اسم مصدر چیست؟ – توضیح به زبان ساده با مثال و تمرین

«اسم مصدر» یا «حاصل مصدر» اسمی است که اگرچه نشانه مصدری (پسوند «ـَ ن») ندارد اما بر معنای مصدری دلالت می‌کند. به‌عنوان مثال، «کوشش» نوعی اسم مصدر است و بر معنای مصدری «کوشش کردن» دلالت دارد اما فاقد نشانه مصدری «ـَ ن» است. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، ضمن اینکه نشان می‌دهیم اسم مصدر چیست، انواع و ساختار‌های متنوع آن را نیز با مثال بررسی می‌کنیم. همچنین تفاوت‌های «اسم مصدر» و «حاصل مصدر» را نیز روشن می‌کنیم. در پایان، برای اینکه مبحث اسم مصدر را به‌طور کامل یاد بگیرید، تمرین‌هایی را همراه با پاسخ ارائه می‌کنیم.

اسم مصدر چیست؟

«اسم مصدر» یا «حاصل مصدر» نوعی اسم و مصدر است که نشانه مصدری «ـَ ن» ندارد. می‌دانیم که معمولاً انتهای مصدرها پسوند «ـَ ن» قرار می‌گیرد. مانند «خواندَن»، «خریدَن»، «شنیدَن» و... . اسم‌های مصدر برخلاف سایر مصدرها، پسوند «ـَ ن» ندارند اما بر معنای مصدری دلالت می‌کنند. یعنی رخ دادن اتفاقی را بدون اشاره به زمان وقوع آن نشان می‌دهند.

برای اینکه با مصدر فعل‌های فارسی آشنا شوید، می‌توانید از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس کمک بگیرید. برای دسترسی به این فیلم آموزشی، روی لینک زیر کلیک کنید.

فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس

کلیک کنید

در جدول زیر، نمونه‌هایی از اسم مصدرهای رایج در زبان فارسی را نشان داده‌ایم. همان‌‌طور که مشاهده می‌کنید، انتهای هیچ‌کدام از آن‌ها، پسوند «ـَ ن» نیامده است. با این حال، همگی این اسم مصدرها، بر معنای مصدری دلالت دارند.

حتماً با مشاهده مثال‌های جدول بالا به این نکته پی برده‌اید که اسم‌های مصدر انواع مختلفی دارند و از ساختارهای متنوعی برخوردارند. در بخش بعدی این مطلب، توضیح می‌دهیم که فرمول ساخت انواع اسم مصدر چیست و هرکدام را با مثال بررسی می‌کنیم.

تفاوت اسم مصدر و حاصل مصدر چیست؟

«اسم مصدر» و «حاصل مصدر» تفاوتی با هم ندارند و هر دو به معنای اسمی هستند که معنای مصدری دارد اما نشانه مصدری (ـَ ن) ندارد. به عبارت دیگر، برای اشاره به اسم‌ها و مصدرهای بدون «ـَ ن»، هم از کلمه «اسم مصدر» و هم از واژه «حاصل مصدر» استفاده می‌شود.

برای مثال، واژه «گفت و شنود» در مثال زیر، اسم مصدری است که نشانه مصدری ندارد. به این اسم، «اسم مصدر» یا «حاصل مصدر» گفته می‌شود

انواع اسم مصدر

در بخش قبلی یاد گرفتید که اسم مصدر چیست و چند مورد از مثال‌های آن را نیز بررسی کردید. در ادامه، انواع اسم مصدر و ساختار آن‌ها را با مثال می‌آموزید.

فیلم آموزش درس فارسی – پایه هشتم در فرادرس

کلیک کنید

در جدول زیر، ساختار انواع اسم‌ مصدر و مثال‌هایی از آن‌ها را نشان داده‌ایم.

در مورد اسم‌ مصدرهای جدول بالا و ساختار آن‌ها، لازم است به نکته‌های زیر توجه داشته باشید.

• کلمه «پیدایش» برخلاف اسم مصدرهای جدول بالا، با ساختار «بن مضارع + ـِ ش» ساخته نشده است. بلکه با ساختار «صفت + ـِ ش» به دست آمده است.
• اگر انتهای کلمه‌ای «ه» بیان حرکت قرار داشته باشد، هنگام اضافه کردن «ی» به این کلمه، «ه» حذف می‌شود و به‌جای آن، حرف «گ» قرار می‌گیرد. (مانند «خسته + ی = خستگی»)
• بهتر است نشانه «ـِ یّت» را فقط برای اسم‌ها و صفت‌های عربی به کار ببرید و آن را به اسم‌ها و صفت‌های غیرعربی اضافه نکنید. (مانند «خوبیّت» و «بربریّت»)

علاوه‌بر ساختارهایی که در جدول بالا نشان دادیم، اسم‌ مصدرها با ساختارهای جدول زیر هم ساخته می‌شوند.

برای اینکه ساختارهای جدول بالا را بهتر یاد بگیرید، به نکته‌های زیر دقت کنید.

• ساختار «بن ماضی فعل» به‌عنوان مصدر مرخم (مصدر بدون «ـَ ن») نیز به کار می‌رود. برای آشنایی بیشتر با بن فعل‌ها توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش رایگان بن فعل چیست فرادرس مراجعه کنید.
• در ساختار‌های «اسم + و + بن ماضی هم‌معنی» و «اسم + و + بن مضارع هم‌معنی» ممکن است جای اسم و بن فعل تغییر کند. یعنی اسم قبل از بن فعل بیاید یا بعد از آن.
• مصدرهای عربی رایج در زبان فارسی بسیار متنوع‌اند. تمامی این مصدرها را در دسته اسم مصدرها قرار می‌دهیم.

مثال اسم مصدر

در بخش قبلی، با ساختار انواع اسم مصدرهای فارسی آشنا شدید و یاد گرفتید که روش ساخت اسم مصدر چیست. در این بخش، مثال‌هایی از انواع اسم مصدر را در جمله‌های فارسی بررسی می‌کنیم و ساختار آن‌ها را نشان می‌دهیم.

فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس

کلیک کنید

مثال اول

در مثال زیر از اسم مصدر «آزمایش» استفاده شده است. ساختار این اسم مصدر را می‌توان به صورت (بن مضارع «آزمای» + ـِ ش) نشان داد.

مثال دوم

در بیت زیر، کاربرد اسم مصدر «خنده» را مشاهده می‌کنید. این کلمه با ساختار (بن مضارع «خند» + «ه» بیان حرکت) ساخته شده است.

مثال سوم

«کردار» در بیت زیر، نوعی اسم مصدر است. این کلمه با ساختار (بن ماضی «کرد» + ار») ساخته شده است.

مثال چهارم

در این مثال، کلمه‌های «مردانگی» و «جوان‌مردی» به‌عنوان اسم مصدر به کار رفته‌اند. ساختار و اجزای تشکیل‌دهنده این اسم مصدرها را در ادامه نشان داده‌ایم.

• مردانگی: مردانه (صفت) + «ی»
• جوان‌مردی: جوان‌مرد (صفت) + «ی»

در کلمه «مردانگی»، هنگام اضافه شدن «ی» به «مردانه»، «ه» بیان حرکت از انتهای «مردانه» حذف شده است و «گ» به‌جای آن آمده است.

مثال پنجم

«را‌ه‌بند» نوعی بن مضارع مرکب است. از ترکیب این کلمه با «ان»، اسم مصدر «راه‌بندان» ساخته شده است. کاربرد این اسم مصدر را در مثال زیر نشان داده‌ایم.

مثال ششم

در این مثال، اسم مصدر «محبوبیّت» به کار رفته است. «محبوبیّت» از ترکیب صفت «محبوب» با پسوند «ـِ یّت» به دست آمده است.

مثال هفتم

«بُرد» و «باخت» هر دو بن ماضی‌هایی هستند که به‌عنوان اسم مصدر نیز به کار می‌روند. کاربرد آن‌ها را به‌عنوان اسم مصدر یا حاصل مصدر، در جمله زیر نشان داده‌ایم.

مثال هشتم

در این مثال، «نشست‌و‌برخاست» نوعی اسم مصدر است که ساختار آن به‌صورت «بن ماضی + و + بن ماضی» نشان داده می‌شود. در همین جمله، کلمه «گرفتار» نیز آمده است که اگرچه ساختار آن به برخی از اسم‌های مصدر شباهت دارد (بن ماضی + ار) اما در واقع، نوعی صفت است، نه اسم مصدر.

بن‌های ماضی و مضارع فعل‌ها را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی هفتم فرادرس به‌خوبی یاد بگیرید.

مثال نهم

در این مثال، کاربرد اسم مصدر «سررسید» را ملاحظه می‌کنید. این اسم مصدر با ساختار (اسم «سر» + بن ماضی «رسید») ساخته شده است.

مثال دهم

در مثال زیر، اسم مصدر «تاخت‌و‌تاز» به کار رفته است. «بن ماضی + و + بن مضارع» ساختار این اسم مصدر را تشکیل می‌دهد.

مثال یازدهم

«بریز» و «بپاش» هر دو نوعی فعل امر هستند که با قرار گرفتن در کنار یکدیگر، اسم مصدر «بریزو‌بپاش» را تشکیل داده‌اند. ساختار این کلمه را می‌توانیم به‌صورت «فعل امر + و + فعل امر» نشان دهیم.

مثال دوازدهم

ناصر خسرو در بیت زیر از از کلمه «گوشمال» استفاده کرده است. این کلمه نوعی اسم مصدر است و با ساختار (اسم «گوش» + بن مضارع «مال») ساخته شده است.

چنانچه بخواهید با فعل‌های امر و ساختار آن‌ها بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید.

مثال سیزدهم

در این مثال، کلمه «زادو‌ولد» به‌عنوان اسم مصدر آمده است. «بن ماضی «زاد» + و + اسم «ولد») ساختار آن را تشکیل می‌دهند.

مثال چهاردهم

در جمله زیر از اسم مصدر «بزن‌بکوب» استفاده شده است. ساختار این کلمه به‌صورت «فعل امر + فعل امر» نشان داده می‌شود.

مثال پانزدهم

در مثال زیر، دو اسم مصدر به کار رفته است. اولین مورد، «بصیرت» است که در واقع، نوعی مصدر عربی به شمار می‌آید اما در فارسی، به‌عنوان اسم مصدر شناخته می‌شود.

مورد دوم هم کلمه «دانایی» است که از صفت «دانا» و پسوند «ی» تشکیل شده است.

فعل ها و مصدرها را چگونه با فرادرس یاد بگیریم؟

در این مطلب، به سراغ اسم مصدرهای فارسی رفتیم و انواع و ساختار آن‌ها را بررسی کردیم. با این حال، توجه داشته باشید که مصدرهای دیگری نیز در زبان فارسی به کار می‌روند که ساختار آن‌ها با اسم مصدرها به‌کل متفاوت است.

از سوی دیگر، باید به این نکته هم توجه داشته باشید که بسیاری از مصدرها در واقع، صورت صرف‌نشده انواع فعل‌ها هستند. یعنی به‌نحوی با فعل‌ها و انواع آن‌ها ارتباط دارند. به همین دلیل، در صورتی که بخواهید مصدرها و انواع آن‌ها را به‌خوبی یاد بگیرید، لازم است با فعل‌ها و انواع آن‌ها نیز آشنا باشید.

در صورتی که بخواهید فعل‌ها و مصدرهای فارسی را به‌راحتی بیاموزید، ساده‌‌ترین راه این است که به فیلم‌های آموزشی فهرست زیر مراجعه کنید. در فهرست زیر، فیلم‌های آموزشی رایگانی هم ارائه شده‌اند که بدون صرف هیچ هزینه‌ای می‌توانید از آن‌ها بهره ببرید.

• فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس
• فیلم آموزش رایگان مسند و فعل اسنادی در زبان فارسی فرادرس
• فیلم آموزش رایگان چگونه مضارع مستمر بسازیم فرادرس
• فیلم آموزش رایگان بن فعل چیست فرادرس
• فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس

اگر می‌خواهید دانسته‌های خود را در مورد ساختمان دستوری زبان فارسی گسترش بدهید، توصیه می‌کنیم مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر را از دست ندهید.

• مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس

سؤالات متداول

در بخش‌های قبلی توضیح دادیم که اسم مصدر چیست و ساختار آن چگونه است. اگر همچنان سؤالی در مورد اسم مصدرها و ساختار آن‌ها دارید، حتماً این بخش را تا انتها و با دقت مطالعه کنید. در این بخش، به برخی از سؤالات متداول در مورد مبحث اسم مصدر پاسخ می‌دهیم.

تفاوت مصدر با اسم مصدر چیست؟

تفاوت مصدر با اسم مصدر این است که اغلب مصدرها دارای نشانه مصدری «ـَ ن» هستند اما این نشانه در اسم‌های مصدر وجود ندارد.

اسم مصدرها کدام نقش‌های دستوری را به عهده می‌گیرند؟

اسم مصدرها می‌توانند نقش‌های دستوری متنوعی، اعم از نهاد، مضاف‌الیه، مفعول، متمم و... را به عهده بگیرند.

در مطلب زیر از مجله فرادرس، انواع نقش‌های دستوری را با مثال بررسی کرده‌ایم.

تمرین اسم مصدر

تا اینجا با اسم مصدرها آشنا شدید و یاد گرفتید که انواع اسم مصدر چیست. در این بخش، برای اینکه آموخته‌های خود را مرور کنید، ۱۰ تمرین چهارگزینه‌ای را ارائه می‌کنیم.

فیلم آموزش فارسی – پایه نهم در فرادرس

کلیک کنید

برای پاسخدهی به هر تمرین فقط لازم است یکی از گزینه‌های آن را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست آن نشان داده می‌شود.

برخی از سؤال‌ها دارای پاسخ تشریحی هم هستند. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ»، به جواب تشریحی آن‌ها دسترسی خواهید داشت. بعد از اینکه به همه سؤال‌ها جواب دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک کردن روی این گزینه، تعداد امتیازهای خود را در این آزمون مشاهده خواهید کرد.

جدول خلاصه اسم مصدر

در این مطلب از مجله فرادرس توضیح دادیم که اسم مصدر چیست و ساختار آن چگونه است. همچنین تفاوت آن را با حاصل مصدر نشان دادیم. در جدول زیر، خلاصه‌ای از ساختار اسم مصدرهای رایج در زبان فارسی را مشاهده می‌کنید.