اسم اشاره در عربی — به زبان ساده + انواع و جدول

در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با اسم فاعل،‌ اسم مفعول و اسم مبالغه در عربی آشنا شدیم. در این آموزش، به اسم اشاره در عربی می‌پردازیم.

اسم اشاره در عربی چیست؟

کلماتی که برای اشاره به چیزی به کار می‌روند به‌عنوان «ضمیر اشاره» یا «اسم اشاره» (اِسْمُ الْإِشارَةِ)‌ شناخته می‌شوند. برای مثال، جمله و عبارت زیر را در نظر بگیرید:

• هَذَا كِتَابٌ (این یک کتاب است.)
• ذَلِكَ الْكِتَابُ (آن کتاب)

در مثال‌های بالا هَذَا و ذَلِكَ اسم اشاره هستند. چیزهایی که به آن‌ها اشاره می‌کنیم، «مشارالیه» نامیده می‌شوند. بنابراین، «كِتَابٌ» و «الْكِتَابُ» مشارالیه هستند.

اسامی اشاره در عربی دو شکل دارند: اسم اشاره نزدیک (اِسْمُ الإِشارَةِ لِلْقَرِيْبِ) و اسم اشاره دور (اِسْمُ الإِشارَةِ لِلْبَعِيدِ). در ادامه، به معرفی این اسامی اشاره می‌پردازیم.

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

آشنایی با اسم‌های اشاره در عربی

در این بخش، به‌تفصیل و با مثال‌های متنوع، اسامی اشاره را در قالب اسم اشاره مذکر، اسم اشاره مؤنث، اسم اشاره اسم اشاره جمع غیرانسان و اسم اشاره مکان آورده‌ایم.

اسم اشاره مذکر

اسم اشاره پایه برای مفرد «ذا» است. حرف «هـ» به ابتدای آن اضافه می‌شود تا هَذَا (این) را تشکیل دهد و اساساً از جنبه دستور خط و نوشتار به آن اضافه شده است. هَذَا معمولاً در گفتار و نوشتار عربی استفاده می‌شود، اما هنوز در برخی از گویش‌های عربی از «ذَا» استفاده می‌شود. اسم اشاره «هَذَا» برای اشاره به شخص، حیوان یا جسمِ نزدیکِ ما به کار می‌رود. سه جمله زیر اسم اشاره نزدیک دارند.

• انسان: هَذَا وَلَدٌ ذَكِي (این یک پسر باهوش است).
• شیء: هَذَا الكِتَاب لِمُحَمَّد (این کتاب مال محمد است).
• حیوان: هَذَا كَلْبٌ ضَارٍ (این یک سگ وحشی است).

برای اشاره به شخص، حیوان یا شی‌ئی که از ما نسبتاً دور است از ذَاکَ استفاده می‌کنیم. در اینجا «کَ» برای نشان دادن فاصله (یعنی نسبتاً دور) به اسم اشاره مفرد مذکر اضافه شده است. اگر بخواهیم به کسی یا چیزی که خیلی دور است اشاره کنیم «ذَلِکَ» را به کار می‌بریم. در اینجا، «لِکَ» دلالت بر دوری بسیار زیاد دارد (و الفِ «ذَا» برای استعمال مکرر کلمه استفاده می‌شود).

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

• هّذَا الرَّجُلُ يَمَنِيٌ وَذَاكَ مِصْرِي (این مرد یمنی است و آن مرد مصری).
• هَذَا كَتَابٌ وَذَاكَ دَفْتَرٌ (این یک کتاب است و آن یک دفتر).
• هَذَا قِطٌّ وَذَاكَ كَلْبٌ (این یک گربه است و آن یک سگ).
• هَذَا الرَّجُلُ طَبِيْبٌ وَذَاكَ مَهَنْدِس وَذَلِكَ مُحَامٍ (این مرد یک پزشک است، و آن یک مهندس، و آن طرف یک وکیل).
• هَذَا كِتَاب وذَاكَ دَفْتَر وذَلِكَ قَامُوس (این یک کتاب است، و آن یک دفتر، و آن طرف یک فرهنگ لغت).
• هَذَا أَسَد وَذَاكَ كَلْب وَذَلِكَ قِظّ (این یک شیر است و آن یک سگ و آن طرف یک گربه).

از مثال‌های فوق می‌توان چنین دریافت که هَذَا، ذَاکَ و ذَلِکَ برای مفرد مذکر به کار می‌روند. مثنی آن‌ها، یعنی هَذَان و ذَانِک، برای حالت فاعلی است. حالت فاعلی و اضافه آن‌ها عبارت است از هَذَیْن و ذِیْنِک. اسم اشاره ذَلِکَ حداقل در کاربرد عربی استاندارد نوین شکل مثنی ندارد. صورت‌های معیار در موقعیت‌ نهاد می‌آیند، در حالی که شکل‌های مفعولی و اضافه در موقعیت‌های مفعولی ظاهر می‌شوند، مانند این مثال‌ها:

• هَذَان الرَّجُلان مِنْ اليَمَنْ (این دو مرد اهل یمن هستند).
• أَعْرفُ هَذَيْن الرَّجُلَيْن (من این دو مرد را می‌شناسم).
• أَعْمَلُ مَعَ هَذَيْن الرَّجُلَيْن (من با این دو مرد کار می‌کنم).
• ذَانِكَ الرَّجُلان طَبِيْبَان (آن دو مرد پزشک هستند).
• أَعَمْلُ مَعَ ذَيْنِكَ الرَّجُلَيْن (من با آن دو مرد کار می‌کنم).
• قَتَلَت الشُّرْطَة ذَيْنِكَ المُجْرِمَيْن (پلیس آن دو جنایتکار را کشت).

لازم ذکر است که ذَانِکَ و ذِیْنِکَ به‌ندرت در عربی استفاده می‌شوند و در عربی معیار امروز آن‌ها را نمی‌بینیم.

در جمع دو شکل داریم: هَؤُلاءِ و أوْلَئِکَ. اولی برای افرادی است که نزدیک ما هستند و دیگری برای افرادی که از ما دور هستند. برخلاف حالت مثنی، بدون توجه به جایگاه آن‌ها در جمله، این دو اسم اشاره شکل یکسانی دارند. مثال‌های این موضوع در ادامه آورده شده است:

• هَؤُلاءِ الطُّلْاب مِنَ الصَّيْن (این دانش‌آموزان اهل چین هستند).
• أُوْلَئِكَ الطُلْاب مِنَ اليَابَان (آن دانش‌آموزان اهل ژاپن هستند).
• أَعْرِفُ هَؤُلاء المُهَنْدِسُون (من آن مهندسان را می‌شناسم).
• أَدْرِسُ مَعَ أُوْلَئِكَ الطُّلَّابُ (من با آن دانش‌آموزان درس می‌خوانم).

اسم اشاره مؤنث

اسم اشاره مفرد مؤنث در عربی «ذِهِ» است. مانند آنچه برای مذکر گفتیم، «هی» به آن اضافه می‌شود تا «هَذِهِ» (این) را تشکیل دهد. معمولاً اسم اشاره «هَذِهِ» در گفتار و نوشتار عربی استفاده می‌شود، اما ذِهِ (یا ذِه، با سکون روی ه) هنوز در برخی از گویش‌های عربی به کار می‌رود. هَذِهِ برای اشاره به شخص، حیوان یا شی‌ء نزدیکِ ما استفاده می‌شود. صیغه هَذِه صرف‌نظر از جایگاه آن در جمله ثابت می‌ماند. مانند این مثال‌ها:

• هَذِهِ الطَّالِبَة ذَكِيَّة (این دانش‌آموز (دختر) باهوش است).
• أَسْكُن فِي هَذِهِ العِمَارَة (من در این ساختمان زندگی می‌کنم).
• هَذِهِ دَجَاجَة (این یک جوجه است).
• أُحِبُّ هَذِهِ البِنْت (این دختر را دوست دارم).
• هَذِهِ مَدْرَسَة (این یک مدرسه است).

«هَذِهِ» برای اشاره به شخص یا چیزی نزدیک به ما به کار می‌رود. برای رجوع به شخص یا چیز نسبتاً دور می‌توان از «تَیْک» استفاده کرد. با این حال، این کلمه امروزه در عربی معیار استفاده نمی‌شود. اگر بخواهیم به شخص یا چیزی اشاره کنیم که از ما خیلی دور است، از «تِلْکَ» استفاده می‌کنیم. تِلْکَ هنوز در کاربرد عربی جدید رایج است. مشابه هَذِهِ، شکل تِلْک تغییر نمی‌کند، مانند این مثال‌ها:

• هَذِهِ مُدَرِّسَة وَتِلْكَ طَبِيْبَة (این یک معلم (زن) است و آن یک پزشک (زن)).
• هَذِهِ دَجَاجَة وَتِلْكَ بَطَّة (این مرغ است و آن اردک).
• لا تَذْهَبْ إِلَى تِلْكَ المَدْرَسَة (به آن مدرسه نرو).
• سَأَرْكَبُ تَلْكَ الحَافِلَة (من سوار آن اتوبوس خواهم شد).

صیغه مثنی هَذِهِ و تِلْكَ، به‌ترتیب، هَاتَان و تَانِك برای حالت فاعلی و هَاتَيْن و تَيْنِكَ برای حالت مفعولی و اضافه هستند، مانند این مثال‌ها:

• هَاتَان الطَّالِبَتَان صِيْنِيَّتَان وَتَانِكَ هِنْدِيَّتَان (این دو دانش‌آموز چینی و آن دو هندی هستند).
• رَقَصْتُ مَعَ تَيْنِكَ البِنْتَيْن (من با آن دو دختر رقصیدم).
• هَلْ تَعْرِفُ تَيْنِكَ المُدَرِّسَتَيْن (آیا آن دو معلم (زن) را می شناسید؟).

جمع اسم‌های مؤنث مانند اسامی مذکر است: هَؤُلاءِ و أُوْلَئِکَ. مانند این مثال‌ها:

• هَؤْلاء الطَّالِبَات صِيْنِيَّات وَأُوْلَئِكَ هِنْدِيَّات (این دانش آموزان (دختر) چینی هستند و آن‌ها هندی‌).
• أَعْرِفُ هَؤُلاءِ السَّيِّدَات (من این خانم‌ها را می شناسم).
• تَدْرِسُ هَنَاء مَعَ هَؤُلاءِ الطَّالِبَات (هانا با این دانش‌آموزان (دختر) درس می‌خواند).

اسم اشاره جمع غیرانسان

برای اشاره به همه اسم‌های جمع غیرانسان، صرف‌نظر از جنسیتشان، برای چیزهای نزدیک از «هَذِهِ» و برای چیزهای دور از «تِلَک» استفاده می‌شود، مانند این مثال‌ها:

• هِذِهِ السَّيَّارَات جَدِيْدَة (این ماشین‌ها نو هستند).
• هَذِهِ الأَقْلَام غَالِيَة (این خودکارها گران هستند).
• هَذِهِ كَرَاسِي (این‌ها صندلی هستند).
• تِلْكَ طَاوِلَات (این‌ها میز هستند).
• تِلْكَ الكِلاب أَلِيْفَة (آن سگ‌ها اهلی هستند).
• لا تُحَرِّكْ تِلْكَ الكَرَاسِي (آن صندلی‌ها را حرکت نده).

اسم اشاره مکان

برای اشاره به مکان، از اسم‌های اشاره هُنَا، هُنَاکَ و هُنالِک استفاده می‌شود. هُنَا برای مکان نزدیک، و هُنَاکَ و هُنَالِکَ برای مکان(های) دور هستند. تعداد اسمی که به دنبال این اسم‌های اشاره می‌آید، بر شکل آن‌ها تأثیری ندارد، مانند این مثال‌ها:

• هُنَا القَاهِرَة (اینجا قاهره است).
• هُنَا مَدْرَسَة وَهُنَاكَ مُسْتَشْفَى (اینجا یک مدرسه است و آنجا یک بیمارستان).
• هُنَا كُرْسِيَان وَهَنَالِكَ ثَلاثَةُ كَرَاسِي (اینجا دو صندلی است و آنجا سه صندلی).
• هُنَا أَسْكُن وَهَنَاك أَدْرُس (من اینجا زندگی می‌کنم و آنجا درس می‌خوانم).

جدول اسم اشاره نزدیک

در بخش‌های قبل، اسم اشاره در عربی را شرح دادیم و مثال‌های متنوعی را بیان کردیم. در این بخش، برای آنکه بتوانید این اسامی را به‌راحتی به خاطر بسپارید، آن‌ها را برای حالت نزدیک در یک جدول آورده‌ایم. جدول اسم اشاره نزدیک در ادامه ارائه شده است.

فیلم مجموعه آموزش عربی دوره متوسطه – درس، تمرین، حل مثال و تست در فرادرس

کلیک کنید

نکته: همان‌طور که در جدول بالا می‌بینیم، در اسامی اشاره‌ جمع هَؤُلآءِ برای هر دو جنس مشترک است و تنها برای انسان به کار می‌رود. برای اشیا و اسامی غیرانسان جمع از اسم اشاره مفرد مؤنث (هَذِهِ) استفاده می‌کنیم.

در ادامه، مثال‌هایی را از اسم اشاره نزدیک در قرآن آورده‌ایم.

• 〈وَإِنَّ هَـٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ〉 (و این امّت شما امّت واحدی است؛ و من پروردگار شما هستم؛ پس، از مخالفت فرمان من بپرهیزید)
• 〈وَهَـٰذَا كِتَابٌ مُّصَدِّقٌ لِّسَانًا عَرَبِيًّا〉 (و این کتاب هماهنگ با نشانه‌های تورات است در حالی که به زبان عربی و فصیح و گویاست)
• 〈قَالُوا إِنْ هَـٰذَانِ لَسَاحِرَانِ〉 (گفتند: «این دو (نفر) مسلّماً ساحرند»)
• 〈ثُمَّ أَنتُمْ هَـٰؤُلَاءِ تَقْتُلُونَ أَنفُسَكُمْ〉 (اما این شما هستید که یکدیگر را می‌کشید)
• 〈قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ〉 ((شعیب) گفت: «من می‌خواهم یکی از این دو دخترم را به همسری تو درآورم به این شرط که هشت سال برای من کار کنی)

جدول اسم اشاره دور

در این بخش، برای آنکه بتوانید اسامی اشاره دور را به‌راحتی به خاطر بسپارید، آن‌ها را در یک جدول آورده‌ایم. جدول اسم اشاره نزدیک در ادامه ارائه شده است.