فرادرسترکیب وصفی در عربی چیست؟ – نحوه تشخیص + مثال و تمرین
ترکیب وصفی در عربی همان ترکیبی است که از یک اسم و صفت عربی ساخته می‌شود. در برخی موارد به این ترکیب «النعت و منعوت» هم گفته می‌شود. قرار گرفتن این دو کلمه در کنار هم تابع قوانینی است که در این نوشته از مجله فرادرس قصد داریم آنها را بررسی کنیم. ابتدا با تعریف ترکیب وصفی و انواع آن آشنا می‌شویم و سپس شرایط صحیح به کار بردن آنها را در جمله همراه با مثال بررسی می‌کنیم. برخی از نمونه سوال‌های مرتبط با این مبحث در انتهای متن قرار دارد که به وسیله آن می‌توانیم دانش‌مان در این زمینه را بسنجیم و محک بزنیم.
تعریف ترکیب وصفی در عربی
صفت یا النعت، کلمه‌ای است که در وصف اسم ماقبل خودش می‌آید و حالت آن را بیان می‌کند. از این رو به کلمه قبل از آن «موصوف» یا «منعوت» میگویند. در زبان عربی، صفت از « توابع» محسوب می‌شود. چرا که از کلمه پیش از خودش تبعیت می‌کند. از همراهی این دو کلمه در جملات عربی ترکیب وصفی ساخته می‌شود. قبل ادامه توضیحات بهتر است درباره اینکه «توابع» چیست و چرا به این نام خوانده می‌شود بیشتر بدانیم.
توابع در زبان عربی چهار نوع هستند که عبارتند از «صفت، عطف، تاکید، بدل». دلیل اینکه به چنین نقش‌هایی در جملات عربی «تابع یا توابع» میگویند این است که از کلمه قبل از خودشان تبعیت می‌کنند. این تبعیت شامل اعراب (مرفوع، منصوب، مجرور و مجزوم)، جنسیت (مذکر یا مونث) و تعداد (مفرد، مثنی و جمع) می‌شود.
صفت نیز در ترکیب وصفی عربی از نظر اعراب، تعداد، جنسیت و البته «معرفه یا نکره» بودن از موصوف خودش تبعیت می‌کند. به عنوان مثال اگر یک کلمه «مثنی مذکر مرفوع و معرفه» باشد، صفتش نیز باید دقیقا بر اساس همین ویژگی‌ها در جمله ظاهر شود. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
الطالبُ المُجتَهِدُ ینجح دائماً.
دانش‌آموز کوشا همیشه موفق می‌شود.
(کلمه «مجتهد» صفتی برای «طالب» است. از آنجا که طالب، مبتدای جمله با اعراب مرفوع است، صفتش نیز همراه با ال معرفه‌ساز، مذکر و مرفوع استفاده شده است.)
وَصَلَتْ حافِلَةٌ قَدیمَةٌ.
یک اتوبوس قدیمی رسید.
(ترکیب وصفی این جمله «حافِلَةٌ قَدیمَةٌ» است. حافلة، فاعل جمله و موصوف این ترکیب وصفی در عربی به حساب می‌آید. از آنجا که یک کلمه مفرد، مونث و نکره است، موصوفش نیز دقیقا به همین صورت در جمله به کار رفته است.)
صَمَّمَ المِعماریان النَشیطان البَناءَ.
دو معمار فعال بنا را ساختند.
(با استفاده از دو کلمه «المعماریان» و «النشیطان» یک ترکیب وصفی عربی ساخته شده است. کلمه معمار، فاعل و مرفوع است. از آنجا که مثنی شده با «ان» آمده است. در نتیجه صفت آن نیز با همین علامت‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.)
صَنَعَ المُقاتلون الأوفیاءُ التاریخَ بِدمائهم.
مبازران وفادار با خون خود تاریخ را ساختند.
(صفت این جمله کلمه «اوفیاء» است که جمع مکسر «وفی» به حساب می‌آید. به خاطر آنکه موصوف «المقاتلون» یک اسم معرفه جمع مذکر با اعراب فرعی «ون» و مرفوع است، صفت آن نیز به شکل جمع (ولی نه از نوع جمع مذکر سالم) معرفه و مرفوع به کار رفته است.)
انواع ترکیب وصفی در عربی
از کنار هم قرار گرفتن «موصوف و صفت» یا «منعوت و نعت» در جمله یک ترکیب وصفی در عربی ساخته می‌شود. اما همه ترکیب‌های وصفی یکسان نیستند و انواع مختلفی دارند. به طور کلی می‌توان ترکیب وصفی در عربی را به دو دسته تقسیم کرد.
ترکیب وصفی حقیقی
در این ترکیب وصفی، صفت وظیفه دارد تا ویژگی خاصی را در موصوف بیان کند که «حقیقی» است. به بیانی دیگر، در این ترکیب وصفی، صفت آنچه را که واقعا هست و وجود دارد، بیان می‌کند. برای درک بهتر ترکیب وصفی حقیقی بهتر است به جدول زیر توجه کنید.
| جمله | صفت | موصوف |
| المواطنُ الصالحُ يبذل جَهدَهُ لخِدمةِ وطنِه. (یک شهروند خوب همه تلاشش را برای خدمت به کشورش به کار می‌برد.) | الصالح | المواطن |
| إنَّ القصةَ الهادفةَ وسيلةٌ لتربيةِ الأجيالْ. (داستان هدفمند یکی از وسیله‌های تربیت نسل‌ها است.) | الهادفة | القصة |
| الخَطّان المتوازيان لا يِلتِقيان في نُقطةٍ واحدةٍ. (دو خط موازی در یک نقطه به هم نمی‌رسند.) | المتوازیان - واحدة | الخطان - نقطة |
| التاريخُ العربيُّ غنيٌ بأسماءِ كثيرْ مِن العربياتِ العظيماتِ. (تاریخ (فرهنگ) عربی غنی از نام زنان بزرگ عربی است.) | العربیُّ | التاریخ |
| المُهَندِسون المُتِمَيِّزون ناجِحون. (مهندسان شایسته موفق هستند.) | المتمیزون | المهندسون |
| جاء أخوك الصغيرُ. (برادر کوچکت آمد.) | الصغیر | أخوک |
| زَرَعنا أشجارًا عاليةً. (درختان بلند قامتی کاشتیم.) | عالیة | أشجار |
مطابق با آنچه که در این جدول آمده، تمامی صفت‌ها در علامت اعراب (مرفوع، منصوب و مجرور) و همچنین معرفه و نکره، مفرد و مثنی یا جمع و حتی در مونث و مذکر بودن، از موصوف خودشان تبعیت کرده‌اند و همانند آن در جمله ظاهر شده‌اند. این مهم‌ترین ویژگی و وجه تمایز «ترکیب وصفی حقیقی» در زبان عربی است.
انواع ترکیب وصفی حقیقی عربی
- مفرد: این نوع از ترکیب وصفی در عربی از همراهی یک صفت با یک کلمه دیگر ساخته می‌شود. در نتیجه نمی‌توان آن را به صورت جمله یا شبه جمله تشخیص داد. به مثال زیر توجه کنید.
المومِنُ القَويُ خَیرٌ مِن المومِنِ الضَعیفِ.
مومن قوی بهتر از مومن ضعیف است.
در این جمله دو موصوف و دو صفت وجود دارد. اولین صفت «القویُ» برای «المومنُ» است. دومین صفت «الضَعیفِ» برای «المومنِ» است. همان‌طور که مشخص است، تمامی این صفت‌ها در جنسیت، تعداد، معرفه بودن و البته اعراب تابع موصوف خودشان هستند.
- جمله: در این ترکیب وصفی به جای یک کلمه از یک جمله برای توصیف استفاده می‌کنیم. این جمله می‌تواند «اسمیه یا فعلیه عربی» باشد. مهم‌ترین شرط به کار بردن این جملات به جای صفت این است که «موصوف جمله وصفیه حتما باید یک اسم نکره باشد.». همچنین، در تمامی جملات اسمیه و فعلیه عربی که به عنوان صفت به کار می‌روند، ضمیری وجود دارد که مرجعش همان «موصوف نکره» قبل از جمله وصفیه است. به همین خاطر ضمیر به کار رفته در جمله وصفیه از نظر جنسیت (مذکر یا مونث) و تعداد (مفرد، مثنی و جمع) با موصوف جمله هماهنگ است. از آنجا که در این ترکیب با یک جمله در جایگاه صفت طرف هستیم، باید اعراب آن را به صورت «محلی» بیان کنیم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
شاهَدتُ فیلماً قِصَّتُهُ جَیِدة.
فیلمی را دیدم که داستانش خوب بود.
موصوف در این جمله کلمه «فیلم» است. صفت آن یک جمله اسمیه حاوی مبتدا و خبر یعنی «قصةٌ جیدةٌ» با اعراب محلا منصوب است. ضمیر متصل «ه» که به قصة چسبیده همان ضمیر وصلی است که جمله وصفیه را به موصوف مرتبط می‌کند.
قابَلتُ طالبَةً أعلَنَتْ نتیجتَها.
دانش‌آموزش را دیدم که نمراتش را اعلام کرد.
موصوف در این جمله کلمه «طالبةً» است که نقش آن در جمله «مفعول‌به و منصوب به اعراب ظاهری» است. جمله فعلیه «أعلَنَتْ نتیجتَها.» جمله فعلیه‌ای است که در وصف مفعول جمله آمده. این جمله وصفیه خودش از فعل و فاعل مستتر (ضمیر مستتر «هی») و مفعول تشکیل شده. همچنین یک ضمیر «ها» به مفعول جمله وصفیه چسبیده که در حقیقت ضمیر وصل جمله وصفیه به موصوف خودش است.
- شبه‌جمله: استفاده از جار و مجرور یا ظرف به عنوان صفت، می‌تواند شبه‌جمله را در جایگاه صفت قرار بدهد. به مثال‌های زیر دقت کنید.
للحَقِّ صوتٌ فوقَ کُلِّ صوتٍ.
صدای حقیقت بالاتر از هر صدایی است.
در این جمله صفت شبه جمله از ظرف و مضاف‌الیه تشکیل شده است. «فوق» ظرف و «کل صوت» مضاف‌الیه آن است. در نتیجه صفت شبه‌جمله و محلا مرفوع برای موصوف «صوتٌ» است که مبتدای مرفوع و موخر جمله به حساب می‌آید.
قابَلتُ رَجُلاً مِن أعظمِ الرِجالِ.
مردی را دیدم که از بزرگ‌ترین مردها بود.
صفت شبه‌جمله «من أعظم» است که برای موصوف «رجلا» به کار رفته است. این صفت از جار و مجرور تشکیل شده. در نتیجه صفت و محلا منصوب است.
ترکیب وصفی سببی
در ترکیب وصفی سببی، صفت وظیفه دارد تا ویژگی مرتبط با موصوف را بیان کند. این کار از طریق اتصال موصوف با کلمه بعد از صفت انجام می‌شود. به بیانی دیگر، هرگاه دیدیم در یک ترکیب وصفی، صفت مفرد، ویژگی کلمه بعد از خودش را به کلمه قبل از خودش متصل می‌کند، باید بدانیم که با یک ترکیب وصفی سببی در عربی مواجه هستیم.
