فرادرسجمله شرطیه در عربی — به زبان ساده + مثال و تمرین
جمله شرطیه در عربی با استفاده از ادوات شرط ساخته می‌شود. با وارد شدن یکی از این ادوات به ابتدای جمله تغییراتی در آن ایجاد می‌شود که در این نوشته توضیحات مربوط به آن را خواهید خواند. همچنین حضور این ادوات در جمله تغییراتی در معنای آن ایجاد می‌کند. از این رو، هنگام ترجمه افعال به کار رفته در این جمله‌ها، باید نهایت دقت را به کار برد. فرمول ترجمه صحیح افعال در کنار ادوات شرط از دیگر مطالبی است که در ادامه این مطلب درباره‌اش می‌خوانید. در انتها، برای سنجش میزان یادگیری مبحث جمله شرطیه در عربی می‌توانید از تمرین‌های پایان مبحث استفاده کنید.
جمله شرطیه در عربی چیست ؟
در همه زبان‌ها، هرگاه وقوع یک کاری به وقوع کار دیگری بستگی داشته باشد، باید از اسلوب شرط برای بیان مفهوم موردنظر استفاده کرد. در زبان فارسی با آوردن کلمه «اگر» در ابتدای جمله به مخاطب نشان می‌دهیم که یک کار در چه حالتی وقوعش به انجام شدن کار دیگری مشروط است.
اما در زبان عربی بیان شرط و شروط در انجام کارها اسلوب خاصی دارد که در ادامه درباره آنها توضیح خواهیم داد.
حرف شرط یا ادات شرط چیست؟
در زبان عربی، وارد شدن حرف شرط یا به عبارتی دیگر، با وارد شدن یکی از «ادات شرط» به ابتدای جمله، آن را به جمله شرطیه تبدیل می‌کند. تعداد حروف شرط یا ادوات شرط در عربی همچون دیگر مباحث آن گسترده و زیاد است. اما خبر خوب این است که ما تنها با تعداد کمی از آنها مثل «من، ما، إذ، إذا و إن» سر و کار داریم. در جدول زیر تعدادی از ادوات شرط و معنی آنها را می‌خوانید.
| جدول برخی از اداوات شرط و معنی آنها | |
| اسم شرط | معنی |
| أیْنَ، أینما / حیثُ، حیثما | هر جایی که |
| کلَّما | هر وقتی که |
| متی / متی ما | هر زمانی که |
| ما | آنچه که |
| من | کسی که |
| إذ / إذا | حتی اگر |
| إن | اگر |
اسلوب ساخت جمله شرطیه در عربی
تا اینجا یاد گرفتیم که جمله‌های شرطیه در زبان عربی به ادوات شرط نیاز دارند. اما نکته اینجاست که با وارد شدن ادوات شرط به جمله اسلوب آن تغییر می‌کند.
به طور کلی فرمول ساخت جمله شرطیه به شرح زیر است.
ادوات شرط + فعل شرط + جواب شرط = جمله شرطیه
برای فهم بهتر این فرمول به مثال زیر توجه کنید.
إن تَنصروا اللهَ ینصرْکم.
اگر به خدای خود کمک کنید، شما را یاری می‌دهد.
(در این جمله إن حرف شرط، تَنصُروا، فعل شرط و یَنصُرکُم جواب شرط است.)
إن تتدرَّبْ تتعلَّمْ.
اگر تمرین کنی یاد می‌گیری.
با در نظر گرفتن مثال‌های بالا می‌توانیم نتیجه بگیریم که «ادوات شرط» بر سر جمله‌هایی می‌آیند که دو فعل داشته باشد. به فعل اول، «فعل شرط» و به فعل دوم «جواب شرط» گفته می‌شود. در حقیقت، فعل شرط، پیش درآمد و پیش نیاز انجام یک کار است و جواب شرط، همان کاری است که در صورت به وقوع پیوستن فعل شرط به دست میآید. برای فهم بهتر این موضوع به مثال‌های زیر توجه کنید.
إذا تَقرأ کتباً عربیةً فسوف تَتعلَّم هذه اللغة.
اگر کتاب‌های عربی را بخوانی این زبان را یاد می‌گیری.
(در این جمله «تقرأ» فعل شرط است که در صورت عمل به آن، نتیجه «تتعلَّم» که جواب شرط است اتفاق می‌افتد.)
من یُفکِّرْ قبلَ الکلامِ یسلمْ مِن الخطأ غالباً.
هر کسی قبل از سخن گفتن فکر کند غالبا از خطا در امان است.
(در این جمله «یُفکِّرْ» فعل شرطی است که بلافاصله بعد از کلمه شرط «من» آمده و «یسلم» جواب فعل شرط است.)
در مثال‌های قبل دیدیم که با وارد شدن اسم شرط بر سر جملهای که دو فعل مضارع داشته باشد هر دوی آنها را مجزوم می‌کند. در نتیجه می‌توانیم بگوییم که حرف شرط از جمله حروفی است که مجزوم‌ساز است و با وارد شدن بر سر افعال مضارع عربی آنها را مجزوم و حرکت انتهایی آنها را ساکن می‌کند. (افعال ماضی عربی به خاطر مبنی بودن تغییری نمی‌کنند.) به مثال زیر توجه کنید.
و من یَتَوکَّلْ علی الله فهو حسبه.
هر کسی که به خدا توکل کند، پس برای او کافی است.
(در این جمله یتوکَّلْ فعل مضارع و فعل شرطی است که با آمدن کلمه شرط «مَن» پیش از آن، انتهایش مجزوم شده است و جمله اسمیه عربی «هو حسبه» جواب فعل شرط در این اسلوب است.)
من تَدرسْ فهی ناجحةٌ.
هر کسی که درس بخواند، موفق است.
در مواردی هم اگر جمله نتیجه و جواب شرط با کلماتی مثل حرف قد، سوف، فعل لیس، حرف ربط أنَّ، حرف اضافه، ضمیر یا اسم، فعل امر یا نهی شروع شده باشد از «ف» در ابتدای آن استفاده می‌کنید. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
إذا أعطیتنی القلم فأنََنی أُعطیک الکتاب.
اگر قلم را به من بدهی، آنگاه کتاب را به تو می‌دهم.
إذا زرتَه مرةً فَلن تنساهُ أبداً.
اگر او را یک بار ببینی، دیگر هرگز فراموش نخواهی کرد.
جمله شرطیه غیر حقیقی با لَوْ
فرض کنید قرار است یک موقعیتی را با جملات شرط ترسیم کنیم که غیر حقیقی هستند و امکان به وقوع پیوستن آنها کم است. برای ساخت این جملات شرطی غیر حقیقی به طور معمول از حرف ربط «لو» استفاده می‌شود. در این ترکیب هر دو بند فعل شرط و جواب شرط «ماضی» هستند.
برای ترجمه نیز باید ابتدا به بافت جمله در متن توجه و سپس برای ماضی یا مضارع ترجمه کردن آن تصمیم بگیریم. برای فهم بیشتر بهتر است به مثال‌های زیر توجه کنیم.
لو سِرتَ فی هذه المدینةِ لعرفتَ کیفَ یعیشُ الناسُ فیها.
اگر در این شهر گشت‌وگذار می‌کردی، آنگاه می فهمیدی که مردم در آنجا چطور زندگی می‌کنند.
(در این جمله مشخص است که دیگر امکان گشت و گذار در شهر وجود ندارد. در نتیجه، جمله با حرف ربط لو ساخته شده است.)
لو أعطیتنی هذا الکتاب لَقرأتهُ فوراً.
اگر تو کتاب را به من می‌دادی آن را فوراُ می‌خواندم.
( در این جمله دیگر امکان اینکه کتاب به شخص درخواست کننده داده شود، وجود ندارد. پس برای ساخت این جمله شرطی غیر حقیقی و نشان دادن جواب شرط احتمالی آن از حرف ربط لو استفاده شده است.)
