میکروسکوپ چیست؟ — طرز کار و انواع به زبان ساده

۱۷۴۳۲ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۲۴ مهر ۱۴۰۲
زمان مطالعه: ۱۱ دقیقه
میکروسکوپ چیست؟ — طرز کار و انواع به زبان ساده

میکروسکوپ ابزاری است که می‌تواند تصاویر بزرگ شده از اشیا کوچک را تولید کند و به مشاهده‌گر اجازه می‌دهد نمای بسیار نزدیک از ساختار‌های بسیار کوچک را در مقیاس مناسب برای تحلیل و بررسی در اختیار داشته باشد.

کلمه «میکروسکوپ» (Microscope) از کلمه لاتین «میکروسکوپیوم» (Microscopium) گرفته شده است که از کلمات یونانی «میکروس» (Mikros) به معنی کوچک و «اسکوپین» (Skopein) به معنای نگاه کردن گرفته شده است.

مشخص نیست که چه کسی اولین بار میکروسکوپ را اختراع کرده است. با این حال، به نظر می‌رسد که نخستین میکروسکوپ‌‌ها توسط بینایی‌سنج هلندی به نام «‌هانس جانسن» (Hans Janssen) و پسرش «زاخاریاس جانسن» (Zacharias Janssen) و سازنده ابزارهای مختلف مشاهده، فردی هلندی‌‌ به نام «هانس لیپرشی» (Hans Lippershey) (تلسکوپ را نیز اختراع کرد‌ه‌اند) ساخته شد‌ه‌اند.

اولین میکروسکوپ
تصویر ۱: اولین میکروسکوپ اختراع شده توسط هانس جانسن

میکروسکوپ و لنز‌ها

اگرچه سلول‌‌ها در اندازه‌‌های متفاوتی در طبیعت وجود دارند، اما به طور کلی بسیار کوچک هستند. به عنوان مثال، قطر یک گلبول قرمز معمولی انسانی در حدود هشت میکرومتر (0.008 میلی‌متر) است. برای اینکه بتوانیم اندازه این سلول‌ها را تصور کنیم، سر یک سوزن را مد نظر قرار دهید، تقریباً یک میلی‌متر قطر دارد، بنابراین می‌توان حدود 125 گلبول قرمز را در یک ردیف در سرسوزن قرار داد.

به جز چند مورد استثنا، سلول‌های منفرد با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، بنابراین دانشمندان باید برای مشاهده سلول‌ها از انواع مختلف میکروسکوپ‌‌ها استفاده کنند. میکروسکوپ ابزاری است که اشیا بسیار کوچک را با بزرگنمایی بسیار بالا قابل مشاهده می‌کند و تصویری را تولید می‌کند که در آن جسم، بزرگ‌تر از آنچه که در واقعیت است، به نظر می‌رسد. بیشتر عکس‌های تهیه شده از سلول‌ها با استفاده از میکروسکوپ گرفته می‌شوند و از این تصاویر تحت عنوان «میکروگراف» (Micrographs) نیز می‌توان نام برد.

میکروگراف دانه برف
تصویر ۲: میکروگراف از دانه برف

از تعریف فوق، ممکن است به نظر برسد که میکروسکوپ فقط نوعی ذره‌بین است. در واقع، ذره‌بین به عنوان میکروسکوپ شناخته می‌شوند. از آنجا که آن‌ها فقط یک لنز دارند، به ذره‌بین‌ها میکروسکوپ ساده گفته می‌شود. ابزار‌های پیشرفته‌ای که معمولاً به عنوان میکروسکوپ از آن‌ها یاد می‌کنیم، میکروسکوپ‌های ترکیبی نام دارند، به این معنی که آن‌ها دارای لنز‌های متعدد هستند. به دلیل نحوه تنظیم این لنز‌ها، می‌توانند نور را بشکنند تا تصویر بسیار بزرگتری نسبت به یک ذره‌بین تولید کنند.

در میکروسکوپ مرکب با دو لنز، ترتیب لنز‌ها نتیجه جالبی دارد، جهت‌گیری تصویری که می‌بینید، کاملا برعکس جهت‌گیری جسم واقعی است که شما بررسی می‌کنید. به عنوان مثال، اگر شما در کاغذ روزنامه به دنبال حرف «e» بودید، تصویری که از طریق میکروسکوپ می‌بینید، «ə» خواهد بود.

اغلب میکروسکوپ‌‌های ترکیبی ممکن است تصویری معکوس ایجاد نکنند، زیرا این میکروسکوپ‌‌ها یک لنز اضافی دارند که می‌تواند تصویر را دوباره به حالت عادی بر‌گرداند.

چه چیزی میکروسکوپ اولیه را را از یک دستگاه قدرتمند مورد استفاده در آزمایشگاه تحقیقاتی متمایز می‌کند؟ «بزرگنمایی» (Magnification) و «وضوح تصویر» (Resolution) دو پارامتری هستند که در قدرتمندی میکروسکوپ‌ها اهمیت ویژه‌ای دارند. در ادامه به بررسی هر یک از این پارامترها می‌پردازیم.

بزرگنمایی

اندازه‌گیری میزان بزرگتر شدن تصویر یک جسم توسط میکروسکوپ (یا مجموعه‌ای از لنز‌ها در یک میکروسکوپ) را بزرگنمایی آن میکروسکوپ می‌گویند. به عنوان مثال، میکروسکوپ‌‌های نوری معمولاً در دبیرستان‌‌ها و دانشکده‌‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و تقریباً بزرگنمایی برابر ۴۰۰ دارند، یعنی تصویر جسم را ۴۰۰ برابر بزرگتر از اندازه واقعی آن نشان می‌دهند. بنابراین، جسمی که در حالت طبیعی خود ۱ میلی‌متر باشد، در تصویر میکروسکوپ ۴۰۰ میلی‌متر نمایش داده می‌شود.

بزرگنمایی
تصویر ۳: بزرگنمایی با عدسی

وضوح تصویر

وضوح تصویر یا قدرت تفکیک پذیری تصویر میکروسکوپ یا لنز کمترین فاصله‌ای است که بین دو نقطه از نمونه وجود دارد و به صورت دو نقطه متفاوت (قابل تشخیص) بر روی تصویر دیده می‌شود و در واقع به عنوان دو جسم جداگانه از هم قابل تفکیک هستند. هر چه این فاصله دو نقطه کوچکتر باشد، قدرت وضوح میکروسکوپ بالاتر می‌رود و وضوح و جزئیات تصویر بهتر مشخص می‌شود.

اگر دو سلول باکتریایی در یک اسلاید بسیار نزدیک به هم باشند، ممکن است در یک میکروسکوپ با قدرت تفکیک پذیری پایین، مانند یک سلول و تار به نظر برسند، اما می‌توان آن‌ها را در یک میکروسکوپ با قدرت تفکیک بالا، به صورت دو سلول جداگانه به وضوح مشاهده کرد. توان تفکیک یک میکروسکوپ تنها به نوع و تعداد لنزهای آن مرتبط نیست، بلکه وضوح تصویر در یک میکروسکوپ به طول موج نوری که از آن برای مشاهده جسم استفاده می‌شود، نیز بستگی دارد، به طوری که وضوح تصویر در طول موج‌های بلند و کم انرژی بسیار پایین است.

قدرت تفکیک
تصویر ۴: میزان قدرت تفکیک پذیری در میکروسکوپ‌ها؛ الف) طول موج بلند با انرژی کم موجب کاهش قدرت تفکیک می‌شود. ب) طول موج کوتاه با انرژی زیاد موجب افزایش قدرت تفکیک و وضوح تصویر می‌شود.

برای داشتن تصویری واضح و با کیفیت از اجسام بسیار ریز، میزان بزرگنمایی بالا و وضوح تصویر زیاد هر دو در میکروسکوپ بسیار مهم هستند. به عنوان مثال، اگر میکروسکوپ بزرگنمایی بالایی داشته باشد اما وضوح تصویر مناسبی نداشته باشد، تمام آنچه از میکروسکوپ دریافت خواهید کرد، تصویری تار از نسخه بزرگتر از یک جسم است. انواع مختلف میکروسکوپ در بزرگنمایی و وضوح و قدرت تفکیک با هم متفاوت هستند و از این رو هر کدام کاربردهای مختلفی دارند.

میکروسکوپ‌‌های نوری

بیشتر میکروسکوپ‌‌های دانشجویی در گروه میکروسکوپ‌‌های نوری طبقه‌بندی می‌شوند. در میکروسکوپ نوری، نور مرئی از داخل نمونه (نمونه بیولوژیکی) عبور می‌کند و از طریق سیستم لنز شکسته می‌شود و به کاربر امکان می‌دهد تا تصویر را با بزرگنمایی مشاهده کند.

میکروسکوپ‌های نوری ساده با یک لنز می‌توانند نمونه را تا 300 برابر بزرگنمایی کنند و به همین دلیل با این میکروسکوپ‌ها قادر به دیدن برخی از باکتری‌ها هستیم، در حالی که میکروسکوپ‌های نوری مرکب می‌توانند نمونه را تا 2000 برابر بزرگنمایی کنند. میکروسکوپ نوری ساده می‌تواند زیر 1 میکرومتر (یک میکرومتر برابر با یک میلیونم متر است) قدرت تفکیک داشته باشد، در حالی که قدرت تفکیک و وضوح میکروسکوپ مرکب ممکن است تا حدود 0٫2 میکرومتر باشد.

میکروسکوپ نوری در آزمایشگاه

فایده میکروسکوپ نوری این است که اغلب به منظور مشاهده سلول‌های زنده قابل استفاده است، بنابراین می‌توان رفتار سلول‌های زنده مانند حرکت یا تقسیم سلولی، بافت‌های زنده مختلف بدن، اندامک‌ها و اجزا مختلف باکتری‌ها را زیر میکروسکوپ‌های نوری مشاهده کرد. استفاده از میکروسکوپ‌های نوری آسان است و پیچیدگی‌ها کار با سایر میکروسکوپ‌ها مانند میکروسکوپ‌های الکترونی را ندارد و علاوه بر این، هزینه کار و نگهداری از این میکروسکوپ‌ها به مراتب کمتر از میکروسکوپ‌های پیشرفته است.

اساس کار میکروسکوپ‌های نوری، عبور نور با طول موج‌های متفاوت از چند لنز محدب است. همان طور که در بالا نیز اشاره شد، میزان قدرت تفکیک هر میکروسکوپ با کاهش طول موج نوری آن افزایش می‌یابد.

اجزای تشکیل دهنده میکروسکوپ نوری

هر میکروسکوپ نوری دارای بخش‌های مختلفی است که در کنار هم می‌توانند تصویری با بزرگنمایی مناسب از اجسام مختلف ایجاد کنند. در ادامه به بررسی هر یک از اجزای میکروسکوپ‌ها می‌پردازیم:

  • اجزای نوری: بخش‌‌های نوری میکروسکوپ شامل منبع نور مانند لامپ، فیلترها یا صافی و کندانسور هستند.
    • منبع نور: میکروسکوپ‌های اولیه از آینه‌های مقعر برای اصلاح نور بر روی اجسام استفاده می‌کردند. بعدها لامپ‌های کم مصرف برای منبع نوری به کار رفت و اکنون اکثر میکروسکوپ‌ها با لامپ‌های LED کار می‌کنند. وظیفه منبع نور این است که به طور مساوی نمونه را روشن کند.
    • کندانسور (Condenser): کندانسور پرتوهای حاصل از منبع نور را جمع می‌کند، بنابراین می‌تواند آن‌ها به طور مساوی روی جسم متمرکز کند. به عبارت دیگر به وسیله کندانسور هر قسمت از شی در سطح روشنایی یکسان قرار می‌گیرد. کندانسورها معمولاً از یک یا دو لنز تشکیل شده‌اند. این لنزها نور را تکه تکه می‌کنند و تمام پرتوها خروجی از آن به صورت موازی باقی می‌مانند. یک لنز کروی اطمینان می‌دهد که هیچ گونه انحرافی در عبور نور رخ نمی‌دهد. این امر تضمین کننده کیفیت بهتر تصویر است. در بخش کندانسور، دیافراگم نیز قرار دارد که وظیفه آن تنظیم کردن شدت نور ورودی به نمونه است.
  • پایه میکروسکوپ: پایه میکروسکوپ بخشی است که تمام اجزای میکروسکوپ بر روی آن قرار می‌گیرند.
  • لوله میکروسکوپ: این لوله بخشی است که عدسی‌ها یا لنزهای چشمی و شیئی در آن جای دارند و هر کدام دارای بزرگنمایی‌های مختلفی هستند.
    • عدسی شیئی (Objective Lenses): این بخش اغلب از چند عدسی مختلف تشکیل می‌شوند و وظیفه تشکیل تصویر از روی نمونه را بر عهده دارند. عدسی‌های شیئی نزدیک‌ترین عدسی‌ها به نمونه هستند.
    • عدسی چشمی (Ocular Lens): عدسی‌های چشمی مانند یک ذره‌بین عمل می‌کنند و تصاویر حاصل از عدسی شيئی را بزرگتر کرده و به شکل مستقیم در می‌آورند.
اجزای میکروسکوپ
تصویر ۶: اجزای تشکیل دهنده ساختمان میکروسکوپ نوری
  • صفحه گردان (Revolver): عدسی‌های شیئی بر روی صفحه گردان قرار دارند و برای تغییر بزرگنمایی در هنگام مشاهده جسم می‌توان با استفاده از این صفحه گردان، عدسی‌ها را تغییر داد.
  • صفحه قرارگیری نمونه (Stage): صفحه‌ای است که نمونه برای روی آن قرار می‌گیرد. در این صفحه می‌توان اسلاید نمونه را (با پوشش شیشه‌ای روی آن) قرار داد. این صفحه قابلیت جابجایی دارد و با جابجایی آن می‌توان بخشی از نمونه را که می‌خواهیم مورد بررسی قرار دهیم، زیر عدسی میکروسکوپ بکشیم.
  • پیچ حرکات تند و کند: با پیچ‌های این بخش می‌توان فاصله عدسی شیئی و نمونه را طوری تنظیم کرد که به یک تصویر با وضوح خوب دست یافت.

انواع میکروسکوپ‌های نوری

میکروسکوپ‌های نوری بر حسب نوع عملکرد و منبع نوری که دارند، به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه به معرفی برخی از انواع میکروسکوپ‌های نوری می‌پردازیم.

میکروسکوپ زمینه روشن (Bright Field Microscopy)

در این میکروسکوپ ساده‌ترین تکنیک نورپردازی به نمونه انجام می‌شود. در میکروسکوپ زمینه روشن، نور از زیر به نمونه برخورد می‌کند و تصویر آن از بالا مشاهده می‌شود. در تصاویر حاصل از این میکروسکوپ زمینه دارای نور سفید است و نواحی متراکم نمونه تیره دیده می‌شود.

میکروسکوپ زمینه تاریک (Dark Field Microscopy)

در این نوع میکروسکوپ نور از منبع نوری فقط به کناره‌های نمونه برخورد می‌کند، به همین دلیل نمونه به صورت روشن در زمینه تاریکی قابل مشاهده است و قدرت تفکیک این نوع میکروسکوپ از میکروسکوپ زمینه روشن بیشتر است و با استفاده از میکروسکوپ زمینه تاریک جزئیاتی بیشتری از نمونه قابل مشاهده می‌شود.

مقایسه تصاویر میکروسکوپ زمینه روشن، زمینه تاریک و فازکنتراست
تصویر ۷: مقایسه تصاویر میکروسکوپ زمینه روشن، زمینه تاریک و فازکنتراست

میکروسکوپ فاز کنتراست (Phase Contrast Microscopy)

میکروسکوپ فاز کنتراست یک نوع میکروسکوپ نوری است که تغییر فازها را در نور منتقل شده از طریق یک نمونه شفاف به تغییرات روشنایی در تصویر تبدیل می‌کند. تغییر فازها نامرئی هستند، اما وقتی به عنوان تغییرات روشنایی نشان داده ‌شوند، قابل مشاهده هستند. با استفاده از این تکنیک، کنتراست در نمونه‌های رنگ آمیزی نشده زیاد می‌شود، از این رو استفاده از میکروسکوپ فاز کنتراست برای مطالعه سلول‌های زنده و رنگ‌آمیزی نشده بسیار مناسب است.

میکروسکوپ فلورسانس (Fluorescence Microscopy)

نوع دیگری از میکروسکوپ نوری، میکروسکوپ فلورسانس است که برای تصویربرداری از نمونه‌‌هایی که فلورسانس دارند (یک طول موج نور را جذب می‌کند و طول موج دیگری را از خود ساطع می‌کنند) استفاده می‌شود. از منبع نور این میکروسکوپ با یک طول موج مشخص برای تحریک مولکول‌‌های فلورسنت موجود در نمونه استفاده می‌شود و نوری با طول موج بلند‌تر که از نمونه ساطع می‌شود، جمع‌آوری شده و برای شکل‌گیری تصویر نمونه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بیشتر موارد، بخشی از سلول یا بافتی که می‌خواهیم آن را مورد بررسی قرار دهیم، طبیعتاً فلورسنت نیست، از این رو، باید قبل از شروع کار با میکروسکوپ، نمونه را با یک رنگ یا برچسب فلورسنت نشان‌دار کنیم. رنگ‌های فلورسانسی نظیر رودامین و فلورسئين اغلب برای رنگ‌آمیزی سلول‌ها و اجزای داخلی آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تصویر میکروسکوپ فلورسانس
تصویر ۸: تصویر میکروسکوپ فلورسانس از میکروتوبول‌های سلولی (سبز)، کروموزوم‌های قرار گرفته در کمربندی سلولی (آبی) در حین تقسیم سلولی.

عکس برگی که در زیر مشاهده می‌کنید، با استفاده از نوع تخصصی میکروسکوپ فلورسانس به نام «میکروسکوپ کانفوکال» (Confocal Microscopy) گرفته شده است. میکروسکوپ کانفوکال برای تحریک یک لایه نازک از نمونه، از لیزر استفاده می‌کند و فقط نور ساطع شده از لایه هدف را جمع می‌کند و یک تصویر واضح و بدون تداخل مولکول‌‌های فلورسنت در لایه‌‌های اطراف ایجاد می‌کند.

میکروسکوپ کانفوکال
تصویر ۹: تصویر برگ تهیه شده با میکروسکوپ کانفوکال

میکروسکوپ ماورا بنفش (Ultra Violet Microscopy)

همان طور که از نام این میکروسکوپ مشخص است، در این نوع میکروسکوپ از نور ماروا بنفش به جای منبع نور مرئی استفاده می‌شود و به دلیل طول موج کوتاه و پر قدرت نور UV این نوع میکروسکوپ‌ها قدرت تفکیک بالایی دارند. از طرفی دیگر به دلیل مضر بودن این نور برای چشم، اغلب بعد از تصویربرداری از نمونه، تصاویر حاصل مشاهده می‌شود و در حین تصویربرداری کاربر به صورت مستقیم به آن‌ها نگاه نمی‌کند.

میکروسکوپ‌های الکترونی

انواع دیگر میکروسکوپ‌ها از الکترون‌ها به جای نور مرئی استفاده می‌کنند. مهم‌ترین این گروه از میکروسکوپ‌ها، میکروسکوپ الکترونی است که از پرتو الکترون‌ها در شکل‌گیری تصویر اجسام استفاده می‌کند. الکترون‌‌ها از طول موج بسیار کوتاه‌تری نسبت به نور مرئی برخوردار هستند و این به میکروسکوپ‌‌های الکترونی اجازه می‌دهد تا تصاویری با وضوح بالاتر نسبت به میکروسکوپ‌‌های نوری استاندارد تولید کنند. میکروسکوپ‌های الکترونی می‌توانند برای بررسی نه تنها سلول‌های کامل، بلکه ساختار‌های درون سلول و اندامک‌های درون آن‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرند.

میکروسکوپ‌‌های الکترونی از نظر منبع نوری با میکروسکوپ‌‌های نوری متفاوت هستند زیرا با استفاده از پرتو الکترون‌‌ها به جای پرتو نور، تصویری از یک نمونه تولید می‌کنند. برای عبور پرتو‌های الکترونی، ستون‌های نوری این میکروسکوپ‌ها دارای سیستم خلا هستند، زیرا پرتوهای الکترونی در حضور سایر مولکول‌ها پایداری خود را از دست می‌دهند و می‌توانند با مولکول‌های گازی محیط وارد واکنش شوند، از این رو وجود خلا در مسیر عبور پرتوهای الکترونی موجب جلوگیری از هر گونه انحراف، افزایش قدرت تفکیک و مشاهده جزئیات بیشتر نمونه می‌شود.

در تصویر زیر می‌توانید مقایسه کنید که چگونه باکتری‌های سالمونلا در یک میکروگراف نوری (سمت چپ) در مقابل تصویری که با میکروسکوپ الکترونی (سمت راست) گرفته شده، قابل مشاهده هستند. این باکتری‌‌ها در تصویر میکروسکوپ نوری به صورت نقاط بنفش و ریزی به نظر می‌رسند، در حالی که در میکروگراف الکترونی، می‌توانید شکل و بافت سطح آن‌ها و همچنین جزئیات سلول‌‌های انسانی را که سعی در حمله به آن‌ها دارند، به وضوح مشاهده کنید.

مقایسه تصویر میکروسکوپ نوری و الکترونی
تصویر ۱۰: مقایسه تصویر میکروسکوپ نوری و الکترونی

در گروه میکروسکوپ الکترونی دو نوع عمده وجود دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

  • میکروسکوپ الکترونی روبشی
  • میکروسکوب الکترونی عبوری

میکروسکوپ الکترونی روبشی

در میکروسکوپ الکترونی روبشی یا نگاره (Scanning Electron Microscopy)  که به اختصار به آن میکروسکوپ SEM می‌گویند، یک پرتو الکترون در سطح سلول یا بافت به جلو و عقب حرکت می‌کند و تصویری دقیق از سطح سه بعدی نمونه ایجاد می‌کند.

میکروسکوپ الکترونی روبشی نوعی میکروسکوپ الکترونی است که با اسکن سطح با پرتوهای متمرکز الکترونی، تصاویری از نمونه را تولید می‌کند. الکترون‌ها با اتم‌های موجود در نمونه تعامل دارند و سیگنال‌های مختلفی ایجاد می‌کنند که حاوی اطلاعاتی در مورد توپوگرافی سطح و ترکیب نمونه است. از این نوع میکروسکوپ برای گرفتن تصویر باکتری‌های سالمونلا که در بالا نشان داده شده است، استفاده می‌شود. این نوع میکروسکوپ‌ها دارای قدرت بزرگنمایی به اندازه ۵۰۰٫۰۰۰ برابر هستند و قدرت تفکیکی در حدود ۱ تا ۲۰ نانومتر دارند.

مقایسه تصویر تهیه شده از میکروسکوپ SEM و TEM
تصویر ۱۱: مقایسه تصویر تهیه شده از ذرات گره گیاهی توسط دو میکروسکوپ الکترونی SEM و TEM

میکروسکوپ الکترونی عبوری

در میکروسکوپ الکترونی عبوری (Transmission Electron Microscopy) یا (TEM)، برعکس میکروسکوپ SEM، نمونه قبل از تصویربرداری به برش‌‌های بسیار نازک (به عنوان مثال با استفاده از لبه برش الماس) برش داده می‌شود و پرتوی الکترون به جای اینکه از سطح آن عبور کند، از برش نمونه عبور می‌کند. نمونه‌هایی که برای تصویربرداری با میکروسکوپ الکترونی عبوری آماده می‌شوند، اغلب ضخامتی در حدود ۱۰۰ نانومتر دارند. TEM معمولا برای به دست آوردن تصاویر دقیق از ساختار‌های داخلی سلول‌‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تفاوت میکروسکوپ‌های الکترونی عبوری و روبشی

میکروسکوپ TEM و SEM در چگونگی عبور پرتو و اطلاعات بدست آمده از نمونه با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. میکروسکوپ روبشی تصویری از سطح نمونه تهیه می‌کند، در حالی میکروسکوپ عبوری از داخل نمونه تصویربرداری می‌کنند. قدرت تفکیک و بزرگنمایی در میکروسکوپ الکترونی عبوری از میکروسکوپ الکترونی روبشی بالاتر است.

پرتوهای الکترونی در میکروسکوپ الکترونی روبشی به صورت نقطه به نقطه سطح نمونه را اسکن می‌کنند، اما پرتوهای میکروسکوپ TEM به تمام نمونه برخورد کرده و از آن عبور می‌کنند. علاوه بر این موارد، آماده‌سازی نمونه برای میکروسکوپ SEM از میکروسکوپ TEM آسان‌تر است.

معایب کاربرد میکروسکوپ‌های الکترونی

میکروسکوپ‌‌های الکترونی، علاوه بر مزایایی که در تهیه تصاویر دقیق از نمونه‌ها دارند، اما دارای معایبی نیز هستند که در هنگام انتخاب برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی باید مد نظر قرار بگیرند:

  • میکروسکوپ‌های الکترونی بسیار بزرگ هستند و برای کار با آن‌ها نیاز به یک فضای اختصاصی و بزرگ در آزمایشگاه است.
  • مراحل تهیه نمونه و آماده‌سازی آن برای تصویربرداری نیاز به فرد متخصص دارد و بسیار زمان‌بر است. علاوه بر این، در برخی از روش‌های آماده‌سازی نیاز به موادی مانند ورقه‌های نازک طلا است که تهیه آن‌ها هزینه بالایی دارد.
  • میکروسکوپ‌های الکترونی نسبت به سایر میکروسکوپ‌ها دارای قیمت بالاتری هستند.
  • از میکروسکوپ‌های الکترونی برای تصویربرداری از سلول‌های زنده نمی‌توان استفاده کرد، زیرا در این میکروسکوپ‌ها نمونه با استفاده از تکنیک‌هایی در سطح تثبیت می‌شود.
  • رنگ‌آمیزی نمونه در میکروسکوپ‌های الکترونی بعد از تهیه تصاویر و به صورت کامپیوتری انجام می‌شود.
میکروسکوپ الکترونی برای دیدن نانوساختارهای مختلف

علاوه بر دو میکروسکوپ فوق، میکروسکوپ‌هایی دیگری نیز وجود دارند که از لیزر، صوت یا اشعه X برای تصویربرداری از نمونه استفاده می‌کنند. میکروسکوپ تونلی روبشی (Scanning Tunneling Microscopy ) یا (STM) می‌تواند تصاویری از سطح اتم‌ها ایجاد کند، از این میکروسکوپ برای نمونه‌های رسانا و نیمه رسانا استفاده می‌شود. میکروسکوپ نیروی اتمی (Atomic Force Microscopy) یا (AFM) نوعی از میکروسکوپ‌های پروبی روبشی است که با یک کاوشگر مکانیکی سطح نمونه را روبش می‌کند و براساس آن اطلاعات دقیقی را از توپولوژی سطح نمونه بدست می‌آورد.

میکروسکوپ نیروی اتمی
تصویر ۱۳: میکروسکوپ نیروی اتمی

میکروسکوپ الکترونی روبشی محیطی (Environmental Scanning Electron Microscopy) که به اختصار به آن  میکروسکوپ ESEM می‌گویند با استفاده از الکترون‌های نمونه‌ها در یک محیط گازی، تصاویری را تولید می‌کند. در این میکروسکوپ امکان تصویربرداری از نمونه‌های مرطوب وجود دارد و قابلیت تهیه نمونه در دمای بین ۳۰- تا ۱۵۰۰ درجه سانتی‌گراد نیز امکان پذیر است.

بر اساس رای ۱۳۳ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
BritannicaBiology DictionaryLight-Microscopeمجله فرادرس
۱۲ دیدگاه برای «میکروسکوپ چیست؟ — طرز کار و انواع به زبان ساده»

سلام
ببخشید چرا باید هنگام تنظیم کردن میکروسکوپ از عدسی شیئی با کمترین بزرگنمایی استفاده کرد؟
ممنون می‌شم جواب بدین.

سپاس خیلی عالی برای فعالیت های صنفی ودرسیم خیلی ارزنده بود.

سپاس . به تحقیقم خیلی کمک کرد

ببخشید رنگ آمیزی نمونه در دو نوع میکروسکوپ چه فرقی داره؟

بسيار عالي بود ,سپاس فراوان

عالی

عالی بود. خدا خیرتون بده. کلی کتاب و سایت دیدم انقدر قشنگ طبقه بندی مطالب نبود.

سپاس فراوان …

ممنون جهان سپاس

سلام دوستان من یک تحقیق علمی دارم انجام میدم از کسی ک اطلاعاتش از میکروسکوپ لنز ها لیزر و طول موج ها بالاس درخواست کمک دارم🙏🏻

واقعا و معقول بود این معلومات گرانقدر تان قابل ستایش است .
موفق باشید
حاجی عثمانی

نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *