صورت فلکی چیست؟ – به زبان ساده + فهرست کامل و تصویر

شاید در دوران مدرسه یا دانشگاه به کویر سفر کرده و از دیدن آسمان زیبای شب در آنجا لذت برده باشید. میلیاردها ستاره در آسمان هستند که در سیاهی شب می‌درخشند و شما را محصور زیبایی خود می‌کنند. از زمان‌های قدیم، علاقه‌مندان به آسمان شب با اتصال ستاره‌های مختلف به یکدیگر، شکل‌های مختلفی می‌ساختند و با توجه به شکل‌های ایجاد شده، نام‌های مختلفی برای آن‌ها انتخاب می‌کردند. حتی قوم‌های کهن مانند یونانی‌ها، بابلی‌ها و رومیان باستان، در وصف شکل‌های ساخته شده، داستان‌های مختلفی بیان می‌کردند. تصاویر تشکیل شده توسط ستاره‌های پرنور، صورت فلکی نام‌گذاری شدند.

صورت‌های فلکی ممکن است به شکل انسان، حیوانات یا موجودات اساطیری باشند. قوم‌های کهن داستان‌های زیادی در مورد خدایان و قهرمانان مختلف ساختند. به هنگام شنیدن نام صورت فلکی، نخستین چیزی که به ذهن می‌رسد مجموعه‌ای از نقاط روشن در آسمان است که با اتصال آن‌ها به یکدیگر، تصویری از قهرمانان و موجودات اساطیری تشکیل می‌شود. بر طبق افسانه‌های اساطیری، این موجودات به دلیل دستاورد افسانه‌ای به‌دست آمده توسط خدایان باستان، توسط آن‌ها در آسمان قرار داده شده‌اند. اما صورت فلکی در نجوم نوین، تعریف دیگری دارد.

بر طبق نجوم نوین، به ناحیه‌ای مشخص از آسمان که در آن تعدادی از ستاره‌ها با یکدیگر هم‌گروه شده‌اند، صورت فلکی گفته می‌شود. این نواحی بیشتر شبیه مرزهای کشورها هستند تا موجودات اساطیری. در این مطلب از مجله فرادرس، ابتدا صورت فلکی را تعریف می‌کنیم، سپس انواع صورت‌های فلکی و چگونگی یافتن آن‌ها در آسمان را توضیح می‌دهیم.

صورت فلکی چیست ؟

بیش از ۳۰۰ میلیارد ستاره در کهکشان راه شیری وجود دارند. منظومه‌شمسی در کهکشان راه شیری قرار گرفته است. آیا می‌دانید کهکشان راه شیری یکی از صدها میلیارد کهکشان موجود در کیهان است؟ اگر تمام کهکشان‌ها را در کنار هم قرار دهیم، تریلیون‌ها ستاره در سراسر کیهان وجود خواهند داشت. تصور این تعداد ستاره دور از ذهن ما است. هنگامی‌که شب به آسمان نگاه می‌کنیم، تنها در حدود ۴۵۰۰ ستاره را می‌بینیم. نکته جالب توجه آن است که از میان این تعداد ستاره، هر ستاره ویژگی منحصربه‌فرد خود را دارد. برخی ستاره‌ها، مانند خورشید، سیاره‌های مربوط به خود را دارند. برخی ستاره‌ها از ستاره‌های دیگر پیرتر هستند. برخی ستاره‌ها دیگر وجود ندارند، ولی نور خارج شده از آن‌ها هنوز به سمت زمین حرکت می‌کند.

دیدن نور ستاره‌ها، حتی پس از مرگ آن‌ها، عجیب به نظر می‌رسد. اما ستاره‌ها متولد می‌شوند و پس از سال‌ها زندگی، از بین می‌روند. نور خارج شده از این ستاره‌ها، حتی پس از مرگ آن‌ها، به سفر خود در کیهان ادامه می‌دهد. ستاره‌شناسان و منجمان، آسمان و هر آنچه در آن است را مطالعه می‌کنند. برخی از ستاره‌شناسان قدیمی به این موضوع پی بردند که برخی از ستاره‌های پرنور در کهکشان راه‌ شیری، تصاویر مختلفی را در آسمان تشکیل می‌دهند. آن‌ها این تصاویر تشکیل شده توسط ستاره‌های پرنور را صورت‌فلکی نام‌گذاری کردند. به طور قطع، نقطه-خط بازی کرده‌اید. در این بازی، با اتصال نقاط مختلف به یکدیگر، شکل‌های مختلفی را می‌سازید. به طور مشابه، هنگامی‌که ستاره‌های چشمک‌زن به یکدیگر متصل می‌شوند، صورت فلکی خاصی تشکیل می‌شود.

صورت‌های فلکی ممکن است به شکل انسان، حیوانات یا موجودات اساطیری باشند. لغت اساطیر از کلمه اسطوره می‌آید. به داستانی ساخته شده در ذهن انسان، اسطوره گفته می‌شود. یونانی‌ها و رومی‌ها داستان‌های زیادی در مورد خدایان و قهرمانان مختلف ساختند. نام بیشتر صور فلکی برگرفته از قهرمانان و خدایان یونان و روم باستان است. بر طبق افسانه‌های اساطیری، این موجودات به دلیل دستاورد افسانه‌ای به‌دست آمده توسط خدایان باستان، توسط آن‌ها در آسمان قرار داده شده‌اند. اما صورت فلکی در نجوم نوین، تعریف دیگری دارد.

بر طبق نجوم نوین، به ناحیه‌ای مشخص از آسمان که در آن تعدادی از ستاره‌ها با یکدیگر هم‌گروه شده‌اند، صورت فلکی گفته می‌شود. این نواحی بیشتر شبیه مرزهای کشورها هستند تا موجودات اساطیری. گرچه بسیاری از مردم به راحتی می‌توانند موجودات اساطیری مانند «شکارچی» (Orion the Hunter) یا «عقرب یا کژدم» (Scorpius)‌ را تشخیص دهند. بسته به اینکه چه کسی به صورت‌های فلکی نگاه می‌کند، داستان‌ها و شکل‌های آن‌ها تغییر خواهند کرد. بیشتر تمدن‌های قدیمی مانند بابلی‌ها،‌ یونانی‌ها، رومی‌ها و آمریکایی‌های اصیل در نیمکره شمالی زندگی می‌کردند. بنابراین، آن‌ها تنها قادر بودند ستاره‌هایی را که در عرض‌های جغرافیایی شمالی مشاهده می‌شدند، نام‌گذاری کنند.

«بطلمیوس»‌ (Ptolemy) ستاره‌شناس مصری-یونانی بیش از ۱۰۰ ستاره و ۴۸ صورت فلکی مختلف را شناسایی و فهرست‌بندی کرد. پس از آن‌که اروپایی‌ها در قرن هفدهم میلادی، سفرهای دریایی خود را به نیمکره جنوبی آغاز کردند، ستاره‌های مشاهده شده در آسمان نیمکره جنوبی شناسایی و فهرست‌بندی شدند. صورت‌های فلکی مشاهده شده در نیمکره جنوبی به عنوان صور فلکی نوین شناخته می‌شوند. صور فلکی در نیمکره جنوبی تخیل بسیار کمتری در مقایسه با صور فلکی در نیمکره شمالی از خود نشان می‌دهند. نام‌گذاری صور فلکی در نیمکره جنوبی در مقایسه با نام‌گذاری صورت‌های فلکی در نیمکره شمالی، کاملا متفاوت است. به عنوان مثال، صورت فلکی «تلمبه» (Antlia)‌ پمپ هوا را نشان می‌دهد. این صورت فلکی در قرن هفدهم میلادی و پس از اختراع پمپ هوای فشرده توسط فیزیک‌دانی به نام «رابرت بویل»‌(Robert Boyle)، نام‌گذاری شد.

نام‌های انتخاب شده برای صور فلکی در نیمکره جنوبی، خلاقیت کمتری در مقایسه با نام‌های انتخاب شده برای صورت‌های فلکی در نیمکره شمالی دارند. برای جلوگیری از سردرگمی، اتحادیه بین‌المللی نجوم در سال ۱۹۲۹ میلادی به منظور یکپارچه کردن مرزهای صور فلکی دور هم جمع شدند. امروزه، ۸۸ صورت فلکی شناخته شده است. این نکته را به یاد داشته باشید که صور فلکی قطعات مستطیلی شکلی از آسمان هستند که ستاره‌ها را در مرزهای مشخص شده نگه می‌دارند. برای آشنایی بیشتر با صورت‌های فلکی و چگونگی یافتن آن‌ها در آسمان شب می‌توانید از مجموعه آموزش اخترشناسی فرادرس استفاده کنید.

انواع صورت های فلکی چیست ؟

صورت‌های فلکی توسط انسان ساخته شده‌اند. صورت‌های فلکی در حدود هزاران سال است که توسط انسان برای اندازه‌گیری زمان استفاده می‌شوند. سه نوع صورت‌فلکی در آسمان وجود دارند:

• «صورت‌های فلکی پیراقطبی» (Circumpolar Constellations)
• «صورت‌های فلکی منطقه‌البروج» (Zodiacal Constellations)
• «صورت‌های فلکی فصلی»‌ (Seasonal Constellations)

در ادامه در مورد هر یک از انواع صورت‌های فلکی توضیح می‌دهیم.

صورت های فلکی پیراقطبی چیست؟

صورت‌های فلکی پیراقطبی هرگز زیر خط افق ناپدید نمی‌شوند و در تمام طول سال دیده می‌شوند. به بیان دیگر، هرگاه از نقطه مشخصی روی زمین به این صورت‌های فلکی نگاه کنیم، هرگز زیر خط افق قرار نمی‌گیرند. آن‌ها را می‌توانیم در تمام طول سال در آسمان شب مشاهده کنیم. شاید از خود بپرسید چرا نام پیراقطبی برای این صورت‌های فلکی انتخاب شده است. اصطلاح پیراقطبی برای صورت‌های فلکی و ستاره‌هایی به کار می‌رود که پیرامون قطب‌های آسمانی شمال و جنوب، بدون قرار گرفتن زیر خط افق، می‌چرخند. تمام صورت‌های فلکی پیراقطبی در نزدیکی قطب‌های سماوی (قطب‌های آسمانی) یافت می‌شوند و به دلیل نزدیکی بسیار به قطب‌ها، همیشه در معرض دید قرار دارند. بسته به اینکه در کدام نقطه از زمین قرار دارید، بیشتر یا تعداد کمی از صورت‌های فلکی پیراقطبی را می‌توانید در آسمان شب مشاهده کنید.

به عنوان مثال، اگر در منطقه‌ای کوهستانی زندگی می‌کنید، به دلیل قرار گرفتن بین کوه‌های بلند همیشه نمی‌توانید صورت‌های فلکی پیراقطبی را مشاهده کنید. اما اگر به منطقه‌ای مسطح بروید، به طور حتم تعداد زیادی از صورت‌های فلکی پیراقطبی را خواهید دید. کلمه «Circumpolar» از دو کلمه لاتین «Circum» به معنای اطراف و پیرامون و «Polar» به معنای ستاره قطبی تشکیل شده است. تمام صورت‌های فلکی پیراقطبی به دور ستاره قطبی می‌چرخند. پنج صورت فلکی پیراقطبی در بیشتر مناطق نیمکره شمالی دیده می‌شوند:

1. «ذات‌الکرسی» (Cassiopeia)
2. «قیفاووس یا سلطان» (Cepheus)
3. «اژدها» (Draco)
4. «خرس بزرگ یا دب اکبر»‌ (Ursa Major)
5. «خرس کوچک یا دب اصغر» (Ursa Minor)

صورت فلکی ذات الکرسی

صورت‌فلکی ذات‌الکرسی یکی از قدیمی‌ترین صورت‌های فلکی شناخته شده و یافتن آن به دو دلیل بسیار آسان است:

• شکل ساده این صورت‌فلکی
• در تمام سال در نیمکره شمالی دیده می‌شود.

علاوه بر آن‌که پیدا کردن صورت‌فلکی ذات‌الکرسی در آسمان بسیار راحت است، برخی ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن سبب توجه زیاد به این صورت‌فلکی شده است. اجسام آسمانی قابل‌توجهی در این صورت‌فلکی قرار گرفته‌اند. همچنین، درخشان‌ترین منبع رادیویی در آسمان در این صورت‌فلکی قرار دارد. همان‌طور که اشاره کردیم، صورت‌فلکی ذات‌الکرسی بسیار کهن و قدیمی است و توسط بابلی‌ها، پارسیان، مصری‌ها، چینی‌ها و یونانیان شناسایی شد. نام این صورت‌فلکی برگرفته از کاسوپیا، ملکه‌ای خودنما در یونان باستان است. با یافتن مکان این صورت فلکی به راحتی می‌توانیم «ستاره قطبی یا جدی» (Polaris) را پیدا کنیم.

صورت فلکی ذات‌ الکرسی چه زمانی دیده می شود؟

این صورت‌فلکی در تمام طول سال در نیمکره شمالی دیده می‌شود. برای یافتن صورت‌فلکی ذات‌الکرسی، تنها کافی است به هنگام شب به دنبال صورتواره W بگردید. این صورت‌فلکی از پنج ستاره درخشان تشکیل شده است. هنگامی‌که صورت‌فلکی ذات‌الکرسی بالای ستاره قطبی قرار داشته باشد، شکل W مانند آن برعکس و بیشتر شبیه حرف M می‌شود. سوال مهمی که ممکن است مطرح شود آن است که چگونه می‌توانیم از صورت‌فلکی ذات‌الکرسی برای یافتن صورت‌های فلکی دیگر و اجرام مختلف آسمانی استفاده کنیم. در تصویر زیر نقشه ستاره‌ها و صورت‌فلکی ذات‌الکرسی (شکل W)‌ را مشاهده می‌کنید. به این نکته توجه داشته باشید که تمام ستاره‌های قرار گرفته در ناحیه سفید‌رنگ به صورت‌فلکی ذات‌الکرسی تعلق دارند.

صورت‌فلکی ذات‌لکرسی در نقشه ستارگان در آسمان تصویر نجومی زیر، صورت‌فلکی ذات‌الکرسی را به صورت واضح نشان می‌دهد. نکته جالب در تصویر زیر، قرار گرفتن کهکشان راه شیری پشت این صورت‌فلکی است.

به تصویر دیگری از صورت‌فلکی ذات‌الکرسی در آسمان دقت کنید. آیا می‌توانید شکل W را در تصویر پیدا کنید؟ آیا کهکشان آندرومدا را می‌توانید با استفاده از این صورت‌فلکی در تصویر پیدا کنید. قبل از خواندن پاسخِ این پرسش‌ها، کمی مکث کنید و تلاش خود را برای یافتن پاسخ بکنید.

برای یافتن کهکشان آندرومدا در تصویر بالا، ابتدا صورت فلکی ذات‌الکرسی را در تصویر مشخص می‌کنیم. سپس، از بالاترین ستاره در تصویر شروع به شمارش می‌کنیم. از چهارمین ستاره پیکانی به سمت پایین می‌کشیم و به کهکشان معروفی می‌رسیم.

با دنبال کردن چهارمین ستاره به سمت پایین، به راحتی می‌توانیم کهکشان معروفی به نام آندرومدا را پیدا کنیم. عکس این کهکشان در تصویر زیر نشان داده شده است. این کهکشان را می‌توانیم بدون استفاده از تلسکوپ ببینیم. تنها کافی است بدانیم به کجای آسمان باید نگاه کنیم. کهکشان آندرومدا بسیار شگفت‌انگیز و نزدیک‌ترین کهکشان مارپیچی به ما است. براساس محاسبات انجام شده، اندازه کهکشان آندرومدا در حدود دو برابر کهکشان راه شیری است و در فاصله ۲ میلیون سال نوری از ما قرار دارد. نور رسیده از این کهکشان، قدیمی‌ترین نوری است که با چشم غیرمسلح دیده‌ایم. زیرا نور تابیده شده از کهکشان آندرومدا پس از ۲ میلیون سال نوری به چشم ما رسیده است.

بنابراین، با یافتن صورت‌فلکی ذات‌الکرسی در آسمان به راحتی می‌توانیم اجرام آسمانی دیگر را نیز پیدا کنیم. اگر به دنبال یافتن کهکشان آندرومدا در آسمان هستید، حتما مکانی بسیار تاریک با حداقل نور در محیط را پیدا کنید. در این حالت، بسیار راحت‌تر می‌توانید بدون مزاحمت نور محیط در آسمان به دنبال صورت‌فلکی ذات‌الکرسی و کهکشان آندرومدا بگردید. علاوه بر کهکشان آندرومدا، به کمک صورت‌فلکی ذات‌الکرسی می‌توانیم صورت‌های فلکی دیگر و ستاره بسیار مهمی به نام ستاره قطبی را بیابیم. ستاره قطبی، ستاره شمالی است و در آسمان ما حرکت نمی‌کند. به تصویر زیر توجه کنید. صورت‌فلکی ذات‌الکرسی در سمت چپ و بالای تصویر قرار دارد. پس از یافتن ذات‌الکرسی می‌توانیم صورت فلکی دیگری به نام قیفاووس را نیز پیدا کنیم.

صورت‌فلکی قیفاووس تقریبا به شکل خانه است. برای یافتن ستاره قطبی، از ستاره میانی صورت فلکی ذات‌الکرسی استفاده می‌کنیم و با رسم پیکانی از این ستاره، به ستاره قطبی می‌رسیم.

صورت فلکی قیفاووس

صورت‌فلکی قیفاووس، سلطان یا شاه در نیمکره شمالی قرار دارد و یکی از صورت‌های فلکی یونانی است. این صورت‌فلکی بسیار کهن و قدیمی است و توسط بابلی‌ها، پارسیان، مصری‌ها، چینی‌ها و یونانیان باستان شناسایی شد. صورت‌فلکی قیفاووس یکی از ۴۸ صورت‌فلکی شناخته شده توسط بطلمیوس در قرن دوم میلادی است. همان‌طور که در ابتدای این بخش اشاره کردیم، صورت‌فلکی قیفاووس یکی از صور فلکی پیراقطبی است و نزدیک صورت‌فلکی ذات‌الکرسی قرار دارد.

صورت فلکی قیفاووس چه زمانی دیده می شود؟

این صورت‌فلکی در تمام طول سال در نیمکره شمالی دیده می‌شود. برای دیدن این صورت‌فلکی در آسمان باید به دنبال پنج‌ضلعی در آسمان بگردیم. قیفاووس از ده ستاره اصلی تشکیل شده است که پنج عدد از آن‌ها درخشان‌تر هستند. برای یافتن قیفاووس در آسمان شب بهتر است ابتدا صورت‌فلکی ذات‌الکرسی را پیدا کنیم. صورت فلکی قیفاووس نزدیک صورت‌فلکی ذات‌الکرسی قرار دارد.

همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، صورت‌فلکی قیفاووس به شکل پنج‌ضلعی همراه با خط اضافی است. اما این صورت فلکی در بیشتر مواقع به شکل زیر دیده می‌شود. زیرا ستاره‌های متصل شده در تصویر زیر، پنج ستاره اصلی قرار گرفته در این صورت‌فلکی هستند.

نقشه ستاره‌ها در آسمان را در تصویر زیر مشاهده می‌کنید. صورت‌فلکی قیفاووس در ناحیه سفیدرنگ روی نقشه به همراه صورت‌های فلکی دیگر نشان داده شده‌اند. به این نکته توجه داشته باشید که ستاره‌های صورت‌فلکی ذات‌الکرسی درخشان‌تر از ستاره‌های صورت‌فلکی قیفاووس هستند. بنابراین، به طور معمول صورت‌فلکی قیفاووس را پس از یافتن ذات‌الکرسی، پیدا می‌کنند.

صورت‌های فلکی ذات‌الکرسی و قیفاووس در این تصویر مشاهده می‌شوند. آیا می‌توانید آن‌ها را پیدا کنید.

صورت فلکی ذات‌الکرسی در پایین تصویر، سمت چپ قرار گرفته است و صورت فلکی قیفاووس در قسمتی قرار دارد که زاویه ذات‌الکرسی باز می‌شود.

صورت فلکی اژدها

صورت‌فلکی اژدها یکی از بزرگ‌ترین صورت‌های فلکی در آسمان است. این صورت فلکی بسیار کهن و قدیمی است و توسط بابلی‌ها، چینی‌ها و یونانیان باستان شناسایی شد. اژدها یکی از ۴۸ صورت فلکی شناخته شده توسط بطلمیوس در قرن دوم میلادی است. این صورت فلکی به دلیل وجود ستاره «ثعبان» (Thuban) در آن شناخته شده بود. این ستاره بین سال‌های ۳۹۴۲ تا ۱۷۹۳ قبل از میلاد مسیح، ستاره قطبی بود.

صورت فلکی اژدها چه زمانی دیده می شود؟

این صورت‌فلکی در تمام طول سال در نیمکره شمالی دیده می‌شود. برای یافتن صورت‌فلکی اژدها در آسمان به دنبال دب اصغر (خرس کوچک) و دب اکبر (خرس بزرگ) در آسمان می‌گردیم. دم اژدها بین دب اکبر و دب اصغر قرار گرفته است. یافتن صورت‌فلکی اژدها به دلیل اندازه بسیار بزرگ آن، کار سخت و زمان‌بری خواهد بود. همچنین، ستاره‌های تشکیل‌دهنده این صورت فلکی بسیار کم‌نور هستند. بنابراین، برای یافتن صورت فلکی اژدها باید فضای اطراف بسیار کم‌نور و تا حد امکان تاریک باشد. نقشه ستاره‌ها در آسمان در تصویر زیر نشان داده شده است. در این تصویر می‌توانید اژدها و مرز آن در آسمان، به همراه صورت‌های فلکی دیگر، مانند دب اکبر و دب اصغر، را مشاهده کنید.

پیدا کردن بسیاری از صورت‌های فلکی در آسمان کار سخت و مشکلی نیست، اما نکته‌ای که می‌خواهیم در اینجا به آن توجه داشته باشید، مقیاس بزرگی نشان داده شده در پایین تصویر نقشه ستاره‌ها است. دایره صفر بزرگ‌ترین درخشش را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، درخشش ستاره «شلیاق» (Lyra) برابر صفر است. همان‌طور که در نقشه آسمان مشاهده می‌کنید این ستاره با استفاده از دایره‌ای سیاه‌رنگ و نسبتا بزرگ نشان داده شده است. این بدان معنا است که این ستاره درخشش بسیار زیادی در آسمان دارد. همان‌طور که در نقشه مشاهده می‌کنید بیشتر ستاره‌های اژدها بسیار کم‌نور هستند. از این‌رو، یافتن آن در آسمان بسیار سخت خواهد بود. در نتیجه، بهترین راه برای یافتن این صورت‌فلکی در آسمان، پیدا کردن دب اکبر و دب اصغر در آسمان خواهد بود. پس از یافتن این دو صورت فلکی به راحتی می‌توانیم اژدها را پیدا کنیم.

به تصویر نشان داده شده در ادامه دقت کنید. آیا می‌توانید اژدها را پیدا کنید؟ سمت چپ تصویر سه ستاره درخشان را مشاهده می‌کنید. این سه ستاره دسته دب اکبر هستند.

در ادامه، دو ستاره درخشان از دب اصغر را در وسط تصویر مشاهده می‌کنیم.

تا اینجا دب اصغر و دب اکبر را در تصویر پیدا کرده‌ایم. دم اژدها بین این دو صورت‌فلکی قرار دارد. بنابراین، یافتن اژدها در تصویر کار سختی نخواهد بود. دم اژدها را می‌توانیم در تصویر زیر مشاهده کنیم.

راه آسان و جالب دیگر برای یافتن صورت اژدها استفاده از دسته دب اکبر است. از این‌رو، پس از یافتن دسته دب اکبر، خطی به صورت نشان داده شده در تصویر زیر رسم می‌کنیم و به سر اژدها می‌رسیم.

صورت فلکی دب اکبر

دب اکبر یکی از صورت‌های فلکی قدیمی و یکی از معروف‌ترین و شناخته‌‌ شده‌ترین صورت‌های فلکی در جهان است. از این صورت فلکی برای یافتن صورت‌های فلکی دیگر، مانند صورت‌های فلکی اژدها و دب اصغر، استفاده می‌شود. دب اکبر به معنای خرس بزرگ است. دب اکبر نام‌های مختلفی دارد. دب اکبر، سومین صورت فلکی بزرگ در آسمان است. از دب اکبر می‌توانیم برای یافتن راه و محاسبه زمان استفاده کنیم. یافتن این صورت فلکی در آسمان در صورتی که بدانیم به دنبال چه هستیم، کار خیلی سختی نخواهد بود.

چگونه دب اکبر را در آسمان پیدا کنیم؟

برای یافتن دب اکبر در آسمان، مرحله‌های زیر را طی می‌کنیم.

یافتن مکان مناسب 

مکانی دور از نور شهری بیابید که به اندازه کافی تاریک باشد. پس از رفتن به مکان مناسب، در حالتی بایستید که افق شمالی واضح باشد. پس از تاریکی کامل و در حدود ساعت ۱۰ شب می‌توانید در آسمان به دنبال دب اکبر بگردید. ماه‌های فروردین تا تیر، بهترین زمان برای یافتن دب اکبر است.

یافتن جهت شمال

برای یافتن دب اکبر باید به آسمان شمالی نگاه و با استفاده از نقشه یا قطب‌نما، به راحتی می‌توانید جهت شمال را انتخاب کنید. سر خود را به سمت عقب خم و با زاویه‌ای در حدود ۶۰ درجه به آسمان نگاه کنید. به این نکته توجه داشته باشید که وسط تابستان و پاییز، دب اکبر به افق نزدیک‌تر خواهد بود. بنابراین، خیلی سر خود را به سمت بالا نگیرید. برای یافتن دب اکبر باید به فصلی که در آن هستید، توجه داشته باشید. به هنگام بهار و تابستان، دب اکبر در ارتفاع بالاتری در آسمان قرار دارد، اما به هنگام پاییز به خط افق نزدیک‌تر خواهد بود.

تشخیص دب اکبر

دب اکبر به شکل کاسه و دسته متصل به آن است. همان‌طور که در بخش قبل مشاهده کردیم، سه ستاره درخشان در دسته دب اکبر و در امتداد خطی مستقیم به دنبال هم قرار گرفته‌اند. همچنین، کاسه دب اکبر با استفاده از چهار ستاره درست شده است (مشابه مربع نامنظم). از نگاه برخی علاقه‌مندان، دب اکبر شبیه بادبادکی کاغذی با نخی متصل به آن به نظر می‌رسد.

یافتن ستاره شمالی

با یافتن ستاره شمالی در آسمان به راحتی می‌توانید دب اکبر را در آسمان پیدا کنید. همچنین، پیدا کردن دب اکبر، کمک بزرگی به یافتن ستاره شمالی در آسمان می‌کند. ستاره شمالی بسیار درخشان است. ستاره شمالی، ستاره قطبی نیز نامیده می‌شود. دب اکبر در تمام فصل‌ها و در طول شب به دور ستاره قطبی می‌چرخد. درخشش ستاره‌های دب اکبر مشابه درخشش ستاره قطبی است. در بیشتر موارد از ستاره قطبی برای جهت‌یابی استفاده می‌شود، زیرا جهت شمال را نشان می‌دهد.

همان‌طور که در ابتدای این بخش گفتیم از دب اکبر می‌توان برای محاسبه زمان استفاده کرد. دب اکبر یکی از صورت‌های فلکی پیراقطبی است. بنابراین، همانند خورشید طلوع یا غروب نمی‌کند. بلکه به هنگام شب، حول قطب در جهت مخالف عقربه‌های ساعت می‌چرخد. هر روز نجومی یک دور کامل به دور قطب می‌چرخد. روز نجومی، چهار دقیقه از روز واقعی (۲۴ ساعت) کوتاه‌تر است. بنابراین با استفاده از چرخش دب اکبر به راحتی می‌توانید زمان را محاسبه و دنبال کنید.

صورت فلکی دب اصغر

دب اصغر در نیمکره شمالی قرار دارد و در قرن دوم میلادی توسط بطلمیوس کشف شد. گرچه یافتن دب اکبر در آسمان شب بسیار راحت است، پیدا کردن دب اصغر در آسمان می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد.

چگونه دب اصغر را در آسمان پیدا کنیم؟

برای یافتن دب اصغر در آسمان، مرحله‌های زیر را طی می‌کنیم.

انتخاب مکانی با کمترین نور و آسمانی صاف

از آنجا که درخشش ستاره‌های تشکیل‌دهنده دب اکبر بسیار کم هستند، حتی مقدار جزیی ابر در آسمان می‌تواند به طور کامل ستاره‌ها را بپوشاند. از این‌رو، باید مکانی به دور از نور شهری با آسمانی کاملا صاف انتخاب کنیم.

به این نکته توجه داشته باشید که موقعیت دب اصغر بسته به کدام فصل از سال، کمی تغییر می‌کند. به عنوان مثال، این صورت فلکی بین ماه‌های فروردین تا پایان شهریور در بالاترین نقطه خود در آسمان قرار دارد. از این‌رو، فصل‌های بهار و تابستان بهترین زمان برای یافتن و رصد دب اصغر در آسمان است.

یافتن جهت شمال

با استفاده از نقشه یا قطب‌نما، به راحتی می‌توانید جهت شمال را انتخاب کنید. آسمان شمالی خانه دب اصغر است.

یافتن ستاره شمالی

پس از یافتن جهت شمال، برای یافتن ستاره قطبی به بالای افق یا به صورت مستقیم بالای سر خود را نگاه کنید. ستاره قطبی نخستین و درخشان‌ترین ستاره در دب اصغر است. این بدان معنا است، که با یافتن ستاره قطبی، به راحتی می‌توانید دب اصغر را در آسمان پیدا کنید. داشتن تلسکوپ به هنگام رصد دب اصغر کمک شایانی به شما خواهد کرد.

در مطالب بالا در مورد پنج صورت‌فلکی پیراقطبی در نیمکره شمالی صحبت کردیم. سه صورت فلکی پیراقطبی نیز در نیمکره جنوبی دیده می‌شوند و در حال چرخش به دور قطب جنوب سماوی هستند. این صورت‌های فلکی در عرض‌های جغرافیایی جنوبی و در هر زمان از سال دیده می‌شوند. اما ناظران در نیمکره شمالی نمی‌توانند آن‌ها را در آسمان شب مشاهده کنند:

• صورت فلکی «شاه‌تخته یا کشتی» (Carina)
• صورت فلکی «قنطورس» (Centaurus)
• صورت فلکی «چلیپا یا صلیب جنوبی» (Crux)

گرچه صورت‌فلکی صلیب جنوبی کوچک‌ترین صورت فلکی در آسمان است، یافتن آن از میان سه صورت‌فلکی نام برده شده آسان‌تر خواهد بود

صورت‌های فلکی منطقه‌ البروج چیست؟

صورت‌های فلکی منطقه‌البروج در امتداد صفحه منطقه‌البروج قرار گرفته‌اند. به حرکت ظاهری خورشید روی کره سماوی و در مدت یک سال نسبت به زمین، دایره‌البروج گفته می‌شود. به بیان دیگر، دایره‌البروج دایره‌ای فرضی در آسمان است و از دید افراد ساکن روی زمین این‌گونه به نظر می‌رسد که خورشید در مدت یک سال روی این دایره حرکت کرده است. مسیر خورشید از دایره‌البروج، چرخه‌ای است که توسط فرهنگ‌های کهن برای تعیین زمان سال استفاده می‌شود. بیشتر مدارهای سیاره‌های منظومه‌شمسی در نزدیکی صفحه دایره‌البروج، با زاویه‌ای در حدود ۸ درجه نسبت به آن قرار گرفته‌اند.

تعداد صورت‌های فلکی دایره‌البروج برابر ۱۲ است. تمام آن‌ها را می‌توانیم در امتداد صفحه دایره‌البروج مشاهده کنیم:

• «صورت فلکی بره»‌ (Aries Constellation): بره، صورت‌فلکی فروردین ماه است.
• «صورت فلکی گاو»‌ (Taurus Constellation): گاو، صورت‌فلکی اردیبهشت ماه است.
• «صورت فلکی دوپیکر»‌ (Gemini Constellation): دوپیکر، صورت‌فلکی خرداد ماه است.
• «صورت فلکی سرطان یا خرچنگ»‌ (Cancer Constellation): سرطان، صورت‌فلکی تیر ماه است.
• «صورت فلکی شیر»‌ (Leo Constellation): شیر، صورت‌فلکی مرداد ماه است.
• «صورت فلکی دوشیزه یا سنبله»‌ (ٰVirgo Constellation): دوشیزه، صورت‌فلکی شهریور ماه است.
• «صورت فلکی ترازو»‌ (Libra Constellation): ترازو، صورت‌فلکی مهر ماه است.
• «صورت فلکی کژدم یا عقرب»‌ (Scorpius Constellation): عقرب، صورت‌فلکی آبان ماه ماه است.
• «صورت فلکی کمان، قوس یا کماندار»‌ (Sagittarius Constellation): کمان، صورت‌فلکی آذر ماه است.
• «صورت فلکی بزغاله یا جدی»‌ (Capricornus Constellation): بزغاله، صورت‌فلکی دی ماه است.
• «صورت فلکی دلو»‌ (Aquarius Constellation): دلو، صورت‌فلکی بهمن ماه است.
• «صورت فلکی ماهی یا حوت»‌ (Pisces Constellation): ماهی، صورت‌فلکی اسفند ماه است.

در ادامه، در مورد هر یک از این صورت‌های فلکی به اختصار توضیح می‌دهیم. از میان دوازده صورت فلکی منطقه‌البروج، صورت‌های فلکی شمالی به نام‌های صورت فلکی ماهی، بره، گاو، دوپیکر، خرچنگ و شیر در نیمکره سماوی شرقی و صورت‌های فلکی جنوبی به نام‌های صورت فلکی دوشیزه یا سنبله، ترازو، عقرب، کمان یا قوس،‌ بزغاله و دلو در غرب یافت می‌شوند. کلمه Zodiac از کلمه یونانی Zodiakos به معنای «دایره حیوانات» (Circle of Animals) می‌آید.

چگونه صورت های فلکی منطقه البروج را پیدا کنیم؟

سوال مهمی که در این قسمت به آن پاسخ خواهیم داد چگونگی یافتن ۱۲ صورت فلکی منطقه‌البروج است. صورت‌های فلکی منطقه‌البروج را به آسانی می‌توانیم پیدا کنیم، زیرا یا ستاره‌ای آشکار دارند یا در نزدیکی چنین ستاره‌ای قرار گرفته‌اند. از آنجا که خورشید از میان این صورت‌های فلکی عبور می‌کند، در زمان‌های خاصی در سال در آسمان شب مشاهده نمی‌شوند. اما در مابقی زمان‌ها قابل مشاهده هستند.

صورت فلکی گاو

صورت فلکی گاو را می‌توان از دهه اول آبان در آسمان و به خوبی در زمستان مشاهده کرد. گاو، یکی از معدود صورت‌های فلکی شبیه نام خود است. این صورت فلکی از تعدادی ستاره‌های شگفت‌انگیز و اجسام آسمانی تشکیل شده است. بنابراین با یافتن این صورت فلکی در آسمانی به خوبی می‌توانیم این ستاره‌ها و اجسام آسمانی موجود در آن را مطالعه کنیم. گاو، اواسط دی ماه در حدود ساعت ۹ شب، در زاویه‌ای در حدود ۶۵ درجه بالای افق جنوبی قرار می‌گیرد. برای یافتن این صورت فلکی، بهتر است ابتدا ستاره نارنجی و درخشان آن به نام «ستاره الدبران» (Aldebaran Star) را پیدا کنیم. این ستاره را حتی می‌توان در آسمان شهر و در آلودگی نوری شهری پیدا کرد.

به تصویر نشان داده شده در بالا دقت کنید. همان‌طور که در این تصویر مشاهده می‌کنید، ستاره الدبران در قسمت $$V$$ شکل صورت فلکی گاو قرار دارد و چشم گاو را نشان می‌دهد. این صورت فلکی را می‌توانید در قسمت مشابهی از آسمان در زمان‌های زیر نیز پیدا کنید:

• ماهِ آبان، ساعت ۴ صبح
• اواخر آبان و اوایل آذر ماه، یک صبح
• اواخر آذر و اوایل دی ماه، ۱۱ شب
• دی ماه، ۹ شب
• بهمن ماه، ۷ شب

راه آسان‌تری نیز برای یافتن گاو وجود دارد. اگر صورت فلکی «شکارچی»‌ (Orion) را می‌شناسید، با یافتن آن در آسمان، به راحتی می‌توانید صورت فلکی گاو را پیدا کنید. صورت فلکی شکارچی به صورت نشان داده شده در تصویر زیر است.

همان‌طور که در تصویر بالا مشاهده می‌کنیم سه ستاره درخشان در امتداد خطی مستقیم قرار گرفته‌اند و کمربند شکارچی را تشکیل می‌دهند. برای یافتن صورت فلکی گاو، تنها کافی است کمربند شکارچی را در آسمان پیدا کنید و با امتداد خط اتصال سه ستاره، به ستاره الدبران برسید.

همان‌طور که گفتیم، اجسام آسمانی متفاوتی در صورت فلکی گاو قرار دارند. «خوشه پروین» (Pleiades Star Cluster)‌ یکی از معروف‌ترین اجسام آسمانی در این صورت فلکی است. این خوشه ستاره‌ای با نام پروین یا ثریا خوشه‌ای باز است که در فاصله ۴۴۰ سال نوری از منظومه شمسی قرار دارد. این خوشه از تعداد زیادی سحابی درخشان و بیش از ۱۰۰۰ ستاره تشکیل شده است. از میان این ستارگان، تنها ۶ یا ۷ ستاره به راحتی از زمین قابل مشاهده هستند. خوشه پروین جایگاه مهمی در اسطوره‌ها و فرهنگ‌های بسیاری دارد. در اسطوره‌های یونان باستان، اعتقاد دارند که هفت خواهر و دختران اطلس و پلیون (نام گل) به ستاره تبدیل شدند.

صورت فلکی دوپیکر

این صورت فلکی بر طبق دوقلوهای اساطیری یونان به نام‌های «سرپیشین»‌ (Castor) و «سرپسین» (Pollux) نام‌گذاری شده است. همچنین، دو ستاره در صورت فلکی دوپیکر به نام‌های سرپیشین و سرپسین وجود دارند. این صورت فلکی یکی از قدیمی‌ترین صورت‌های فلکی شناخته شده توسط انسان است و در قرن دوم میلادی توسط بطلمیوس کشف شد. برای یافتن دوپیکر بهتر است به دنبال صورت‌های فلکی شکارچی و گاو در آسمان بگردید. دوپیکر را می‌توانید بین ماه‌های شهریور تا اردیبهشت در هر نقطه‌ای از جهان، شامل آمریکا، انگلستان و اروپا، پیدا کنید. ماه بهمن، بهترین زمان برای مشاهده این صورت فلکی است. در این ماه و در ساعت ۹ شب، دوپیکر بالای سر شما قرار دارد.

در فصل تابستان و از ماه تیر تا دهه اول شهریور، دوپیکر به دلیل عبور از پشت خورشید دیده نمی‌شود. صورت‌های فلکی به دلیل چرخش زمین در زمان‌ها و ماه‌های مختلفی در آسمان ظاهر می‌شوند. توجه به این نکته مهم است که صورت‌های فلکی همانند ماه و خورشید، از شرق طلوع و از غرب، غروب می‌کنند. جدول زیر، اطلاعاتی را در مورد زمان‌های مشاهده دوپیکر در آسمان در هر ماه به ما می‌دهد.

روش‌های مختلفی برای یافتن صورت فلکی دوپیکر در آسمان وجود دارد. در نخستین گام باید دب اکبر را در آسمان پیدا کنید. یافتن این صورت فلکی در آسمان بسیار راحت است. بنابراین، بسیاری از صورت‌های فلکی را می‌توان به کمک آن پیدا کرد. برای یافتن دب اکبر، تنها کافی است جهت شمال را پیدا کنید.

پس از یافتن دب اکبر، خطی فرضی از دسته به صورت نشان داده شده در تصویر زیر رسم کنید و آن را به سمت ستاره مخالف در کاسه ادامه دهید. با ادامه دادن خط به ستاره سرپیشین می‌رسید.

راه دوم برای پیدا کردن دوپیکر در آسمان، یافتن صورت فلکی شکارچی و سپس صورت فلکی دوپیکر است.

صورت فلکی سرطان یا خرچنگ

صورت فلکی خرچنگ یکی از قدیمی‌ترین صورت‌های فلکی شناخته شده در آسمان است. این صورت فلکی جزء ۴۸ صورت فلکی است که توسط بطلمیوس کشف شد. یافتن صورت فلکی خرچنگ کار آسانی نیست، بنابراین باید زمان دقیق رصد آن را بدانید. نام این صورت فلکی از نام یونانی «Karkinos» به معنای خرچنگ گرفته شده است. صورت فلکی خرچنگ را می‌توانید بین ماه‌های شهریور تا تیر در هر نقطه‌ای از جهان پیدا کنید. اواسط اسفند تا اواسط فروردین، بهترین زمان برای مشاهده این صورت فلکی است. در این زمان و در ساعت ۹ شب، خرچنگ بالای سر شما قرار دارد.

در فصل تابستان و از ماه تیر تا دهه اول شهریور، خرچنگ به دلیل عبور از پشت خورشید دیده نمی‌شود. جدول زیر، اطلاعاتی را در مورد زمان‌های مشاهده دوپیکر در آسمان در هر ماه به ما می‌دهد.

شکل، اندازه و کم‌نوری ستاره‌های تشکیل‌دهنده صورت فلکی خرچنگ، یافتن این صورت فلکی به صورت مستقیم را بسیار سخت کرده است. برای یافتن خرچنگ، از دب اکبر کمک بگیرید. در نخستین گام صورت فلکی دب اکبر را در آسمان پیدا کنید. برای یافتن دب اکبر، تنها کافی است جهت شمال را پیدا کنید.

ستاره «قلب‌الاسد» (Regulus Star) درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی شیر است. برای یافتن این ستاره، خطی فرضی به صورت نشان داده شده در تصویر زیر به سمت خارج بکشید. با ادامه دادن این خط به ستاره قلب‌الاسد می‌رسید.

در مرحله بعد صورت‌فلکی دوپیکر را با استفاده از ستاره‌های سرپیشین و سرپسین پیدا کنید. تا اینجا ستاره‌های قلب‌الاسد، سرپیشین و سرپسین پیدا شده‌اند. صورت فلکی خرچنگ، وسط ستاره‌های قلب‌الاسد و دو ستاره دیگر قرار گرفته است. شناخته‌شده‌ترین ستاره در این ناحیه، «ستاره ازره» (Altarf Star) نام دارد. این ستاره در پای راست و پایین خرچنگ قرار گرفته است. از اینجا به بعد و با کمی صبر و دقت میتوانید مابقی ستاره‌های خرچنگ را پیدا کنید.

صورت فلکی شیر

صورت فلکی شیر یکی از برجسته‌ترین صورت‌های فلکی در آسمان شب است و تقریبا آن را می‌توانیم از هر جای زمین مشاهده کنیم. به این نکته توجه داشته باشید که صورت‌های فلکی منطقه‌البروج نه ماه از سال قابل‌مشاهده هستند. سپس، با قرار گرفتن پشت خورشید در حدود سه ماه از سال دیده نمی‌شوند. اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت، بهترین زمان برای مشاهده صورت فلکی شیر در آسمان است. در این زمان و در ساعت ۹ شب، صورت‌فلکی شیر بالای سر شما قرار دارد.

این صورت‌فلکی را می‌توان از عرض جغرافیايی ۹۰+ تا ۶۵- درجه مشاهده کرد. یافتن صورت‌فلکی شیر مشابه یافتن صورت فلکی دوپیکر است:

• دب اکبر را پیدا کنید.
• پس از یافتن دب اکبر، خطی فرضی از دو ستاره در بالای کاسه رسم کنید و آن را ادامه دهید. با ادامه دادن خط به ستاره قلب‌الاسد در صورت‌فلکی می‌رسید.

صورت فلکی شیر را با استفاده از مختصات آسمان نیز می‌توانید پیدا و برای انجام این کار به راحتی می‌توانید از کاتالوگ‌های آنلاین استفاده کنید. با استفاده از این کاتالوگ‌ها می‌توان هر چیزی را بسته به محلی که در آنجا قرار داریم، حساب کرد. با مراجعه به سایت در آسمان (+) اطلاعات مربوط به ستاره‌ها و صورت‌های فلکی مختلف را می‌توانید به‌دست آورید.

صورت فلکی دوشیزه یا سنبله

صورت فلکی دوشیزه یا سنبله یکی از ۸۸ صورت‌فلکی شناخته شده و یکی از ۱۲ صورت فلکی در منطقه‌البروج است. یافتن این صورت فلکی در آسمان بسیار آسان است و به راحتی می‌توانید در چند دقیقه روش یافتن آن را فرا بگیرید. هنگام رصد این صورت‌فلکی باید به این نکته توجه داشته باشید که تنها می‌توانید آن را در ۹ ماه سال مشاهده کنید. جدول زیر زمان‌های مشاهده سنبله را در ماه‌های مختلف سال نشان می‌دهد.

دوشیزه در نزدیکی صفحه دایره‌البروج قرار گرفته است. در حقیقت، درخشان‌ترین ستاره این صورت فلکی به نام «ستاره بی‌ژوبین» (Spica Star) دقیقا روی خط دایره‌البروج قرار دارد. بنابراین، یافتن این خط یکی از راه‌های یافتن دوشیزه در آسمان است. راه آسان‌تر دیگری نیز برای یافتن این صورت فلکی وجود دارد که در ادامه در مورد آن صحبت می‌کنیم.

ابتدا به دنبال دب اکبر در آسمان می‌گردیم. همان‌طور که در مطالب بالا اشاره شد برای یافتن دب اکبر در آسمان باید رو به شمال بایستیم. در غرب دب اکبر، صورت فلکی به نام «صورت فلکی گاوران» (Bootes Constellation) قرار گرفته است. این صورت‌فلکی، ستاره بسیار درخشانی به نام «ستاره ژوبین‌دار» (Arcturus Star) دارد. برای یافتن ستاره ژوبین‌دار تنها کافی است دسته دب اکبر را دنبال کنید و با رسم خطی فرضی به صورت نشان داده شده در تصویر زیر، به این ستاره برسید.

در مرحله بعد، ستاره بی‌ژوبین را پیدا و برای یافتن این ستاره باید خط فرضی رسم شده در تصویر بالا را دنبال کنید. ستاره ژوبین‌دار تقریبا وسط دب اکبر و ستاره بی‌ژوبین قرار گرفته است. ستاره بی‌زوبین درخشان‌ترین ستاره در صورت‌فلکی دوشیزه است. بنابراین، با یافتن آن به راحتی می‌توانیم این صورت فلکی را پیدا کنیم. ستاره بی‌ژوبین، دست چپ دوشیزه را تشکیل می‌دهد.

صورت فلکی ترازو

صورت‌فلکی ترازو یکی از ۱۲ صورت فلکی در منطقه‌البروج است و در قرن دوم میلادی توسط بطلمیوس کشف شد. نام لاتین این صورن فلکی، لیبرا، به معنای ترازو است. به طور معمول، صورت فلکی ترازو به صورت خدای یونانی عدل با ترازویی در دست، توصیف می‌شود. درخشان‌ترین ستاره‌های این صورت فلکی، چهارگوشی را تشکیل می‌دهند. ترازو یکی از ساده‌ترین شکل‌ها را میان صورت‌های فلکی مختلف دارد. بدنه اصلی آن، تنها از ۶ ستاره تشکیل شده که بر طبق اساطیر یونانی، به شکل ترازو است. این صورت فلکی را می‌توانید از اواسط آذر تا اواسط مرداد در آمریکا، اروپا و مابقی نیمکره شمالی مشاهده کنید.

ترازو از اواسط خرداد تا تیر ماه در حدود ۹ شب، بالای سر شما قرار دارد و به راحتی می‌توانید آن را رصد کنید. این صورت‌فلکی از اواسط شهریور تا آبان پشت خورشید قرار می‌گیرد و در این بازه زمانی در آسمان دیده نمی‌شود. در جدول زیر زمان‌های رصد صورت‌فلکی ترازو را می‌توانید مشاهده کنید. این جدول برای ساکنین نیمکره شمالی تهیه شده است.

همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌شود، ترازو بسته به ماه و ساعت مشاهده در آسمان، بین آسمان شرقی و غربی حرکت می‌کند. درخشان‌ترین ستاره در این صورت فلکی «ستاره بتا ترازو»، (Beta Librae Star) نام دارد. از آنجا که صورت فلکی ترازو ستاره‌های کمی دارد که به اندازه کافی درخشان نیستند، آسان‌ترین را برای رصد آن، یافتن صورت‌ فلکی شناخته‌تر و سپس، پیدا کردن ترازو است. شناخته‌ترین صورت فلکی برای انجام این کار، دب اکبر است. ابتدا به دنبال دب اکبر در آسمان می‌گردیم. همان‌طور که در مطالب بالا اشاره شد برای یافتن دب اکبر در آسمان باید رو به شمال بایستیم.

در غرب دب اکبر، صورت‌فلکی گاوران قرار گرفته است. ستاره ژوبین‌دار را در این صورت‌فلکی به صورت نشان داده شده در تصویر زیر پیدا می‌کنیم.

در مرحله بعد، ستاره بی‌ژوبین را پیدا و برای یافتن این ستاره باید خط فرضی رسم شده در تصویر بالا را دنبال کنید. ستاره بی‌ژوبین درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی دوشیزه است. بنابراین، با یافتن آن به راحتی می‌توانیم این صورت فلکی را پیدا کنیم.

پس از یافتن دوشیزه، با کمی چرخش به سمت غرب، می‌توانیم ترازو را پیدا کنیم.

صورت فلکی کژدم یا عقرب

یافتن صورت فلکی کژدم در آسمان به دلیل موقعیت آن در آسمان کمی سخت است. این صور‌ت‌‌فلکی را می‌توانید از اواسط دی تا اواسط مهر در آسمان مشاهده کنید. اما بهترین زمان برای مشاهده آن از اواسط خرداد تا اواسط تیر و در حدود ۹ شب است. کژدم در این زمان بالای سر شما قرار دارد. برای یافتن صورت فلکی کژدم، ابتدا صفحه دایره‌البروج را پیدا کنید. برای یافتن این خط باید صبور باشید و به هنگام غروب خورشید به آسمان نگاه کنید.

• به هنگام غروب، به سمتی که خورشید در حال غروب است نگاه کنید. بالای خورشید، نقطه‌ای درخشان، مانند ستاره، می‌بینید. این نقطه، سیاره ونوس است.
• به سمتی که ماه طلوع می‌کند (سمت شرق)، نگاه کنید. خطی فرضی بین ماه و ونوس رسم کنید. این خط به خط دایره‌البروج بسیار نزدیک است.
• دو ساعت پس از غروب خورشید، به دنبال نقطه‌ای قرمزرنگ (سیاره مریخ) در سمت شرق بگردید. خط بین ماه و مریخ را دنبال کنید و آن را ادامه دهید. این خط، خط دایره‌البروج است.

«ستاره قلب‌العقرب» (Antares Star) درخشان‌ترین ستاره صورت‌فلکی کژدم و پانزدهمین ستاره درخشانی است که می‌توانید از زمین مشاهده کنید. این ستاره تقریبا قرمز است، بنابراین به راحتی می‌توان آن را شناسایی کرد. این ستاره نزدیک خط دایره‌البروج و در قلب عقرب قرار دارد.

پس از یافتن ستاره قلب‌العقرب، به راحتی می‌توانید بقیه ستاره‌های تشکیل‌دهنده کژدم را پیدا کنید. برای راحتی کار بهتر است به دنبال شکل قلاب مانند نشان داده شده در تصویر زیر بگردید. یافتن این شکل در آسمان به دلیل درخشان بودن ستاره‌های آن نسبتا راحت است.

شکل صورت فلکی عقرب به راحتی قابل تشخیص است. این صورت فلکی از ۱۸ ستاره تشکیل شده است.

صورت فلکی کمان

کمان یکی از بزرگ‌ترین صورت‌های فلکی در نیمکره جنوبی و پانزدهمین صورت فلکی بزرگ در میان صورت‌های فلکی شناخته شده است. این صورت فلکی از ستاره‌های درخشان بسیاری تشکیل شده است و به راحتی می‌توانید آن را در آسمان شب پیدا کنید. این صورت فلکی در مرکز کهکشان راه شیری قرار دارد. کمان در نیمرکه شمالی از اواسط تیر تا اواسط شهریور به بالاترین نقطه خود در قسمت جنوبی آسمان می‌رسد. برای یافتن این صورت فلکی در آسمان، تنها کافی است به دنبال تصویر قوری در نزدیکی صورت فلکی عقرب بگردید.

صورت فلکی بزغاله

بزغاله، یکی از ۱۲ صورت فلکی در منطقه‌البروج و علامت متولدین ماهِ دی است. از این‌رو، بسیاری از متولدین این ماه علاقه‌مند به یافتن این صورت فلکی در آسمان هستند. این صورت فلکی از ۹ ستاره اصلی تشکیل شده است. این صورت‌فلکی را می‌توان از عرض جغرافیايی ۶۰+ تا ۹۰- درجه مشاهده کرد. صورت‌فلکی بزغاله را می‌توانید از اواسط فروردین تا اواسط آذر در آسمان پیدا کنید. بهترین زمان برای رصد این صورت فلکی از اواسط شهریور تا اواسط مهر است. بزغاله در این زمان و در حدود ۹ شب بالای سر شما قرار دارد. این صورت فلکی از اواسط دی تا اواسط فروردین پشت خورشید قرار می‌گیرد و قابل رصد کردن نیست. در جدول زیر جزئیات، جهت و زمان مشاهده صورت فلکی بزغاله نوشته شده است.

یافتن صورت‌فلکی بزغاله در آسمان می‌تواند کمی با سختی همراه باشد. با استفاده از سه روش می‌توانید این صورت فلکی را در آسمان پیدا کنید.

روش اول

در روش اول می‌توانید با یافتن دایره‌البروج، بزغاله را در آسمان پیدا کنید. چگونگی یافتن خط دایره‌البروج را در مطالب بالا توضیح دادیم.

روش دوم

این روش مثلث تابستان نام دارد. همان‌گونه که از نام آن مشخص است، از این روش می‌توانید در فصل تابستان استفاده کنید. اگر در یکی از شب‌های تابستان بالای سر خود را نگاه کنید، مثلثی متشکل از سه ستاره درخشان را خواهید دید. این سه ستاره، ستاره‌های «دنب» (Denab)، «کرکس پرنده» (Altair) و «کرکس نشسته» (Vega) نام دارند. هر یک از این ستاره‌های قسمتی از صورت‌فلکی متفاوتی را تشکیل می‌دهند. پس از یافتن مثلث، دومین ضلعِ بلندِ آن را پیدا کنید. این ضلع ستاره‌‌های کرکس نشسته و کرکس پرنده را به یکدیگر متصل می‌کند. خط فرضی بین این دو ستاره را در جهت ستاره کرکس پرنده ادامه دهید. با ادامه دادن خط به صورت‌فلکی بزغاله می‌رسید.

روش سوم

این روش صلیب شمالی نام دارد. صلیب شمالی بخشی از «صورت فلکی ماکیان» (Cygnus constellation) است. این صورت‌فلکی را می‌توانید به راحتی در آسمان پیدا کنید، اما در میان صورت‌های فلکی رسمی قرار نمی‌گیرد. همان‌طور که از نام آن مشخص است، صلیب شمالی مشابه صلیبی بزرگ در آسمان است. یافتن این صلیب در نیمکره شمالی بسیار راحت‌تر از نیمکره جنوبی است. خط بلندتر صلیب از ستاره‌های دنب و «منقار ماکیان» (Albireo) و خط کوتاه‌تر آن از ستاره «دلتا ماکیان» (Delta cygny) می‌گذرد.

صورت فلکی ماهی

صورت فلکی ماهی یا حوت یکی از گروه‌های شناخته شده ستارگان در آسمان و از ۱۸ ستاره اصلی و ۸۶ ستاره فرعی تشکیل شده است. این صورت فلکی را می‌توان از عرض جغرافیايی ۹۰+ تا ۶۵- درجه مشاهده کرد. صورت فلکی ماهی را می‌توانید از اواسط خرداد تا اواسط اسفند در آسمان پیدا کنید.

بهترین زمان برای رصد این صورت فلکی از اواسط آبان تا اواسط آذر است. ماهی در این زمان و در حدود ۹ شب بالای سر شما قرار دارد. جزئیات، جهت و زمان مشاهده صورت فلکی ماهی در ادامه نوشته شده است:

• اواسط دی تا اواسط بهمن: به هنگام غروب خورشید، بالای سر دیده می‌شود. در حدود یک نیمه‌شب در غرب غروب می‌کند.
• اواسط بهمن تا اواسط اسفند: به هنگام غروب خورشید، تقریبا در سمت غرب دیده می‌شود. در حدود ۱۲ نیمه‌شب در غرب غروب می‌کند.
• اواسط اسفند تا اواسط فروردین: قابل‌مشاهده نیست.
• اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت: قابل‌مشاهده نیست.
• اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد: قابل‌مشاهده نیست.
• اواسط خرداد تا اواسط تیر: در حدود ۴ صبح از سمت شرق طلوع می‌کند و تا طلوع خورشید قابل‌مشاهده است.
• اواسط تیر تا اواسط مرداد: در حدود ۳ صبح از سمت شرق طلوع می‌کند و تا طلوع خورشید قابل‌مشاهده است.
• اواسط مرداد تا اواسط شهریور: در حدود ۱۰:۳۰ شب از سمت شرق طلوع می‌کند و در جهت غرب تا طلوع خورشید قابل‌مشاهده است.
• اواسط شهریور تا اواسط مهر: در حدود ۸ شب از سمت شرق طلوع می‌کند و در جهت غرب تا طلوع خورشید قابل‌مشاهده است.
• اواسط مهر تا اواسط آبان: به هنگام غروب خورشید در سمت شرق دیده می‌شود. در حدود ۵ صبح در سمت غرب غروب می‌کند.
• اواسط آبان تا اواسط آذر: به هنگام غروب خورشید در سمت شرق دیده می‌شود. در حدود ۳ صبح در سمت غرب غروب می‌کند.

صورت‌فلکی ماهی دو ویژگی متمایز دارد که با استفاده از آن‌ها قابل‌تشخیص است.

• به شکل $$V$$ بسیار بزرگ در آسمان است.
• سر ماهی غربی که از ۵ ستاره تشکیل شده است و پنج‌ضلعی نامنظمی را تشکیل می‌دهند.

با دو روش می‌توانید صورت‌فلکی ماهی را در آسمان پیدا کنید.

روش اول

یافتن خط دایره‌البروج، روش موثری برای یافتن صورت‌فلکی ماهی در اسمان است. چگونگی یافتن این خط در بخش‌های قبل توضیح داده شده است.

روش دوم

این روش مثلث تابستان نام دارد. این روش را نیز در بخش قبل توضیح دادیم.

تا اینجا فهمیدیم صورت‌های فلکی پیراقطبی و منطقه‌البروج کدام‌یک از صورت‌های فلکی هستند. صورت‌های فلکی فصلی، گروه سوم از صورت‌های فلکی شناخته شده هستند که در ادامه کمی در مورد آن‌ها صحبت می‌کنیم.

صورت های فلکی فصلی چیست؟

این صورت‌های فلکی با توجه به آن‌که هر سه‌ ماه یک‌بار به اندازه ۹۰ درجه در آسمان حرکت می‌کنند، در فصل‌های خاصی از سال دیده می‌شوند. ستاره‌ها هر ساعت به اندازه ۱۵ درجه حرکت می‌کنند و هر ۲۴ ساعت به اندازه ۳۶۰ درجه یا یک دایره کامل حرکت می‌کنند. صورت‌های فلکی فصلی برای آن دسته از صورت‌های فلکی استفاده می‌شود که در حدود ۹ شب در آسمان دیده می‌شوند یا در فصل خاصی از سال قابل‌مشاهده هستند. فهرستی از صورت‌های فلکی فصلی در ادامه آورده شده است.

صورت‌های فلکی نیمکره شمالی در بهار و نیمکره جنوبی در پاییز

برخی از مهم‌ترین و شناخته‌ شده‌ترین صورت‌های فلکی که در فصل بهار در نیمکره شمالی و در فصل پاییز در نیمکره جنوبی (دهه اول فروردین تا دهه اول تیر) مشاهده می‌شوند، عبارت هستند از:

• صورت فلکی کلاغ» (Corvus Constellation)
• گاوران
• سرطان
• قنطورس
• شیر
• دوشیزه
• دب اکبر

برخی از مهم‌ترین و شناخته‌ شده‌ترین صورت‌های فلکی که در فصل تابستان در نیمکره شمالی و در فصل زمستان در نیمکره جنوبی (اواسط تیر تا دهه اول مهر) مشاهده می‌شوند، عبارت هستند از:

• ترازو
• کژدم
• «صورت فلکی دوپرگار» (Circinus Constellation)
• «صورت فلکی شلیاق یا چنگ رومی» (Lyra Constellation)
• ماکیان
• «صورت فلکی گونیا» (Norma Constellation)
• «صورت فلکی هرکول یا زانوزده» (Hercules Constellation)
• «صورت فلکی عقاب» (Aquila Constellation)
• کمان

برخی از مهم‌ترین و شناخته‌ شده‌ترین صورت‌های فلکی که در فصل پاییز در نیمکره شمالی و در فصل بهار در نیمکره جنوبی (دهه اول مهر تا دهه اول دی) مشاهده می‌شوند، عبارت هستند از:

• «زن بر زنجیر» (Andromeda Constellation)
• ماهی
• «صورت فلکی بره» (Aries Constellation)
• «صورت فلکی اسب بزرگ» (Pegasus Constellation)
• «صورت فلکی سیمرغ» (Phoenix Constellation)
• «صورت فلکی سه‌سو» (Triangulum Constellation)

برخی از مهم‌ترین و شناخته‌ شده‌ترین صورت‌های فلکی که در فصل زمستان در نیمکره شمالی و در فصل تابستان در نیمکره جنوبی (دهه اول دی تا دهه اول فروردین) مشاهده می‌شوند، عبارت هستند از:

• شکارچی
• دوپیکر
• گاو
• «صورت فلکی تور» (Reticulum Constellation)
• «صورت فلکی جوی» (Eridanus Constellation)
• «صورت فلکی کبوتر» (Columba Constellation)

جمع بندی

در این مطلب از مجله فرادرس فهمیدیم صورت‌فلکی چیست و چگونه تعریف می‌شود. همچنین یاد گرفتیم انواع صورت‌های فلکی چیست که صورت‌های فلکی به سه دسته صورت‌های فلکی پیراقطبی، منطقه‌البروج و فصلی تقسیم می‌شوند. در نهایت گفتیم که معروف‌ترین صورت‌های فلکی در آسمان چیست و چگونه شناسایی می‌شوند.