دانلود
نسخه ویدیویی مصاحبه
نسخه ویدیویی این مصاحبه در ادامه آورده شده است. همچنین، برای دانلود نسخه‌های ۷۲۰p و ۴۸۰p این مصاحبه نیز می‌توانید از لینک‌های زیر استفاده کنید.
برای دانلود نسخه ۴۸۰p مصاحبه + اینجا کلیک کنید.
برای دانلود نسخه ۷۲۰p مصاحبه + اینجا کلیک کنید.
نسخه صوتی مصاحبه (فایل صوتی) به صورت یکجا
ذخیره کردن این فایل صوتی: لینک دانلود
نسخه متنی مصاحبه
مخاطبان عزیز فرادرس سلام. امیدوارم خوب و سلامت باشید. برای مایی که درس شیمی را در دوران دبیرستان جا گذاشتیم و بعد از آن مسیر تحصیلمان عوض شد، شیمی همان درس شیرینِ رشته‌های ریاضی و تجربی است. موازنه، عناصر جدول تناوبی، گازهای نجیب و بسیاری از موارد دیگری که از آن دوران به خاطر می‌آوریم.
ولی الان وقتی به مفاهیمی نگاه می‌کنیم که در دوران دانشگاه تدریس می‌شود، می‌بینیم که هم فهم و هم انتقال این مفاهیم کار بسیار سختی است. این موضوع را می‌توان از نظرها و کامنت‌هایی که زیر آموزش‌های مجازی دروس مرتبط به رشته شیمی در فرادرس وجود دارد، متوجه شد.
امروز در استودیو فرادرس در خدمت یکی از مدرسان این رشته هستیم. آقای دکتر آرش عباسی؛ دکترای تخصصی مهندسی شیمی. من ابتدا خوشامد می‌گویم و از ایشان تشکر می‌کنم که این فرصت را در اختیار ما گذاشتند. آقای دکتر اگر صحبتی با مخاطبان ما دارید بفرمایید.
سلام عرض می‌کنم خدمت شما و همه مخاطبان فرادرس. در خدمت شما هستم. پیش از هر چیز یک نکته را اصلاح کنم. شما راجع به شیمی صحبت کردید. رشته شیمی و مهندسی شیمی خیلی با هم فرق می‌کند. رشته شیمی در دانشگاه، شامل یک بخش به نام شیمی کاربردی و یک بخش به نام شیمی محض می‌شود.
مهندسی شیمی یک رشته کاملا متفاوت است و این اشتباه مصطلحی است که خیلی‌ها انجام می‌دهند. هم دانش‌آموزان دبیرستان در موقع انتخاب رشته و هم خیلی از کسانی که رشته‌های مهندسی خوانده‌اند این اشتباه را دارند. شیمیست‌ها که همان دانشجویان شیمی کاربردی و شیمی محض هستند، مباحث دبیرستان را به صورت پیشرفته‌تر می‌خوانند.
اما رشته مهندسی شیمی خیلی متفاوت است. در مهندسی شیمی در مقطع لیسانس کلا 9 واحد درس شیمی با عنوان مفهوم دبیرستانی داریم. بخش زیادی از این رشته حتی می‌تواند نزدیک به مهندسی مکانیک باشد. مهندسی شیمی پلی است بین مباحث شیمی که شیمیست‌ها می‌خوانند، کاربرد آنها، عملیاتی و صنعتی کردن آن و بخش‌های زیادی هم نزدیک به مهندسی مکانیک است.
خیلی ممنون که این اشتباه من را تصحیح کردید. من تا الان این موضوع را نمی‌دانستم. حالا برویم سراغ این موضوع که اصلا چه شد شما به سراغ تدریس عناوین مرتبط به رشته مهندسی شیمی. به نظر من خیلی کار سختی است.
این رشته‌ای بود که من به آن علاقه داشتم. از زمانی که دبیرستان بودم، مهندسی شیمی یا مکانیک جزو علایق من بود. با توجه به شرایط کنکور و انتخاب رشته وارد مهندسی شیمی شدم. یکی از دلایلی که به سمت تدریس رفتم، این بود که تدریس را دوست دارم. علاوه بر این یک خلأ بزرگ بین مفاهیم دانشگاهی رشته مهندسی شیمی و کاربردها و مهارت‌های موردنیاز دانشجویان مهندسی شیمی وجود دارد تا وارد صنعت شوند.
در مورد خلأها بیشتر صحبت می‌فرمایید؟ فاصله‌ای که بین صنعت و دانش در این رشته هست.
یکی از موارد موجود برخی از مفاهیم، نرم‌افزارها و مهارت‌هایی است که در صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد. گرچه مفاهیم پایه با زحمت اساتید آموزش داده می‌شود و نیاز هم به این کار است. نمی‌توان گفت که این مفاهیم پایه به صورت کلی به درد ما نمی‌خورد، اما کامل نیست و این فاصله وجود دارد.
به خصوص اینکه صراحتا باید گفت خیلی از اساتید، کار صنعتی نکرده‌اند و فقط تئوری کار کرده‌اند. بنابراین شاید با نیازها و ملزومات موردنیاز صنعت آشنا نباشند. وقتی دانشجو فارغ‌التحصیل می‌شود و برای مصاحبه شغلی می‌رود تا وارد صنعت و بازار شود، با نیاز به مهارت‌ها آشنا می‌شود که خودش باید آنها را یاد بگیرد.
در نتیجه، دانشجو نیاز به مطالعه یا آموزش‌هایی دارد که این خلأ را پر کند.
همین انگیزه بود که شما را وادار کرد یکسری از آموزش‌ها را در فرادرس تدارک ببینید؟
بله این نیاز وجود داشت و خود من حین آموزش دادن، یاد می‌گرفتم. هم سطح دانش خودم بهتر می‌شد و هم سعی می‌کردم به هم‌رشته‌ای‌های خودم کمک کنم تا بتوانند این مسیر را طی کنند.
این روند چطور بود؟ همان زمانی که داشتید یاد می‌گرفتید و نیاز به منبعی داشتید که شما را به مسیر درست هدایت کند، تدریس را شروع کردید؟ آیا از منابع خارجی استفاده می‌کردید؟
وقتی این نیاز وجود دارد، باید به دنبال منابع بگردید. وقتی می‌گردید خیلی از مفاهیم در زبان خارجی هست و در زبان فارسی محدود است. به خصوص چند سال پیش خیلی کمتر هم بود. الان با توجه به اینکه آموزش‌های آنلاین و دسترسی‌ها بیشتر شده وضعیت بهتر است. ولی آن زمان خیلی کمتر بود.
منابع باکیفیت فارسی کمتر بود و این نیاز را ایجاد می‌کرد که بتوانیم آموزش‌ها را در اختیار همه قرار بدهیم تا همه بتوانند مسیر بازار کار را طی کنند و فاصله دانشگاه و صنعت هم پر شود. وقتی خودم هم این نیازها را داشتم، سعی می‌کردم با مطالعه مراجع دیگر بتوانم دست پیدا کنم. البته اساتید دیگری هم قطعا بودند که از آنها یاد گرفته‌ام.
چرا فرادرس را برای ارائه آموزش‌های مجازی انتخاب کردید و چند وقت است این کار را انجام می‌دهید؟
اگر اشتباه نکنم از پاییز 1396 افتخار داشتم وارد مجموعه فرادرس شوم. آن زمان فرادرس جزو تنها مجموعه‌هایی بود که وقتی سایت را بررسی می‌کردی و آموزش‌ها را می‌دیدی، کیفیت لازم را برای آموزش آنلاین داشت. شاید این روزها همه جنبه‌های آموزش آنلاین بیشتر شده باشد به خصوص در دو سال اخیر.
ولی آن زمان خیلی محدود بودند و فرادرس این پتانسیل را داشت. به علاوه اینکه توجه فرادرس به جذب مدرس خوب بود. یک گستره وسیع را پوشش می‌داد به طوری که هر کسی این امکان را داشت که بتواند همکاری داشته باشد.
قبول دارید آموزش‌هایی که می‌دهید خیلی سخت است آقای دکتر عباسی؟
سخت که نه خیلی. بستگی دارد با چه دیدی نگاه کنید. من همیشه سعی کرده‌ام آموزش‌ها را طوری ارائه بدهم که به درد هر سطحی بخورد.
من از این نظر می‌گویم که آنچیزی که من نگاه کردم، نیاز به تصویر داشت. من از دید شخصی می‌گویم که رشته شما را نخوانده. کامنت‌های کاربران را هم که خواندم، بعضا تصویر خواسته بودند. فکر می‌کنم در آموزش‌های این رشته، تصویر خیلی تاثیر دارد.
درست است. بخشی از آموزش‌های ما در این رشته به خصوص در بخش تجهیزات فرایند نیاز به تصویرها و ویدیوهای واضح از تجهیزات دارد. حالا در آموزش‌های اولیه هم تجربه من کمتر بود و بخش دیگر هم با توجه به استانداردهای فرادرس برای عکس و ویدیو هر تصویر و ویدیویی را نمی‌شد استفاده کرد.
اما باید این بخش را در نظر گرفت. همانطور که گفتم بعد از چند آموزش خودم هم با توجه به کامنت‌ها و صحبت‌ها سعی کردم این خلأ را جبران کنم و آموزش‌ها بهتر شد. با تصاویری که می‌توان از کتاب‌ها استخراج کرد، این بخش اصلاح شد و از تصاویر بیشتری برای فهم بیشتر مخاطب کمک می‌گیریم.
برداشت من این است که بین آن آموزش‌های اولیه مثل عملیات واحد 1 و ترمودینامیک پیشرفته که شاید اخیرا ضبط شده- دقیقا تاریخ ضبط را نمی‌دانم- در آموزش‌های اولیه مقدار کمی هیجان برای تدریس وجود دارد. در صورتی که در ترمودینامیک پیشرفته آرامش ملموسی وجود دارد در صدای مدرس.
بین این سال‌ها چه اتفاقاتی افتاد آقای دکتر عباسی؟ چه تغییراتی در شما ایجاد شد؟
آن آموزش عملیات واحد، اولین آموزش من در فرادرس و اولین تجربه جدی من در آموزش بود. قاعدتا به عنوان اولین تجربه طبیعی است که قدری استرس در مدرس وجود داشته باشد. در این سال‌ها تعداد آموزش‌های من در فرادرس و تجربه من در شرکت‌های مشاوره و کاری و آموزش‌های حضوری که داشتم و در کل افزایش تجربه باعث شد که آموزش‌ها بهبود پیدا کند.
الان با آرامش بیشتری می‌توانم درس بدهم.
آن آموزش اول را خاطرتان است که چقدر رفت و برگشت تا تایید شود؟
اوایل قدری سخت بود و استانداردهای فرادرس هم مقداری بالا است. جز رفت و برگشت برای تایید خود من هم موقع ضبط چند بار ویدیو را قطع می‌کردم. ویدیو را پاک می‌کردم و می‌گفتم نه این خوب نیست. چرا صدای من اینطور است؟
پس سختگیر هم هستید؟
بله قدری ایده‌آل‌گرایی دارم.
در تدریس یا در نمره دادن؟
نه. در تدریس. نمره که خیلی پیش نیامده. ولی خیلی در نمره دادن سختگیر نیستم. کسی که بخواهد خودش یاد بگیرد، یاد می‌گیرد. کسی هم که نخواهد با نمره نمی‌شود او را نگه داشت تا آن مسیر را ادامه دهد.
آقای دکتر استاد تاثیرگذار است به نظر شما؟ به خصوص در آموزش‌های مجازی که ارتباط مستقیم چهره به چهره نداریم ولی چون شما این تجربه را دارید می‌پرسم. آیا می‌توان با آموزش‌های مجازی، دانشجویان و علاقه‌مندان را بیشتر به این سمت جلب کرد که بخواهند بیشتر یاد بگیرند؟
بله قطعا استاد تاثیرگذار است. نحوه بیان او جدا از بخث تخصصی، دانش او، نحوه مطرح کردن و نوع تعامل او. به خصوص اینکه معمولا استاد و دانشجو ارتباط مستقیم ندارند اینها می‌تواند تاثیر بگذارد. باید خیلی سعی کنیم که آن تعامل در ضبط، نوع حرف زدن و گفتار جوری باشد که مخاطب حس راحتی و ارتباط را دریافت کند.
چون ارتباط چشمی که در کلاس‌های حضوری هست اینجا وجود ندارد.
اگر برگردید به سال 1396 آموزش‌هایی را که ضبط کردید چطور تکرار می‌کنید که احیانا اصلاحاتی در آنها ایجاد شود و بیشتر با مخاطبان ارتباط بگیرید؟
در آموزش‌ها سعی کرده‌ام همیشه ارتباط را در موضوعات مرتبط حفظ کنم. ولی همان بخش تصاویر که اشاره کردید، سعی می‌کنم اصلاح کنم. برخی آموزش‌ها هم جا دارد که زمان بیشتری به آن اختصاص پیدا کند و حجم بیشتری را پوشش دهد تا مفیدتر باشد.
آقای دکتر عباسی آموزش‌های شما دارد به سمت طراحی، تعمیر و نگهداری تجهیزات پالایشگاهی می‌رود؟
قبل‌تر و حدود 80 سال پیش که مهندسی شیمی در کشورهای غربی تدریس می‌شد، به آن General Engineering گفته می‌شد چون سطح وسیعی را پوشش می‌داد. همانطور که اشاره کردم از شیمی تا مکانیک و بین آن دروسی داریم که شبیه هر دو رشته است و کاربردهای خیلی زیادی دارد.
اگر بخواهم کلی بگویم مهندسی شیمی سه بخش است:
یک بخش حوزه‌های دارویی و کاتالیست است که خیلی به مواد شیمیایی نزدیک است و مهندسان شیمی می‌توانند روی آن کار کنند. بخش دیگر شامل پلیمرها و مواد جدید می‌شود و بخش دیگر هم مهندسی فرایند است که با توجه به صنایع نفت و گاز و پتروشیمی در کشور پرکاربرد است و بیشتر بازار کاری این رشته مربوط به این قسمت است.
یک بخش هم درسی است. من در آموزش‌هایم یکسری آموزش‌ها مثل عملیات 1 و ترمودینامیک داشتم که دروس آموزشی دانشگاهی در مقطع لیسانس و ارشد هستند. بخش زیادی که من سعی کردم پیش ببرم، بخش تجهیزات فرایندی است که برای مهندسان فرایند خیلی کاربرد دارد و بخش اعظم کارهای این رشته را در ایران تشکیل می‌دهد.
یک آموزش هم تحت عنوان کاتالیست‌ها دارم که برای کاتالیست‌ها و مواد شیمیایی است که شاید در ایران بازار کار متداولی نداشته باشد و شرکت‌ها به صورت محدودتر نسبت به فرایند کار کنند. البته بخش آکادمیک را که تخصص خودم است سعی کردم در آن آموزش بگویم. با توجه به فرایندی بودنِ بیشتر حوزه شغلی، سعی کردم این آموزش‌ها را بیشتر ارائه بدهم تا مخاطبان برای این بخش از کار و صنعت در کشور مهارت مدنظر را کسب کنند.
آقای دکتر وضعیت بازار کار برای مهندسان شیمی با توجه به اینکه ما ذخایر غنی نفت و گاز در ایران داریم چطور است؟
مهندسی شیمی می‌تواند بازار کار بهتری داشته باشد. با توجه به اینکه زمان ما خیلی مهندس گرفته‌اند. برعکس الان که اغلب رشته تجربی می‌روند، آن زمان رشته ریاضی می‌رفتند. پس کلا یک ظرفیت مازاد وجود دارد. ولی مهندسی شیمی با توجه به همین گستردگی صنعت نفت و گاز ما پتانسیل بهتری دارد. اگر دانشجویان تلاش کنند مهارت‌های موردنیاز بازار کار را یاد بگیرند.
در آموزش‌های‌تان شبیه‌سازی با یک نرم‌افزار را هم داشتید. آیا قرار است این نوع آموزش‌ها ادامه پیدا کند. ما نرم‌افزار دیگری داریم که در مهندسی شیمی مورد استفاده باشد و آنقدر مورد توجه شما باشد که برای آن یک عنوان آموزش ارائه بدهید؟
پایه نرم‌افزاری که ماژول پیشرفته آن را تدریس کردم، توسط دوستان دیگری در فرادرس تدریس شده. این نرم‌افزار Aspen HYSYS نام دارد. رشته مهندسی شیمی نرم‌افزارهای گسترده‌ای دارد. همانطور که گفتم مجموعه Aspen 1 تقریبا در فرادرس موجود است. من و سایر دوستان ارائه دادیم.
اما یکسری نرم‌افزارها قابلیت تدریس دارند و خلأ آنها احساس می‌شود و حتی آموزش کتاب فارسی از آنها نداریم. اگر افتخاری باشد و بتوانم باز هم با فرادرس همکاری کنم و فرصت آن وجود داشته باشد، می‌توانیم کار با این نرم‌افزارها را هم آموزش بدهیم تا همه علاقه‌مندان بتوانند این روش‌ها را یاد بگیرند.
تمایلی دارید در مورد نام نرم‌افزارها صحبت کنید یا ترجیح می‌دهید همان زمان که منتشر شد، عزیزان بشنوند؟
نرم‌افزارهای مختلفی هست. نمی‌دانم کدام‌ها قبلا در فرادرس ضبط شده. Aspen 1 ،Aspen HYSYS Dynamic ، Pro II که فکر می‌کنم در فرادرس نیست. Petro sim خیلی مهم است که فکر می‌کنم در فرادرس باشد. PIPESIM و OLGA را داریم. اینها نرم‌افزارهای پرکاربردی در مهندسی شیمی هستند.
اینها همه برای مدل‌سازی و شبیه‌سازی استفاده می‌شوند؟
HTRI و Aspen EDR برای طراحی مبدل‌هاست که کاربردی هستند و باید برای طراحی آنها را بلد بود.
در دانشگاه آموزش داده نمی‌شود؟
اینها هیچکدام تدریس نمی‌شود. هایسیس در ترم هشت مهندسی شیمی ارائه می‌شود، اما شاید کیفیت لازم را نداشته باشد. هم از نظر زمانی و هم اینکه شاید خیلی از اساتید کار صنعتی نکرده باشند، نتوانند موارد مورد نیاز دانشجو را برای پر کردن فاصله آموزش‌های تئوری و صنعتی آموزش بدهند.
برخی دوستان البته نظر دیگری دارند که این آموزش‌ها به صورت درسی داده نشود. چون دانشجو فکر می‌کند نرم‌افزار را بلد است و بعد به مصاحبه کاری می‌رود. با یکسری سوالات و موارد مواجه می‌شود اما می‌بیند آن مفهومی که به او تدریس شده وجود ندارد. اغلب این ذهنیت برای او ایجاد می‌شود که چون درسی را پاس کرده، شاید بتواند همان را مستقیما درصنعت استفاده کند. اما خیلی اوقات اینطور نیست.
آقای دکتر عباسی نظر شخصی شما چیست؟ آیا با آن دسته اساتیدی که اینطور فکر می‌کنند موافق هستید؟ یا فکر می‌کنید در دانشگاه باید این نرم‌افزارهای مورد نیاز دانشجو به او آموزش داده شود؟
نظر من این است که آموزش داده شود، اما در قالبی که به درد صنعت هم بخورد. یعنی از اساتیدی استفاده شود که تسلط دارند. یا دوره‌هایی برگزار شود که استاد صنعتی در آن حضور دارد.
اگر صحبت پایانی برای مخاطبان ما دارید، خوشحال می‌شوم از زبان شما بشنویم.
سلامت باشید. ممنون که این فرصت را در اختیار من گذاشتید و توانستم با مخاطبان فرادرس یکبار دیگر صحبت کنم.
من از شما تشکر می‌کنم. در مورد خود فرادرس اگر پیشنهاد یا انتقادی دارید بفرمایید.
در این مدت همکاری خوبی با فرادرس داشته‌ام. تجربه خوب و رو به جلویی برای من بود. اگر بخواهم نکته‌ای درباره فرادرس بگویم، یک بخش تصویب آموزش است که گام اول ارتباط ما با مجموعه است. اگر آشنایی بیشتری با رشته مدرس و کلیت موضوع وجود داشته باشد، کار خیلی راحت‌تر است. خیلی اوقات ما مجبوریم مثل همین بحث اول که شیمی و مهندسی شیمی بود، این رفت و برگشت‌ها را داشته باشیم برای توضیح آموزش و مفهوم آن که زمان‌بر و گاهی خسته‌کننده می‌شود.
اگر این قسمت بهتر شود، کمک‌کننده است هم برای تعداد آموزش‌های بیشتر و هم اقبال مدرسان برای آنکه کار راحت‌تر پیش برود و به ضبط و ارائه دادن آموزش برسیم.
امیدوارم این پیشنهاد شما محقق شود. بابت فرصتی که در اختیار ما گذاشتید از شما تشکر می‌کنم. از اینکه اشتباه من را اصلاح کردید ممنونم.
این اشتباه مصطلح است.
خیلی متشکرم از شما آقای دکتر عباسی.
از شما عزیزان بابت اینکه تا پایان این گفت‌وگو ما را همراهی کردید تشکر می‌کنم. منتظر نظرات، پیشنهادات و انتقادات شما می‌مانیم. خدانگهدار.
