فرادرساسم تفضیل در عربی — توضیح کامل + مثال و تمرین
اسم تفضیل در عربی برای این است که نشان دهیم یک صفت یا ویژگی خاص مشترک میان دو شی یا دو فرد، در یکی شدیدتر از دیگری است. ساختن چنین اسمی شیوه‌های خاص خودش را دارد که همانند دیگر قواعد در زبان عربی، شامل حال تفاوت میان مذکر و مونث میشود. در این نوشته درباره اسم تفضیل، نحوه ساخت آن و چگونگی کاربرد صحیح آن در جمله صحبت و برای فهم صحیح هر کدام از نکات از مثالهای مرتبط با آن موضوع استفاده خواهیم کرد. در انتها با استفاده از تمرین‌های گنجانده شده در پایان نوشته میتوانیم میزان فهم خود از این مبحث را بسنجیم.
اسم تفضیل چیست؟
اسم تفضیل اسمی است که از ریشه یا مصدر فعل عربی مشتق شده‌است. دلیل به کار بردن اسم تفضیل در عربی این است که نشان دهیم دو چیز در یک صفت عربی مشترک هستند اما یکی از آنها در این داشتن این صفت بر دیگری برتری دارد. برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید.
الطائرةُ أسرعٌ مِن القطار.
هواپیما از قطار سریع‌تر است.
همان‌طور که در این مثال می‌بینید هواپیما (الطائرة) و قطار (القطار) هر دو در سرعت داشتن با هم مشترک هستند. اما در جمله با استفاده از کلمه أسرع، بر وزن «أفعل» نشان داده شده که هواپیما در این صفت مشترک بر قطار برتری دارد.
شیوه ساخت اسم تفضیل در عربی
کمی پیشتر اشاره کردیم که اسم تفضیل، اسمی مشتق از فعل عربی است. یعنی با استفاده از ریشه‌های فعل ساخته میشود. از این رو اگر بخواهیم آن را برای مذکر به کار ببریم باید ریشه سه حرفی فعل را به وزن «أفعل» و اگر بخواهیم برای مونث به کار ببریم آن ریشه را باید به وزن «فُعلی» ببریم.
ریشه فعل --> مذکر --> أفعل
ریشه فعل --> مونث --> فعلی
برای درک بهتر به مثالهای زیر توجه کنید.
ک ب ر--> أفعَل --> أکبَر
ک ب ر --> فُعلی --> کُبری
شرایط ساخت اسم تفضیل
پیش از رفتن به سراغ شرایط هفت‌گانه برای ساخت اسم تفضیل، به سوال زیر توجه کنید.
کدام جمله حاوی اسم تفضیل است؟
۱. ما أجملْ الاِستیقاظُ مبکراً!.
۲.أهدَیْتُ إلی أُمي ورداً أحمر.
۳. العلم ُأنفعٌ من المالِ.
۴. سَیفٌ أکرمُ ضیوفَه و سَعَدَ بَهِم.
سومین گزینه حاوی جمله‌ای است که اسم تفضیل دارد. در این جمله (به معنی: علم مفیدتر از ثروت است.) کلمه «أنفع» اشتراک میان علم و ثروت را نشان می‌دهد اما با آمدن آن بعد از علم تاکید کرده که منفعت آن بیشتر از ثروت است.
در گزینه اول أجمل اسم تفضیل نیست چون در جمله‌ای که اسلوب تعجب دارد قرار گرفته‌است. در گزینه دوم، أحمر اسم تفضیل نیست، بلکه صفتی است که برای توصیف رنگ گل به کار رفته. صفت‌های رنگی هیچ‌وقت اسم تفضیل قرار نمی‌گیرند. همچنین در گزینه چهارم، أکرم اسم تفضیل نیست بلکه فعل ماضی برای فاعلِ جمله یعنی سیف است. (معنی جمله چهارم: سیف مهمانان خود را گرامی داشت و آنها را خشنود کرد.)
با توجه به مثال بالا می‌توان نتیجه گرفت که جمله دارای اسم تفضیل از سه قسمت تشکیل شده‌است.
مفضل، اسم تفضیل، مفضل به
در جمله سوال قبل، «العلم» مفضل، «أنفع» اسم تفضیل و «مال» مفضل به است.
نکته: برای ساخت اسم تفضیل باید ۷ شرط برای آن مهیا باشد تا بتوانیم اسم تفضیل بسازیم. به همین خاطر، نمی‌توان از هر فعلی اسم تفضیل ساخت.
اسم تفضیل از فعل ثلاثی مجرد، مثبت و معلوم عربی که بر رنگ و عیب دلالت نمی‌کند، قابلیت تفضیل دارد و متصرف (قابل صرف کردن) و تام است ساخته میشود.
برای روشن‌تر شدن این مبحث به مثال زیر توجه کنید.
نهرُ النَیْلِ أطولٌ من الفراتِ.
رود نیل طولانی‌تر از فرات است.
در این مورد اسم تفضیل کلمه أطول و از ریشه «ط و ل» ساخته شده‌است. این فعل تمامی شروط بالا را دارد چراکه:
- طول یک فعل ثلاثی مجرد است.
- از این ریشه نمی‌توان صفتی بر وزن فعلی برای مونث ساخت و قابلیت تفضیل دارد.
- دلالت بر رنگ یا عیب ندارد.
- فعلی مثبت است که بدون ما و لای عربی منفی‌ساز در عربی آمده.
- یک فعل ماضی عربی معلوم و مبنی است.
- یک فعل متصرف با قابلیت صرف است و مثل برخی از افعال جامد (نعم، بئس و لیس و...) نیست.
- یک فعل تمام است. یعنی از افعال ناقصه هم خانواده فعل کان ساخته نشده‌است.
وزن اسم تفضیل در عربی
در حالت کلی، اسم تفضیل از دو وزن «أفعل» و «فُعلی» ساخته میشود. اما چون این اسامی از فعل متصرف ساخته می‌شوند، قابلیت صرف هم دارند. از این رو می‌توان آنها را به لحاظ جنسیت و عدد با «مفضل» همسان کرد. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول وزنهای مختلف اسم تفضیل در عربی | |||
| مفرد | جمع | ||
| مذکر | مونث | مذکر | مونث |
| أفعل | فُعلی | أفاعل، أفعلون | فُعَل، فُعلیات |
با وجود آنکه شکل جمع این این وزنها وجود دارد اما در عربی امروزی به ندرت از شکل جمع آنها استفاده میشود.
چگونه از فعلی که ثلاثی مزید است اسم تفضیل بسازیم؟
در اصل اجازه و توانایی این را نداریم که از فعل ثلاثی مزید که به باب‌های عربی رفته باشد، اسم تفضیل بسازیم. اما اگر در شرایطی بخواهیم از مصدر این فعلها برای بیان تفضیلی استفاده کنیم، میتوانیم با آوردن یکی از کلمات «أشدَّ، أکثر یا أعظم» بر سر مصدر این افعال از آنها اسم تفضیل بسازیم. به مثالهای زیر توجه کنید.
الجبلُ أکثرُ إرتفاعاً من الهَضبَةِ.
کوه از تپه بلندتر است.
در این جمله از مصدر ارتفاع که بر وزن افتعال، یکی از باب‌های ثلاثی مزید است برای ساختن اسم تفضیل استفاده شده‌است. به همین خاطر پیش از آن از کلمه أکثر استفاده آمده است.
حالت‌های مختلف اسم تفضیل در جمله
سلام وقت بخیر عالیه