اختلال شخصیت پارانوئید | تعریف، علائم، کنترل و درمان

«اختلال شخصیت پارانوئید» (Paranoid Personality Disorder – PPD) یکی از گروه بیماری‌هایی است که اختلالات شخصیت خارج از مرکز نامیده می‌شوند. افراد مبتلا به PPD از پارانویا، بی اعتمادی و سوءظن بی وقفه نسبت به دیگران رنج می‌برند، حتی درصورتی که دلیل بیرونی برای این افکار وجود نداشته باشد. در این مطلب به تعریف دقیق‌تر و علمی اختلال شخصیت پارانوئید، بیماری پارانویا و علائم و نشانه‌های آن تا تشخیص دقیق، روش درمان و زندگی در کنار این افراد پرداخته شده است.

اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

اختلال شخصیت پارانوئید، یکی از بیماری‌هایی به نام «خوشه A» یا «اختلالات شخصیت خارج از مرکز» است. افراد مبتلا به این اختلالات اغلب عجیب و غریب به نظر می‌رسند. ویژگی اساسی افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید شامل پارانویا، بی اعتمادی و سوءظن بی وقفه به دیگران بدون دلیل کافی برای مشکوک بودن است. این اختلال اغلب از کودکی یا اوایل نوجوانی آغاز می‌شود و به نظر می‌رسد در مردان بیشتر از زنان شیوع دارد. مطالعات تخمین می‌زنند که PPD بین 2/3 تا 4/4 درصد از جمعیت عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

چه عواملی باعث اختلال شخصیت پارانوئید می شوند؟

علت دقیق اختلال شخصیت پارانوئید مشخص نیست، اما احتمالاً ترکیبی از عوامل بیولوژیک، ژنتیکی، محیطی و روانی را شامل می‌شود. اختلال شخصیت پارانوئید در افرادی که نزدیکان مبتلا به اسکیزوفرنی و اختلال هذیان دارند، بیشتر دیده می‌شود که نشان دهنده وجود ارتباط ژنتیکی بین این دو اختلال است. تجارب اولیه کودکی از جمله آسیب‌های جسمی یا عاطفی نیز در ایجاد اختلال شخصیت پارانوئید نقش دارند.

برای کسب اطلاع دقیق‌تر در مورد اختلالات روانی و طبقه‌بندی آن‌ها، فیلم آموزشی زیر پیشنهاد می‌شود.

• برای مشاهده فیلم آموزش آسیب‌شناسی روانی و نظام‌های طبقه‌بندی اختلال‌های روانی — از صفر تا صد + اینجا کلیک کنید.

علائم اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید همیشه مراقب هستند و معتقدند که دیگران به طور مداوم سعی در تحقیر، آسیب رساندن یا تهدید کردن آن‌ها دارند. این باورها اگر بی‌اساس باشند، حالت بیمارگونه خواهند داشت و عادات سرزنش و بی‌اعتمادی در توانایی آن‌ها بر ایجاد روابط نزدیک و صیمانه اثر می‌گذارند. نشانه‌های افراد مبتلا به این اختلال عبارتند از:

• تردید در تعهد، وفاداری یا امانت‌داری دیگران
• اعتقاد به اینکه دیگران از آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند یا آن‌ها را فریب می‌دهند.
• تمایل به اعتماد به دیگران یا افشای اطلاعات شخصی ندارند زیرا می‌ترسند اطلاعات علیه آن‌ها استفاده شود.
• دیگران را نمی‌بخشند و کینه دارند.
• بیش از حد حساس هستند و انتقادات را به سختی می‌پذیرند.
• معانی پنهان را در اظهارات بی‌منظور یا نگاه‌های گاه به گاه دیگران تعبیر می‌کنند.
• حملات ادراکی به شخصیت آن‌ها که برای دیگران مشهود نیست.
• به طور معمول با عصبانیت واکنش نشان می‌دهند و سریع تلافی می‌کنند.
• بدون دلیل سوءظن دارند که همسر یا دوستان آن‌ها در حال خیانت هستند.
• در روابط خود با دیگران به طور کلی سرد هستند و ممکن است برای جلوگیری از خیانت کنترل‌گری و حسادت داشته باشند.
• نمی‌توانند نقش خود را در مشکلات یا درگیری‌ها ببینند زیرا معتقدند که همیشه حق با آنها است.
• در استراحت کردن و ریلکس بودن مشکل دارند.
• خصمانه، لجباز و بحث برانگیز هستند.
• تمایل به ایجاد کلیشه‌های منفی از دیگران، به ویژه از گروه‌ها و اعتقادات مختلف فرهنگی دارند.

چگونه اختلال شخصیت پارانوئید تشخیص داده می شود؟

اگر فردی دارای چندین علامت این اختلال باشد، روانپزشک یا روانشناس با بررسی سابقه زندگی و پزشکی و ارزیابی فیزیکی کار را آغاز می‌کند. اگرچه هیچ آزمایش و آزمایشگاهی برای تشخیص خاص اختلالات شخصیتی وجود ندارد، اما ممکن است از آزمایش‌های مختلف تشخیصی برای رد بیماری‌های جسمی که منجر به علائم مشابه می‌شوند مانند تومور مغزی، مشکلات شنوایی، سوء مصرف مواد مخدر یا الکل برای افتراق از بیماری‌های جسمی مشابه استفاده شوند.

معیارهای تشخیصی برای افتراق اختلالات پارانوئید از دیگر اختلالات شخصیت مانند: اختلال شخصیت اسکیزوئید، اسکیزوتایپال، خودشیفتگی، شخصیت اجتنابی، شخصیت مرزی و اختلال شخصیت منفی مورد نیاز است. اگر پزشک دلیل جسمی برای علائم پیدا نکند، ممکن است شخص را به روانپزشک یا روانشناس، متخصصان مراقبت‌های بهداشتی که به طور ویژه برای تشخیص و درمان بیماری‌های روحی آموزش دیده‌اند، ارجاع دهد. PPD با اختلالاتی مانند اسکیزوفرنی، نوع پارانوئید یا اختلال هذیان و نوع آزار و اذیت متفاوت است.

زیرا فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید فاقد تحریفات ادراکی (به عنوان مثال شنیدن صدا) یا تفکر وهم و خیالات است. روانپزشکان و روانشناسان از ابزار مصاحبه و ارزیابی ویژه طراحی شده برای ارزیابی فرد استفاده می‌کنند. اختلال شخصیت پارانوئید می‌تواند در پاسخ به استرس، دوره‌های روان پریشی بسیار مختصر (چند دقیقه تا چند ساعت) را شامل شود. فرد مبتلا ممکن است بیش از حد متوسط ​​در معرض ابتلا به اختلال افسردگی، آگورافوبیا، اختلال اضطراب اجتماعی، وسواس فکری عملی یا الکل و اختلالات مرتبط با مواد باشد.

تشخیص هیچ‌گونه بیماری روحی بر اساس وجود حتی چندین علامت قطعیت ندارد بلکه مشاوره و صحبت طولانی مدت با یک متخصص می‌تواند تشخیص دقیق‌تری را ارائه کند. بنابراین با دیدن این نشانه‌ها در خود یا افراد دیگر از برچسب زدن و بیمار انگاری خودداری کنید.

روانشناسی علاوه بر یک دانش تخصصی، یکی از علوم مورد علاقه عموم غیر متخصصین بودهو در فرادرس تلاش بر پوشش مطالب برای هر دو گروه است. در لینک زیر می‌توانید تمامی آموزش‌های مرتبط با روانشناسی را ببینید.

برای مشاهده مجموعه آموزش‌های روانشناسی + اینجا کلیک کنید.

درمان اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

به دلیل کاهش سطح اعتماد، درمان PPD می‌تواند با چالش‌های فراوانی همراه باشد. با این حال، روان درمانی، داروهای ضد افسردگی، ضد روان پریشی و داروهای ضد اضطراب می توانند در هنگام انجام روان‌درمانی و برای افزایش قدرت پذیرش در این افراد نقش مثبتی داشته باشند اگرچه بسیاری از افراد مبتلا به PPD به مصرف دارو نیز مشکوک هستند، به خصوص اگر اثرات آن فوراً مشخص نشود.

داروها نیز می توانند مفید باشند به خصوص اگر فرد مبتلا به PPD سایر بیماری‌های مرتبط مانند افسردگی یا اختلال اضطراب را داشته باشد که می‌توانند یکی یا ترکیبی از موارد زیر باشند:

• داروهای ضد افسردگی
• بنزودیازپین‌ها
• داروهای ضد روان پریشی

تأثیر اختلال شخصیت پارانوئید بر روابط

اگر با فردی مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید رابطه داشته باشید، می‌دانید که شرایط می‌تواند بسیار آشفته و استرس‌زا باشد. سوءظن، اتهام زدن و چرخاندن کلمات به معنای چیز دیگر، الفاظ توهین‌آمیز، عدم حساسیت به احساسات دیگری و اعتقاد سرسختانه به اینکه همیشه درست می‌گویند، کنترل روابط را بسیار مشکل می‌کند. حسادت و رفتار كنترل‌گر آن‌ها باعث می‌شود كه نتوانید روابط اجتماعی خود را به درستی مدیریت نموده و احساس انزوا و تنهایی خواهید کرد.

آ‌ن‌ها نسبت به احساسات خود بسیار محافظه‌کارانه عمل می‌کنند و نسبت به آشکار کردن هر چیز شخصی در مورد خود بسیار نگران هستند و بنابراین نزدیک شدن به آن‌ها مشکل است. در روابط سالم، اعتماد به مرور زمان بیشتر می شود زیرا دو نفر بیشتر یکدیگر را می شناسند. اما در رابطه با شخص مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، اغلب عکس این اتفاق می‌افتد. هرچه بیشتر در رابطه باشید، فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به شما اعتماد کمتری دارد و نسبت به شما مشکوک می‌شود.

اگرچه ارتباط با این افراد موجب ناامیدی می‌شود، اما می‌توان با تشویق عزیز خود برای معالجه و برداشتن گام‌هایی مؤثر و ایجاد مرزهای سالم، رابطه را تثبیت و به بهبود او کمک قابل توجهی کرد.

ارتباط با فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید

همانطور که یک فرد با رفتار PPD می تواند آزاردهنده و گیج کننده باشد، به یاد داشته باشید که عقاید پارانوئید و بی‌نظمی رفتاری او ناشی از ترس و از کنترل خود او خارج است. حتی اگر باورهای این افراد کاملاً بی‌اساس باشد، ترس، اضطراب و پریشانی که تجربه می‌کنند بسیار واقعی هستند. در ادامه توضیحاتی در جهت بهبود روابط با افراد پارانوئید را ذکر کرده‌ایم.

• باور به دردی که فرد مبتلا متحمل می‌شود: در ابتدا باید درد و رنجی که آن‌ها متحمل می‌شوند را بشناسید و بتوانید آن را درک کنید. گرچه نیازی به موافقت با عقاید او نیست، اما می‌توانید با افزایش آگاهی خود، احساساتی را که باعث تقویت باورهای پارانوئیدی می‌شود را تشخیص و به آن‌ها آرامش دهید. تصدیق درد و رنجی که فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید متحمل می‌شود، به آن‌ها کمک می‌کند تا امنیت بیشتری داشته باشند و عصبانیت و خصومت در آن‌ها کاهش پیدا کند.
• عدم بحث در مورد عقاید اشتباه آن‌ها: درباره اعتقادات اشتباه آن‌ها بحث نکنید یا فوراً آن‌ها را مورد اتهام قرار ندهید. فرد مبتلا به PPD رویدادها را به عنوان تهدید تعبیر می‌کند و سعی در بحث و گفتگو منطقی با آن‌ها دارد، این باور او را تقویت می‌کند که شما قصد فریبش را ندارید. به اعتقادات آن‌ها احترام بگذارید اما به ترس‌ها و ادعاهای آن‌ها توجه کنید. صحبت صریح در مورد آنچه احساس می‌کنند، بدون تأیید تفکر پارانویا، به کاهش استرس و اضطراب آن‌ها کمک خواهد کرد.
• در رابطه خود حد و مرز تعیین کنید: درست است که عزیز شما درد بسیاری می‌کشد اما ای نه به آن معنا نیست که درد خود را به شما منتقل کند. تعیین مرزهای مشخص می‌تواند به فرد مبتلا به PPD کمک کند تا اثرات مخرب رفتار خود را ببیند که به نوبه خود ممکن است حتی او را ترغیب به درمان کند. به عنوان مثال، می‌توانید روشن کنید که اگر آن‌ها شما را به تقلب متهم کنند یا از دیدن دوستان شما جلوگیری کنند، تا زمانی که درمان خود را آغاز نکرده باشند، آنجا را ترک خواهید کرد. قوانین و عواقب عدم درمان آن‌ها را روشن کنید اما فقط در صورتی که برای پیروی از قوانین آماده هستید.
• نحوه برقراری ارتباط را ساده کنید: سعی کنید از زبانی واضح و شفاف استفاده کنید تا احتمال سوءبرداشت از صحبت‌های شما کاهش یابد. اگر عزیز شما شروع به چرخاندن کلمات شما می‌کند، بدون اینکه حالت تدافعی پیدا کنید، توضیحات لازم را صادقانه ارائه دهید.
• او را به ورزش کردن تشویق کنید: فعالیت بدنی منظم باعث آزاد شدن اندورفین می شود که می‌تواند تنش را از بین ببرد، روحیه را تقویت و به مدیریت علائم استرس، اضطراب و افسردگی کمک کند. افزودن عنصر ذهن آگاهی، با تمرکز بر احساس بدن هنگام ورزش ممکن است به قطع یا کاهش جریان فکری منفی کمک کند.
• آرامش او را بیشتر کنید: افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اغلب در آرامش پیدا کردن مشکل دارند. با تشویق انجام تمرینات بهوشیاری، ذهن‌آگاهی، مراقبه و ورزش‌هایی مانند یوگا می‌شود کمی به بازیابی انرژی روحی آن‌ها کمک کرد.

چگونه از خودتان در رابطه با شخصیت پارانوئید مراقبت کنید؟

داشتن رابطه با کسی که دارای اختلال شخصیت پارانوئید است، نیاز به عطوفت، صبر و درک زیادی دارد. اما اگر مراقب نباشید، این ارتباط می‌تواند بسیار خسته‌کننده باشد و زندگی شما را تسخیر کند. بدبینی و فرافکنی از طرف او، می‌تواند دنیا را مکانی تاریک و منفی جلوه دهد، بنابراین بسیار مهم است که برای تقویت روحیه و عزت نفس خود قدم بردارید.

• سایر روابط خود را حفظ کنید: اختلال شخصیت پارانوئید عزیز شما و رفتار کنترل کننده مرتبط ممکن است باعث جدا شدن از خانواده و دوستان شما شود. اما تعیین مرزهایی در مورد توانایی حفظ زندگی اجتماعی مهم است. برای پشتیبانی، آرامش و سرگرمی به تماس منظم با خانواده و دوستان خود نیاز دارید. اگر ارتباطات اجتماعی قدیمی را رها کرده اید، برای یافتن دوستان جدید هرگز دیر نیست.
• برای استراحت و آرامش خود وقت بگذارید: هنگامی که با شخصی مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید سروکار دارید، ممکن است حس کنید پر یک طوفان هستید. با انجام تمرینات ریلکس کننده، آرامش روزانه خود را بازیابی کنید. با یوگا، تنفس عمیق یا مدیتیشن، تعادل و دیدگاه خود را بازیابید.
• ورزش: فعالیت بدنی می‌تواند برای کاهش استرس و اضطراب به همان اندازه مهم باشد که برای عزیز شما با PPD مهم است. حتی ممکن است بتوانید با هم ورزش کنید، در کلاس یوگا همراه هم باشید و با این همراهی به ایجاد انگیزه و تشویق یکدیگر و مستحکم‌تر شدن ارتباط کمک کنید.
• تغذیه و خواب کافی داشته باشید: هنگامی که با مشکل روحی و روانی یکی از عزیزان خود روبرو هستید، ممکن است دچار مشکل در اشتها و اختلالات خواب شوید. اما وقتی خوب غذا می خورید و به مقدار کافی می خوابید، بهتر می‌توانید استرس را تحمل کنید، صبور بمانید و پاسخ عاطفی خود را کنترل کنید.