عفونت ادراری چیست؟ | علل، علائم و درمان عفونت ادراری

بسیاری از افراد حداقل یک بار در زندگی خود به انواع خفیف عفونت ادراری یا عفونت مجاری ادراری مبتلا شده‌اند اما مزمن شدن این بیماری می‌تواند بر سیستم ادراری تأثیر بگذارد و حتی در نهایت منجر به عفونت خون یا اختلال در عملکرد کلیه و مثانه شود. در این مقاله به توضیح این نوع از عفونت و علائم و علل آن و در انتها روش‌های درمانی عفونت ادراری پرداخته‌ایم.

عفونت ادراری چیست؟

عفونت ادراری (Urinary Tract Infection) یا به اختصار (UTI) عفونتی است که بخشی از دستگاه ادراری را درگیر می‌کند و در صورت اثر بر دستگاه ادراری تحتانی، عفونت مثانه (سیستیت) و هنگامی که بر دستگاه ادراری فوقانی تأثیر بگذارد به عنوان عفونت کلیه (پیلونفریت) شناخته می‌شود.

علائم و روش درمان این دو نوع عفونت ادراری متفاوت است. همچنین عوامل و میکروارگانیسم‌های متعددی می‌توانند باعث عفونت در بخش‌های مختلف از سیستم ادراری و کلیوی شوند. عفونت ادراری در مردان و زنان به شکل‌های مختلف بروز می‌کند و شیوع آن در زنان بالاتر است. همچنین کودکان و سالمندان به دلیل سطح بهداشت و ایمنی ضعیف‌تر، برای ابتلا به عفونت در دستگاه ادراری مستعدتر هستند.

حدود 150 میلیون نفر در هر سال به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند. حداکثر 10٪ از زنان در یک سال دچار عفونت ادراری می‌شوند و نیمی از زنان در یک دوره از زندگی خود حداقل یک عفونت دارند. این بیماری بیشتر در سنین 16 تا 35 سالگی رخ می‌دهد. عود مجدد عفونت مجاری ادراری معمول است. عفونت‌های مجاری ادراری از زمان‌های بسیار قدیم با اولین توصیف مستند در پاپیروس ابرس به تاریخ حدود سال توصیف شده است.

اپیدمیولوژی عفونت ادراری

عفونت ادراری شایع‌ترین عفونت باکتریایی در زنان است که در سنین ۱۶ تا ۳۵ سال به صورت مکرر رخ می‌دهد و ۱۰ درصد از مبتلایان سالانه و ۴۰ تا ۶۰ درصد از آن‌ها حداقل یک بار در طول زندگی خود عفونت ادراری را تجربه کرده‌اند. عود بیماری معمول است، تقریباً نیمی از افراد در طی یک سال به عفونت دوم مبتلا می‌شوند. عفونت‌های دستگاه ادراری در زنان چهار برابر بیشتر از مردان رخ می‌دهد.

فیلم آموزش اپیدمیولوژی و عفونت های بیمارستانی در فرادرس

کلیک کنید

پیلونفریت بین 20 تا 30 بار کمتر اتفاق می افتد. آن‌ها شایعترین علت عفونت‌های اکتسابی در بیمارستان هستند که تقریباً 40 درصد آن‌ها را تشکیل می‌دهد. نرخ باکتری‌های بدون علامت در ادرار با افزایش سن از دو تا هفت درصد در زنان در سنین باروری تا 50 درصد در زنان مسن در خانه‌های مراقبت افزایش می‌یابد. میزان باکتری‌های بدون علامت در ادرار در مردان بالای 75 سال بین 7 تا 10 درصد است.

عفونت‌های ادراری بدون علامت در ادرار در 2 تا 10 درصد از بارداری‌ها رخ می‌دهند.عفونت‌های دستگاه ادراری ممکن است 10 درصد از افراد را در دوران کودکی مبتلا کند. در کودکان، عفونت ادراری بیشتر در پسران ختنه نشده کوچکتر از سه ماه و دختران زیر یک سال دیده می‌شوند.  تخمین فراوانی در میان کودکان بسیار متفاوت است. در گروهی از کودکان در صورت تب و سنین بین تولد تا دو سالگی، ۲ تا 20٪ مبتلا به عفونت ادراری هستند.

علائم عفونت ادراری چه هستند؟

عفونت مجاری ادراریِ تحتانی، به عنوان عفونت مثانه نیز شناخته می‌شود. شایع‌ترین علائم عفونت مجاری ادراری عبارتند از:

• سوزش ادراری (سوزش هنگام دفع ادرار)
• تکرر ادرار و احساس دائمی پر بودن مثانه
• در زنان، عدم وجود ترشحات چرکی و درد

شدت علائم از خفیف تا شدید متفاوت است و در زنانی با سلامت عمومی خوب تا ۶ روز طول می‌کشد. گاهی درد در بالای استخوان خاجی یا پایین کمر وجود دارد. افرادی که دچار عفونت دستگاه ادراری فوقانی یا پیلونفریت هستند، ممکن است علاوه بر علائم کلاسیک عفونت دستگاه ادراری تحتانی، درد پهلو، تب یا حالت تهوع و استفراغ را نیز تجربه کنند. به ندرت، ادرار ممکن است خون آلود به نظر برسد یا حاوی چرک قابل مشاهده در ادرار باشد.

علل عفونت ادراری چه هستند؟

باکتری اشرشیا کولی (E. coli) از روده عامل ۸۰ تا ۸۵ درصد و استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس عامل ۵ تا ۱۰ درصد از عفونت‌های مجاری ادراری هستند. عفونت ادراری به ندرت به دلیل وجود ویروس یا قارچ ایجاد می‌شود.

عفونت مجاری ادراری به دلیل استفاده از سوند و کاتتر و دیگر درمان‌های پزشکی بیشترین علت ابتلا را به خود اختصاص می‌دهند که طیف وسیعی از باکتری‌ها در عفونت ناشی از آن‌ها دخیل هستند و اشرشیا کولی (۲۷٪)، کلبسیلا (۱۱٪)، سودوموناس (۱۱٪)، قارچ کاندیدا آلبیکانس (۹٪) و انتروکوکوس (۷٪) در این بین شیوع بالاتری دارند.

رابطه جنسی در زنان جوان علت ۷۵ تا ۹۰ درصد از آمار ابتلا به عفونت ادراری است. همچنین استفاده از لوازم پیشیگیری از بارداری مانند دیافراگم در زنان نیز عامل دیگری در افزایش ریسک عفونت ادراری است. سابقه و استعداد خانوادگی در عفونت ادراری مؤثر هستند. سایر ریسک فاکتورهای عفونت ادراری عبارتند از:

• پروستات بزرگ
• آسیب نخاعی
• ابتلا به دیابت
• ضعف سیستم ایمنی در اثر ابتلا به بیماری خودایمنی یا بیماری‌های دیگری همچون سرطان
• عدم ختنه شدن پسران

انواع عفونت ادراری

عفونت می‌تواند در قسمت‌های مختلف دستگاه ادراری اتفاق بیفتد و بر این اساس عفونت ادراری به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شود:

• سیستیت (Cystitis): عفونت در مثانه که ممکن است باعث شکم درد، ادرار کدر یا خونی شود.
• پیلونفریت (Pyelonephritis): عفونت در کلیه یا مجرای ادراری آن (Ureters) که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند. از علائم این عفونت می‌توان به ایجاد تب، لرز، حالت تهوع، استفراغ و درد در قسمت فوقانی کمر یا پهلو اشاره کرد.
• مجرای ادراری (Urethritis): عفونت در مجرایی که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می‌کند و می‌تواند هنگام ترشح باعث ترشح و سوزش شود.

روش های تشخیص عفونت ادراری

عفونت ادراری خفیف، ممکن است تنها با علائم تشخیص و بر همان اساس درمان شود. در موارد مزمن، طولانی مدت، مقاوم به درمان یا مشکوک، باید با روش‌های آزمایشگاهی ابتلا به عفونت ادراری و حتی نوع ارگانیسم ایجاد کننده تشخیص داده شود. در ادامه به برخی از این روش‌ها اشاره کرده‌ایم.

فیلم آموزش بیوشیمی پزشکی ۱ + مفاهیم کلیدی در فرادرس

کلیک کنید

آزمایش عفونت ادراری

تأیید تشخیص از طریق تجزیه ادرار، جستجوی وجود نیتریت ادرار، گلبول‌های سفید خون (لکوسیت‌ها) یا لکوسیت استراز ممکن است مفید باشد. آزمایش دیگر، بررسی میکروسکوپی ادرار جهت وجود گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون یا باکتری‌ها است.

اگر تعداد کلونی‌های باکتریایی ادرار بزرگتر یا مساوی 103 واحد در هر میلی‌لیتر باشد، جواب کشت مثبت تلقی می‌شود. حساسیت آنتی‌بیوتیکی را می‌توان با استفاده از این محیط کشت‌ها نیز آزمایش کرد که در انتخاب اختصاصی آنتی‌بیوتیک بسیار مهم است.

با این حال، جواب کشت منفی هم ممکن است با درمان آنتی‌بیوتیکی بهبود یابد. از آنجا که علائم می‌توانند مبهم و بدون آزمایش‌های قابل اعتماد برای عفونت ادراری باشند، تشخیص در افراد مسن دشوار است. پیش از این در مطلب کشت باکتری | محیط کشت و انواع روش ها — از صفر تا صد، درباره روش‌های مختلف کشت باکتری برای افتراق بین انواع باکتری‌های بیماری‌زا، روش تهیه و کاربرد آن‌ها توضیح داده شده است، برای مطالعه این پست + اینجا کلیک کنید.

تشخیص عفونت ادراری با pH

همچنین برای تشخیص می‌توان از اسیدیته ادرار استفاده کرد. pH طبیعی ادرار کمی اسیدی است با مقادیر معمول 6 تا 7/5 اما محدوده طبیعی آن 4/5 تا 8 است. pH ادرار 8/5 یا 9 نشان‌دهنده ارگانیسم تولیدکننده اوره مانند پروتئوس، کلبسیلا یا اوره پلاسما اورئالیتیکوم است.

بنابراین، یک بیمار بدون علامت با pH بالا بدون در نظر گرفتن سایر نتایج آزمایش ادرار به معنی عفونت مجاری ادراری است. pH قلیایی همچنین می‌تواند نشان دهنده سنگ کلیه استروویت باشد که به آن سنگ‌های عفونی نیز گفته می‌شود.

تشخیص افتراقی عامل عفونت ادراری

در زنان مبتلا به التهاب دهانه رحم یا واژینیت (التهاب واژن) و در مردان جوان با علائم عفونت ادراری، عفونت Chlamydia trachomatis یا Neisseria gonorrhoeae ممکن است دلیل این مسئله باشند. این عفونت‌ها به طور معمول به عنوان عفونت ادراری به عنوان مجاری ادراری طبقه‌بندی می‌شوند. واژینیت همچنین ممکن است به دلیل عفونت مخمری باشد.

سیستیت بینابینی (درد مزمن در مثانه) ممکن است برای افرادی که چندین قسمت از علائم عفونت ادراری را تجربه می‌کنند در نظر گرفته شود اما کشت ادرار منفی باقی‌مانده و با آنتی بیوتیک بهبود نمی‌یابد. پروستاتیت (التهاب پروستات) نیز ممکن است در تشخیص افتراقی در نظر گرفته شود. سیستیت هموراژیک، مشخصه خون در ادرار می‌تواند به علل ثانویه‌ای رخ دهد از جمله:

• عفونت‌ها
• پرتودرمانی
• سرطان زمینه‌ای
• داروها
• سموم

داروهایی که معمولاً این مشکل را ایجاد می کنند شامل ماده شیمیایی سیکلوفسفامید با نرخ 2 تا 40 درصد هستند. سیستیت ائوزینوفیلیک یک بیماری نادر است که در آن ائوزینوفیل‌ها در دیواره مثانه وجود داشته باشند. علائم و نشانه‌ها مشابه عفونت مثانه است و علت آن‌ها کاملاً روشن نیست. با این حال ممکن است با آلرژی غذایی، عفونت و داروها در ارتباط باشد.

آیا عفونت ادراری واگیردار است؟

باکتری‌های مولد عفونت ادراری می‌توانند بین افراد از طریق ارتباط جنسی انتقال پیدا کنند. با این حال، خود عفونت مسری نیست. بنابراین بهتر است قبل و بعد از ارتباط جنسی بهداشت را به خوبی رعایت کنید.

فیلم آموزش اپیدمیولوژی و عفونت های بیمارستانی در فرادرس

کلیک کنید

عفونت ادراری در کودکان

در کودکان خردسال، تنها علامت عفونت ادراری ممکن است تب باشد. به دلیل فقدان علائم واضح‌تر، هنگامی که زنان زیر دو سال یا مردان ختنه نشده کمتر از یک سال تب را نشان می‌دهند، کشت ادرار توسط بسیاری از انجمن‌های پزشکی توصیه می‌شود.

نوزادان ممکن است تغذیه ضعیف داشته باشند، استفراغ کنند، بیشتر بخوابند یا علائم زردی را نشان دهند. در کودکان بزرگتر، بی‌اختیاری ادرار با شروع جدید (از دست دادن کنترل مثانه) ممکن است رخ دهد. حدود 1 از 400 نوزاد 1 تا 3 ماهه مبتلا به عفونت ادراری نیز مننژیت باکتریایی دارند.

عفونت ادراری در سالمندان

علائم عفونت دستگاه ادراری اغلب در افراد مسن وجود ندارد. موارد ارائه شده ممکن است با بی‌اختیاری، تغییر در وضعیت ذهنی یا خستگی به عنوان تنها علائم مبهم باشد در حالی که برخی از آن‌ها به عنوان اولین علائم با یک بیماری سپسیس یا عفونت خون به یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی مراجعه می‌کنند. با این واقعیت که بسیاری از افراد مسن دچار بی‌اختیاری یا زوال عقل قبلی می‌شوند، تشخیص می‌تواند پیچیده باشد.

منطقی است که در افرادی که علائم عفونت سیستمیک دارند و ممکن است قادر به گزارش علائم ادراری نباشند، کشت ادرار انجام شود، منطقی است. علائم سیستمیک عفونت شامل تب یا افزایش درجه حرارت بیش از 1/1 درجه سانتی‌گراد از حد معمول، لرز و افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون است.

عفونت ادراری در بارداری

عفونت ادراری در دوران بارداری شیوع بالاتری دارد. یکی از دلایل آن تغییرات هورمونی و افزایش پروژسترون در این دوران است. بنابراین اگر آزمایش ادرار علائم عفونت را نشان دهد، حتی در صورت عدم وجود علائم، درمان توصیه می‌شود.  بارداری باعث تغییراتی در دستگاه ادراری می‌شود که زنان را نسبت به ابتلا به عفونت مستعد‌تر می‌کند.

تغییر در هورمون‌ها همچنین می‌تواند به ریفلاکس وزیکوورترال منجر شود، وضعیتی که در آن ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها برگردد و ممکن است باعث عفونت مجاری ادراری شود. هنگام بارداری، در بدن مقدار زیادی قند، پروتئین و هورمون وجود دارد.

این تغییرات زنان را در معرض خطر بیشتری برای عفونت ادراری قرار می‌دهد و از طرفی در بارداری، رحم در حال رشد به مثانه فشار می‌آورد که باعث مشکل در دفع ادرار می‌شود و باقی‌مانده ادرار می‌تواند منبع عفونت باشد. عوارض عفونت ادراری طی بارداری عبارتند از:

• زایمان زودرس
• عفونت مزمن
• سندرم دیسترس تنفسی بزرگسالان
• آنمی یا کم خونی
• عفونت طولانی مدت
• پره اکلامپسی (فشار خون بالا و اختلال عملکرد کلیه که می‌تواند منجر به تشنج شود)

درمان عفونت ادراری چیست؟

پایه اصلی درمان آنتی‌بیوتیک‌ها است. فنازوپیریدین گاهی طی چند روز اول علاوه بر آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود تا به سوزش و تکرر ادرار در برخی موارد عفونت مثانه کمک کند. با این حال، به دلیل نگرانی در مورد ایمنی در استفاده از آن به ویژه خطر افزایش مت‌هموگلوبینمی (بالاتر از سطح طبیعی مت‌هموگلوبین در خون) به طور معمول توصیه نمی‌شود. از پاراستامول ممکن است برای تب استفاده شود.

فیلم آموزش آنتی بیوتیک ها و عوامل ضدمیکروبی در فرادرس

کلیک کنید

شواهد خوبی در مورد استفاده از محصولات زغال اخته برای درمان عفونت‌های فعلی وجود ندارد. فسفومایسین می‌تواند به عنوان یک درمان موثر برای هر دو عفونت ادراری و عفونت ادراری پیچیده از جمله پیلونفریت حاد استفاده شود. رژیم استاندارد برای عفونت‌های ادراری پیچیده دوز خوراکی 3 گرم است که هر 48 یا 72 ساعت یک بار و در کل 3 دوز یا 6 گرم هر 8 ساعت به مدت 7 روز تا 14 روز که فسفومایسین به شکل IV تجویز می‌شود.

درمان عفونت ادراری در بارداری

اولین قدم درمان مصرف آنتی‌بیوتیک به مدت 3 تا 7 روز یا طبق تجویز پزشک است. اگر عفونت باعث ناراحتی شما شود، پزشک احتمالاً قبل از گرفتن نتایج آزمایش ادرار، درمان را شروع می‌کند. علائم باید طی 3 روز برطرف شوند. همه داروهای باید طبق برنامه و تا اتمام آن‌ها مصرف شوند حتی اگر دیگر علامتی از بیماری دیده نشود.

بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌های معمول به عنوان مثال آموکسی‌سیلین، اریترومایسین و پنی‌سیلین، برای زنان باردار بی‌خطر محسوب می‌شوند. سایر موارد مانند سیپروفلوکساسین، سولفامتوکسازول، تتراسایکلین یا تری‌مئوپریم که برای زنان باردار ریسک مصرف دارند و می‌توانند رشد کودک را تحت تأثیر قرار دهند، ممنوع هستند.

پیشگیری از عفونت ادراری

برای جلوگیری از عفونت ادراری توصیه‌های زیر را انجام دهید:

• حداقل هشت لیوان آب در روز بنوشید.
• هنگام رفتن به دستشویی بدن خود را از جلو به عقب بشویید و خشک کنید.
• به بهداشت جنسی خود در رابطه توجه کنید.
• از دئودورانت‌ها یا صابون‌های قوی که باعث تحریک می‌شوند استفاده نکنید.
• لباس زیر نخی بپوشید و آن را روزانه تعویض کنید.
• شلوارهای خیلی تنگ نپوشید.
• از نوشیدن زیاد آب مرکبات و خوردن غذاهای پرادویه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار که محرک مثانه هستند خودداری کنید.
• در سالمندان یا بیماران استفاده از کاتتر یا سوند باید به حداقل مدت زمان کاهش یابد.