فرادرسانواع مفعول در زبان عربی – به زبان ساده + مثال و تمرین
مفعول یکی از اجزای جمله فعلیه عربی است که بود و نبود آن به نوع فعل بستگی دارد. از این رو به مفعول «کسی یا چیزی که فعل بر آن واقع شده باشد» می‌گویند. در این نوشته درباره انواع مفعول در زبان عربی که شامل مفعول ظاهری یا مفعول به عربی، مفعول مطلق عربی، مفعول فیه و... توضیح و نحوه شناخت آنها را در جمله با مثال نشان می‌دهیم. برای درک بهتر این مباحث، مثال‌های مختلفی را مرور می‌کنیم و در آخر، با پاسخ‌دهی به چند سوال، میزان یادگیری‌مان را از این مبحث، محک می‌زنیم.
مفعول به در عربی
کمی بالاتر گفتیم که حضور و وجود مفعول در جمله به فعل جمله بستگی دارد. از نظر نیاز به انواع مفعول در عربی به طور کلی دو نوع فعل داریم: «لازم و متعدی». فعل لازم نیازی به مفعول ندارد. اما فعل متعدی برای کامل شدن معنی، نیازمند مفعول است.
در زبان فارسی برای تشخیص مفعول در جمله می‌توان به «را»ی نشانه مفعول توجه کرد و کلمه پیش از آن را مفعول در نظر گرفت. در روشی دیگر، می‌توان با پاسخ به سوال «چه کسی را...» و «چه چیز را...» مرتبط با فعل جمله به مفعول آن رسید.
در زبان عربی، مفعول برای یک فعل متعدی می‌تواند به صورت «اسم ظاهری» یا «ضمیر متصل به فعل» حضور داشته باشد. به این نوع از مفعول در زبان عربی «مفعول به» گفته می‌شود.
قرأتُ الکتابَ.
کتاب را خواندم.
(در این جمله، الکتابَ مفعول‌به اسم ظاهر و منصوب واقع شده‌است.)
***
ساعَدَني الاستاذُ.
استاد من را کمک کرد.
(در این جمله مفعول حرف «ی» و ضمیر متصل به فعل است. بنابراین محلا منصوب می‌شود.)
زارَ الطِفلَ والِدُهُ.
پدر کودکش را ملاقات کرد.
(در این مثال طفلَ مفعولی است که بر فاعل، یعنی والد، مقدم شده‌است.)
أعطیٰ أحمدُ محمداً الکتابَ.
احمد به محمد کتاب را داد.
(در این مثال دو مفعول وجود دارد. اولین مفعول، محمد است که در جواب «چه کس را» آمده و دومی، کتاب است که در جواب «چه چیز را....» آورده شده است.)
در جدول زیر تعدادی از افعال متعدی که به دو مفعول نیاز دارند مشاهده می‌کنید.
| افعال متعدی در عربی که دو مفعول دارند | ||
| فعل | معنی | مثال با معنی |
| علَّمَ | یاد داد | علَّمتْ کبری علیً الدرسَ.
کبری درس را به علی یاد داد. |
| وَعَدَ | وعده داد | یعدَّکًم الله مغفرةً منه.
خداوند مغفرت خویش را به شما وعده می‌دهد. |
| ألهَمَ | الهام کرد | ألهمنی صوراً لترسیم.
عکس‌هایی را برای کشیدن به من الهام کن. |
| بلَّغَ | ابلاغ کرد | أنتَ بلَّغتَها هذا الخبر.
تو این خبر را به او رساندی (ابلاغ کردی). |
| وَهَبَ | بخشید | یَهب اللهً الناسَ النعمةَ.
خداوند نعمت را به مردم می‌بخشد. |
| رَزَق | روزی داد | اللهُ رزَقنا توفیقَ الطاعةَ.
خداوند توفیق اطاعت را به ما روزی داد. |
| أَعطی | بخشید |
أعطی المعلمُ التلمیذَ جایزةً. معلم به دانش‌آموز جایزه‌ای بخشید. |
مفعول مطلق در عربی
گاهی‌اوقات برای تاکید بر میزان انجام شدن فعل، مصدری از جنس خود آن در جمله میآید که به آن مفعول مطلق می‌گویند. مفعول مطلق، دومین مفعول پر کاربرد از میان انواع مفعول در عربی است.
نکته: مفعول مطلق، مصدری از همان فعلی است که در جمله به کار رفته و سه نوع دارد:
- مفعول مطلق تاکیدی
- مفعول مطلق عددی
- مفعول مطلق نوعی
به مثال زیر توجه کنید.
قرأَ الرسالةَ قرأةً بطیئةً.
نامه را آهسته خواند.
( برای نشان دادن نحوه کارکرد مفعول مطلق به صورت تحت اللفظی اینگونه ترجمه می‌شود: نامه را خواند، خواندنی آهسته.)
مفعول مطلق تاکیدی
فرض کنید جمله‌ای را شنیده‌اید اما نسبت به وقوع آن شک دارید. در چنین حالتی گوینده جمله سعی می‌کند با تاکید بر وقوع فعل پافشاری کند. در زبان عربی این کار را با به کار بردن «مفعول مطلق تاکیدی» انجام می‌دهند.
به این ترتیب که یک مصدر هم ریشه با فعل که منصوب هم هست معمولا در انتهای جمله گذاشته می‌شود. برای این که این مصدر منصوب مفعول مطلق تاکیدی باشد نیاز دارد حضورش در جمله مستقل باشد. یعنی اینکه صفت عربی یا مضاف‌الیه عربی همراه آن به کار نرفته باشد.
برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
ضَرَبهُ ضرباً.
او را به شدت زد.
فَرَضوا علیه الحلَّ فرضاً.
راه حل را شدیدا بر او تحمیل کردند.
سَینسَحِبون إنسحاباً.
کاملا کناره‌گیری خواهند کرد.
مفعول مطلق عددی
اگر برای مشخص کردن تعداد دفعات انجام یک فعل از مصدر منصوب فعل در جمله استفاده کنیم، آن مصدر، مفعول مطلق عددی محسوب می‌شود.
نکته: مفعول مطلق عددی مصدری است که عموما با تای گرد مونث ساز میآید.
به مثال زیر توجه کنید.
أشارَ إلیٰ الموضوعِ أشارةً.
فقط یک بار به موضوع اشاره کرد.
(أشارة مصدر منصوب فعل برای نشان دادن تعداد دفعات انجام فعل آمده. در نتیجه مفعول مطلق عددی و منصوب است.)
مفعول مطلق نوعي
اگر مفعول مطلق، یعنی همان مصدر منصوب از فعل، همراه با صفت یا مضاف‌الیه بیاید آن مصدر تبدیل به مفعول مطلق نوعی می‌شود. به مثال زیر توجه کنید.
نظر إلیهِ نَظَرةَ الخائفین.
به او نگاه کرد مانند کسانی که ترسیده‌اند.
نکته مهم:
- هر جا در جمله، مصدری منصوب از فعل همان جمله دیدید، باید بدانید که آن کلمه مفعول مطلق است.
- اگر به تنهایی و بدون صفت یا مضاف‌الیه باشد مفعول مطلق تاکیدی است.
- اگر با صفت و مضاف‌الیه آمده باشد مفعول مطلق نوعی است.
- اگر با تای تانیث (ة گرد مونث‌ساز) و برای تاکید بر تعداد دفعات انجام کار آمده باشد مفعول مطلق عددی است.
بسیار خوب و روان توضیح داده شده. ممنونم
یه جمع بندی کامل و مختصر عالی بود👌🏻
ممنون