فرادرسعلائم زخم معده — چه زمان باید به پزشک مراجعه کنیم؟
زخم معده نوعی زخم گوارشی است که در دیواره داخلی معده ایجاد می‌شود. در واقع محل اصلی ایجاد این زخم در بافت پوششی داخل معده است. در این مطلب علائم زخم معده و آزمایشات لازم برای تشخیص دقیق آن و اقدامات درمانی زخم معده را توضیح داده‌ایم.
زخم معده چیست؟
«زخم معده» (Stomach Ulcer) هنگامی رخ می‌دهد که مخاط محافظ که معده را در مقابل اثر اسیدهای گوارشی محافظت میکند، در قسمتی از بین رفته باشد. معده برای کمک به هضم غذا و محافظت در برابر میکروب‌ها اسید قوی تولید میکند. برای محافظت از بافت‌های بدن در برابر این اسید، لایه ضخیمی از مخاط نیز روی دیواره پوششی در داخل معده ترشح می‌شود. برای اینکه دقیق‌تر با اجزای اسید معده آشنا شوید مطلب اسید معده چیست ؟ | علائم و عوارض زیاد و کم بودن را بخوانید.
تخمین زده می‌شود که از هر ده نفر، یک نفر در طول زندگی خود حداقل یک بار دچار زخم معده یا روده کوچک شده است. بهبود زخم معده نسبتاً آسان است اما در صورت عدم درمان می‌تواند مشکلات قابل توجهی ایجاد کند.
قبلا در مطلب زخم معده چیست؟ — از علت و علائم ابتلا تا درمان به تفصیل درباره این بیماری توضیح داده‌ایم.
علت زخم معده چیست؟
زخمهای گوارشی به طور معمول به دو دلیل تکثیر و افزایش باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H.pylori) و مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) ایجاد میشوند. هلیکوباکتر به صورت طبیعی در مخاط معده زندگی میکند و تا زمانی که مقدار آن افزایش پیدا نکرده باشد، التهاب و زخم معده ایجاد نمیشود. این باکتری برای خنثی کردن اسید معده آنزیم اورهآز تولید میکند و معده نیز برای جبران کاهش اسیدیته، اسید بیشتری ترشح میکند که در نهایت باعث آسیب به مخاط و دیواره معده خواهد شد.
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین و ایبوپروفن (ژلوفن) برای درمان سر درد، درد قاعدگی، التهاب مفاصل و تسکین درد و التهاب ناشی از بسیاری دیگر از مشکلات التهابی مصرف بالایی دارند و به دلیل عدم نیاز به نسخه پزشک به صورت خودسرانه استفاده میشوند. این داروها توانایی معده در ایجاد لایه مخاطی را کاهش می‌دهند. NSAIDها همچنین می‌توانند بر جریان خون به معده تأثیر بگذارند و توانایی بدن در ترمیم سلول‌ها را کاهش دهند. سایر عوامل مؤثر در بروز علائم زخم معده عبارتند از موارد زیر:
- ژنتیک: تعداد قابل توجهی از افراد مبتلا به زخم معده دارای خویشاوند نزدیک با همان مشکل هستند که نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی در ایجاد زخم معده دخیل هستند.
- سیگار کشیدن: مصرف مداوم دخانیات احتمال زخم معده را افزایش می‌دهد.
- مصرف الکل: مشروبات الکلی به دلیل اسیدی کردن معده و کاهش قدرت سیستم ایمنی ریسک زخم معده را بالا می‌برند.
- مصرف کورتیکواستروئید: افرادی که دوز بالا یا مدت زمان طولانی کورتون مصرف می‌کنند بیشتر در معرض خطر زخم معده هستند.
- استرس و اضطراب: استرس بالا یا طولانی مدت با تأثیر بر ترشح هورمون‌ها از طریق دو مکانیسم افزایش اسید معده و کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن، احتمال زخم معده را بیشتر میکند.
علائم زخم معده چه هستند؟
ابتلا به زخم معده و نداشتن علائم غیرمعمول نیست. با این حال، یکی از رایج‌ترین علائم زخم معده دردی مانند سوءهاضمه است. درد ممکن است در هر جایی از شکم تا قفسه سینه ایجاد شود، مختصر باشد یا ساعت‌ها طول بکشد. گاهی وقتی معده خالی است وگاهی بلافاصله بعد از غذا خوردن (بستگی به محل زخم دارد) شدیدتر است. گاهی اوقات درد معده در خواب بیشتر می‌شود. خوردن برخی غذاها ممکن است باعث تسکین و بعضی باعث بدتر شدن علائم زخم معده شوند.
علائم زخم معده بر اساس معیارهای مختلف متفاوت هستند. به طور مثال علت زخم، محل زخم، اندازه و شدت زخم در نوع، تعداد و شدت علائم زخم معده مؤثر هستند. از طرف دیگر، گاهی وجود سایر اختلالات گوارشی یا مصرف داروهای خاص باعث کاهش یا افزایش شدت علائم زخم معده می‌شود. بر این اساس در ابتدای ابتلا، علائم زخم معده یا مواقعی که زخم حاد یا مزمن شده باشد متفاوت است. در ادامه به تفکیک، علائم زخم معده را شرح داده‌ایم.
علائم اولیه زخم معده چه هستند؟
علائم اولیه زخم معده در افراد متفاوت است. برخی از افراد مبتلا به زخم معده هیچ گونه علائم و نشانه‌ای ندارند در حالی که ممکن است در برخی دیگر چندین نشانه همزمان دیده شوند. یکی از شایع‌ترین علائم زخم معده، درد مبهم یا سوزش معده است. درد می‌تواند در هر جایی بین مرکز شکم، پشت شانه و استخوان قفسه سینه احساس شود. درد ناشی از مراحل ابتدایی زخم معده ویژگی‌های زیر را دارد:
- معمولاً هنگامی اتفاق می‌افتد که معده خالی باشد، مثلاً بین وعده‌های غذایی یا در طول شب
- در صورت مصرف شربت ضد اسید پس از غذا خوردن، ممکن است درد به صورت موقتی و کوتاه مدت متوقف شود.
- گاهی درد فقط چند دقیقه و گاهی ساعت‌ها ادامه دارد.
- گاهی درد معده طی هفته‌ها و ماه‌ها بارها عود میکند و بهبود می‌یابد.
سایر علائم زخم معده در مراحل ابتدایی که شیوع کمتری دارند، عبارتند از:
- نفخ شکم
- آروغ
- حالت تهوع
- احساس ناراحتی در معده
- کاهش اشتها
- استفراغ
- کاهش وزن
- مشکل در بلعیدن غذا
- بازگشت غذای بلعیده شده به بالا
اگرچه این علائم در مراحل ابتدایی بروز می‌کنند، اما حتی در صورت وجود نشانه خفیف، باید برای انجام معاینات به پزشک مراجعه کنید تا از پیشرفت زخم یا انتشار آن به نواحی دیگر لوله گوارش پیشگیری شود.
علائم زخم معده حاد چه هستند؟
برخی مواقع زخم معده در صورت خفیف بودن و تشخیص پزشک متخصص نیاز به درمان خاصی ندارد، اما زخم معده حاد و مزمن علائم و عوارضی ایجاد می‌کنند که نیاز به درمان جدی، اورژانسی و تخصصی دارند. شایع‌ترین علامت زخم معده در این مرحله خونریزی ناشی از زخم و سوراخ شدن دیواره معده هستند. در صورت عدم درمان و ادامه روند خونریزی این علائم ایجاد میشوند:
- مدفوع سیاه ناشی از دفع خون و اکسید شدن آهن موجود در آن
- ضعف و بی حالی شدید
- احساس سبکی سر یا حتی بیهوش شدن هنگام ایستادن
- استفراغ خون
- افزایش تپش قلب
در چنینی شرایطی مراجعه به متخصص و آغاز درمان، اورژانسی هستند و معمولا اولین اقدامات درمانی شامل تزریق خون و سرم برای جبران مایعات از دست رفته بدن است. در این مرحله از زخم معده، بیمار باید در بیمارستان بستری شود و در موارد حاد و خصوصا وجود سوراخ در دیواره معده، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. عوارض زخم معده نسبتاً غیر معمول هستند اما در صورت بروز می توانند بسیار جدی باشند، در ادامه این عوارض را توضیح داده‌ایم.
خونریزی داخلی
خونریزی داخلی شایع‌ترین عارضه زخم معده است. این می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که زخم در محل رگ خونی ایجاد شود. خونریزی اغلب منجر به بروز یکی از مشکلات زیر خواهد شد:
- خونریزی آهسته و طولانی مدت: باعث کم خونی، خستگی، تنفس سریع، رنگ پریدگی پوست و تپش قلب می‌شود.
- خونریزی سریع و شدید: می‌تواند منجر به استفراغ خونی، دفع مدفوع سیاه، چسبناک و قیر مانند شود.
برای شناسایی علت خونریزی از آندوسکوپی استفاده می‌شود و می‌توان در طول آندوسکوپی برای جلوگیری از خونریزی معالجه کرد. گاهی اوقات از روش‌های ویژه‌ای تحت هدایت اشعه ایکس، برای جلوگیری از خونریزی زخم استفاده می‌شود اگرچه گاهی برای ترمیم رگ خونی آسیب دیده جراحی ضرورت پیدا میکند. برای جایگزینی خون از دست رفته، ممکن است به انتقال خون نیز نیاز باشد.
سوراخ شدن معده
عارضه نادر زخم معده، سوراخ شدن دیواره داخلی معده است و می‌تواند به دلیل خروج باکتری‌های معده، منجر به عفونت پوشش داخلی شکم (صفاق) شود که «پریتونیت» (Peritonitis) نام دارد. در پریتونیت، عفونت می‌تواند به سرعت در خون (سپسیس) و بعد به اندام‌های دیگر گسترش یابد که خطر نارسایی ارگان‌های دیگر را به همراه دارد و در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشد. شایع‌ترین علامت پریتونیت، درد ناگهانی شکم است که به طور مداوم بدتر می‌شود. پریتونیت یک فوریت پزشکی است که نیاز به بستری در بیمارستان دارد و در صورت حاد بودن ممکن است نیاز به جراحی باشد.
انسداد مجرای خروجی معده
در برخی موارد، زخم معده یا جای زخم می‌تواند مانع عبور طبیعی غذا از سیستم گوارشی و انسداد خروجی معده شود. علائم انسداد مجرای خروجی معده موارد زیر هستند:
- استفراغ مداوم همراه با مقدار زیادی خون و غذای هضم نشده
- احساس نفخ یا پری مداوم معده
- احساس سیری بعد از خوردن غذای کمتر از حد معمول
- کاهش وزن بدون دلیل
در صورت وجود این علائم زخم معده و برای تأیید انسداد می‌توان از آندوسکوپی استفاده کرد. اگر انسداد ناشی از التهاب معده باشد، تا زمان کاهش تورم از مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) یا آنتاگونیست‌های گیرنده هیستامین برای کاهش سطح اسید معده، استفاده می‌شود. اگر انسداد ناشی از بافت اسکار باشد، ممکن است برای درمان نیاز به جراحی باشد، اگرچه گاهی اوقات با قرار دادن یک بالون کوچک توسط آندوسکوپ، می‌توان محل انسداد را باز کرد.
علائم زخم معده و مراجعه به پزشک
پزشكانی كه به طور معمول بیماری زخم معده را معالجه می‌كنند شامل پزشک عمومی، متخصص داخلی، جراح عمومی و متخصص گوارش هستند. چون برخی از علائم زخم معده با نشانه‌های بیماری‌های دیگر یکسان هستند، تشخیص دقیق نیاز به نظر متخصص دارد. در صورت وجود مشکلات زیر باید هرچه سریعتر برای تشخیص دقیق، جلوگیری از پیشرفت بیماری و درمان موفق به متخصص مراجعه کنید:
- اگر در قسمت فوقانی معده احساس درد یا سوزش دارید و با مصرف آنتی‌اسیدها تسکین پیدا میکند.
- وجود خون در مدفوع، مدفوع سیاه
- استفراغ خونی
- درد شکمی که شدیدتر می‌شود.
با درمان‌های جدید، افراد مبتلا به زخم معده در صورت تشخیص به موقع می‌توانند زندگی عادی و بدون تغییر سبک زندگی یا محدودیت‌های غذایی داشته باشند. مشخص شده است که افراد سیگاری از نظر زخم و نارسایی درمانی عوارض بیشتری دارند. ریشه‌کن شدن هلیکوباکتر پیلوری نه تنها زخم‌ها را التیام می‌بخشد بلکه از عود بیماری نیز جلوگیری میکند.
در شرایط بحرانی مراجعه سریع به مرکز درمانی اهمیت بیشتری دارد چون ممکن است نیاز به جراحی باشد. پیشرفت زخم یا سوراخ معده می‌تواند باعث آسیب به بافت‌های اطراف مانند مری و دوازدهه و دریچه پیلوری یا دریچه ابتدایی معده و خونریزی شدید شود.
درمان زخم معده چیست؟
انتخاب روش درمانی به این بستگی دارد که زخم ناشی از عفونت با هلیکوباکتر باشد یا خیر. تشخیص صحیح کلید موفقیت یا عدم موفقیت درمان است. اگر علت زخم افزایش باکتری باشد، درمان بر روی از بین بردن عفونت متمرکز خواهد بود. کاهش اسید معده یکی دیگر از اقدامات کلی در درمان زخم معده است. درمان‌های زیر برای زخم توصیه می شود:
- تغییر در سبک زندگی و رزیم غذایی
- ترک مصرف دخانیات، الکل و غذاهای اسیدی
- قطع مصرف آسپرین و NSAIDها
- مصرف داروهای کاهش‌دهنده ترشح اسید معده یا خنثی کننده اسید معده
- مصرف داروهای محافظ مخاط معده یا افزایش‌دهنده ترشح مخاط معده
هیچ دارو یا روش درمانی به تنهایی، برای ریشه‌کن کردن هلیکوباکتر و جلوگیری از عود مجدد آن مؤثر نیست بلکه ترکیبی از روش‌های مراقبتی و درمان‌ها می‌توانند در این زمینه مفید باشند:
- درمان سه‌گانه: ترکیبی از بیسموت ساب سالسیلات (به عنوان مثال پپتو بیسمول) و آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین و مترونیدازول در 80 تا 95 درصد افراد موثر است و استاندارد فعلی درمان است.
- درمان دوگانه: این روش درمانی به عنوان پاسخی به پیچیدگی و عوارض جانبی درمان سه گانه ایجاد شده و شامل مصرف 2 آنتی‌بیوتیک، آموکسی‌سیلین و مترونیدازول و یک مهار کننده پمپ پروتون (PPI) است. کلاریترومایسین می‌تواند در 15 تا 25 درصد مواردی که عفونت به مترونیدازول مقاوم است، جایگزین آن شود. معمولاً یک بازدارنده پمپ پروتون مانند امپرازول نیز به درمان اضافه می‌شود. مدت درمان دوگانه معمولاً دو هفته است.
درمان زخم معده‌ای که خونریزی دارد به شدت و میزان آن بستگی دارد و شامل موارد زیر است:
- مایعات IV (سرم) برای بازگرداندن آب و الکترولیت‌های از دست رفته
- استراحت دادن به روده با مصرف غذا به شکل مایع به مدت چند روز و کاهش فعالیت که به زخم فرصتی می‌دهد تا بدون تحریک شدن شروع به بهبودی کند.
- لوله‌گذاری نازوگاستریک: قرار دادن یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر از طریق بینی در معده که باعث کاهش فشار بر معده و بهبود آن می‌شود.
- آندوسکوپی: رگ‌های خونی آسیب دیده را می‌توان با آندوسکوپ سوزاند.
- جراحی: برای بستن عروق پاره شده، خارج کردن بخش انتهایی معده که هورمون افزایش ترشح اسید معده را تولید میکند، افزایش قطر ناحیه بین معده و ابتدای دوازدهه تا غذای نیمه هضم شده سریعتر از معده خارج شود.
