مغز انسان — آناتومی، عملکرد، بیماری ها و سایر دانستنی ها

مغزِ انسان یکی از اجزای اصلی سیستم عصبی است و همراه با نخاع، سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می‌دهد. در این مقاله درباره مغز انسان و آناتومی، عملکرد و بیماری‌های مرتبط با آن توضیح داده‌ایم.

کار مغز چیست؟

مغز، بیشتر فعالیت‌های بدن را کنترل می‌کند. به طور کلی این ارگان، اطلاعاتی را که از اندام‌های حسی دریافت و سپس پردازش، یکپارچه‌سازی و هماهنگ می‌کند و در نهایت در مورد دستورالعمل‌های ارسال شده به بقیه بدن تصمیم می‌گیرد. مغز درون ساختمان جمجمه انسان قرار گرفته و توسط آن محافظت می‌شود.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی در فرادرس

کلیک کنید

ساختار جمجمه

کارکرد جمجمه استخوانی، محافظت از مغز در برابر آسیب و ضربه است. در مجموع ۲۲ استخوان، جمجمه را تشکیل می‌دهند که این استخوان‌ها شامل قسمت جلویی‌، جداری، گیجگاهی، اسفنوئید، پس سری و اتموئید هستند. درون ساختار برخی از استخوان‌های سر و صورت حفرات تو خالی هوایی به نام «سینوس» وجود دارند.

فیلم آموزش زیست شناسی 2 – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

غیر از مفصل فکی گیجگاهی که تنها مفصل متحرک جمجمه است، بقیه استخوان‌های جمجمه از طریق مفاصل لیفی یا «رشته‌ای» (Fibrous) به یکدیگر متصل هستند. از ۲۲ استخوان، ۸ عدد کاسه سر و ۱۴ عدد صورت را تشکیل داده‌اند که عبارتند از:

• استخوان فک بالا
• استخوان فک پایین
• «استخوان گونه» (Zygomatic Arch‎)
• «استخوان بینی» (Nasal Bone)
• «استخوان کامی» یا استخوان پالاتین (Palatine ذone)
• «استخوان اَشکی» یا لاکریمال (Lacrimal Bone)
• استخوان قاعده بینی
• استخوان «خیش» (Vomer)

وزن مغز چند گرم است؟

مغزِ انسان بین مهره‌دارانی با جثه مشابه، بزرگترین اندازه را دارد. ساختار مغزِ زنده بسیار نرم و ژله مانند و وزن مغز بالغ به طور متوسط ​​حدود 1/2 تا 1/4 کیلوگرم، یعنی تقریباً 2٪ از کل وزن بدن است. مغزِ مردان حدود 1260 و در زنان حدود 1130 سانتی‌متر مکعب حجم دارد. ۸۵٪ وزن مغز را مخ در بر می‌گیرد.

آناتومی مغز انسان چگونه است؟

مغزِ انسان از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

• «ساقه مغز» (Brainstem)
• «مخ » (Cerebrum)
• «مخچه» (Cerebellum)

فیلم آموزش آناتومی عمومی بدن انسان در فرادرس

کلیک کنید

لایه‌های قشری نورون‌ها یا سلول‌های عصبی، قسمت اعظم ماده خاکستری مغزی را تشکیل می‌دهند. نواحی زیر قشر و عمیق‌تر مغز ماده سفید قرار دارد که نیمی از مغز را ساخته و حاوی آکسون‌های میلین دار است.

ساقه مغز

ساقه مغز، در ابتدای ناحیه مغز میانی به مخچه متصل شده و از آن خارج می شود. ساقه مغز به زیر نخاع ادامه پیدا می‌کند و توسط ستون مهره‌ها محافظت می‌شود. ده عدد از دوازده جفت اعصاب جمجمه‌ای مستقیماً از ساقه مغز خارج می‌شوند. همچنین این قسمت از مغز، شامل بسیاری از هسته‌های عصبی جمجمه، هسته‌های اعصاب محیطی و هسته هایی است که در تنظیم بسیاری از فرآیندهای اساسی از جمله تنفس، کنترل حرکات چشم و تعادل نقش دارند.

ساخت شبکه‌ای یا تشکیلات مشبک، از مدارهای عصبی و بیش از ۹۰ هسته تشکیل شده‌ است که در داخل و امتداد ساقه مغز، وجود دارند. بسیاری از این هسته‌ها در فرایندهای مهمی همچون تنفس، کنترل حرکات چشم و تعادل نقش دارند. ساقه مغز، دارای آکسون‌های فراوانی مربوط به سلول‌های عصبی محیطی است، بسیاری از ریشه‌های عصبی که اطلاعات را از قشر مغز به بقیه بدن منتقل می‌کنند، از ساقه مغز می‌گذرند.

مخ چیست؟

مخ بزرگترین قسمت مغز انسان و خود دارای دو قسمت یا دو نیمکره چپ و راست است که با یک شکاف عمیق از یکدیگر جدا شده‌اند. قشر مخ یک لایه خارجی ماده خاکستری است که هسته ماده سفید را پوشانده است. قشر یا کورتکس مخ، بخش خاکستری مغز را تشکیل می‌دهد و بخش سفید مغز را در بر گرفته ‌است. ضخامت قشر خاکستری مخ 2 تا 4 میلی‌متر و به صورت لایه لایه است و برای جای گرفتن در جمجمه ساختاری به شدت پیچ‌خورده دارد. کورتکس مخ به دو بخش تقسیم می‌شود:

• «نئوکوتکس» (Neocortex): بخش بزرگتر مخ است و از ۶ ناحیه عصبی تشکیل می‌شود.
• «آلوکورتکس» (Allocortex): بخش کوچکتر که دارای ۳ یا ۴ ناحیه عصبی است.

قشر مخ

قشر مخ از نظر عملکردی به دو ناحیه تقسیم می‌شود:

• قشر حرکتی: آکسون‌ها از این ناحیه به سمت نورون‌های حرکتی در ساقه مغز و نخاع می‌روند. قسمت عقب لوب پیشانی، درست در مقابل ناحیه  حس قرار دارد.
• قشر حسی: در لوب آهیانه قرار دارد و از طریق هسته‌های رله در تالاموس از اعصاب حسی و مجاری، سیگنال دریافت می‌کنند. نواحی حسی اولیه عبارتند از:
  • قشر بینایی
  • لوب پس‌سری
  • قشر شنوایی در قسمت هایی از لوب گیجگاهی
  • قشر اینسولا یا «قشر اینسولار» (Insular Cortex): عملکرد آن شامل موارد زیر است:
    • آگاهی
    • اعمال مرتبط به هیجانات
    • تنظیم همئوستازی
    • ادراک
    • کنترل حرکت
    • خود آگاهی
    • عملکرد شناختی
    • تجربه بین فردی

باقی نواحی قشر مخ را مناطق ارتباطی می‌نامند که از مناطق حسی و قسمت‌های انتهایی مغز اطلاعات حسی را دریافت می‌کنند و در فرآیندهای شناختی پیچیده، ادراک، تفکر و تصمیم‌گیری نقش دارند.

مخچه چیست؟

مخچه توسط ساقه مغز، به نخاع متصل می‌شود. ساقه مغز از مغزِ میانی، «پل مغز» (Pons) و مدولا یا «بصل النخاع» (Medulla Oblongata) تشکیل شده است. مخچه توسط یک جفت ساقه مخچه‌ای، به ساقه مغز، متصل می‌شود. درون مخچه سیستم بطنی متشکل از چهار بطن به هم پیوسته قرار دارند که مایع مغزی نخاعی در آن‌ها تولید می‌شود و به جریان در می‌آید. در زیر قشر مغز، چندین ساختار مهم وجود دارند از جمله:

• تالاموس
• اپیتالاموس
• غده صنوبری
• هیپوتالاموس
• غده هیپوفیز
• ساب تالاموس
• ساختارهای لیمبیک از جمله:
  • آمیگدالا
  • هیپوکامپ
• کلاستروم (claustrum)
• هسته‌های گانگلیون پایه
• ساختارهای پیشین مغز پایه
• سه اندام دورانی

سلول‌های مغزی شامل نورون‌ها و سلول‌های پشتیبانی به نام گلیال هستند.

لوب های مغز

هر نیمکره مغز، به طور معمول به چهار لوب تقسیم می‌شود:

• لوب پیشانی (Frontal): این لوب با عملکردهای اجرایی از جمله کنترل خود، برنامه‌ریزی، استدلال و تفکر انتزاعی مرتبط است.
• لوب گیجگاهی (Temporal): لوب گیجگاهی حافظه‌ شنیداری، بینایی، زبان و برخی عملکردهای شنوایی و گفتاری را کنترل می‌کند.
• لوب آهیانه (Parietal): لوب آهیانه‌ای بخش بالایی و وسط نیم‌کره مغز است که بین لوب پیشانی و لوب پس‌سری و بالای لوب گیجگاهی قرار دارد. کارکردهای این لوب عبارتند از:
• حس لامسه (بساوایی)
• ادراک فضایی
• ادراک دیداری
• بازشناسی اندازه‌ها، رنگ و اشکال از یکدیگر
• احساس درد
• لوب پس‌سری (Occipital): کوچک‌ترین لوب مغز است که وظایف اصلی آن عبارتند از:
  • دریافت اطلاعات بصری
  • پردازش بصری - مکانی
  • حرکت
  • تشخیص رنگ
  • مرکز بینایی

نیمکره های مغز

همان‌طور که گفته شد، مغز انسان به دو نیمکره چپ و راست تقسیم می‌شود و با دسته‌ای از فیبرهای عصبی به نام جسم پینه‌ای با هم مرتبط‌اند که اطلاعات را بین این دو نیمکره منتقل می‌کند. در هر لوب، نواحی قشری با عملکردهای خاصی مانند مناطق حسی، حرکتی و نواحی وابسته، با یکدیگر مرتبط هستند. اگرچه نیمکره راست و چپ مغز، از نظر شکل و عملکرد مشابهت دارند اما، برخی عملکردها تنها با یکی از این دو بخش در ارتباط هستند. به طور مثال مرکز زبان در نیمکره چپ و مرکز بینایی در نیمکره راست قرار دارند.

نیمکره‌ها توسط «فیبرهای عصبی کمیسر» (Commissural Fiber) به هم متصل می‌شوند که بزرگترینِ آن‌ها «جسم پینه‌ای» (Corpus Callosum) است. قشر مخ به حدود پنجاه منطقه مختلف عملکردی معروف به «مناطق برودمن» (Brodmann's Areas) تقسیم‌بندی می‌شود. این نواحی زیر میکروسکوپ کاملا قابل تشخیص از یکدیگر هستند. عملکرد و شکل ظاهری این دو بخش بسیار شبیه است اما یکسان نیست. نیمکره راست مغز، حرکت ماهیچه‌های سمت چپ و نیمکره سمت چپ مغز حرکت نیمکره سمت راست را کنترل می‌کنند. در افراد مختلف عملکرد و توانایی یکی از این دو نیمکره بیشتر است.

نیمکره چپ مغز

این بخش از مغز در گفتار و زبان، محاسبات ریاضی و بازیابی اطلاعات نقش دارد. در ۹۲٪ ازا فراد، فعالیت نیمکره چپ مغز برای صحبت کردن و استفاده از دست غالب است.

نیمکره راست مغز

در پردازش بینایی، شنوایی، مهارت‌های فضایی و توانایی هنری، فعالیت‌های غریزی یا خلاقانه‌تر نقش دارد.

جسم مخطط

«جسم مخطط» (Corpus Striatum) یکی از بخش‌های زیر قشری در مغز جلویی  و دارای انواع مختلفی از نورون‌ها مانند نورون‌های گابارژیک و کولینرژیک است. این ناحیه، ورودی اصلی از عقده‌های قاعده‌ای است. جسم مخطط به دو بخش زیر تقسیم می‌شود:

• جسم مخطط شکمی (Ventral Striatum)
• جسم مخطط پشتی (Dorsal Striatum)

«گانگلیون‌های پایه» (Basal Ganglia) که هسته‌های پایه نیز نامیده می‌شوند، ساختارهایی در اعماق نیمکره‌های مغز هستند که با تنظیم رفتار و حرکت ارتباط دارند. جسم مخطط بزرگترین جزء این ناحیه است و باقی آن‌ها «گلوبوس پالیدوس» (Globus Pallidus)، «جسم سیاه» (Substantia Nigra) و «هسته زیر تالاموس» (Subthalamic Nucleus) هستند.

چه تعداد نورون در مغز وجود دارد؟

در مغز، بیش از ۸۶ بیلیون نورون وجود دارد که تقریبا برابر با سایر سلول‌های آن است. فعالیت مغزی با ارتباط عملکردی بین نورون‌ها و آزادسازی نوروترانسمیتر از آن‌ها در پاسخ به پیام‌های عصبی انجام می‌گیرد. نورون‌ها برای ایجاد مسیرهای عصبی، مدارهای عصبی و ایجاد شبکه عصبی به یکدیگر اتصال می‌یابند.

فیلم آموزش بافت شناسی عمومی – جامع و کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

کل این مدار توسط فرآیند انتقال عصبی هدایت می‌شود. جمجمه از مغز، در برابر آسیب و ضربه محافظت می‌کند. مغز، در مایع مغزی نخاعی معلق است و توسط سد خونی - مغزی از جریان خون جدا می‌شود. با این حال‌، مغز همچنان در معرض آسیب، بیماری و عفونت است. آسیب می‌تواند ناشی از ضربه یا ضعف خونرسانی به مغز باشد که به عنوان سکته مغزی شناخته می‌شود.

اعصاب مغز

مغز دارای ۱۲ جفت «اعصاب مغزی» (Cranial Nerves) یا اعصاب کرانیال است که به طور مستقیم از مغز و ساقه مغزی منشأ می‌گیرند (به جز عصب بویایی و عصب بینایی). نام و عملکرد این اعصاب در ادامه توضیح داده شده‌اند.

عصب بویایی

«عصب بویایی» (Olfactory Nerve) طول بسیار کوتاهی دارد و فاقد هسته است. مسیر انتقال اطلاعات بویایی به قشر مغز یک طرفه است و از تالاموس عبور نمی‌کند. این عصب در واقع جزئی از دستگاه بویایی است که اجزای دیگر آن عبارتند از:

• اپی‌تلیوم بویایی: دارای گیرنده‌های حسیِ بویایی است.
• گیرنده‌های‌ بویایی: نورون‌هایی دوقطبی که آکسون آن‌ها از طریق استخوان اتمویید وارد جمجمه می‌شود و در نهایت به پیاز بویایی می‌رسد.
• پیاز بویایی
• مسیر بویایی: شامل راه بویایی و نوار بویایی است.
• نواحی قشری بویایی: در نیمکره‌های مغز قرار دارد.

عصب بینایی

فیبرهای «عصب بینایی» (Optic Nerve)، از لایه سلول‌های گانگلیون در شبکیه منشأ می‌گیرند. حدود یک میلیون آکسون سلول‌های گانگلیون، عصب بینایی را می‌سازند. حدود ۹۰٪ فیبرهای عصب بینایی به تالاموس وارد می‌شوند و بقیه به کالیکولوس فوقانی (برجستگی فوقانی) و مغز میانی می‌روند.

عصب حرکتی چشمی

«عصب حرکتی چشمی» (Oculomotor Nerve) شامل اعصاب مغزی از نوع حرکتی است و به بسیاری از عضلات چشم عصب‌دهی می‌کند و عملکردهایی همچون تنگ شدن مردمک چشم، بالا رفتن پلک فوقانی، حرکات کره چشم به بالا و پایین را بر عهده دارد.

عصب قرقره ای

«عصب قرقره‌ای» (Trochlear Nerve)، عضله مایل و فوقانی مربوط به چشم را عصب‌رسانی می‌کند و وظیفه آن چرخش کره چشم به سمت پایین و داخل است.

عصب سه قلو

«عصب سه قلو یا سه شاخه» (Trigeminal Nerve) عملکرد حسی - حرکتی دارد. پوست صورت، دندان‌ها، گونه، چانه، غشاهای مخاطی دهان و بینی، حس درد زبان و قسمت پیشانی توسط عصب سه شاخه عصب‌دهی می‌شوند. این عصب دارای ۴ هسته است:

• هسته حرکتی (در پل مغزی)
• هسته حسی اصلی (در پل مغزی)
• هسته نخاعی: حسی (از پیاز نخاع تا قطعه C2 نخاع)
• هسته مزانسفالیک: حسی (در مغز میانی و ناحیه فوقانی پل مغزی)

عصب انشقاقی

«عصب اشتقاقی» (Abducens Nerve) دارای یک هسته به نام ابدوسنس یا اشتقاقی در ناحیه پل مغزی است که عضله رکتوس خارجی از طریق آن عصب می‌گیرد و عملکرد آن باعث حرکت کره چشم به خارج می‌شود.

عصب چهره ای

«عصب چهره‌ای» (Facial Nerve) شاخه‌های حسی و حرکتی و ۴ هسته دارد. آکسون‌های هسته حرکتی آن در ناحیه پل مغزی قرار دارند و به عضلات صورت مانند دهان، بینی، پلک‌ها، ابروها و حرکت پوست سر و برخی از عضلات گردن با این عصب کنترل می‌شوند. حس دو سوم پیشینِ زبان توسط هسته حسی عصب چهره‌ای تأمین می‌گردد. عصب چهره‌ای دارای فیبرهای پاراسمپاتیک (اعصاب غیر ارادی) به سمت غدد اشکی، زیر فکی، زیر زبانی و مخاط بینی است.

عصب دهلیزی حلزونی

«عصب دهلیزی حلزونی» (Vestibulocochlear Nerve) خود از دو عصب تشکیل شده که عبارتند از:

• «عصب شنوایی» (Auditory Nerve) یا «حلزونی» (Cochlear): در لوب گیجگاهی (تمپورال) قشر مغز قرار دارد.
• «عصب دهلیزی» (Vestibular Nerve): در تعادل و حرکات هماهنگ چشم‌ و حرکات سر نقش دارد. از نشانه‌های آسیب عصب دهلیزی، سرگیجه و تهوع هستند.

عصب زبانی حلقی

«عصب زبانی حلقی» (Glossopharyngeal Nerve)، دارای هسته‌هایی با عملکرد حسی و حرکتی است. بخش حسی این عصب یک سوم پشتی زبان، مخاط حلق، شیپور استاش، لوزه‌ها و پرده صماخ را عصب‌دهی می‌کند. فیبرهای حرکتی از این عصب به نواحی کام نرم و گلو فرستاده می‌شوند.

عصب واگ

«عصب واگ» (Vagus Nerve) فیبرهای حسی و حرکتی دارد و ۷۵٪ فیبرهای پاراسمپاتیک، از این عصب منشأ می‌گیرند. هسته‌های عصب واگ که در پیاز نخاع قرار دارند عبارتند از:

• هسته آمبیگوس: دارای فیبرهای حرکتی به عضلات داخلی حنجره، حلق، قسمت فوقانی مری، عضله بالا برنده کام و یکی از عضلات خارجی حنجره می‌روند.
• هسته راه منزوی: چشایی سطح اپیگلوت و حس عمومی
• هسته خلفی واگ: فیبرهای عصبی این هسته از دستگاه تنفس، دستگاه گوارشی و قوس آئورتی وارد «هسته راه منزوی» (Solitary Nucleus) می‌شوند که برای حس چشایی با اعصاب چهره‌ای، زبانی حلقی و عصب واگ ارتباط دارد. فیبرهای عصبی پاراسمپاتیکِ عصب واگ، به قلب، قفسه سینه، تارهای صوتی و دستگاه گوارش غذا می‌روند.

عصب فرعی

«عصب فرعی» (Accessory Nerve) فقط شامل فیبرهای حرکتی و شامل دو قسمت است:

• «عصب فرعی جمجمه‌ای» (Cranial Accessory Nerve): به عضلات داخلی حنجره و کام نرم می‌رود.
• «عصب فرعی نخاعی» (Spinal Accessory Nerve): عضلات جناغی - چنبری - پستانی و ذوزنقه‌ای را عصب‌دهی می‌کند.

عصب زیر زبانی

«عصب زیرزبانی» (Hypoglossal Nerve) فقط عملکرد حرکتی دارد و عضلات داخلی و خارجی زبان را عصب‌رسانی می‌کند. عصب بویایی و بینایی هسته ندارند، در حالی‌ که بقیه اعصاب مغزی دارای یک یا چند هسته عصبی هستند هستند.

محافظت از مغز انسان

به طور کلی سه سیستم محافظتی مغز عبارتند از:

• «مننژ» (Meninge)
• «مایع مغزی نخاعی» (Cerebrospinal Fluid)
• «سد خونی مغزی» (Blood–Brain Barrier)

فیلم آموزش بافت شناسی عمومی – جامع و کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

مننژ

مخ، ساقه مغز، مخچه و نخاع توسط سه غشا به نام مننژ پوشانده شده‌اند. غشا ماده‌ای سخت است.

• «سخت شامه» (Dura Mater)
• «عنکبوتیه» (Middle Arachnoid Mater)
• «نرم شامه» (Pia Mater)

بین سخت شامه و نرم شامه فضای عنکبوتیه وجود دارد که حاوی مایع مغزی نخاعی است. خارجی‌ترین لایه کورتکس مخ، در قاعده لایه نرم شامه قرار دارد به نام «Glia limitans» و بخش مهمی از سد خونی مغزی را تشکیل می‌دهد.

مایع مغزی نخاعی

مغز دارای بطن‌هایی است که مایع مغزی نخاعی در آن تولید می‌شود و گردش می کند. این مایع شفاف و بدون رنگ است و به عنوان یک بالشتک یا بافر حفاظت اولیه، مکانیکی و ایمونولوژیک برای مغز فراهم می‌کند. در زیر جسم پینه‌ای، سپتوم پلوسیدوم قرار دارد، غشای دوتایی نازک، مثلثی و عمودی که شاخ‌های قدامی بطن‌های جانبی چپ و راست مغز را از هم جدا می‌کند. حجم این مایع ۸۰ تا ۱۵۰ میلی‌لیتر و حاوی تعداد کمی گلبول سفید و فاقد گلبول قرمز است. عدم باز جذب مایع مغزی نخاعی و تجمع آن در بطن‌های مغزی، منجر به بیماری هیدروسفالی خواهد شد که می‌تواند باعث آسیب به بافت پارانشیم مغز شود.

سد خونی مغزی

سد خونی مغزی یا (BBB)، مایع برون‌سلولی مغز و جریان خون را از یکدیگر جدا می‌کند. این سد از مویرگ‌هایی تشکیل شده است که دارای منفذ نیست و اتصال بین سلولی در آن‌ها از نوع «اتصال‌ محکم» (Tight junction) است و در نتیجه بسیاری از مولکول‌ها و همچنین باکتری‌ها قادر به انتشار از طریق آن‌ها نخواهند بود. همچنین سطح داخلی یا اندوتلیال این مویرگ‌ها از پروتئین‌هایی پوشیده شده است که امکان ورود گلوکز که سوخت اصلی مغز است را فراهم می‌کنند. تبادل گازهای اکسیژن و دی‌اکسید کربن بین خون و مغز نیز از طریق این مویرگ‌ها امکان‌پذیر است. اما برخی ذرات مانند نیکوتین موجود در دود سیگار نیز می‌توانند از این سد عبور کنند و فعالیت سلول‌های مغزی و پیام عصبی را تحت تأثیر قرار دهند.

گردش خون مغز

گردش خون مغزی همانند سایر بافت‌های بدن، شامل ورود خون اکسیژنه و سرشار از اکسیژن و گلوکز از طریق شریان‌های مغزی و خروج خون بدون اکسیژن و سرشار از مواد حاصل از متابولیسم، از طریق وریدهای مغزی است. سرعت عبور جریان خون در مغز بزرگسالان به‌طور معمول ۷۵۰ میلی‌لیتر در دقیقه و معادل ۱۵٪ برون‌ده قلبی است.

شریان مغزی

شریان‌های کاروتید داخلی خون، اکسیژن را به قسمت جلوی مغز و شریان‌های مهره‌ای خون را به پشت مغز می‌رسانند. این دو جریان در «حلقه ویلیس» (Circle Of Willis)، حلقه‌ای از شریان‌های به هم مرتبط که بین مغز میانی (بخشی از ساقه مغزی) و پل مغزی در کنار یکدیگر قرار دارند.

شریان‌های کاروتید داخلی از انشعابات شریان‌های کاروتید مشترک هستند که از طریق کانال کاروتید وارد جمجمه می‌شوند، از سینوس غاری عبور می‌کنند و وارد فضای زیر عنکبوتیه می‌شوند.

وریدهای مغزی

سیاهرگ‌های مغزی خون بدون اکسیژن را از مغز تخلیه می‌کنند. مغز دارای دو شبکه وریدی است که از طریق «رگ‌های آناستوموزی» (Anastomosis) به یکدیگر می‌پیوندند:

• شبکه وریدی خارجی یا سطحی
• شبکه وریدی داخلی

خون از مخ و بصل‌النخاع به ورید بزرگ مغزی می‌ریزد. تخلیه خون از مدولا و استخوان‌های ساقه مغز الگوی متغیری دارد که یا به وریدهای نخاعی یا به وریدهای مغزی مجاور می‌ریزد. خون در بخش‌های عمقی‌تر مغز، از طریق یک پلاک وریدی به «سینوس کاورنوس» (Cavernous Sinus) در مقابل، «سینوس‌های پتروسال خلفی و فوقانی» (Superior And Inferior Petrosal Sinuses) در مجاور و «سینوس ساژیتال فوقانی» (Superior Sagittal Sinus) در پشت که در خط وسط بالای مغز قرار دارد، تخلیه می‌شود. خون از این ناحیه، با خونی که از مسیر سینوسِ مستقیم می‌آید، در «محل تلاقی سینوس‌ها» (Confluence Of Sinuses) به یکدیگر می‌پیوندند.

بیماری های مغز

بیماری‌ها و اختلالاتی که ممکن است مغز را به صورت مستقیم درگیر کنند عبارتند از:

• اختلالات دژنراتیو: مانند پارکینسون و ALS
• زوال عقل: از جمله بیماری آلزایمر
• اختلالات دمیلیزان: در این اختلالات مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS)، سلول‌های عصبی میلین خود را از دست می‌دهند.
• بیماری‌های روانپزشکی: از جمله اسکیزوفرنی و افسردگی نیز با اختلالات عملکردی مغز، مرتبط هستند.
• سرطان: انواع تومورهای بدخیم و خوش‌خیم که به طور معمول در نتیجه متاستاز سلول‌های سرطانی و از نقاط دیگر بدن منشأ می‌گیرند.

فیلم آموزش هیستولوژی و پاتولوژی پایه – آناتومی بدن در فرادرس

کلیک کنید

از تکنیک‌های متعددی برای مطالعه آناتومی و عملکرد مغز، استفاده می‌شود. ٰفناوری‌های تصویربرداری پزشکی مانند تصویربرداری عصبی عملکردی و ضبط الکتروانسفالوگرافی (EEG) در مطالعه مغز، اهمیت فراوانی دارند. سابقه پزشکی افراد مبتلا به آسیب مغزی، بینش گسترده‌ای در مورد عملکرد هر قسمت از مغز، فراهم کرده است. پژوهش درباره مغز، با گذر زمان و طی کردن مراحل فلسفی، تجربی و نظری تکامل یافته است. یکی از مراحل در حال پیدایش و پیشرفت، شبیه‌سازی فعالیت مغز خواهد بود.