فرادرساستعاره مکنیه چیست؟ – توضیح و تعریف به زبان ساده با مثال
آرایه استعاره یکی از انواع آرایههای ادبی است که بر مبنای آرایه تشبیه شکل می‌گیرد و به دو دسته «استعاره مصرّحه» و «استعاره مَکنیه» تقسیم می‌شود. هرگاه «مشبهبه» از ساختار تشبیه حذف شود و «مشبه» به‌تنهایی به کار رود، استعاره مکنیه ساخته می‌شود. به بیان دیگر در استعاره مکنیه، مشبه به‌تنهایی به کار می‌رود و بر معنای مشبهبه دلالت می‌کند؛ مانند «نگاهِ خورشید» که در آن، «خورشید» استعاره مکنیه از «انسان» است. در این مطلب از مجله فرادرس، نشان می‌دهیم که استعاره مکنیه چیست و چطور می‌توان آن را به راحتی تشخیص داد. در بخش پایانی این مطلب، آزمونی برای یادگیری بهتر این مبحث ارائه می‌شود.
استعاره مکنیه چیست؟
استعاره مکنیه یکی از انواع آرایه استعاره است که با حذف مشبهبه از ساختار تشبیه ساخته می‌شود. به عبارت دیگر، شاعران و نویسندگان برای ساخت آرایه استعاره مکنیه، ابتدا آرایه تشبیه را می‌سازند و سپس مشبهبه را از ساختار آن حذف می‌کنند. در این حالت، مشبه به‌تنهایی به کار می‌رود و بر معنای مشبهبه دلالت می‌کند.
به‌طور مثال، ابتدا تشبیه «قد یار مانند سرو است.» ساخته می‌شود. سپس مشبهبه (سرو) حذف شده و کلمه «یار» به‌عنوان استعاره مکنیه و با معنای «سرو» به کار می‌رود.
برای آشنایی بیشتر با ساختار استعاره می‌توانید به فیلم آموزش رایگان آرایههای ادبی در فارسی فرادرس مراجعه کنید. لینک این آموزش کاربردی در ادامه قرار داده شده است.
برای یادگیری بهتر استعاره مکنیه و نشان دادن اینکه استعاره مکنیه چیست، لازم است ابتدا آرایه استعاره را به طور کلی معرفی کنیم. استعاره واژه‌ای است که از زبان عربی به فارسی راه پیدا کرده و معنای آن «به عاریت گرفتن چیزی» است. استعاره بر پایه آرایه تشبیه ساخته می‌شود. به این صورت که ابتدا آرایه تشبیه شکل می‌گیرد و سپس یکی از طرفین مشبه و مشبهبه آن حذف می‌شود. آنچه باقی می‌ماند، آرایه استعاره را تشکیل می‌دهد.
استعاره هم مانند تشبیه، چهار رکن دارد که عنوان و نقش هر کدام از آن‌ها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| عنوان رکن | نقش |
| مُستَعار | کلمه دارای استعاره |
| مُستَعار لَه | مشبه در ساختار تشبیه |
| مُستَعار مِنه | مشبهبه در ساختار تشبیه |
| جامع | وجه شبه در ساختار تشبیه |
چنانچه بخواهید آرایه تشبیه را به عنوان زیربنای آرایه استعاره، بیشتر و بهتر بشناسید، می‌توانید مطلب زیر را در مجله فرادرس مطالعه کنید.
انواع استعاره
آرایه استعاره به دو دسته تقسیم می‌شود: استعاره مصرحه و استعاره مکنیه. در ادامه این بخش، هر کدام از انواع استعاره را بیشتر معرفی می‌کنیم.
استعاره مصرحه
گفتیم که آرایه استعاره با حذف یکی از طرفین تشبیه، یعنی مشبه و مشبهبه ساخته می‌شود. هرگاه مشبه از ساختار تشبیه حذف شود، استعاره مصرحه ساخته می‌شود. در این حالت، مشبهبه به‌تنهایی رابطه شباهت را نشان می‌دهد. در ادامه، مثالی از استعاره مصرحه ارائه شده است.
با کاروان حُلّه برفتم ز سیستان
با حُلّه تنیده ز دل، بافته ز جان
(فرخی)
در بیت بالا، کلمه «حُلّه» دارای استعاره مصرحه است. در حقیقت، شاعر «شعر» خود را به «حلّه» تشبیه کرده و سپس مشبه، یعنی کلمه «شعر» را از ساختار تشبیه حذف کرده است. به عبارت دیگر، مقصود شاعر از کلمه «حلّه» در بیت بالا، «شعر» اوست.
در کتاب‌های ادبیات فارسی، به استعاره مصرحه، «استعاره آشکار»، «استعاره تحقیقیه» و «استعاره محققه» هم گفته می‌شود.
استعاره مکنیه
هرگاه مشبهبه از تشبیه حذف شود، استعاره مکنیه به وجود می‌آید. در این حالت، کلمه مشبه همراه با یکی از متعلقات و لوازم مشبهبه می‌آید تا مخاطب، مقصود شاعر یا نویسنده را بهتر تشخیص بدهد. به طور مثال، در بیت زیر از استعاره مکنیه استفاده شده است.
هزار نقش برآرد زمانه و نَبوَد
یکی چنانکه در آیینه تصور ماست
(انوری)
در بیت بالا، شاعر زمانه را به نقاشی تشبیه کرده است که می‌تواند طرح و نقش‌های گوناگونی را خلق کند. سپس مشبهبه، یعنی «نقاش» را از تشبیه حذف کرده و آرایه استعاره مکنیه را به وجود آورده است.
در کتاب‌های ادبیات فارسی، استعاره مکنیه را «استعاره بالکنایه» نیز نامیده‌اند. در فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم فرادرس، انواع استعاره در زبان فارسی آموزش داده شده است.
انواع استعاره مکنیه
در بخش قبل، به طور کلی توضیح دادیم که استعاره مکنیه چیست و چه تفاوت‌هایی با استعاره مصرحه دارد. در این بخش، می‌کوشیم حالت‌های مختلف استعاره مکنیه را بررسی کنیم. این نوع از استعاره به دو صورت «اضافه استعاری» و «استعاره گسترده» به کار می‌رود. در بخش‌های بعدی، هر کدام از این موارد را با مثال توضیح می‌دهیم.
اضافه استعاری
هرگاه ساختار استعاره مکنیه به صورت ترکیب اضافی آمده باشد، به آن «اضافه استعاری» گفته می‌شود. در اضافه استعاری، مضاف‌الیه همان مشبه است که مشبهبه آن حذف شده. مضاف نیز یکی از لوازم یا متعلقات مشبهبه محذوف است که در کنار مشبه آمده است. برای اینکه ساختار اضافه استعاری را بهتر یاد بگیرید، به مثال زیر دقت کنید.
بر دوش زمانه لحظهها سنگین بود
خورشید و زمین و آسمان غمگین بود
در بیت بالا، «دوشِ زمانه» نوعی اضافه استعاری است. در حقیقت، شاعر «زمانه» را به انسان تشبیه کرده است. سپس مشبهبه (انسان) را از ساختار تشبیه حذف کرده و در مرحله بعد، با اضافه کردن مشبه (زمانه) به یکی از متعلقات انسان‌ها (دوش یا کتف) این اضافه استعاری را پدید آورده است.
استعاره مکنیه گسترده
در استعاره مکنیه گسترده، از ترکیب اضافی خبری نیست! این نوع از استعاره در قالب یک کلمه، عبارت یا جمله ساخته می‌شود. به طور مثال، در بیت زیر، کلمه «دماوند» به‌تنهایی آرایه استعاره مکنیه را تشکیل می‌دهد. آنچه باعث می‌شود به استعاری بودن این کلمه پی ببریم، وجود نشانه ندای «ای» پیش از «دماوند» است.
شاعر در حقیقت، «دماوند» را به انسانی تشبیه کرده است که می‌توان او را مورد خطاب قرار داد. سپس مشبهبه (انسان) را حذف کرده و «دماوند» را با نشانه منادا به کار برده است.
ای دیو سپید پای در بند
ای گنبد گیتی ای دماوند
(ملک‌الشعرای بهار)
یادگیری انواع آرایه های ادبی با فرادرس
گفتیم که استعاره، اعم از مصرحه و مکنیه، یکی از رایج‌ترین انواع آرایههای ادبی در زبان فارسی است. همچنین به این نکته هم اشاره کردیم که استعاره بر مبنای آرایه تشبیه شکل می‌گیرد. علاوه بر این، استعاره با سایر آرایههای ادبی، مانند انواع مجاز، شباهت‌هایی دارد.
به همین دلیل، چنانچه بخواهید کاربردهای استعاره مکنیه را به راحتی یاد بگیرید و مصادیق آن را در آثار ادبی، به آسانی تشخیص بدهید، راهی نمی‌ماند جز اینکه به طور کلی با آرایههای ادبی دیگر نیز آشنا شوید. به طور مثال، حتماً لازم است آرایه تشبیه و ارکان آن را بشناسید که بتوانید سازوکار استعاره مکنیه را هم بیاموزید. در این مورد، مشاهده فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس برایتان مفید خواهد بود.
- فیلم آموزش رایگان آرایههای ادبی در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
برای اینکه آرایههای ادبی را به آسانی تشخیص بدهید، لازم است با دستور زبان و ساختار صرفی-نحوی زبان فارسی نیز آشنا باشید. مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر نکته‌های مهمی را در این مورد به شما می‌آموزند.
مثال برای استعاره مکنیه
در بخش‌های قبلی، آموختید که استعاره مکنیه چیست و چگونه ساخته می‌شود. در این بخش، به کمک مثال‌های متنوعی که از ادبیات فارسی ارائه می‌شود، با کاربردهای این نوع از استعاره بیشتر آشنا می‌شوید. البته در این مورد می‌توانید به فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس نیز مراجعه کنید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه ارائه شده است.
مثال اول برای استعاره مکنیه
در بیت زیر، «قضا» به پرنده‌ای تشبیه شده است که می‌تواند پرهای خود را فرو بگذارد. در حقیقت، کلمه «قضا» دارای استعاره مکنیه است و با یکی از متعلقات مشبهبه، یعنی «پَر» همراه شده است.
قضا ز آسمان چون فروهشت پر
همه عاقلان کور گردند و کَر
مثال دوم برای استعاره مکنیه
در این مثال، «چنگال مرگ» اضافه استعاری است. در واقع، «مرگ» به موجودی تشبیه شده که چنگال دارد. سپس مشبهبه این تشبیه حذف شده و مشبه (مرگ) با یکی از متعلقات مشبهبه (چنگال) به کار رفته است.
چنگال مرگ گریبان بیمار را گرفته بود.
مثال سوم برای استعاره مکنیه
در بیت زیر، شاعر برای گل سوسن، ویژگی «زبان داشتن» و «سخن گفتن» را در نظر گرفته است. با توجه به این نکته، متوجه می‌شویم که در حقیقت، شاعر سوسن را به انسانی تشبیه کرده است که قدرت سخنوری دارد.
از زبان سوسن آزاده‌ام آمد به گوش
کاندرین دیر کهن، کار سبک‌باران خوشست
مثال چهارم برای استعاره مکنیه
برای نشان دادن استعاره مکنیه در بیت زیر، ابتدا باید هر دو مصراع آن را معنی کنیم. شاعر در این بیت می‌گوید اکنون که گل، جام شراب را به دست گرفته است، بلبل با آواز خود زیبایی او را توصیف می‌کند. در این بیت، هر دو کلمه «گل» و «بلبل» دارای استعاره مکنیه هستند، زیرا هر دو به انسان تشبیه شده‌اند اما بدون مشبهبه خود (یعنی انسان) به کار رفته‌اند.
کنون که بر کفِ گل، جام باده صاف است
به صد هزار زبان، بلبلش در اوصاف است
مثال پنجم برای استاره مکنیه
در این بیت، «گل» به انسانی تشبیه شده است که نقاب به صورت می‌بندد. «بلبل» نیز به انسانی مانند شده است که ناله سر می‌دهد. هم «گل» و هم «بلبل» هر دو دارای استعاره مکنیه هستند.
ناگشوده گل نقاب، آهنگ رحلت ساز کرد
ناله کن بلبل که گلبانگ دل‌افگاران خوشست
در فیلم آموزش رایگان آرایههای ادبی در فارسی فرادرس، مثال‌های بیشتری از استعاره مکنیه و کاربرد آن ارائه شده است.
آرایه تشخیص یا جان بخشی
در بخش‌های پیشین، نشان دادیم که استعاره مکنیه چیست و چه انواعی دارد. در این بخش، به سراغ آرایه تشخیص یا جان‌بخشی می‌رویم و آن را به عنوان یکی از پرکاربردترین صورت‌های استعاره مکنیه بررسی می‌کنیم.
هنگامی که حیوان یا پدیده‌ای غیرجاندار به انسان تشبیه شود، سپس مشبهبه (انسان) از ساختار تشبیه حذف گردد، آرایه تشخیص به وجود می‌آید. در واقع، تشخیص یا جان‌بخشی، نوعی استعاره مکنیه است که مشبهبه آن انسان باشد. تشخیص هم ممکن است در قالب استعاره مکنیه گسترده به کار برود و هم به صورت اضافه استعاری بیاید.
در این حالت، همراه با کلمه دارای استعاره، قرینه‌هایی هم می‌آیند که نشان بدهند، مشبهبه محذوف در حقیقت، انسان بوده است. دو نمونه از آرایه تشخیص در بیت زیر نشان داده شده است.
تا همی بیند به دست لاله ساغر شاخ گل
راست چون مستان گران دارد همی سر شاخ گل
(مسعود سعد سلمان)
در بیت بالا، هم «لاله» و هم «شاخ گل» دارای آرایه تشخیص هستند. لاله به انسانی تشبیه شده که دست دارد و ساغر را به دست می‌گیرد. شاخ گل هم به انسانی تشبیه شده است که می‌تواند به لاله نگاه کند. مشبهبه (انسان) از ساختار این استعاره‌ها حذف شده است.
تشخیص استعاره مکنیه
از آنجایی که استعاره بر مبنای تشبیه ساخته می‌شود، ممکن است گاهی تشخیص آن از آرایه تشبیه دشوار باشد. از سوی دیگر، چون استعاره به مجاز نیز شباهت دارد، بعید نیست در برخی مواقع، تشخیص استعاره مکنیه از مجاز برایتان دشوار باشد. در این بخش، نکته‌هایی را آموزش می‌دهیم که با توجه به آن‌ها می‌توانید آرایه تشخیص را به راحتی از سایر آرایه‌ها تشخیص دهید.
- هرگاه به موجودی جاندار یا غیرجاندار، ویژگی‌ها یا رفتارهای انسانی نسبت داده شود، آن کلمه دارای استعاره مکنیه و تشخیص است.
- هرگاه موجودی غیر از انسان، مورد ندا یا خطاب قرار بگیرد، آن کلمه دارای استعاره مکنیه و تشخیص است.
- هرگاه در ترکیب اضافی، تنها یکی از طرفین تشبیه آمده باشد، آن ترکیب از نوع اضافه استعاری است.
- هرگاه در ترکیب اضافی، هر دو طرف تشبیه آمده باشند، آن ترکیب دیگر از نوع اضافه استعاری نخواهد بود.
استعاره مکنیه و مجاز
مجاز هم مانند استعاره از متداول‌ترین آرایههای زبان فارسی به شمار می‌آید. مجاز به این معناست که شاعر یا نویسنده، کلمه‌ای را در غیر معنای حقیقی آن به کار ببرد، به طوری که معنای مجازی کلمه با معنای حقیقی آن ارتباط داشته باشد.
به ارتباط میان معنای مجازی و حقیقی کلمه، «علاقه» گفته می‌شود. شاعران و نویسندگان در کنار آرایه مجاز، معمولاً از کلمه یا کلمه‌هایی استفاده می‌کنند که بر وجود آرایه مجاز دلالت دارند. این کلمه‌ها «قرینه» نامیده میشوند. به عنوان مثال، در بیت زیر، از آرایه مجاز استفاده شده است.
هزار نکته باریک‌تر ز مو اینجاست
نه هر که سر بتراشد قلندری داند
(حافظ)
در بیت بالا، منظور شاعر از «تراشیدن سر» در واقع «تراشیدن مو» است. به عبارت دیگر، در این بیت «سر» مجاز از «مو» است. در این مجاز از علاقه کل به جزء استفاده شده است. «تراشیدن» نیز قرینه‌ای است که نشان می‌دهد در این بیت، آرایه مجاز به کار رفته است.
اکنون که با آرایه مجاز و ساختار آن آشنا شدید، خوب است این نکته را هم بدانید که استعاره در حقیقت، نوعی مجاز به حساب می‌آید. به طور دقیق‌تر، استعاره مکنیه نیز یکی از انواع مجاز است که با علاقه «شباهت» ساخته می‌شود. هر کلمه‌ای که در کنار استعاره مکنیه بیاید و نشانه‌ای از وجود مشبهبه محذوف باشد، قرینه این نوع مجاز محسوب می‌شود.
فرق استعاره مکنیه و اضافه استعاری
در بخش‌های قبلی، توضیح دادیم که استعاره مکنیه چیست، همچنین هنگام بررسی انواع استعاره مکنیه، به اضافه استعاری و ساختار آن نیز اشاره کردیم. با این اوصاف، ممکن از خود بپرسید که استعاره مکنیه چه تفاوتی با اضافه استعاری دارد. در بخش حاضر، این موضوع را بررسی می‌کنیم.
اضافه استعاری در واقع، یکی از انواع استعاره مکنیه است. به عبارت دیگر، هر اضافه استعاری، یک استعاره مکنیه است اما هر استعاره مکنیه‌ای لزوماً اضافه استعاری نیست. اضافه استعاری تمامی ویژگی‌های اصلی استعاره مکنیه را در خود دارد.
سؤالات متداول
اینکه استعاره مکنیه چیست و چه انواع و کاربردهایی دارد، در بخش‌های قبلی این مطلب بررسی شد. در بخش پیش رو، به برخی از سؤالات متداول در رابطه با استعاره مکنیه می‌پردازیم. با این حال، چنانچه تشخیص استعاره مکنیه برایتان دشوار است، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس را مشاهده کنید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه قرار داده شده است.
استعاره مکنیه چه فرقی با تشخیص دارد؟
تشخیص در واقع، یکی از انواع استعاره مکنیه است. به عبارت دیگر، هر تشخیصی، استعاره مکنیه است اما هر استعاره مکنیه‌ای از نوع تشخیص نیست.
آیا وجه شبه و ادات تشبیه هم از ساختار استعاره مکنیه حذف میشوند؟
ادات تشبیه همیشه از ساختار استعاره حذف می‌شود اما وجه شبه ممکن است در کنار استعاره به کار برود.
تمرین استعاره مکنیه
با مطالعه بخش‌های قبلی این مطلب آموختید که استعاره مکنیه چیست و از چه ساختاری برخوردار است. در این بخش، می‌توانید با تمرینی که در اختیارتان قرار می‌گیرد، سطح اطلاعات خود را در مورد استعاره مکنیه بسنجید. در این مرحله، آزمونی چهارگزینه‌ای با ۱۰ سؤال به شما ارائه شده که برای پاسخگویی به آن‌ها، ابتدا باید صورت سؤال‌ها را مطالعه کنید و سپس گزینه مورد نظرتان را علامت بزنید.
زیر هر کدام از سؤال‌ها، گزینه «مشاهده جواب» قرار گرفته است. با کلیک روی آن می‌توانید پاسخ درست هر سؤال را مشاهده کنید. همچنین با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ» می‌توانید به پاسخ تشریحی سؤال‌ها دسترسی داشته باشید. پس از پاسخگویی به تمامی سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. بعد از کلیک روی این گزینه، تعداد امتیازهایی که در این آزمون دریافت کرده‌اید، نمایش داده می‌شود.
۱-در کدام بیت از استعاره مکنیه استفاده شده است؟
تا باد خزان حلّه برون کرد ز گلزار
ابر آمد و پیچید قَصَب بر سر کهسار (فرخی)
سرو چمان من چرا میل چمن نمی‌کند
همدم گل نمی‌شود یاد سمن نمی‌کند (حافظ)
از لعل تو گر یابم انگشتری زنهار
صد ملک سلیمانم در زیر نگین باشد (حافظ)
دی می‌شد و گفتم صنما عهد به جای آر
گفتا غلطی خواجه در این عهد وفا نیست (حافظ)
در گزینه اول، «حله» استعاره مکنیه است.
«سرو چمان» در گزینه دوم، «لعل» در بیت سوم و «صنم» در بیت چهارم، استعاره مصرحه هستند.
۲- کدام گزینه از ویژگی‌های استعاره مکنیه نیست؟
حذف مشبهبه
حذف مشبه
اضافه شدن متعلقات مشبهبه محذوف به مشبه
حذف ادات تشبیه
در ساختار استعاره مکنیه، «مشبهبه» حذف می‌شود، نه «مشبه».
۳- در کدام گزینه از آرایه تشخیص استفاده شده است؟
صرصر هجر تو، ای سرو بلند
ریشه عمر من از بیخ بکند (رودکی)
پس چرا بسته اویم همه عمر؟
اگر آن زلف دوتا نیست کمند (رودکی)
سپید برف برآمد به کوهسار سیاه
و چون درونه شد آن سرو بوستان آرای (رودکی)
بفگند آتش اندر دل حسن
آن چه هجران تو از سینه فگند (رودکی)
«سرو» در گزینه اول، استعاره مصرحه است.
در گزینه‌های دوم و سوم، استعاره به کار نرفته است.
در گزینه چهارم، «دل حسن» اضافه استعاری و دارای آرایه تشخیص است.
۴- در کدام گزینه، یکی از طرفین تشبیه حذف شده است؟
ای عاشق دل داده بدین جای سپنجی
همچون شمنی شیفته بر صورت فرخار (رودکی)
همه لشکر سلم همچون رمه
که بپراگند روزگار دمه (رودکی)
باغ سلام می‌کند، سرو قیام می‌کند
سبزه پیاده می‌رود، غنچه سوار می‌رسد (مولوی)
چو آمد به در پس گو نامدار
رخش بود همچون گل اندر بهار (رودکی)
به یاد داشته باشید که در استعاره، چه مصرحه و چه مکنیه، یکی از طرفین تشبیه حذف می‌شود.
در گزینه سوم، استعاره مکنیه و تشخیص به کار رفته است.
در سایر گزینهها از تشبیه استفاده شده است، بدون اینکه طرفین تشبیه حذف شده باشند.
۵- در کدام گزینه، اضافه استعاری دیده می‌شود؟
لعل می را ز درج خم برکش
در کدو نیمه کن، به پیش من آر (رودکی)
تا به جایی رسی که می نرسد
پای اوهام و پایه افکار (هاتف اصفهانی)
دست از مس وجود چو مردان ره بشوی
تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی (سعدی)
چشم تو که فتنه ی جهان خیزد ازو
لعل تو که آب خضر می ریزد ازو (دقیقی)
«لعل می» در گزینه اول و «مس وجود» در گزینه سوم اضافه تشبیهی هستند.
در گزینه دوم، «پای اوهام» اضافه استعاری است.
در گزینه چهارم، استعاره مصرحه (لعل) آمده است.
۶- کدام گزینه در مورد بیت زیر درست است؟
ماه را زرد شود روی چو در وی نگری
روز را خیره شود چشم چو رخ بنمایی
در این بیت از استعاره مصرحه استفاده شده است.
در این بیت از اضافه استعاری استفاده شده است.
در مصراع اول، مشبه حذف شده است.
در هر مصراع از این بیت، یک استعاره مکنیه به کار رفته است.
«ماه» در مصراع اول و «روز» در مصراع دوم، هر دو دارای استعاره مکنیه و تشخیص هستند.
۷- استعاره‌های گزینه‌های زیر همگی از نوع گسترده هستند، به جز...
بر شکرخنده گل درد دل کس نگذاشت
دم عطار کزو بوی دوا می‌آید (عطار)
نسترن کوتهی عمر مگر می‌داند
زان چنین بی سر و بن بر سر پا می‌آید (عطار)
بلبل سوخته را در جگر آب است که نیست
گل سیراب چنین تشنه چرا می‌آید (عطار)
تا گذر کرد نسیم سحری بر در دوست
نوش‌دارو ز دم زهرگیا می‌آید (عطار)
«شکرخنده گل» در گزینه اول، اضافه استعاری است، نه استعاره مکنیه گسترده.
۸- در بیت زیر از کدام نوع استعاره استفاده شده است؟
بر دوش زمانه لحظهها سنگین بود
خورشید و زمین و آسمان غمگین بود
استعاره مصرحه
استعاره حقیقیه
استعاره مرشحه
تشخیص
«دوش زمانه»، «خورشید»، «زمین» و آسمان، دارای استعاره مکنیه و تشخیص هستند.
۹- همه گزینهها اضافه استعاری هستند، به جز...
لب لعل
پنجه آفتاب
قلب کوه
ناله شب
گزینه اول،اضافه تشبیهی است؛ یعنی لبی که شبیه سنگ لعل باشد.
۱۰- در کدام گزینه، مجاز با علاقه شباهت آمده است؟
به یاد روی شیرین بیت می‌گفت
چو آتش تیشه می‌زد کوه می‌سفت (نظامی)
گر نه از خاک درت باد صبا می‌آید
صبحدم مشک‌فشان پس ز کجا می‌آید (عطار)
گل در بر و می در کف و معشوق به کام است
سلطان جهانم به چنین روز غلام است (حافظ)
هر چوب در تجمل چون بزم میر گشت
گر در دو دست موسی یک چوب مار شد
«باد صبا» در گزینه دوم، دارای استعاره مکنیه و تشخیص است. به طور کلی، استعاره‌ها یکی از انواع مجاز هستند که با علاقه شباهت ساخته میشوند.
جمع بندی
اینکه استعاره مکنیه چیست، موضوع اصلی این مطلب از مجله فرادرس محسوب می‌شود. مخاطبان با مطالعه این مطلب، نه‌تنها با استعاره مکنیه آشنا میشوند، بلکه کاربرد، انواع و ساختار این نوع از استعاره را به طور دقیق می‌آموزند. همچنین مثال‌های متنوعی را از استعاره مکنیه بررسی می‌کنند. در ادامه، به برخی از سؤالات متداول در مورد استعاره مکنیه پی می‌برند و با آزمونی که به آن‌ها ارائه می‌شود، میزان یادگیری خود را در مورد استعاره مکنیه می‌سنجند.
