فرادرسمضاف و مضاف الیه در عربی – توضیح به زبان ساده + نحوه تشخیص
مضاف و مضاف الیه در عربی مثل دیگر قواعد این زبان بایدها و نبایدهایی دارد که در این نوشته از مجله فرادرس درباره آن خواهیم خواند. قبل از توضیح هرگونه نکته یا قواعدی یاد می‌گیریم که ترکیب اضافی در عربی چیست و چگونه باید مضاف و مضافالیه را در زبان عربی از ترکیب وصفی تشخیص داد. سپس به سراغ انواع ترکیب اضافی می‌رویم و نکته‌ها و استثناهای آن را بررسی می‌کنیم. در انتها میتوانیم با استفاده از تمرین‌های پایان متن میزان یادگیری خودمان از این مبحث را بسنجیم.
مضاف و مضاف الیه چیست؟
به جمله‌های زیر توجه کنید:
نورُ الشمسِ قویٌ.
نور خورشید قوی است.
عنقُ الجملِ طویلٌ.
گردن شتر دراز است.
أَشَمُّ رائحةَ وردٍ.
(بوی) گل را بوییدم.
اگر به کلماتی که زیرشان خط کشیده‌شده دقت کنید، متوجه می‌شوید که آنها در یک ترکیب کنار هم نشسته‌اند و معنای یکدیگر را کامل می‌کنند. «الشمس» کامل کننده نقش «نور» در جمله است. «الجمل» نشان می‌دهد که »«عنق» به کدام حیوان تعلق دارد و «ورد» جایگاه «رائحة» را مشخص میکند.
- میان آنها فاصله نباشد
- اولی (در جایگاه مضاف) تنوین و «ال» معرفه نداشته باشد
- هر دو معنای مستقل داشته و در جمله مکمل یکدیگر باشند
مضاف و مضافالیه در عربی می‌گویند.
در نتیجه، کلمات مشخص شده در ابتدای این متن یک ترکیب اضافی را در زبان عربی نشان می‌دهند که انواع مختلفی دارد. در ادامه درباره انواع مضاف و مضاف الیه در عربی و نحوه تشخص آنها توضیحاتی را می‌خوانید.
نحوه تشخیص مضاف و مضاف الیه در عربی
قبل از شروع بهتر است توضیح درباره مضاف و مضافالیه و تفاوت آن با ترکیب وصفی را تکمیل و سپس به سراغ نشانه‌های ترکیب اضافی برویم. در زبان فارسی برای اینکه بفهمیم دو کلمه‌‌ای که پشت سر هم آمده‌اند، موصوف و صفت هستند یا مضاف و مضافالیه از چند روش کمک می‌گیریم.
ساده‌ترین روش این است که ببینیم آیا کلمه دوم، وصف کننده حالت کلمه اول است یا صرفا آن را تکمیل میکند. برای این کار میتوانیم بعد از کلمه دوم یک «تر» به ترکیب اضافه کنیم. در ترکیب وصفی با وجود پسوند «تر» مجموع دو کلمه معنی پیدا میکند. در نتیجه میتوانیم بگوییم که با یک ترکیب وصفی طرف هستیم. اگر هم معنا نداد می‌فهمیم که ترکیب پیش روی ما، مضاف و مضافالیه هستند.
روش نه چندان مرسوم دیگری که در زبان فارسی استفاده می‌شود این است که بعد از دو کلمه پشت سر هم در متن، یک کلمه «است» بگذاریم. اگر «است» با ترکیب کلمه‌ها موافق باشد و معنا را کامل کند، آن دو کلمه یک ترکیب وصفی هستند و اگر چنین چیزی صدق نکند، دو کلمه، مضاف و مضافالیه هستند. برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید.
جوراب سفید (است)
جوراب مجید (است)
با در نظر گرفتن دو ترکیب بالا میتوانیم بگوییم که «جوراب سفید» به دلیل ترکیب وصفی بودن با آمدن کلمه «است» معنا پیدا میکند. اما آمدن همین کلمه در انتهای ترکیب «جوراب مجید» بی معناست. از این رو، میتوانیم نتیجه بگیریم که ترکیب اولی، موصوف و صفت و دومی، مضاف و مضافالیه است.
اما تشخیص مضاف و مضافالیه در زبان عربی به شیوه دیگری انجام می‌شود. در مبحث موصوف و صفت در عربی، خواندیم که صفت در تعداد، جنسیت و معرفه و نکره‌بودن از موصوف تبعیت میکند.
در مقابل آن، مضاف و مضافالیه در عربی چنین الزاماتی ندارد چرا که مضاف معمولا اسمی بدون تنوین و ال است که به خاطر اضافه شدن به اسمی دیگر معرفه به اضافه شناخته می‌شود.
انواع مضاف و مضاف الیه در عربی
در زبان عربی دو نوع مضاف و مضافالیه داریم:
- ترکیب اضافی معنوی
- ترکیب اضافی لفظی
در ادمه تعریف هر یک از این تعریف‌ها را با مثال‌های مربوط به آنها می‌خوانید.
ترکیب اضافی معنوی
اگر در ترکیب اضافی بتوانیم سه حرف جر «ل‍ِ، مِن و فی» را جایگذاری کنیم بدون آنکه ترکیب دستخوش تغییر شود، در چنین حالتی میتوانیم بگوییم که این ترکیب یک ترکیب اضافی معنوی است. چرا که حرف جز در تقدیر است و نوشته نشده‌است. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
کتابُ التلمیذِ --> کتابٌ لِتلمیذٍ
امتحانُ الیومِ --> امتحانٌ فی الیوم
هذا رایُ عصام --> هذا رایٌ من عصام
ترکیب اضافی لفظی
در این ترکیب اضافی، مضاف اسم فاعل عربی، اسم مفعول عربی یا صفت مشبهه عربی است و چون شبیه فعل مضارع عربی است، مضافالیه در تکمیل آن گفته می‌شود. به مثال زیر توجه کنید.
هذا کاتبٌ قصةً.
(در این ترکیب می‌توان کاتب را به قصة اضافه نکرد. و چون کاتب اسم فاعل از فعل کتب و متعدی است، در نتیجه قصة به عنوان مضاف الیه لفظی، اعراب نصب گرفته است.)
ترکیب اضافی لفظی از قواعد پیچیده در مضاف و مضافالیه است و بحث‌های آکادمیک پیرامون آن در میان اشخاص دانشگاهی همواره وجود داشته‌است.
اعراب مضاف و مضاف الیه در عربی
کمی بالاتر توضیح دادیم که مضاف بودن، نقش نیست و مضاف می‌تواند بر اساس جایگاهش در جمله اعراب بپذیرد. در صورتی که مبنی باشد اعرابش محلی است و در شرایطی که معرب باشد اعراب آن ظاهری یا تقدیری می‌شود.
سلام سوال سه اشتباهه
یوم هم می‌تونه در جمله ظرف باشه هم مضاف مثل یومئذ
سلام و وقت به‌خیر؛
ممنون به خاطر نکته‌ای که یادآوری کردید.
سپاس از توجه و همراهی شما با مجله فرادرس.
خوب بود فقط برای افراد مبتدی که تا به حال چیزی از مضاف و مضاف الیه نشنیده باشند یادگیریش سخته.
باتشکر
سلام و عرض ادب. بسیار خوب بود، ممنون از شما.
خدا خیرتان بدهد، مفید، مختصر، کاربردی یود.
بخصوص گذاشتن تمرین ها خیلی کار جالب و مفیدی بود. استفاده کردم، متشکرم.
بصیری (بهبهان )
سپاس فراوان مطالب کامل بود دست نگارنده درد نکنه فقط اینو اضافه کنید که صفات هم برای اسماء جمع تکسیر به صورت مفرد مونث آورده می‌شود مثل کتب مفيدة/ اعمال صالحة و…
سلام موضوع بسیار عالی بود امیدوارم بازم ما رو در یادگیری یاری کنید خدا قوت
كانت مقالة مفيدة جمله درست بود یا غلط؟ 🙂
بصیری (بهبهان )
سپاس فراوان مطالب کامل بود دست نگارنده درد نکنه فقط اینو اضافه کنید که صفات هم برای اسماء جمع تکسیر به صورت مفرد مونث آورده می‌شود مثل کتب مفيدة/ اعمال صالحة و…