فرادرسمالیات چیست؟ | تعریف، مفاهیم و انواع — به زبان ساده
افراد و کسب و کارها در کشور‌های مختلف سراسر جهان برای تامین هزینه‌های دولت، مالیات می‌پردازند. در مطلب پیش‌رو، تعاریف کلی و مفاهیم پیرامون مالیات را بررسی کرده‌ایم و انواع مالیات به صورت اجمالی، معرفی شده‌اند.
برای آشنایی با مفهوم مالیات و درک بهتر تعاریف زیرمجموعه آن بهتر است اول با مفهوم کالای عمومی آشنا شوید. مفاهیم مربوط به مالیات به صورت پیچیده‌تر در بخشی از اقتصاد تحت عنوان «اقتصاد بخش عمومی» (Public Economics) یا اقتصاد عمومی بررسی می‌شوند. اقتصاد عمومی بر پایه اقتصاد رفاه بنا شده است و به عنوان ابزاری جهت بهبود رفاه اجتماعی استفاده می‌شود.
کالای عمومی چیست؟
به صورت کلی، ۴ نوع کالا در اقتصاد وجود دارند که با توجه به دو ویژگی تعریف می‌شوند که در ادامه این دو خصوصیت را بررسی کرده‌ایم.
- انحصارطلبی
- رقابت مصرفی
انحصارطلبی چیست؟
انحصارطلبی یعنی توانایی منع سایر افراد از بکارگیری کالای مورد نظر.
رقابت مصرفی چیست؟
رقابت مصرفی به این معناست که استفاده یک فرد از کالایی منجر شود که توانایی فرد دیگر برای استفاده از آن کالا کاهش پیدا کند.
ویژگی‌های کالای عمومی
کالای عمومی با توجه به دو ویژگی رقابتی و قابل استثنا بودن تعریف می‌شود. ترکیب این دو ویژگی، ۴ نوع کالا بوجود میاورد که در جدول زیر آن‌ها را مشاهده می‌کنید.
| کالای قابل استثنا | کالای غیرقابل استثنا | |
| کالای رقابتی | کالای خصوصی | کالای مشترک |
| کالای غیر رقابتی | کالای باشگاهی | کالای عمومی |
کالاهای رقابتی و غیررقابتی چه هستند؟
امنیت ملی فراهم شده نمونه‌ای از کالای «غیر رقابتی» (Non-rivalrous) است. برخورداری فردی از امنیت، امنیت فرد دیگری را کاهش نمی‌دهد اما برای مثال، کفش ها کالاهای «رقابتی» (Rivalrous) به شمار می‌روند. یک جفت کفش معین را تنها یک نفر می‌تواند در یک زمان معین بپوشد.
کالاهای قابل استثنا و غیرقابل استثنا چه هستند؟
امنیت یکی از کالاهای «غیرقابل استثنا» (Non-excludable) و برای تمامی افراد فراهم است. از طرفی دیگر، وسایلی که در فروشگاه فروخته می‌شوند، «استثنا» (Excludable) هستند. صاحب فروشگاه می‌تواند از برداشتن وسیله‌ای توسط یک مشتری در صورتی که هزینه آن‌را پرداخت نکرده باشد، جلوگیری کند.
کالای مشترک چیست؟
کالاهای مشترک کالاهایی هستند که تمامی افراد به آن‌ها دسترسی دارند و از جمله آن‌ها می‌توان به چوب درختان، ماهی‌های دریاچه و .. اشاره کرد.
کالاهای باشگاهی چه هستند؟
«کالاهای باشگاهی» (Club Goods)، کالاهایی غیررقابتی هستند که انحصارپذیر به شمار می‌روند. عموماً، «هزینه نهایی» (Marginal Cost) این کالاها برابر صفر است و توسط «انحصار طبیعی» (Natural Monopoly) بوجود آمده‌اند.
مالیات چیست؟
«مالیات» (Tax) مبالغی است که از اقشار مختلف جامعه، به صورت اجباری، توسط دولت جمعآوری می‌شود و امکان ارائه خدماتی را توسط دولت برای شهروندان فراهم می‌آورد که به صورت عادی و از طریق سازو‌کار‌های بازار آزاد ارائه نمی‌شوند. برای مثال، می‌توان به پارک‌های دولتی اشاره کرد.
برای اغلب دولت‌ها، مالیات، مهم‌ترین منبع درآمدی به شمار می‌رود. دولت‌ها همچنین از مالیات‌ها برای ایجاد برابری درآمدی و تعدیل تصمیم‌های مصرفی استفاده می‌کنند.
مالیات‌ها ممکن است به عنوان کارمزدی ساده بر درآمد یا تجارت انجام شده تعریف شوند. عموماً در متون اقتصادی، منظور از مالیات، مالیات وارده بر درآمد یا مالیات فروش است.
با این حال، لازم به توجه است انواع متعددی از مالیات وجود دارند که بر اشخاص حقیقی و حقوقی وضع می‌شوند. مالیات‌ها، قیمت تهیه کالا و منابع را برای شرکت‌ها و مصرف‌کنندگان افزایش می‌دهند. در نتیجه، عرضه و تقاضا نیز تحت تاثیر مالیات قرار می‌گیرد. در ایالات متحده آمریکا، طبق قوانین، کنگره مسئول جمعآوری مالیات فارغ از منبع آن است.
هدف جمع آوری مالیات چیست؟
به صورت کلی، جمعآوری Tax با هدف تهیه منبع درآمدی برای تامین مخارج یا فعالیت‌های مهم دولت، شامل و نه محدود به ساخت‌و‌ساز‌های عمومی، ارتش، پارک‌ها و رفاه عمومی در قالب انتقال پرداختی‌هاست. امکان دارد صاحبان بعضی از کسبوکارها، مالیات مقرر شده را پرداخت نکنند. در برخی از اوقات، افراد این مالیات را پرداخت نمی‌کنند تا ماهیت کسب‌و‌کار و هویت فرد انجام‌دهنده، مورد شناسایی قرار نگیرد. درواقع، این نوع از فرار مالیاتی با هدف پولشویی، انجام می‌شود.
منبع درآمد مالیاتی چیست؟
دولت‌ها در سراسر دنیا از انواع مختلفی از Tax استفاده و نرخ‌های مالیات متنوعی وضع می‌کنند. این عمل در راستای توزیع بار مالیاتی در میان افراد و طبقه‌های مختلف جمعیتی درگیر فعالیت‌های مالیاتی مانند کسبوکارها یا بازتوزیع منابع بین افراد و طبقه‌های مختلف انجام می‌پذیرد.
منبع درآمد مالیاتی در کشور های مختلف می‌تواند از درآمد، حقوق، میزان مصرف، ارث تعلق گرفته، املاک و دارایی‌ها تا سایر موارد را شامل شود.
مالیات بر فروش چیست؟
مالیت بر فروش توسط مصرف‌کننده و در زمان خرید کالاهای خاص، ایجاد می‌شود. میزان این مالیات بر حسب ارزش شی فروخته شده است. مالیات بر فروش، نوعی Tax تنازلی است زیرا میزان Tax، به درصد مصرف‌شده درآمد بستگی دارد و این میزان Tax برای افراد کم‌درآمد، بیشتر است.
در نتیجه، افراد کم‌درآمد، بخش بزرگ‌تری از درآمد خود را در قالب مالیات بر فروش پرداخت می‌کنند. از مالیات بر فروش می‌توان جهت تعدیل رفتار مصرفی استفاده کرد. برای مثال، Tax وضع شده بر سیگار برای جلوگیری از آسیب آن به سلامتِ افراد مصرف‌کننده بوجود آمده است.
مالیات و رفاه از دست رفته
در اقتصاد، رفاه از دست‌رفته نوعی فقدان کارایی اقتصادی است که در زمان بهینه پارتو نبودن تعادل کالا و خدمات رخ می‌دهد.
رفاه از دست رفته چیست؟
در اقتصاد «رفاه از دست رفته» (Deadweight Loss) که به عنوان بار اضافی یا ناکارآمدی در تخصیص شناخته می‌شود، زمانی رخ می دهد که امکان رسیدن به نقطه بهینه پارتو، وجود نداشته باشد.
نقطه بهینه پارتو چیست؟
نقطه بهینه پارتو نقطه‌ای است که امکان بهبود دادن وضعیت یک فرد بدون بدتر کردن وضعیت فرد دیگر، امکان‌پذیر نباشد. از عوامل بوجود آورنده رفاه از دست رفته می‌توان به عوامل جلوگیری‌کننده از رسیدن بازار به تعادل، اشاره کرد.
این موارد شامل Tax، یارانه‌ها و سقف‌ها و کف‌های قیمتی (مانند حداقل دستمزد) هستند. رفاه از دست رفته همان از بین رفتن مازاد مصرف‌کننده تولید‌کننده یا وقوع هردوی این موارد به صورت همزمان است.
یارانه چیست؟
«یارانه» (Subsidy) یا سوبسید، مزایای دریافت شده توسط فرد، کسب‌و‌کار یا موسسه به شمار می‌رود که عموماً توسط دولت اهدا شده است. این پرداختی عموماً به صورت نقدی یا کاهش Tax است.
