فرادرس
ضمایر منفصل عربی چیست؟ – توضیح به زبان ساده + مثال و تمرین
ضمایر منفصل بخش کوچکی از مبحث گسترده ضمایر در عربی است. از آنجا که هم جنیست (مذکر و مونث) و هم تعداد جفت (مثنی) و بیشتر از جفت (جمع) در این زبان به صورت تفکیک شده وجود دارد، یاد گرفتن ضمایر می‌تواند به یکی از مباحث سخت برای زبان‌آموزهای زبان عربی تبدیل شود. یکی از راه‌های انجام دادن کارهای سخت، تقسیم کردن آنها به اندازه‌های کوچک است. در این مطلب قصد داریم بخش کوچکی از مبحث ضمایر در عربی، یعنی ضمایر منفصل را به صورت گسترده و با مثال‌های متعدد بررسی کنیم و با انجام تمرین‌های انتهای متن، اشکال‌های یادگیری این مبحث کوچک از ضمایر عربی را رفع کنیم.
ضمیر چیست ؟
در هر زبانی ضمیر وجود دارد تا از تکرار اسم در جملات جلوگیری کند. در زبان فارسی، ضمیرها ۶ نوع هستند که ما خودآگاه و ناخودآگاه از آنها در گفتگوها و نوشته‌هایمان استفاده می‌کنیم. برای درک اهمیت نقش ضمیر در برقراری ارتباط و انتقال معنا به مثال زیر توجه کنید.
علی صبح زود از خواب بیدار می‌شود. علی صبحانه می‌خورد و به مدرسه می‌رود. علی درس خواندن را دوست دارد. علی می‌خواهد در آینده به کشورهای دنیا سفر کند.
همان‌طور که مشاهده می‌کنید در این مثال از اسم «علی» به طور متناوب در جمله‌هایمان استفاده کرده‌ایم. اشکال استفاده مکرر از اسم در این است که موجب خستگی گوینده و شنونده در گفتار و نوشتار می‌شود. برای جلوگیری از چنین موضوعی می‌توانیم از «ضمیر» کمک بگیریم. حالا جمله بالا را با تغییراتی که در اثر ورود ضمیر به آن صورت گرفته یک بار دیگر بخوانید.
علی صبح زود از خواب بیدار می‌شود، صبحانه می‌خورد و به مدرسه می‌رود. او درس خواندن را دوست دارد و می‌خواهد در آینده به کشورهای دنیا سفر کند.
در زبان عربی نیز ضمیر چنین کارکردی دارد. با این تفاوت که در این زبان ضمایر بر اساس جنسیت و تعداد مشخص شده هستند و هر یک از صیغه‌های عربی ضمیر منحصر به خودشان دارند. در ادامه ضمایر منفصل عربی را به ترتیب کاربرد بررسی می‌کنیم.
ضمایر منفصل عربی
در زبان فارسی ۶ نوع ضمیر داریم که بر اساس تعداد تقسیمبندی شده‌اند. یعنی سه نوع ضمیر «من»، «تو»، «او» برای مفرد و «ما» و «شما»، «آنها» برای جمع به کار می‌رود. این ضمایر از نوع منفصل هستند. یعنی به صورت جداگانه از هر اسمی نوشته و برای خودشان در جمله نقشی ایفا می‌کنند. این نقش می‌تواند، فاعل، مفعول و... باشد.
در برابر زبان فارسی، زبان عربی ۱۴ نوع ضمیر دارد. در این زبان، علاوه بر تعداد، جنسیت صاحب ضمیر یا مرجع ضمیر نیز در نظر گرفته شده‌است. در نتیجه، بر اساس «مذکر» و «مونث» بودن و «مفرد»، «مثنی» و «جمع» بودن با ضمایر متعددی مواجه می‌شویم که آشنایی با آنها، یکی از ملزومات تسلط به این زبان است.
پیش از ادامه هر توضیحی باید درباره مفهوم «منفصل» صحبت کنیم. منفصل در زبان فارسی معنی «منفک، جدا و از هم گسسته» می‌دهد. ضمیر منفصل، به ضمیری می‌گویند که جدای از هر کلمهای قرار میگیرد و در جمله نقش ایفا می‌کند. این ضمایر در زبان عربی به دو دسته مرفوعی و منصوبی/مجروری تقسیم میشوند که در ادامه هر یک از آنها را با مثال می‌خوانید.
ضمایر منفصل مرفوعی
برای آنکه یک ضمیر بتواند در جایگاه مبتدای عربی و محلا مرفوع قرار بگیرد، باید از جمله ضمایر موجود در جدول ضمایر منفصل مرفوعی باشد. نکته‌ای که در این میان باید به خاطر داشته باشیم، دسته‌بندی ضمیرهای عربی در دو گره «غائب» و «مخاطب» است. یعنی علاوه بر مفرد، مثنی، جمع و مذکر و مونث بودن باید به غائب یا مخاطب بودن ضمیرها نیز توجه کنیم. براساس همین تقسیم‌بندی‌ها ۱۴ نوع ضمیر منفصل مرفوعی در زبان عربی داریم. در جدول زیر این ضمایر به تفکیک صیغه و مخاطب و غائب بودن نوشته شده‌است.
| جدول ضمایر منفصل مرفوعی غائب | |
| صیغه | ضمیر |
| للغائب - مفرد مذکر | هو |
| للغائبَینِ - مثنی مذکر | هما |
| للغائبینَ - جمع مذکر | هم |
| للغائبة - مفرد مونث | هی |
| للغائبتینِ - مثنی مونث | هما |
| للغائبات - جمع مونث | هنَّ |
به مثال‌هایی که در آنها از ضمایر منفصل مرفوعی استفاده شده‌است توجه کنید.
هُوَ مالِکُ المَنزِلْ.
او صاحب خانه است.
هُمْ حَضَروا إِلی المِصْرْ.
آنها به مصر آمده‌اند.
هِيَ مِصرِیَّةْ.
او اهل مصر است.
هُما فِي الجامِعَةْ.
آنها در دانشگاه هستند.
در ادامه جدول ضمایر منفصل مرفوعی مخاطب را مشاهده می‌کنید.
| جدول ضمایر منفصل مرفوعی مخاطب | |
| صیغه | ضمیر |
| للمخاطب - مفرد مذکر | أنتَ |
| للمخاطبینِ - مثنی مذکر | أنتما |
| للمخاطبین - جمع مذکر | أنتم |
| للمخاطبة - مفرد مونث | أنتِ |
| للمخاطبتینِ - مثنی مونث | أنتما |
| للمخاطبات - جمع مونث | أنتنَّ |
به مثال‌هایی که در آنها از ضمایر منفصل مرفوعی مخاطب استفاده شده توجه کنید.
أَنتِ مُهَندِسَةْ.
تو مهندس هستی.
أَنتُما تِلمیذَتانِ فِي هَذِهِ المَدرِسَةِ.
شما دانش‌آموزان این مدرسه هستید.
أَنتُمْ في المَکتَبَةْ.
شما در کتابخانه هستید.
أَنتَ طالِبٌ و مُحَمدٌ أُستاذُکَ.
تو دانشجو هستی و محمد استاد تو است.
در زبان عربی برای متکلم در حالت مفرد و جمع نیز ضمایر منفصل مخصوص وجود دارد.
نکته: در ضمایر متکلم جنسیت مذکر و مونث تاثیری ندارد و برای هر دو به صورت یکسان به کار می‌رود.
در ادامه ضمایر منفصل مرفوعی مخصوص متکلم را مشاهده می‌کنید.
| جدول ضمایر منفصل مرفوعی متکلم | |
| صیغه | ضمیر |
| للمتکلم‌الوحده - مفرد | أنا |
| للمتکلم مع‌الغیر - جمع | نحن |
ضمایر منفصل منصوبی
پیش از توضیح ضمایر منفصل منصوبی باید یک آشنایی مختصری با ضمایر متصل عربی به دست بیاوریم. ضمایر متصل آنهایی هستند که به فعل عربی و اسم عربی اضافه میشوند و نقش می‌پذیرند. ضمایر متصل به فعل نیز می‌چسبند اما برای این اتصال باید با نون وقایه همراه شوند. در صورتی که برای چسبیدن به اسم، کاملا آزاد هستند.
در ادامه انواع ضمایر متصل را در صیغه‌های مختلف می‌خوانید.
«ه، هما، هم، ها، هما، هن، کَ، کم، کم، کِ، کما، کنَّ، ي، نا.»
ضمایر منفصل منصوبی، ضمایر متصلی هستند که با کلمه «إيّا» همراه می‌شود. از این رو تنها نقشی که می‌توانند در جمله بپذریند، مفعول‌به و محلا منصوب است. یکی از مهم‌ترین کارکردهای ضمایر منفصل منصوبی استفاده از آنها به عنوان مفعول‌به مقدم است. در ادامه جدول انواع ضمیر منفصل مرفوعی را به تفکیک تعداد و جنسیت مشاهده می‌کنید.
| جدول ضمایر منفصل منصوبی غائب | |
| صیغه | ضمیر |
| للغائب - مفرد مذکر | إیّاه |
| للغائبَینِ - مثنی مذکر | إیّاهما |
| للغائبینَ - جمع مذکر | إیَّاهم |
| للغائبة - مفرد مونث | إیّاها |
| للغائبتینِ - مثنی مونث | إیّاهما |
| للغائبات - جمع مونث | إیّاهنَّ |
در جدول زیر ضمایر منفصل منصوبی مخصوص به صیغه‌های مخاطب نوشته شده‌است.
| جدول ضمایر منفصل منصوبی مخاطب | |
| صیغه | ضمیر |
| للمخاطب - مفرد مذکر | إیّاکَ |
| للمخاطبینِ - مثنی مذکر | إیّاکم |
| للمخاطبین - جمع مذکر | إیّاکم |
| للمخاطبة - مفرد مونث | إیّاکِ |
| للمخاطبتینِ - مثنی مونث | إیّاکما |
| للمخاطبات - جمع مونث | إیّاکنَّ |
در جدول زیر ضمایر منفصل منصوبی مخصوص به صیغه‌های متکلم را مشاهده می‌کنید.
| جدول ضمایر منفصل منصوبی متکلم | |
| صیغه | ضمیر |
| للمتکلم‌الوحده - مفرد | إیّايَّ |
| للمتکلم مع‌الغیر - جمع | إیّانا |
نکته: برای ترجمه ضمایر منفصل منصوبی معمولا از ضمایر فارسی به علاوه «را» نشان مفعول استفاده می‌شود. مانند مثال‌های زیر:
او را، تو را، ما را، من را و...
سوال‌های مربوط به ضمایر منفصل عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مرتبط با مبحث ضمایر منفصل عربی به طور خلاصه پاسخ می‌دهیم.
ضمیر چیست؟
ضمیر کلمهای است که در جملات به جای اسم قرار میگیرد تا از تکرار آن جلوگیری کند.
در زبان عربی چند نوع ضمیر داریم؟
ضمیرها در عربی به دو بخش ضمایر متصل و ضمایر منفصل تقسیمبندی میشوند. ضمایر متصل آنهایی هستند که به فعل و اسم می‌چسبند. اما ضمایر منفصل ضمایری هستند که با هیچ اسم و فعلی همراه نمی‌شوند و معمولا نقش مبتدا و مفعول‌به را در جملات بازی می‌کنند.
تمرین‌های مربوط به ضمایر منفصل عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «ضمایر منفصل عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۷ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و می توانید با استفاده از قسمت «جواب» به درستی یا نادرستی پاسخ‌هایتان پی‌ببرید.
- جمله‌های داده شده را مانند مثال و با توجه به کلمه داخل پرانتز تغییر داده و بازنویسی کنید.
هو حجز مائدة في المطعم. (هي)
هي حجزتْ مائدة في المطعم.
سوال۱: إشتریتُ الفساتین. (هي)
سوال۲: هل أخذتَ الکتابَینِ؟ (هما)
سوال۳: أنا تکَلَّمتُ مع مدیري. (نحن)
سوال۴: سمیر ة و نبیلة ذهبتا إلی السوق. (أنتما - المکتب)
سوال۵: الرجلان إشتریا سیارتین. (أنتما - فستانین)
سوال۶: سأنتظرک في المکتبة. (هو- هو- المطعم)
سوال۷: سأنتظرکَ في المکتبة. (نحن- أنتَ- إلی الساعة الثانیة)
جمع‌بندی
در این مطلب نکات مربوط به ضمایر منفصل عربی را با هم مرور کردیم. فهمیدیم که ضمایر منفصل به دو دسته مرفوعی و منصوبی تقسیمبندی میشوند. ضمایر منفصل مرفوعی، ضمایری هستند که معمولا در ابتدای جمله ذکر می‌شود و نقش مبتدا و محلا مرفوع می‌پذیرند. ضمایر منفصل منصوبی نیز همان ضمایر متصلی هستند که به کلمه «إیا» چسبیده‌اند. این دسته از ضمایر نقش مفعول‌به را در جملات ایفا می‌کنند.
