سبک هندی چیست؟ – بررسی ویژگی ها و شاعران شاخص به زبان ساده
سبک هندی نام سبک آثار ادبی اوایل قرن یازدهم تا میانه قرن دوازدهم قمری در ایران است که از مهم ترین ویژگی های آن میتوانیم به تمرکز بر معنا و مضمونسازی اشاره کنیم و معروف ترین شاعر این سبک نیز، صائب تبریزی است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد میگیریم سبک هندی چیست و ویژگی های آن چیست. همچنین قالب حقیقی و قالب مسلط در سبک هندی را نیز معرفی میکنیم. معرفی نمونه شعر سبک هندی و بهترین اشعار و شاعران سبک هندی نیز یکی دیگر از مباحث این مطلب است. در انتهای این مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای آوردهایم که با پاسخ دادن به آنها میزان یادگیری خود را بسنجید و آن را افزایش دهید.
- دوره زمانی سبک هندی و حکومت مسلط بر ایران در آن زمان را میشناسید.
- شاخص ترین ویژگی های سبک هندی را یاد میگیرید.
- ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری شعر سبک هندی را یاد میگیرید.
- ویژگیهای ادبی، زبانی و فکری نثر سبک هندی را خواهید شناخت.
- با انواع نثر در سبک هندی آشنا میشوید.
- معروف ترین شاعران سبک هندی مانند صائب و بیدل را خواهید شناخت.
سبک هندی چیست؟
سبک هندی سبکی ادبی است که از نظر زمانی میان سبک «عراقی» و سبک «بازگشت ادبی» و در دوره حکومت صفویان رایج بوده است. مهمترین ویژگی این سبک، تمرکز بر معنا (و نه صورت سخن) است و معروف ترین شاعران آن نیز افردی چون صائب تبریزی، بیدل دهلوی و وحشی بافقی هستند. برای آشنایی با سبک هندی و یادگیری ویژگی های آن، پیشنهاد میکنیم فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
ویژگی های سبک هندی چیست؟
در فهرست زیر مهم ترین ویژگی های سبک هندی را به طور خلاصه آوردهایم و در ادامه مطلب، ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری نثر و شعر سبک هندی را به طور جداگانه توضیح میدهیم.
- ویژگیهای زبانی: بیتوجهی به زبان، عدم دقت در کاربرد جملهها و ترکیبها، ورود کلمات عامیانه و زبان کوچه و بازار به ادبیات، کاهش کاربرد لغات فارسی و عربی و افزایش استفاده از واژههای ترکی و مغولی
- ویژگیهای ادبی: استفاده کم و طبیعی از آرایههای ادبی اما رواج آرایهها در شعر شاعران مطرح، استفاده از تلمیح، صنعت «حسن تعلیل»، حسآمیزی، اسلوب معادله و... برای مضمونسازی، رواج ردیفهای طولانی، استفاده از قالب غزل به عنوان قالب مسلط و تکبیتی به عنوان قالب حقیقی و کاهش رونق نثر
- ویژگیهای فکری: معنیگرا بودن شعر و صورتگرا نبودن، تمرکز بر مضمونیابی، خلاصه شدن معنای شعر در تکبیتی، ضعف فکری نویسندگان در اثر اتفاقات تاریخی پیش از ایجاد این سبک (حملات بیگانگان و از بین رفتن آبادانی و کتابخانهها و...)
نمونه شعر سبک هندی
در کادر زیر نمونه ای از قالب حقیقی شعر سبک هندی یعنی قالب تکبیتی یا همان مفردات را آوردهایم.
هر که با بینسبتان گردد طرف، دیوانه است
روی گردانیدن اینجا حمله مردانه است
(صائب تبریزی)
در کادر زیر نیز نمونه ای از قالب مسلط شعر سبک هندی یعنی قالب غزل را آوردهایم.
شدی پیر و همان در بند غفلت میکنی جان را
به پشت خم کشی تا کی چو گردون بار امکان را
ریاضت غره دارد زاهدان را لیک ازین غافل
که از خود گر تهی گشتند پر کردند همیان را
بود ساز تجرد لازم قطع تعلقها
برش رد به عرض بینیامی تیغ عریان را
مروت گر دلیل همت اهل کرم باشد
چرا بر خاک ریزد آبروی ابر نیسان را
جهان از شور دلها خانه زنجیر خواهد شد
میفشان بیتکلف دامن زلف پریشان را
...
به جز تسلیم، ساز جرأت دیگر نمیبینم
خمیدن میکشد بیدل، کمان ناتوانان را
(بیدل دهلوی)
در ادامه با نمونه های بیشتری زا سبک هندی آشنا میشویم.
تا اینجا دانستیم سبک هندی چیست و با مهمترین ویژگیهای آن آشنا شدیم. در ادامه مطلب به توضیح مشخصات مختلف این سبک ادبی در نظم و نثر میپردازیم.
برای مطالعه این مطلب و مطالب مشابه آن میتوانید اپلیکیشن رایگان مجله فرادرس را نصب کنید تا همیشه و همه جا و تنها با استفاده از موبایل خود به همه آموزشهای مجله فرادرس، دسترسی داشته باشید.
برای نصب اپلیکیشن رایگان مجله فرادرس، کلیک کنید.
سبک هندی شعر چیست؟
در این بخش، مشخصات زبانی، ادبی و فکری شعر سبک هندی را به طور خلاصه و کامل معرفی میکنیم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری سبک هندی فنون یازدهم، فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم همراه با حل سؤالات کنکور در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
ویژگی های زبانی شعر سبک هندی
در فهرست زیر مهمترین ویژگی های زبانی سبک هندی را آوردهایم.
- وارد شدن روح تازه به زبان شعر به علت ورود زبان کوچه و بازار به شعر
- گسترش یافتن دایره واژگان شعر
- حذف شدن بسیاری از لغات ادبی قدیم: میتوانیم بگوییم زبان سبک هندی، زبان جدید فارسی است و دیگر از مختصات زبان قدیم (خصوصاً خراسانی) در آن خبری نیست.
- ورود لغات مربوط به مذاهب و آداب و رسوم هندوان در شعر و ادب فارسی
- کم شدن کاربرد لغات عربی و اضافه شدن لغات ترکی و ضعف زبان فارسی
- زبانی واقعگرا: که زبان حقیقی مردم آن دوره بوده است.
- در مجموع: بی توجهی به زبان، بی دقتی در کاربرد جمله ها و ترکیب ها و ورود واژههای عامیانه در شعر این دوره
دلایل حذف مختصات سبکی قدیم در سبک هندی را در فهرست زیر آوردهایم.
- حملات پیدرپی بیگانگان (مغولان، تیموریان و ازبکان) به ایران و خصوصاً نواحی شرقی که باعث از بین رفتن کتابخانهها و فاصله گرفتن فضلا از زبان قدیم شد.
- تغییرات جغرافیایی حوزههای شعری و تأثیرپذیری از زبانهای نواحی گوناگون
ویژگی های ادبی شعر سبک هندی چیست؟
در این بخش و در فهرست زیر، همه ویژگی های ادبی سبک هندی را به طور خلاصه توضیح دادهایم.
- استفاده کم و طبیعی و تصادفی از آرایههای ادبی به دلیل کمتوجهی شاعران کوچه و بازار به بیان و بدیع
- رواج آرایههای ادبی به خصوص آرایه «تشبیه» در شعر شاعران مطرح سبک هندی
- نقش داشتن آرایه «تلمیح» در مضمونسازی و همچنین استفاده از آرایههایی چون حسن تعلیل، حسآمیزی، صنعت «تمثیل» و آرایه اسلوبمعادله
- قالب مسلط سبک هندی: قالب غزل که گاهی به ۴۰ بیت هم میرسد و تکرار قافیه در آن طبیعی است.
- قالب حقیقی شعر سبک هندی: مفردات (تک بیتی) شاعر این تکبیتیها را به وسیله رشته قافیه و ردیف به هم گره میزند و آن تکبیتیها را در غزلی مناسب قرار میدهد.
- رایج بودن استفاده از ردیفهای طولانی و خوشآهنگ در شعر این دوره
ویژگی های فکری شعر سبک هندی چیست؟
مختصات فکری سبک هندی را در فهرست زیر آوردهایم.
- شعری معنیگرا نه صورتگرا: مضمونسازی از هر چیزی در طبیعت یا ذهن اما در حد سطحی
- بیرون نرفتن طول و عرض معنای شعر بیش از یک بیت: خلاصه شدن سبک هندی در تکبیت و برانگیختن تحسین و اعجاب در حد آن بیت
- کار شاعران سبک هندی: ترجمه مطالب فلسفی و عرفانی و غنایی گذشتگان به بیان سبک هندی (قابل درکتر و خلاصهتر کردن این مفاهیم حتی با وجود ابهام)
- کوشش شاعر سبک هندی: مضمونیابی و ارائه خیال خاص و معنی برجسته یعنی یافتن فکری جزئی اما تازه و نگفته و بیان آن به صورت اعجابانگیز
انواع نثر سبک هندی
در این بخش با انواع نثر کتاب های سبک هندی آشنا میشویم.
- نثر ساده
- نثر مصنوع
- نثر بینابین
در ادامه با مشخصات و نمونههای هرکدام از انواع نثر سبک هندی آشنا میشویم. پیش از آن برای یادگیری سبک هندی میتوانید فیلم آموزش رایگان سبک های شعری در ادبیات فارسی از سبک خراسانی تا سبک هندی در شعر فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
نثر ساده
نثر ساده این دوره نثر مرسلی نیست که افرادی مانند بلعمی مینوشتند بلکه در نثر ساده سبک هندی، لغات و ترکیبات عربی و اشاره به آیات و احادیث و درآمیختگی شعر و نثر کم نیست. در فهرست زیر کتابهایی را آوردهایم که به نثر ساده سبک هندی نوشته شدهاند.
- داراشکوه (در هند)
- شرفنامه بدلیسی (در عثمانی)
- بدایع الوقایع (در ماوراءالنهر)
- تذکره شاه طهماسب از شاه طهماسب صفوی (تاریخی)
- عالم آرای صفوی از اسکندر بیگ منشی (تاریخی)
- عین الحیات از علی بن حسین واعظ کاشفی (عرفانی)
- هفت اقلیم از امین احمد رازی (زندگینامه)
- مجالس المؤمنین از قاضی نورالله شوشتری (زندگینامه)
- جامع عباسی از شیخ بهایی
نثر مصنوع
نثر مصنوع سبک هندی، فاقد حلاوت و فخامت نثر فنی قرنهای ششم و هفتم است و پر از تکلف و بیذوقی و غلطپردازی است. از این نثر برای نگارش فرمانها، دیباچه کتابها و منشآت استفاده میشد اما گاهی نویسندهای تمام کتاب خود را به شیوه نثر مصنوع نوشته است که در فهرست زیر، نمونهای برای هرکدام از آنها آوردهایم.
- کتاب با دیباچه به نثر مصنوع: «شرفنامه بدلیسی»، «عیار دانش»
- کل کتاب به نثر مصنوع: «عباسنامه» وحید قزوینی، «محبوب القلوب» میرزا برخوردار فراهی
نثر بینابین
این نثر، نه خیلی آسان نه خیلی دشوار است. با اینکه این نوع نثر سبک هندی، امروزه روان و آسان محسوب نمیشود اما قصد نویسندگان از نگارش کتب خود با این سبک، آساننویسی بوده است. در فهرست زیر، نمونههای مهم نثر بینابین سبک هندی را آوردهایم.
- «حبیب السیر» از خواندمیر
- «احسن التواریخ» از حسنبیگ روملو
ویژگی های نثر سبک هندی چیست؟
در این بخش با ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری سبک هندی آشنا میشویم.
برای یادگیری همه سبکهای ادبی پیش از سبک هندی، میتوانید فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ پایه دهم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
ویژگی های زبانی نثر سبک هندی
همه مختصات زبانی نثر سبک هندی را در فهرست زیر آوردهایم.
- درآمیختگی نظم و نثر
- کاربرد وجه وصفی
- جمع بستن با «ات»: علاوه بر کاربرد برای کلمات عربی، برای کلمات فارسی (مانند گیلانات) و کلمات ترکی و مغولی (مانند ییلاقات)
- مطابقت موصوف و صفت: به تقلید از زبان عربی (زیرا در زبان فارسی نباید صفت و موصوف را با هم مطابقت بدهیم.)
- استفاده از تتابع اضافات: برای تعریف و تمجید از بزرگان یا برای قرینهپردازی و موازنه
- استفاده از جملههای طولانی
- استفاده از پیشوندهای متعدد برای افعال
- فراوانی لغات ترکی و مغولی
ویژگی های ادبی نثر سبک هندی
در فهرست زیر، همه ویژگیهای ادبی نثر در سبک هندی را توضیح دادهایم.
- نداشتن ارزش ادبی والا
- نزدیک بودن به زبان عامیانه
- همراهی با تصنع و تکلف
- انحطاط ادبی بیشتر از دوره تیموری
- رواج بیشتر استفاده از آیات، احادیث و عبارات عربی و نمودار شدن آن ها در آرایه تلمیح
- رواج شعرهای ضعیف در متن کتابهای نثر (معمولاً خود نویسنده آنها را سروده است.)
- از رونق افتادن نثر به دلیل بیدقتی در ذکر تاریخ و حوادث تاریخی و رواج مدح و چاپلوسی
- رواج کتابهایی با عنوان فرهنگلغت به دلیل آمیزش زبان فارسی با زبانیهای دیگر (عربی، ترکی، مغولی و...)
ویژگی های فکری نثر سبک هندی
در فهرست زیر، همه مشخصات فکری نثر سبک هندی را آوردهایم.
- خالی بودن ایران از نویسندههای قوی دست به دلیل فساد و تیرهبختی چند قرن گذشته، کشتار مردم، فرار دستهجمعی افراد باذوق و آزاده از استبداد به خارج از ایران، کشته شدن یا مردن افراد با ذوق از گرسنگی یا فقر
- گام برداشتن تواریخ عمومی این دوره در کنار نهادهای سیاسی و فرهنگی برای نهادینه کردن فرهنگ تشیع
یادگیری سبک های ادبی با فرادرس
تا اینجا دانستیم سبک هندی چیست و ویژگی های سبک هندی چیست. در ادبیات فارسی، سبکهای ادبی مختلفی مانند سبک خراسانی، سبک عراقی، سبک بازگشت ادبی و... وجود دارند که هرکدام از آنها متعلق به دوره زمانی خاصی هستند. هر سبک ادبی متناسب با دوره زمانی خود و دلایل شکلگیری، دارای ویژگیهای ادبی، زبانی و فکری خاصی است که در آثار آن سبک مشهود است. بنابراین با یادگیری ویژگیهای سبکهای ادبی میتوانیم مشخصات آثار ادبی متعلق به آن سبک را به خوبی تشخیص دهیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلمهای آموزشی فرادرس را آوردهایم که برای یادگیری سبک های ادبی و آثار آنها، بسیار مفید و کاربردی هستند.
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم در فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم در فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ پایه دهم در فرادرس
- فیلم آموزش رایگان سبک های شعری در ادبیات فارسی از سبک خراسانی تا سبک هندی در فرادرس
برای استفاده از فیلمهای آموزشی دارای نمونه سؤال کنکور نیز میتوانید از آموزشهای زیر استفاده کنید.
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم همراه با حل سؤالات کنکور در فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ پایه دهم همراه با حل سؤالات کنکور در فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم همراه با حل سؤالات کنکور در فرادرس
همچنین برای بهرهمندی از آموزشهای جامعتر میتوانید از مجموعه آموزشهای زیر استفاده کنید.
- مجموعه فیلمهای آموزش دروس علوم انسانی در دوره متوسطه در فرادرس
- مجموعه فیلمهای آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه در فرادرس
معروف ترین شاعران سبک هندی
در این بخش با معروف ترین شاعران سبک هندی آشنا میشویم و نمونههایی از آثار آنان را نیز مشاهده میکنیم. در فهرست زیر، معروف ترین شاعران سبک هندی را آوردهایم.
- بابافغانی شیرازی
- وحشی بافقی
- محتشم کاشانی
- کلیم کاشانی
- صائب تبریزی
- بیدل دهلوی
در ادامه درباره هرکدام از این شاعران توضیحی کوتاه ارائه میدهیم و نمونهای از اشعار آنها را نیز مطالعه و بررسی میکنیم. برای آشنایی با سبکهای ادبی پس از سبک هندی، میتوانید فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم همراه با حل سؤالات کنکور در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
بابافغانی شیرازی
شعر بابافغانی شیرازی از نظر دقت، ظرافت و رقت معنی، مشهور است. در کادر زیر نمونهای از اشعار او را مشاهده میکنید.
به هر گلشن که بینم مبتلایی رو نهم آنجا
ز داغش آتشی افروزم و پهلو نهم آنجا
چو بینم دردمندی بر سر ره بیخود افتاده
به خاک افتم سر او بر سر زانو نهم آنجا
...
نشینم چون فغانی روز جولان بر سر راهت
که هرجا پای بردارد سمندت، رو نهم آنجا
(بابافغانی شیرازی)
وحشی بافقی
شعر وحشی بفقی، حد واسط سبک عراقی (دوره قبل از سبک هندی) و سبک هندی است و شاخصه اصلی شعر او، واقعگرایی است. نمونهای از اشعار او را در کادر زیر آوردهایم.
قدر اهل درد، صاحب درد میداند که چیست
مرد صاحبدرد، درد مرد میداند که چیست
...
رنج آنهایی که تخم آرزویی کشتهاند
آنکه نخل حسرتی پرورد میداند که چیست
آتش سردی که بگدازد درون سنگ را
هر کرا بوده است آه سرد، میداند که چیست
(وحشی بافقی)
محتشم کاشانی
این شاعر سبک هندی، به دلیل سرودن شعر مذهبی معروف و ترکیب بند عاشورایی «باز این چه شورش است که در خلق عالم است / باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است»، زبانزد است. در کادر زیر، نمونهای از مثنویهای محتشم را آوردهایم.
ای بلند اختر سپهر وجود
وی گران گوهر خزانه جود
به خدایی که داشت ارزانی
به تو در ملک خود سلیمانی
که اگر زین فتاده مور ضعیف
برسد عرضهای به سمع شریف
آنن چنان کن کز استماع نوید
نشود ناامید گوش امسد
(محتشم کاشانی)
کلیم کاشانی
کلیم در ابداع معانی و خیالهای رنگین مشهور است و این ویژگی به غزلهای او لطف ویژهای داده است. همچنین سخن او با ضربالمثلها و الفاظ محاوره که زبان غزل سبک هندی را به افق خیال عامه نزدیک کرده، برجسته شده است. به دلیل به کار بردن مضمونهای ابداعی فراوان، به کلیم کاشانی لقب «خلاق المعانی ثانی» دادهاند. در کادر زیر نمونهای از اشعار او را مشاهده میکنید.
ای خداوندی که باشد نسبت انعام تو
راست با حرص و طمع چون نسبت دست و دهان
دست جودت از جهان، رسم قناعت برفکند
میکند اکنون هما پهلو تهی از استخوان
نقطه شک بر سر دریا نهاد ابر از حباب
بحر دستت را اگر روزی ببیند درفشان
(کلیم کاشانی)
صائب تبریزی
معروف ترین شاعر سبک هندی، صائب تبریزی است که از پرکارترین شاعران فارسی زبان است. صائب تبریزی را خداوندگار مضامین تازه شعری میدانند. او در غزلسرایی مشهور است و بعضی از تکبیتهای غزل او شاهکارهایی از ذوق و اندیشه هستند و حتی بسیاری از آنها به شکل ضرب المثل رواج پیدا کردهاند. نمونههای از اشعار صائب را در کادر زیر مشاهده میکنید.
چون گذارد خشت اول بر زمین معمار کج
گر رساند بر فلک، باشد همان دیوار کج
***
از حادثه لرزند به خود، قصرنشینان
ما خانه به دوشان غم سیلاب نداریم
***
فکر شنبه تلخ دارد جمعه اطفال را
عشرت امروز بیاندیشه فردا خوش است
(صائب تبریزی)
بیدل دهلوی
بیدل به دلیل سرودن غزلهای خیالانگیز و به کار بردن مضمونهای بدیع و دور از ذهن، شناخته میشود. ویژگی های عمده شعر بیدل را در فهرست زیر آوردهایم و در کادر زیر نیز مثالی از شعر بیدل دهلوی را مشاهده میکنید.
- مضمونهای پیچیده
- استعارههای رنگین، خیالانگیز و سرشار از ابهام
- تخیلهای رمزآمیز شاعرانه
گذشت از چرخ و بگرفت آبله چشم ثریا را
هوایت تا کجا از پا نشاند ناله ما را
...
در این دریا ز بس فرش است اجزای شکست من
به هر سو میروم چون موج بر خود مینهم پا را
...
در این ویرانه هم چشم نگاهم کز سبکروحی
درون خانهام وز خویش خالی کردهام جا را
بهشتی از دل هر ذره در پرواز میآید
اگر در خاک ریزد حسرتم رنگ تمنا را
(بیدل دهلوی)
بهترین اشعار سبک هندی
در این بخش برخی از بهترین اشعار سبک هندی را با هم مطالعه میکنیم.
ترکیب بند معروف محتشم کاشانی
در کادر زیر چند بیت ابتدایی ترکیببند عاشورایی مهم محتشم را آوردهایم.
باز این چه شورش است که در خلق عالم است
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین
بی نفخ صور خاسته تا عرض اعظم است
این صبح تیره باز دمید از کجا کزو
کار جهان و خلق جهان جمله در هم است
...
(محتشم کاشانی)
تک بیتی های صائب
در کادر زیر
ای گل که موج خندهات از سر گذشته است
آماده باش گریه تلخ گلاب را
***
دنیا به اهل خویش ترحم نمیکند
آتش امان نمیدهد آتشپرست را
***
یوسف ما ز تهیدستی خلق آگاه است
به چه امید به بازار رساند خود را
(صائب تبریزی)
سؤالات متدوال سبک هندی در ادبیات
حال که دانسیتم سبک هندی چیست و چه ویژگی هایی دارد، در این بخش سؤالات متداولی را پاسخ میدهیم که درباره سبک هندی هستند.
قالب مسلط در سبک هندی چیست؟
قلب مسلط سبک هندی، قالب غزل است که تعداد ابیات غزلهای سبک هندی، به ۴۰ بیت هم میرسد و تکرار قافیه هم در آن طبیعی و مرسوم است.
قالب حقیقی شعر سبک هندی چیست؟
قالب حقیقی شعر سبک هندی، مفردات یا همان تکبیتی است اما قالب مسلط در این سبک، قالب غزل است. در واقع شاعران سبک هندی، با پیوند دادن ردیف و قافیه، تکبیتیهای خود را به غزل تبدیل میکنند و آن تکبیتیها را در یک غزل مناسب قرار میدهند.
سبک هندی از اوایل کدام قرن رواج پیدا کرد؟
سبک هندی از اوایل قرن یازدهم تا اواسط قرن دوازدهم هجری قمری یعنی تقریباً صد و پنجاه سال، سبک ادبی غالب در آثار ادبی فارسی بود. حکومت صفوی حاکمان آن زمان در ایران بودند و به شعر مدحی، درباری و عاشقانه بهایی نمیدادند و با آموزههای سنتی عرفانی نیز در تضاد بودند بنابراین شاعران به موضوعاتی مانند اندرز، آفریدن مضامین تازه و باریکاندیشی پرداختند. در این دوره، تبدیل موضوعات کهن به مضامین تازه و در واقع، بازسازی انذرزها و تمثیلهای کهن به شیوههای جدید، در بین شاعران این دوره رواج پیدا کرد.
همچنین شعر این دوره از تصرف شاعران آگاه به فنون ادبی خارج شد و در دسترس عامه مردم و بازاریان و پیشهوران خارج شد. این موضوع به دلیل اینکه شعر را با مضامین و قلمروهای تازهای آشنا کرد، سودمند بود اما به دلیل اینکه افراد عامی و کمسواد به شعر روی آوردند و آن را از استواری پیشین آن دور کردند، برای آینده ادبیات زیانبار بود.
سبک هندی در چه قرنی بود؟
سبک هندی از ابتدای قرن یازدهم تا میانه قرن دوازدهم هجری قمری، سبک ادبی مسلط بر زبان و ادبیات فارسی بود.
شعر سبک هندی شعری صورت گراست؟
خیر شعر سبک هندی معناگرا است نه صورت گرا. یعنی تمرکز شاعران هندی به جای صورت و ظاهر شعر و زیباییهای ظاهری آن، بر ابداع مضامین جدید و زیبایی معنایی شعر است.
نام دیگر سبک هندی چیست؟
نام دیگر سبک هندی، طرز تازه (طرز نو)، سبک اصفهانی یا سبک صفوی است. سبک اصفهانی را به دلیل رواج این سبک در اصفهان و تجمع شاعران این سبک در اصفهان انتخاب کردهاند. دلیل نامگذاری به «سبک صفوی» نیز همزمانی رواج سبک هندی در دوران حکومت صفویان بر ایران است.
سبک هندی در معماری داخلی چیست؟
معماری سبک هندی، ارتباطی با سبک هندی ندارد و به نوع چینش وسایل و رنگهای محیطهای داخلی مطابق با معیارهایی خاص گفته میشود.
سبک هندی در ادبیات چیست؟
در ادبیات سبک هندی، شیوه غالب نگارش نثر و شعر در قرن یازدهم و قرن دوازدهم است که از نظر زبانی دارای لغات ترکی و مغولی و نزدیک به زبان کوچه و بازار است. از نظر ادبی، دارای انحطاط و کاربرد عادی و طبیعی آرایههای ادبی است. ویژگی فکری سبک هندی نیز، معناگرا بودن و مضمونیابی و مضمونسازی است.
نمونه سؤال سبک هندی در ادبیات
حال که یاد گرفتیم سبک هندی چیست و ویژگی های آن را نیز شناختیم، میتوانید در این تمرین شرکت کنید. این تمرین در واقع آزمونی متشکل از ده پرسش چهارگزینهای است که برای پاسخ دادن باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب و روی آن کلیک کنید. سپس روی گزینه «مشاهده گزینه صحیح» کلیک کنید تا پاسخ درست نمایش داده شود. برای دسترسی به پاسخهای تشریحی نیز انجام همین مراحل کافی است. با ثبت هر یک جواب درست، یک امتیاز دریافت میکنید و امتیاز نهایی خود را نیز در پایان آزمون یعنی بعد از ثبت پاسخ همه سؤالها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.
تمرین و آزمون
۱. کدامیک از گزینههای زیر از ویژگیهای زبانی سبک هندی نیست؟
رفتن شعر به کوچه و بازار و نزد پیشهوران و بازاریان و وارد شدن روح تازه به زبان شعر
حذف شدن لغات قدیمی که در سبک خراسانی وجود داشتند.
واقعگرا بودن یعنی نزدیکی زبان شعر این دوره به زبان حقیقی مردم همان زمان
افزایش کاربرد لغات عربی و کم شدن کاربرد لغات مغولی و ترکی
از ویژگیهای زبانی شعر سبک هندی، کم شدن کاربرد کلمههای عربی و افزایش کاربرد لغات ترکی است.
۲. قالب شعری کدامیک از گزینههای زیر، قالب حقیقی شعر سبک هندی است؟
دنیا به اهل خویش ترحم نمیکند
آتش امان نمیدهد آتشپرست را
(صائب تبریزی)
نوبهار آمد دگر دنیا خوش و دلها خوش است
خانه در رهن شراب اولی است تا صحرا خوش است
در میان نیک و بد زین بیشتر هم فرق نیست
گل به سر گر میپسندی خار هم در پا خوش است
...
(کلیم کاشانی)
ستم است اگر هوست کشد که به سیر سرو و سمن درآ
تو ز غنچه کم ندمیدهای در دل گشا به چمن درآ
پی نافههای رمیدهبو، مپسند زحمت جستوجو
به خیال حلقه زلف او گرهی خور و به ختن درآ
...
(بیدل دهلوی)
پیوسته مرا فلک جگرخون دارد
در سیر و سفر
گفتن نتوان که طالعم چون دارد
درخون جگر
دانی که چه حاصلم شود آخر کار
زینسان که مرا
چون دانه آسیای گردون دارد
(بابافغانی شیرازی)
قالب حقیقی شعر سبک هندی، قالب مفردات یا همان تکبیتی است بنابراین هر گزینهای که بیشتر از یک بیت باشد را حذف میکنیم و تنها گزینه اول باقی میماند.
۳. قالب مسلط در شعر سبک هندی چیست و در کدام گزینه نمونهای از آن را مشاهده میکنید؟
قالب غزل
ما نمودیم کار و حرفت خویش
تو بیا و بیار صنعت خویش
(وحشی بافقی)
قالب غزل
نظر بر کجروان بر راستان بیش است گردون را
که خاتم بیشتر در دل نشاند نقش واژون را
شهیدم لیک میدانم که عشق عافیتدشمن
چو یاقوتم به آتش میبرد هر قطره خون را
(بیدل دهلوی)
قالب مثنوی
به گوش آمد صدایی در چنانم
که کرد از هزیمت مرغ جانم
چنان برخاستم از جا مشوش
که برخیزد سپند از روی آتش
(محتشم کاشانی)
قالب مثنوی
گریه مستانه بی می میکند ما را خراب
سیل بیکارست چون از خود برآرد خانه، آب
(صائب تبریزی)
قالب مسلط در شعر سبک هندی، قلب غزل است. در فهرست قالب شعری درست گزینههای مختلف این سؤال را آوردهایم.
- گزینه اول: مثنوی
- گزینه دوم: غزل
- گزینه سوم: مثنوی
- گزینه چهارم: تکبیتی
۴. کدام گزینه درباره مختصات فکری شعر سبک هندی درست است؟
شعر سبک هندی، شعری صورتگرا نیست بلکه معناگرا است یعنی تمرکز شاعران سبک هندی به جای صورت و زیباییهای ظاهری شعر به معنا و مضمونسازی معطوف بوده است.
خلاصه شدن معنای شعر به چند بیت از مختصات شعر سبک هندی است. یعنی کل معنای یک غزل را میتوانیم در چند بیت خلاصه کنیم.
کار شاعران سبک هندی ترجمه مطالب فلسفی، عرفانی و غنایی گذشتگان به صورت مفصلتر و غیرقابل فهمتر بوده است.
در سبک هندی شاعران تلاشی برای مضمونیابی و مضمونسازی نمیکردند بلکه همان مضامین قدیمی شعر فارسی را بازگویی میکردند.
اشتباههای موجود در گزینههای دوم تا چهارم گزینههای این سؤال را در فهرست زیر آوردهایم.
- گزینه دوم: در شعر سبک هندی، طول و عرض معنا از یک بیت فراتر نمیرود و کل شعر را میتوانیم در یک بیت خلاصه کنیم نه چند بیت.
- گزینه سوم: شاعران سبک هندی مفاهیم فلسفی، عرفانی و غنایی گذشته را به شیوه قابل درکتر و خلاصهتری بیان میکردند.
- گزینه چهارم: اساساً تلاش شاعران سبک هندی بر مضمون یابی و ساخت مضمونهای جدید بوده است.
۵. در کدام گزینه انواع نثر سبک هندی را به درستی آوردهایم؟
نثر مرسل و نثر متکلف
نثر ساده، نثر بینابین، نثر مصنوع
نثر متکلف، نثر مصنوع، نثر بینابین
نثر ساده، نثر مرسل، نثر مصنوع، نثر بینابین
۶. در کدامیک از گزینههای زیر، ویژگیهای نثر سبک هندی را بیان کردهایم؟
کاهش کاربرد احادیث و آیات، مگر برای استفاده در آرایه تلمیح، فراوانی استفاده از لغات ترکی، عربی و مغولی، استفاده از چند پیشوند برای یک فعل و رواج شعرهای ضعیف در کتابهای نثر (به سرایش خود نویسنده)
رواج نثر نسبت به شعر در این دوره، رواج کتابهایی با عنوان فرهنگ لغت، استفاده از جملههای طولانی، کاربرد زیاد لغات ترکی و مغولی، سادگی بیش از حد و دوری از تکلف و تصنع
انحطاط ادبی بیشتر نسبت به زمان تیموریان، نزدیکی به زبان عامه مردم، نداشتن ارزش ادبی والا، استفاده از تتابع اضافات، استفاده از وجه وصفی، جملههای کوتاه و دوری از پیچیدگی و تکلف
درآمیختگی نظم و نثر، جمع بستن واژهها با «ات» (حتی واژههای فارسی و ترکی و مغولی)، تطابق صفت و موصوف، به کار بردن جملات طولانی، نزدیکی به زبان عامه مردم و همراهی با تصنع و تکلف
۷. در کدامگزینه فقط معروفترین شاعران سبک هندی را آوردهایم و نامی از شاعران سبکهای دیگر در آن وجود ندارد؟
بابافغانی شیرازی، وحشی بافقی، محتشم کاشانی، کلیم کاشانی، صائب تبریزی و بیدل دهلوی
صائب تبریزی، خاقانی، وحشی بافقی، همام تبریزی، بابافغانی شیرازی و کلیم همدانی
مشتاق اصفهانی، بیدل دهلوی، ترکی شیرازی، سیف فرغانی، محتشم کاشانی و نشاط اصفهانی
بیدل دهلوی، کلیم کاشانی، فایز دشتستانی، صفای اصفهانی، صائب تبریزی و فروغی بسطامی
۸. در کدام گزینه یکی از ویژگیهای ادبی شعر سبک هندی یعنی «استفاده از آرایه تلمیح برای مضمونسازی» را مشاهده میکنید؟
که میآرد پیام دوستان رفته زین محفل
مگر از نقش پایی بشنویم آواز پا اینجا
(بیدل دهلوی)
من که از دست تو صد تیغ به دل خواهم زد
به که بیرون فکنم از اط دل صد چاک، تو را
(محتشم کاشانی)
چه سود ازین که چو یوسف عزیز خواهم شد؟
مرا که عمر به زندان گذشت و چاه تمام
(صائب تبریزی)
زریست لایق همیان و کیسه تاجر
چرا که خرج نگردد به سالهای دراز
(وحشی بافقی)
۹. ارتباط قالب شعری حقیقی و قالب شعری مسلط در سبک هندی را در کدام گزینه درست توضح دادهایم؟
قالب حقیقی شعر سبک هندی، قالب مفردات یا تکبیتی است اما به دلیل بیشتر بودن تعداد اشعار باقیمانده از شاعران سبک هندی در قالب غزل، قالب غزل را قالب مسلط بر شعر سبک هندی مینامیم.
بیشتر اشعار سروده شده در سبک هندی، در قالب غزل هستند اما چون هر غزل از تعدادی تکبیتی ساخته شده است، قالب حقیقی شعر سبک هندی را قالب تکبیتی یا مفردات میدانیم.
شاعران سبک هندی، اشعار خود را بیش از همه قالبها، در قالب غزل میسرودهاند اما در واقع قالب حقیقی شعر این سبک، تکبیتی یا مفردات است زیرا شاعران سبک هندی، در واقع تکبیتیهای خود را به غزل تبدیل میکردهاند و محتوای یک غزل را میتوان در همان تکبیتی خلاصه کرد.
تعداد شعرهایی که شاعران سبک هندی در قالب تکبیتی سرودهاند، بیشتر از قالبهای دیگر است و به همین دلیل، آن را قالب حقیقی شعر سبک هندی میدانند. از سوی دیگر، چون این قالب شعری در زبان فارسی رواج چندانی نداشته است، قالب پراستفاده بعدی یعنی قالب غزل را به عنوان قالب مسلط در شعر سبک هندی معرفی کردهاند.
۱۰. کدامیک از گزینههای زیر درباره تاریخچه سبک هندی، نادرست است؟
سبک هندی، سبک ادبی غالب بر آثار ادبی فارسی از اوایل قرن ۱۱ تا اواسط قرن ۱۲ ه.ق. بوده است.
در زمان رواج سبک هندی در ایران، حکومت در دست سلسله صفویان بود که به مدح و اشعار درباری علاقهای نداشتند اما عقاید آنها همسو با آموزههای سنتی عرفانی بود و به همین دلیل شعر عرفانی در این دوره رواج پیدا کرد.
در این دوره، شعر از تصرف شاعرانی که آگاه به فنون ادبی بودند، خارج شد و در دسترس عامه یعنی بازاریان، پیشهوران و... قرار گرفت و علت واقعگرا بودن زبالن شعر سبک هندی نیز همین است که به زبان عامه مردم بسیار نزدیک بوده است.
ورود شعر این دوره به دسترس عامه مردم، هم جنبه مثبت و هم جنبه منفی داشت. جنبه مثبت آن به دلیل آشنا کردن شعر با مضمونهای تازه بود و جنبه منفی آن نیز به جهت روی آوردن افراد عامی و بیسواد به شعر بود.
جمع بندی سبک هندی ادبیات
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم سبک هندی چیست و ویژگی های سبک هندی را با نمونه های زیادی از آنها معرفی کردیم. همچنین قالب های سبک هندی و بهترین اشعار و شاعران این سبک را بررسی کردیم. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای قرار دادیم تا با پاسخ دادن به آنها میزان یادگیری خود را بررسی کنید و آن را افزایش دهید.
