فرادرسرا مفعولی چیست؟ – قواعد و نحوه تشخیص به زبان ساده
را مفعولی یکی از حروف نشانه در زبان فارسی است که به عنوان نشانه مفعول در جمله‌ها به کار می‌رود. برای مثال در جمله «کتاب را بخر.»، حرف نشانه «را» به عنوان نشانه مفعول (کتاب) آمده است و مفعول این جمله را برای ما مشخص کرده است. در زبان فارسی حرف «را» انواع دیگری چون را حرف اضافه و فک اضافه نیز دارد که هر سه با هم متفاوت هستند. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد می‌گیریم که را مفعولی چیست و چه تفاوتی با دیگر انواع «را» دارد. در انتهای مطلب نیز برای تمرین بیشتر در این زمینه، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار داده‌ایم.
را مفعولی چیست؟
را مفعولی، حرف نشانه‌ای است که برای معرفی کردن مفعول در جمله‌های دارای فعل‌های گذرا به مفعول استفاده می‌شود. یعنی را مفعولی پس از مفعول جمله قرار می‌گیرد و به این ترتیب مفعول جمله را برای ما مشخص می‌کند. برای نمونه در جمله «لباسم را پوشیده‌ام.» را مفعولی برای معرفی مفعول این جمله یعنی اسم «لباسم» به کار رفته است. در ادامه، نمونه‌های زیادی از را مفعولی را در نظم و نثر فارسی، با هم بررسی می‌کنیم و تفاوت را حرف نشانه با را حرف اضافه و را فک اضافه را نیز با مثال توضیح می‌دهیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری بهتر را مفعولی از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.
مثال را نشانه مفعول
در جدول زیر نمونه‌هایی از را مفعولی موجود در نظم و نثر فارسی را آورده‌ایم.
| مثال را مفعولی |
| شاه را بین که در مصاف و شکار اژدها صورت‌ست و شیر سوار (نظامی) |
| خورشید قیامت که کند داغ جهان را از سوختگان سر دیوانه عشق است (صائب تبریزی) |
| ای که بر مه کشی از عَنبرِ سارا چوگان مضطرب‌حال مگردان، من سرگردان را (حافظ) |
| «بو نصر مرا بدید و چیزی نگفت و من بجای خود بایستادم.» (بیهقی) |
| «خطیبی کریه‌الصوت خود را خوش‌آواز پنداشتی، و فریادِ بیهُده برداشتی.» (سعدی) |
| «الهی تو دوستان را به دشمنان می‌نمایی، درویشان را غم و اندوه دهی، بیمار کنی و خود بیمارستان کنی.» (خواجه عبدالله انصاری) |
نقش دستوری مفعول
حالا که یاد گرفتیم را مفعولی چیست باید با خود مفعول نیز بیشتر آشنا شویم. مفعول یکی از نقش‌های مهم در دستور زبان فارسی و یکی از اجزای اصلی جمله‌های دارای افعال گذرا به مفعول است. مفعول آن کس یا آن چیزی است که فعل جمله بر روی آن واقع می‌شود. برای مثال در جمله «غذا را پختم.»، عمل «پختن» بر روی اسم «غذا» انجام شده پس این اسم، مفعول این جمله است.
شناسایی مفعول
برای شناسایی مفعول جمله‌ها می‌توانیم قبل از فعل آن جمله، یک سؤال «چه چیزی را؟ / چه کسی را؟» قرار بدهیم و پاسخی که در جمله برای این سؤال وجود دارد، همان مفعول است. برای مثال حتی در جمله «درسی بخوان.» که را مفعولی وجود ندارد، با پرسیدن سؤال «چه چیزی را بخوان؟» مفعول جمله یعنی «درسی (یک درس)» را پیدا می‌کنیم.
برای یادگیری بهتر مفعول می‌توانید از فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول مثال مفعول و را مفعولی
در جدول زیر، نمونه‌های بیشتری از جمله‌های دارای را مفعولی را آورده‌ایم و مفعول هرکدام از این نمونه‌ها را نیز مشخص کرده‌ایم.
| مثال را مفعولی | مفعول |
| حافظ مکن ملامتِ رندان که در ازل ما را خدا ز زهدِ ریا بی‌نیاز کرد (حافظ) | ما (خدا ما را بی‌نیاز کرد.) |
| «همه موجودات را که آفریدند در مقری آفریدند الا آدمی را که در ممری آفریدند.» (حمیدالدین بلخی) | همه موجودات (همه موجودات را آفریدند.) / آدمی (را آفریدند) |
| زر فروبردن یکی محتاج صد شکم را درید در رهِ حاج (نظامی) | صد شکم (صد شکم را درید.) |
| «اگر این حالت به مراد من بر آید چندین درم دهم زاهدان را.» (سعدی) | چندیدن درم (چندیدن درم به زاهدان بدهم.) |
| جهان را به خوبی من آراستم چنان است گیتی کجا خواستم (فردوسی) | جهان (من جهان را آراستم.) |
در مطلب زیر از مجله فرادرس به طور مفصل درباره نقش دستوی مفعول و نحوه تشخیص آن در جمله، توضیح داده‌ایم:
یادگیری را مفعولی در فارسی دهم
تا اینجا یاد گرفتیم را مفعولی چیست و نمونه‌هایی از آن را بررسی کردیم. «را» یکی از انواع حروف فارسی است که علاوه بر نشانه مفعول بودن، در موقعیت‌های دیگری چون حرف اضافه یا فک اضافه نیز به کار می‌رود و گنجینه‌های ادب فارسی پر از اشعار و متونی هستند که در آن‌ها از انواع «را» استفاده شده است. یکی از مباحث مهم برای یادگیری درست انواع «را» و تشخیص درست آن‌ها، یاد گرفتن کامل و درست دستور زبان فارسی است. برای مثال تا وقتی یاد نگرفته باشیم که مفعول چیست، نمی‌توانیم نشانه آن را نیز یاد بگیریم و آن را تشخیص دهیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم تا یادگیری این مباحث برایتان آسان شود.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مفعول فارسی فرادرس
- فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف الیه فارسی فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
همچنین برای یادگیری کامل تمام مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
نحوه تشخیص را مفعولی
قواعد دستور زبان فارسی در متون و اشعار ادبی به خصوص در دوران گذشته به علت رعایت وزن و قافیه یا زیبایی کلام رعایت نشده است. برای مثال، ممکن است که در یک بیت، فعل قبل از فاعل و مفعولش قرار گرفته باشد، پس برای تشخیص اجزای جمله‌ها در نظم و نثر کهن، باید ابتدا آن‌ها را مطابق با دستور زبان معیار فارسی بنویسیم تا معنا و اجزای آن‌ها را بهتر بشناسیم. بعد از آن باید فعل جمله‌ای را که حرف «را» در آن قرار دارد، تشخیص دهیم و گذرا به مفعول بودن یا نبودن آن را مشخص کنیم. اگر فعل جمله، گذرا به مفعول بود، در مرحله بعدی باید مفعول آن فعل را پیدا کنیم و در نهایت، مشخص کنیم که حرف «را» برای معرفی آن مفعول در جمله وجود دارد یا خیر.
در ادامه، این مراحل را در یک جدول و با بررسی یک مثال، بیشتر توضیح می‌دهیم. پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم که برای یادگیری بهتر را مفعولی و تشخیص آن، از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.
جدول مراحل تشخیص را مفعولی
در جدول زیر، مراحل تشخیص را مفعولی را به ترتیب آورده‌ایم و این مراحل را روی مثال زیر نیز پیاده کرده‌ایم.
چون به دست خود نریزد خون خود را کوهکن؟
کار دشوار است و طبع کارفرما نازک است
(صائب تبریزی)
| مراحل تشخیص را مفعولی | مثال |
| ۱. نوشتن جمله مطابق با دستور زبان معیار فارسی | کوهکن چون (چگونه) خون خود را به دست خود نریزد؟ |
| ۲. تشخیص فعل جمله | «نریزد.» |
| ۳. تشخیص گذرا به مفعول بودن یا نبودن فعل جمله | «چه چیز را نریزد؟» معنی می‌دهد پس این فعل، گذار به مفعول است. |
| ۴. یافتن مفعولِ فعل گذرا به مفعول | چه چیز را نریزد؟ خون خود را نریزد. |
| ۵. تعلق داشتن «را» به مفعول جمله | «را» برای معرفی «خون خود (مفعول)» به کار رفته و را مفعولی است. |
جایگاه را مفعولی در جمله
را مفعولی باید بلافاصله بعد از مفعول جمله قرار بگیرد مگر اینکه مفعول، وابسته‌هایی چون صفت، مضاف الیه و... داشته باشد. چون در این صورت، را مفعولی بعد از مفعول و وابسته‌های آن قرار می‌گیرد اما آوردن را مفعولی در جایگاهی مانند انتهای جمله، درست نیست و برخلاف فارسی معیار است. این اشتباه معمولاً در جمله‌های مرکب که از جمله‌های پایه و پیرو تشکیل شده‌اند، اتفاق می‌افتد. در ادامه، جایگاه درست و نادرست را مفعولی در چند جمله نمونه را با هم بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم با تماشای فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس، مفعول و نشانه آن یعنی را مفعولی را به خوبی یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
بررسی جایگاه درست و نادرست را مفعولی
در مثال‌های زیر، جایگاه درست و نادرست «را» مفعولی را در چند جمله نمونه بررسی کرده‌ایم تا مشکلی در جایگذاری این حرف در جمله‌های خود نداشته باشید.
مثال ۱
در جدول زیر، جایگاه درست و نادرست را مفعولی را در یک جمله نمونه، مقایسه کرده‌ایم.
| را مفعولی در جایگاه نادرست | را مفعولی در جایگاه درست |
| دفتری که برایت خریده بودم را روی میز بگذار. | دفتری را که برایت خریده بودم، روی میز بگذار. |
مثال ۲
در جمله‌های جدول زیر، «به‌هم‌ریخته» صفتی برای مفعول «اتاق» است پس را مفعولی باید بعد از این صفت قرار بگیرد.
| را مفعولی در جایگاه نادرست | را مفعولی در جایگاه درست |
| تا اتاق را به‌هم‌ریخته جمع نکنی، به سفر نمی‌رویم. | تا اتاق به‌هم‌ریخته را جمع نکنی، به سفر نمی‌رویم. |
حذف را مفعولی از جمله
مطابق با دستور زبان فارسی در هیچ شرایطی نمی‌توانیم را مفعولی را از جمله حذف کنیم مگر اینکه مفعول جمله، اسمی نکره (ناشناس) باشد. اگر مفعول ما ناشناس باشد، نباید از را مفعولی استفاده کنیم چون این را، مفعول را برای ما معرفه می‌کند و به کار بردن آن برای یک مفعول نکره، بی‌معنا است. البته باید دقت کنید که به دلیل رعایت نکردن قواعد دستور زبان، ممکن است برای مفعولی که نکره نیست نیز از را مفعولی استفاده نشود.
مثال حذف را مفعولی
در کادر زیر نمونه‌ای از حذف را مفعولی به علت نکره بودن مفعول را با هم می‌بینیم. کلمه «کتابی» مفعول فعل «خواندم» و کلمه «چیزی» مفعول فعل «خوردم» هستند و همانطور که می‌بینید، به جای اینکه بعد از آن‌ها را مفعولی قرار بگیرد، «ی» نکره آمده است.
کتابی خواندم و چیزی خوردم.
تفاوت را مفعولی با دیگر انواع را چیست؟
تا اینجا یاد گرفتیم را مفعولی چیست و جایگاه آن در جمله را نیز بررسی کردیم. در این بخش با انواع دیگر «را» آشنا می‌شویم. در متون و اشعار کلاسیک زبان فارسی انواع دیگری از را وجود دارد که امروزه کاربرد زیادی ندارند اما یادگیری آن‌ها هم از نظر دستوری و هم از نظر معنایی بسیار ضروری است. علاوه بر آن، اگر با دیگر انواع را در زبان فارسی آشنا نشویم و آن‌ها را به درستی یاد نگیریم، در شناسایی را مفعولی نیز با مشکل مواجه می‌شویم.
یکی از انواع را، را حرف اضافه است که به جای حروف اضافه مانند «از، به، برایِ و...» استفاده می‌شده و یکی دیگر نیز، را فک اضافه است که جای کسره در ترکیب‌های اضافی را می‌گیرد. یک دیگر از کاربردهای را نیز، این است که مفهوم مالکیت را منتقل می‌کند.
- تفاوت را مفعولی با را مالکیت
- تفاوت را مفعولی با را حرف اضافه
- تفاوت را مفعولی با را فک اضافه
در ادامه با مثال‌های گوناگون به بررسی تفاوت را مفعولی با را اضافه و فک اضافه می‌پردازیم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، را مفعولی و نقش مفعول را به‌خوبی یاد بگیرید.
تفاوت را مالکیت با را مفعولی چیست؟
اگر حرف «را» در یک متن یا شعر، معنای «تعلق داشتن»، «از آنِ چیزی بودن»، «داشتن» و هرچیزی شبیه به این‌ها را بدهد، را مالکیت است. معمولاً در این نوع جمله‌ها، فعلی اسنادی وجود دارد که برای ترجمه صحیح متن، باید آن فعل را حذف کنیم و آن را تبدیل به فعلی از مصدر «داشتن و نداشتن» کنیم. اما را مالکیت همیشه هم همراه با فعل اسنادی به کار نمی‌رود. در ادامه، مثال‌هایی از را مالکیت را می‌بینیم.
مثال ۱
حرف را در مصرع اول بیت زیر، معنای مالکیت و داشتن می‌دهد بنابراین را مالکیت است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| عاشقان را چه غم از سرزنش دشمن و دوست یا غم دوست خورد یا غم رسوایی را (سعدی) | عاشقان غمی از سرزنش دشمن و دوست ندارند. / برای عاشقان، غمی از سرزنش دشمن و دوست وجود ندارد. |
نکته: را موجود در مصرع دوم این بیت، را مفعولی است: «یا غم دوست یا غم رسوایی را خورد.»
مثال ۲
را در بیت زیر، معنای «داشتن» می‌دهد پس را مالکیت است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| سر پر ز شرم و بهایی مراست اگر بیگناهم رهایی مراست (فردوسی) | سری پر از شرم و بها دارم. / اگر بیگناهم رهایی برای من است. |
نکته: در جمله‌هایی مانند مصرع دوم مثال بالا، حرف «را» هم معنای مالکیت می‌دهد و هم معنای حرف اضافه «برایِ» را می‌دهد. در چنین جمله‌هایی حرف «را» هم می‌تواند را مالکیت باشد و هم می‌تواند را حرف اضافه باشد زیرا نظر دستور نویسان در این زمینه با هم تفاوت دارد.
تفاوت را حرف اضافه با را مفعولی چیست؟
حروف اضافه، حرف‌هایی مانند «از، با، بر، در، تا، برای، به و...» هستند که به تنهایی معنای مستقلی ندارند و باید همراه با واژه یا گروهی از واژه‌ها به کار بروند. در آثار ادبی کلاسیک از حرف «را» به جای برخی از حروف اضافه نیز استفاده شده است که در این صورت، به آن، را حرف اضافه می‌گوییم. به را حرف اضافه «را» متممی نیز گفته می‌شود که در ادامه این بخش با بررسی نمونه‌هایی از آن، با این نوع را و تفاوت آن با را مفعولی بهتر آشنا می‌شویم.
را حرف اضافه متممی
متمم‌ها در بعضی از جمله‌ها بعد از حروف اضافه می‌آیند تا ابهامی از فعل جمله یا یکی دیگر از اجزای آن، برطرف کنند. برای مثال در جمله «معلم به بچه‌ها گفت.»، اسم «بچه‌ها» متممی برای فعل «گفت» است. یا در جمله «سارا مهربان‌تر از مریم است.» اسم «مریم» متممی برای صفت برتر «مهربان‌تر» است. اگر را در یک جمله معنای چنین حروف اضافه‌ای را بدهد، را حرف اضافه متممی است که در ادامه، نمونه‌هایی از آن را بررسی می‌کنیم.
مثال ۱
در عبارت زیر، حرف را به جای حرف اضافه «به» به کار رفته است پس را حرف اضافه و را متممی است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| «سر بنهادم و شتربان را گفتم دست از من بدار.» (سعدی) | سر بنهادم و به شتربان گفتم دست از من بدار. |
مثال ۲
در مصرع اول شعر زیر نیز،حرف را به جای حرف اضافه «به» آمده است و معنای متممی دارد.
| مثال | دستور زبان معیار |
| بفرمود پس دیو ناپاک را به آب اندر آمیختن خاک را (فردوسی) | پس به دیو ناپاک بفرمود. |
نکته: را موجود در مصرع دوم بیت بالا، را مفعولی است زیرا جمله‌بندی صحیح این بیت و معنای آن چنین است: «به آب اندر آمیختنِ خاک را به دیو ناپاک بفرمود (دستور داد).»
تفاوت را فک اضافه با را مفعولی چیست؟
گاهی در آثار ادبی قدیمی، جمله‌هایی را می‌خوانیم که در آن‌ها از حرف «را» به جای کسره بین مضاف و مضاف الیه استفاده شده است. در واقع را فک اضافه، ساختار ترکیب‌های اضافی (مضاف + -ِ + مضاف الیه) را به هم می‌ریزد. برای مثال در جمله «پادشاهی اوراست زیبنده.» از «عطاملک جوینی»، حرف را به جای نقش نمای کسره به کار رفته و معنای این جمله چنین است: «پادشاهی، زیبنده او است.» در این بخش نمونه‌هایی از را فک اضافه را در متون فارسی بررسی کرده‌ایم.
مثال ۱
در مثال زیر، مضاف الیه یعنی «تو»، قبل از مضاف یعنی «طبع لطیف» قرار گرفته و را نیز، را فک اضافه و جانشین کسره میان مضاف و مضاف الیه است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| من چه گویم؟ که تو را نازکیِ طبعِ لطیف تا به حَدّیست که آهسته دعا نتوان کرد (حافظ) | نازکی طبع لطیفِ تو |
مثال ۲
در بیت زیر، مضاف یعنی «ایوان» قبل از مضاف الیه یعنی «مدائن» قرار گرفته اما بین مضاف و مضاف الیه فاصله افتاده است و را که بعد از مضاف الیه وجود دارد، را فک اضافه‌ای است که به جای کسره به کار رفته است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| تا سلسله ایوان بگسست مدائن را در سلسله شد دجله، چون سلسله شد پیچان (خاقانی) | تا سلسله ایوانِ مدائن بگسست. |
نمونه سؤال را مفعولی
حالا که یاد گرفتیم را مفعولی چیست و تفاوتش با را حرف اضافه و فک اضافه را نیز بررسی کردیم، می‌توانید با استفاده از پرسش‌های چهارگزینه‌ای زیر، یادگیری خود را بسنجید. برای انجام این تمرین، کافی است در هر سؤال، روی گزینه درست مورد نظر خود کلیک کنید و سپس با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را ببینید. با ثبت هر جواب درست، یک امتیاز خواهید گرفت که در پایان تمرین و با زدن گزینه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید امتیاز خود را مشاهده کنید.
۱. در کدام گزینه را مفعولی وجود دارد؟
«را» یکی از حروف زبان فارسی است.
از حرف «را» برای معرفی کردن مفعول جمله استفاده می‌کنیم.
دوست قدیمی‌ام را در خیابان دیدم.
اینجا جایگاه مناسبی برای قرار دادن را مفعولی نیست.
۲. کدام گزینه درست است؟
«را» یکی از انواع اسم‌های فارسی است که برای نشان دادن مفعول نیز به کار می‌رود.
نباید بعد از مفعول نکره، را مفعولی قرار بدهیم.
اگر مفعول جمله، وابسته‌ای مانند مضاف الیه داشته باشد، ابتدا را مفعولی و سپس مضاف الیه مفعول در جمله قرار می‌گیرند.
را مفعولی همیشه در جمله دارای مفعول وجود دارد.
۳. مفعول کدام‌یک از گزینه‌های زیر، درست تشخیص داده نشده است؟
ستاره‌های درخشان آسمان را خوب تماشا کن: ستاره‌های درخشان آسمان
به او مطلبی گفتم: مطلبی
من و مادرت غذاهای جشن را آماده کردیم: غذاهای جشن
خواهر مهری را در خیابان دیدم: مهری
۴. کدام گزینه نادرست است؟
«را» فک اضافه نوعی از کاربرد حرف را در زبان فارسی است.
در برخی متون از حرف «را» به عنوان حرف اضافه نیز استفاده شده است.
در زبان فارسی از حرف «را» فقط به عنوان نشانه مفعول استفاده شده است.
را مفعولی، معرفه‌ساز است.
۵. در کدام یک از گزینه‌های زیر، را مالکیت وجود دارد؟
باطل است آنچه مدّعی گوید
خفته را خفته کی کند بیدار
(سعدی)
ساربانا خبر از دوست بیاور که مرا
خبر از دشمن و اندیشه بدگویان نیست
(سعدی)
گفت آن گلیم خویش بدر می‌برد ز موج
وین جهد می‌کند که بگیرد غریق را
(سعدی)
عالم که کامرانی و تن پروری کند
او خویشتن گم است که را رهبری کند
(سعدی)
در فهرست زیر، نوع «را» گزینه‌های اول، سوم و چهارم را مشخص کرده‌ایم:
- نوع «را» گزینه اول: را مفعولی
- نوع «را» گزینه سوم: را مفعولی
- نوع «را» گزینه چهارم: را مفعولی
۶. در کدام گزینه، را حرف اضافه متممی وجود ندارد؟
عقل را گفتم از این پس به سلامت بنشین
گفت خاموش که این فتنه دگر پیدا شد
(سعدی)
مرا پرسیدند که حال و روزگار چون است؟
«امیر را آگاه کردند، امیر از سرای برآمد.» (بیهقی)
دانشمندی را گفتند که چگونه کسب علم کنی؟
نوع «را» گزینه سوم، را مفعولی است: «چه کسی را آگاه کردند؟ امیر را آگاه کردند.»
۷. نوع دو «را» موجود در بیت زیر از چه نوعی است؟
صدهزاران گل شکفت و بانگِ مرغی برنخاست
عندلیبان را چه پیش آمد هَزاران را چه شد؟
(حافظ)
را حرف اضافه از نوع مالکیت / را حرف اضافه از نوع متممی
را حرف اضافه از نوع متممی / را حرف اضافه از نوع مالکیت
را حرف اضافه از نوع مالکیت / را فک اضافه
را حرف اضافه از نوع مالکیت / را حرف اضافه از نوع مالکیت
معنای مصرع دوم: «برای عندلیبان چه پیش آمد و برای هزاران چه اتفاقی افتاد؟»
۸. در کدام گزینه را مفعولی وجود دارد؟
احمدک را که رخ نمونه بوَد
آبله بر دمد چگونه بوَد!
(نظامی)
می‌زد او دو دست را بر رو و سر
کله را می‌کوفت بر دیوار و در
(مولانا)
زاهد و عجب و نماز و من و مستی و نیاز
تا تو را خود ز میان با که عنایت باشد
(حافظ)
که ای چشمهای مرا مردمک
یکی مردمی کن به نان و نمک
(سعدی)
در فهرست زیر، نوع «را» گزینه‌های اول، سوم و چهارم را توضیح داده‌ایم:
- نوع «را» گزینه اول: را فک اضافه (رخِ احمدک)
- نوع «را» گزینه سوم: را فک اضافه (عنایتِ تو با که باشد.)
- نوع «را» گزینه چهارم: را فک اضافه (مردمک چشمهای من)
۹. در کدام گزینه را فک اضافه وجود دارد؟
به لب رسید مرا جان و برنیامد کام
به سر رسید امید و طلب به سر نرسید
(حافظ)
برگ تن بی‌برگی جانست زود
این بباید کاستن آن را فزود
(مولانا)
«گروهی را بمحنت آزموده و گروهی را پیراهن نعمت پوشانیده تا خردمندان را مقرّر گردد که دل نهادن بر نعمت دنیا محال است.» (بیهقی)
چون نیست مرا بر تو راهی
زین پس من و گوشه‌ای و آهی
(نظامی)
نوع «را» موجود در گزینه‌های دوم تا چهارم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم:
- نوع «را» گزینه دوم: را مفعولی
- نوع «را» گزینه سوم: را مفعولی / را مفعولی / را حرف اضافه
- نوع «را» گزینه چهارم: را حرف اضافه از نوع مالکیت
۱۰. نوع دو «را» موجود در این بیت، کدام‌یک از گزینه‌های زیر است؟
هر که را خوابگه آخر مشتی خاک است
گو چه حاجت که به افلاک کشی ایوان را
(حافظ)
را فک اضافه / را حرف اضافه
را فک اضافه / را مفعولی
را مفعولی / را مفعولی
را حرف اضافه / را فک اضافه
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم را مفعولی چیست و مثال‌های مختلفی از را مفعولی را در اشعار و متون نثر فارسی بررسی کردیم. بعد از آن به بررسی تفاوت را مفعولی با را حرف اضافه و را فک اضافه پرداختیم و هرکدام از این موراد را با مثال‌هایی گوناگون توضیح دادیم. در پایان مطلب، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم تا بتوانید با استفاده از آن در مبحث انواع «را»، تمرین کنید.
