انواع پاتوژن و عوامل بیماری ‌زا — هر آنچه باید بدانید

۷۳۸۹ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲
زمان مطالعه: ۱۳ دقیقه
انواع پاتوژن و عوامل بیماری ‌زا — هر آنچه باید بدانید

پاتوژن ‌ها و عوامل بیماری‌زا، ارگانیسم‌های میکروسکوپی هستند که در موجودات مختلف باعث ایجاد بیماری می‌شوند. انواع مختلف پاتوژن‌ها شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، برخی از آغازیان (آمیب، پلاسمودیوم و غیره)، قارچ‌ها، کرم‌های انگلی (کرم‌های پهن و کرم‌های گرد) و پریون‌ها هستند. در حالی که این پاتوژن‌ها باعث ایجاد انواع بیماری‌ها، اعم از بیماری‌های کم خطر مانند سرماخوردگی و بیماری‌های کشنده و خطرناکی مانند مالاریا می‌شوند، لازم به ذکر است که همه میکروارگانیسم‌ها بیماری‌زا نیستند.

در حقیقت بدن انسان حاوی هزاران گونه باکتری، قارچ و تک یاخته است که جزئی از فلور طبیعی بدن انسان به شمار می‌آیند. این میکروب‌ها برای عملکرد صحیح فعالیت‌های بیولوژیکی مانند هضم و عملکرد سیستم ایمنی بدن مفید و مهم هستند. آن‌ها فقط در هنگامی که در بخش‌هایی از بدن که معمولاً عاری از میکروب هستند، رشد کرده و کلونی تشکیل می‌دهند، بدن را دچار مشکل می‌کنند یا وقتی سیستم ایمنی بدن به خطر می‌افتد و دچار اختلال می‌شود، موجب ایجاد بیماری در بدن می‌شوند. در مقابل، ارگانیسم‌های واقعاً بیماری‌زا یک هدف واحد دارند: زنده ماندن و تکثیر با سرعت بالا. پاتوژن‌ها به ویژه برای آلوده کردن میزبان، دور زدن پاسخ‌های ایمنی میزبان، تولید مثل در میزبان و فرار از میزبان برای انتقال به میزبان دیگر سازگار هستند.

پاتوژن ها چگونه انتقال می‌یابند؟

پاتوژن‌ها (Pathogen) می‌توانند مستقیم یا غیرمستقیم منتقل شوند. انتقال مستقیم شامل گسترش عوامل بیماری‌زا توسط تماس مستقیم بین فرد ناقل پاتوژن و فرد سالم است. انتقال مستقیم می‌تواند از مادر به کودک اتفاق بیفتد که نمونه آن در بیماری زیکا، ایدز و بیماری سفلیس قابل مشاهده است. این نوع انتقال مستقیم (مادر به فرزند) به عنوان «انتقال عمودی» (vertical transmission) نیز شناخته می‌شود.

انتقال پاتوژن‌
تصویر ۱: یکی از راه‌های اصلی انتقال پاتوژن‌ها تماس نزدیک یا دست دادن با فرد مبتلا به عفونت پاتوژن است.

انواع دیگر تماس مستقیم که از طریق آن‌ها پاتوژن‌ها می‌توانند گسترش یابند، شامل لمس کردن (استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی سیلین)، بوسیدن (ویروس تبخال) و تماس جنسی (ویروس پاپیلومای انسانی یا HPV) هستند. پاتوژن‌ها همچنین می‌توانند با انتقال غیرمستقیم پخش شوند که به دلیل تماس با یک سطح یا ماده آلوده به پاتوژن‌ها انجام می‌گیرد. انتقال غیرمستقیم همچنین شامل تماس و انتقال از طریق حیوان یا حشرات ناقل نیز  قابل انجام است. انواع انتقال غیرمستقیم شامل موارد زیر است:

  • هوازاد (Airborne): پاتوژن‌ها از راه‌های مختلف از بدن فرد مبتلا خارج می‌شوند (به طور معمول از طریق عطسه، سرفه، خندیدن و غیره) و در هوا معلق می‌مانند و توسط غشا تنفسی شخص دیگری مورد استنشاق قرار گرفته و منتقل می‌شوند.
  • قطره‌ها (Droplets): پاتوژن‌های موجود در قطرات مایعات بدن (بزاق، خون و غیره) شخص آلوده می‌توانند در تماس با شخص سالم انتقال یابند یا یک سطح را آلوده ‌کنند. قطرات بزاق بیشتر از طریق عطسه یا سرفه پخش می‌شوند.
  • مسمومیت غذایی (Foodborne): انتقال هر نوع پاتوژن از طریق خوردن غذای آلوده را مسمومیت غذایی می‌گویند. این نوع آلودگی می‌توانند از طریق ترکیبات سمی، باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها به وجود آیند.
  • بیماری‌های ناقل به وسیله آب (Waterborne): برخی از پاتوژن‌ها با مصرف یا تماس با آب آلوده به بدن انسان منتقل می‌شوند. یکی از پاتوژن‌هایی که از این طریق در انسان بیماری ایجاد می‌کند، باکتری عامل وبا به نام «ویبریو کلرا» است.
  • بیماری‌های منتقل شده به وسیله حیوان (Zootonic): برخی از پاتوژن‌ها از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند. این انتقال از طریق مصرف محصولات حیوانی مانند گوشت و شیر و یا گزیدگی توسط حشرات ناقل انجام می‌گیرد که عامل بیماری را از طریق خون به بدن انسان وارد می‌کنند.

در حالی که هیچ راهی برای جلوگیری کامل از انتقال عوامل بیماری‌زا وجود ندارد، بهترین راه برای به حداقل رساندن شانس ابتلا به بیماری‌هایی که عامل پاتوژنی دارند، انجام اقداماتی در جهت حفظ و رعایت بهداشت است. این اقدامات شامل شستن مکرر دست‌ها پس از لمس مکانی‌هایی که احتمال آلودگی دارند، پس از لمس یا مصرف غذا‌های خام و بعد از دست زدن به حیوانات خانگی بیمار هستند.

انواع پاتوژن‌

پاتوژن‌ها بسیار متنوع هستند و از هر دو نوع ارگانیسم‌های پروکاریوتی و یوکاریوتی در آن‌ها یافت می‌شود. شناخته شده‌ترین پاتوژن‌ها شامل باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. در حالی که باکتری‌ها و ویروس‌ها هر دو قادر به ایجاد بیماری عفونی هستند، اما این دو گروه از نظر سلولی بسیار تفاوت دارند.

باکتری‌ها سلول‌های پروکاریوتی هستند که با تولید سموم باعث ایجاد بیماری می‌شوند. در حالی که ویروس‌ها ذراتی از اسید نوکلئیک (DNA یا RNA) هستند که درون یک پوسته پروتئینی به نام کپسید محصور شده‌اند. ویروس‌ها با در دست گرفتن امکانات و اندامک‌های سلولی میزبان خود باعث می‌شوند تا نسخه‌های بی‌شماری از ویروس ایجاد شود، به طوری که سلول میزبان در طول این فرآیند از بین می‌رود. پاتوژن‌های یوکاریوتی شامل قارچ‌ها، آغازیان و کرم‌های انگلی هستند.

پریون

پریون (Prion) نوعی پاتوژن منحصر به فرد است که به هیچ وجه یک ارگانیسم نیست، بلکه یک نوع پروتئین است. پروتئین‌های پریون دارای توالی اسید آمینه یکسان با پروتئین‌های طبیعی هستند، اما به شکلی غیرطبیعی دچار تاخوردگی یا فولدینگ می‌شوند.

این شکل تغییر یافته باعث می‌شود پروتئین‌های پریون عفونی و بیماری‌زا شوند، زیرا بر پروتئین‌های طبیعی دیگر تأثیر می‌گذارند تا خود به خود یک شکل عفونی بگیرند. پریون‌ها معمولاً بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارند. آن‌ها تمایل به تجمع در بافت مغز را دارند و در نتیجه موجب تخریب بافت نورون و مغز می‌شوند. پریون‌ها باعث اختلال عصبی کشنده مانند بیماری «کروتزفلد یاکوب» (CJD) یا جنون گاوی در انسان می‌شود. آن‌ها همچنین عامل ایجاد بیماری انسفالوپاتی اسفنجی گاوی (Bovine Spongiform Encephalopathy) یا (BSE) یا بیماری جنون گاوی در گاو‌ها نیز به شمار می‌آیند.

ویروئید

ویروئیدها (Viroids) از قطعات کوتاهی از RNA تک رشته (در برخی مناطق دو رشته‌ای می‌شوند) تشکیل شده‌اند که فاقد غلاف پروتئینی هستند که به آن شبه ویروس گفته می‌شود و اغلب می‌توانند وارد سلول‌های گیاهی شده و موجب ایجاد بیماری در گیاه ‌شوند. اخیرا نشانه‌هایی از بیماری‌زایی‌ ویروئیدها در انسان نیز مورد شناسایی قرار گرفته است. بیماری که توسط ویروئیدها در انسان ایجاد می‌شود، بیماری هپاتیت D نام دارد که در ابتدا تصور می‌شد توسط یک ویروس در بدن به وجود می‌آید. این بیماری با تخریب برخی از RNAهای سلولی موجب آسیب به سلول‌های کبدی و اختلال در عملکرد کبد می‌شود.

باکتری

باکتری‌ها مسئول تعدادی از عفونت‌ها محسوب می‌شوند که گاهی بدون علامت هستند و گاهی نیز با علائم شدیدی بروز پیدا می‌کنند. بیماری‌های ناشی از باکتری‌های بیماری‌زا معمولاً موجب تولید سموم در بدن فرد مبتلا می‌شوند. «اندوتوکسین‌ها» (Endotoxins) اجزای دیواره سلولی باکتریایی هستند که به محض مرگ و تخریب سلول باکتری آزاد می‌شوند. این سموم باعث ایجاد علائمی از جمله تب، تغییر فشار خون، لرز، شوک سپتیک، آسیب اندام و مرگ می‌شوند.

باکتری
تصویر ۲: این یک میکروگراف الکترونی روبشی از باکتری‌های استرپتوکوک گروه A (استرپتوکوک پیوژنز) در نوتروفیل‌های اولیه انسانی (گلبول سفید) است. استرپتوکوک پیوژنز باکتری عامل گلودرد، زرد زخم و التهاب غلاف نکروزان است.

«اگزوتوکسین‌ها» (Exotoxins) توسط باکتری‌ها تولید می‌شوند و به محیط آن‌ها آزاد می‌شوند. سه نوع اگزوتوکسین‌ها وجود دارد که شامل «سیتوتوکسین‌ها» (Cytotoxins)، «نوروتوکسین‌ها» (Neurotoxins) و «انتروتوکسین‌ها» (Enterotoxins) هستند. سیتوتوکسین‌ها به انواع خاصی از سلول‌های بدن آسیب می‌رسانند یا آن‌ها را از بین می‌برند. باکتری‌های استرپتوکوک پیوژنز (Streptococcus pyogenes) باعث تولید سیتوتوکسین‌هایی به نام «اریتروتوکسین‌ها» (Erythrotoxins) می‌شوند که سلول‌های خونی را از بین می‌برند، به مویرگ‌ها آسیب می‌رسانند و علائم مرتبط با بیماری «گوشت خواری» یا «نکروزان غلاف» را ایجاد می‌کنند.

نوروتوکسین‌ها مواد سمی‌ هستند که بر روی سیستم عصبی و مغز تاثیر می‌گذارند. باکتری کلستریدیوم بوتولینوم (Clostridium botulinum) یک نوروتوکسین را آزاد می‌کند که باعث فلج عضلات (Muscle Paralysis) می‌شود. انتروتوكسین‌ها روی سلول‌های روده تأثیر می‌گذارند كه باعث استفراغ شدید و اسهال می‌شود. گونه‌های باکتریایی که باعث تولید انتروتوکسین‌ها می‌شوند شامل باسیلوس، کلستریدیوم، اشریشیا، استافیلوکوکوس و ویبریو هستند.

پاتوژن‌های باکتریایی

  • کلستریدیوم بوتولونیم: مسمومیت با سم بوتولیسم که موجب مشکل در تنفس و فلج اندام‌های مختلف بدن می‌شود.
  • استرپتوکوک پنومونیه (Streptococcus pneumoniae): این باکتری به عنوان عامل بیماری ذات الریه، عفونت‌های سینوسی و مننژیت شناخته می‌شود.
  • مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium Tuberculosis): عامل بیماری کشنده سل است که اولین بار توسط رابرت کخ در سال ۱۸۸۲ شناسایی شد.
  • اشرشیاکلی اُ ۱۵۷:اچ ۷ (Escherichia coli): گونه‌ای از باکتری‌های اشرشیا کلی است که اندوتوکسین و اگزوتوکسین تولید می‌کند و موجب مسمومیت غذایی کولیت هموراژیک (اسهال خونی) در فرد می‌شود.
  • استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus): عامل التهاب پوست، عفونت خون و مننژیت است.
  • ویبریو کلرا (Vibrio cholerae): این باکتری مولد بیماری وبا است، باکتری تاژک‌دار ویبریو کلرا در آب‌های دریاها و اقیانوس‌ها به فراوانی وجود دارد.

ویروس

ویروس‌ها عوامل بیماری‌زا منحصر به فرد هستند، زیرا ساختار سلولی ندارند، بلکه بخش‌هایی از DNA یا RNA هستند که درون یک کپسید محصور شده‌اند (پاکت ویروسی). آن‌ها با آلوده کردن سلول‌ها و ابزارهای سلولی و هسته‌ای باعث ایجاد ویروس‌های بیشتر با سرعت بالا می‌شوند. آن‌ها با تشخیص سیستم ایمنی مقابله می‌کنند یا از عملکرد آن جلوگیری کرده و به شدت در میزبان خود تکثیر می‌شوند. ویروس‌ها نه تنها سلول‌های حیوانی و گیاهی را آلوده می‌کنند، بلکه باکتری‌ها و آرکی باکترها را نیز می‌توانند آلوده ‌کنند.

ویروس
تصویر ۳: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی دیجیتال رنگی (SEM) تعدادی از ذرات ویروس ابولا رشته‌ای (قرمز) را نشان می‌دهد. بیماری ابولا در اثر عفونت با ویروس خانواده فیلوویریده (Filoviridae)، جنس ابولاویروس ایجاد می‌شود.

عفونت‌های ویروسی در انسان از شدت خفیف (ویروس سرماخوردگی) تا کشنده (ویروس ابولا) متغیر است. ویروس‌ها اغلب بافت‌ها یا اندام‌های خاصی را در بدن هدف قرار داده و آلوده می‌کنند. به عنوان مثال ویروس آنفلوانزا تمایل دارد، بافت سیستم تنفسی را آلوده کند و منجر به علائمی‌ می‌شود که تنفس را دشوار می‌کند. ویروس ‌هاری معمولاً در بافت سیستم عصبی مرکزی و ویروس‌های مختلف هپاتیت بر روی سلول‌های کبد آلودگی ایجاد می‌کنند. برخی از ویروس‌ها نیز با ابتلا به برخی از انواع سرطان‌ها ارتباط دارند. ویروس‌های پاپیلومای انسانی با سرطان د‌هانه رحم مرتبط بوده، هپاتیت B و C با سرطان کبد مرتبط بوده و ویروس اپشتین بار (Epstein-Barr) با لنفوم بورکیت (اختلال سیستم لنفاوی) در ارتباط است.

پاتوژن‌های ویروسی

  • ویروس ابولا (Ebola Virus): ویروس ابولا عامل بیماری ابولا یا تب خونریزی دهنده است که برای اولین از رودخانه‌های جمهوری دموکراتیک کنگو شیوع پیدا کرد.
  • ویروس نقص ایمنی انسان (HIV): ویروس نقص ایمنی انسان یا اچ‌آی‌وی نوعی ویروس است که به آرامی در بدن تکثیر می‌شود و به سلول‌های سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند.
  • ویروس آنفلوانزا (Influenza Virus): آنفولانزا بیماری است که در اثر عفونت ناشی از ویروسی به همین نام از خانواده ارتومیکسوویریده ایجاد می‌شود. این ویروس باعث عفونت حاد دستگاه تنفسی می‌شود.
  • نورو ویروس (Norovirus): این ویروس عامل ایجاد کننده بیماری‌های گوارشی واگیر است که به آن گاستروانتریت ویروسی (آنفولانزای معده) گفته می‌شود.
  • ویروس واریسلا زوستر (Varicella-Zoster Virus) یا (VZV): یکی از ویروس‌های هرپسی است و مهره‌داران را آلوده می‌کند و بیماری زونا و آبله مرغان ناشی از عفونت‌های این ویروس هستند که در انسان ایجاد می‌شوند.
  • ویروس زیکا (Zika Virus): بیماری ویروس زیکا از خانواده ویروس‌های فلاوی ویریده است. این ویروس از طریق پشه آئدس منتقل می‌شود.
  • کرونا ویروس سندرم حاد تنفسی ۲ (SARS-CoV-2): این ویروس از خانواده ویروس‌های کرونا است که بر روی کپسید خود شاخک‌های پروتئینی دارد که ساختاری تاج مانند به این ویروس داده است. این ویروس عامل بیماری پاندمی کووید ۱۹ در سراسر جهان است که در ابتدا از شهر ووهان چین شیوع پیدا کرد. ماده ژنتیکی این ویروس از جنس RNA است.

قارچ‌ها

قارچ‌ها موجودات یوکاریوتی هستند که انواع مخمرها، قارچ‌ها و کپک‌ها را در بر می‌گیرند. بیماری ناشی از قارچ‌ها در انسان نادر است و به طور معمول عفونت‌های قارچی در انسان در نتیجه نقض سد فیزیکی (پوست، پوشش غشای مخاطی و…) یا سیستم ایمنی بدن به ایجاد می‌شود. قارچ‌های بیماری‌زا اغلب با جابجایی از یک شکل رشد به شکل دیگر، باعث بیماری می‌شوند. در این حالت، مخمر‌های تک سلولی یک رشد برگشت پذیر از رشد شبه مخمر به رشد شبه کپک را نشان می‌دهند، در حالی که کپک‌ها از رشد شبه کپک به رشد شبه مخمر تغییر می‌یابند.

پاتوژن قارچ
تصویر ۴: این تصویر یک میکروگراف الکترونی روبشی رنگی (SEM) از «ملاسزیا» (Malassezia sp) نشان می‌دهد که از قارچ‌های طبیعی موجود بر روی پوست پای انسان است. این قارچ می‌تواند باعث بیماری شود که به عنوان بیماری پای ورزشکار شناخته می‌شود.

به عنوان مثال، مخمر‌های «کاندیدا آلبیکنس» (Candida albicans) مورفولوژی خود را تغییر می‌دهند، آن‌ها این کار را با تغییر رشد از طریق  جوانه زدن سلول به رشد شبه کپکی سلول‌های طولی (رشته ای)، براساس تعدادی از فاکتور‌ها انجام می‌دهند. این عوامل و فاکتورها شامل تغییر در دمای مخمر، تغییر در pH و وجود هورمون‌های خاصی درون آن است. کاندیدا آلبیکنس باعث ایجاد عفونت مخمر واژن می‌شود.

به طور مشابه، قارچ «هیستوپلازما کپسولاتوم» (Histoplasma capsulatum) به عنوان کپک رشته‌ای در زیستگاه خاک طبیعی خود وجود دارد اما هنگامی که از طریق استنشاق وارد بدن می‌شود، به روش مشابه مخمرها یعنی با جوانه زدن رشد می‌کند، دلیل این تغییر روش رشد، افزایش دما در ریه‌ها نسبت به دمای خاک است. هیستوپلازما کپسولاتوم باعث نوعی عفونت ریه به نام هیستوپلاسموز می‌شود که می‌تواند به بیماری حاد ریوی تبدیل شود.

پاتوژن‌های قارچی

  • کپک آسپرژیلوس (Aspergillus spp): این قارچ عامل عفونت‌هایی از قبیل اتومایکوزیس که یک عفونت قارچی گوش است، به شمار می‌آید و در عفونت‌های مجاری تنفسی نقش دارد.
  • کاندیدا آلبیکنس: این مخمر پاتوژن عامل برفک د‌هان، عفونت مخمر واژینال است. این پاتوژن بر روی پوست، دهان و دستگاه‌های گوارش و تناسلی رشد می‌کند. در حالت طبیعی این مخمر به عنوان فلور طبیعی بدن به شمار می‌آید اما به هم خوردن تعادل بار میکروبی فلور طبیعی بدن موجب بیماری‌زایی این مخمر می‌شود.
  • روپوست رستان (Epidermophyton spp): این قارچ از شاخه قارچ‌های کیسه‌ای است که به عنوان عامل عفونت‌هایی مانند پای ورزشکار، خارش پوستی، درماتوفیتوز یا کچلی شناخته می‌شود.
  • کپسولاتوم هیستوپلاسما (Histoplasma capsulatum): این قارچ عامل بیماری‌هایی نظیر هیستوپلاسموز، ذات الریه و بیماری ریه حفره‌ای است.
  • مورستان (Trichophyton spp): این قارچ فنجانی در ایجاد بیماری‌های پوستی، مو و ناخن نقش مهمی دارد.

آغازیان

تک یاخته‌ها ارگانیسم‌های تک سلولی کوچکی هستند که در سلسله آغازیان جای می‌گیرند. این گروه از جانداران بسیار متنوع هستند و ارگانیسم‌هایی مانند «جلبک‌ها» (Algae)، «اوگلنا» (Euglena)، «آمیب» (Amoeba)، «کپک‌های مخاطی» (Slime Molds)، «تریپانوزوم‌ها» (Trypanosomes) و «اسپوروزوآن‌ها» (Sporozoans) را در بر می‌گیرند. اکثر آغازیانی که باعث ایجاد بیماری در انسان می‌شوند، تک یاخته‌ها هستند. آن‌ها این کار را با تغذیه انگلی و استفاده از امکانات میزبان خود انجام می‌دهند. تک یاخته‌های انگلی معمولاً از طریق خاک آلوده، مواد غذایی یا آب به انسان منتقل می‌شوند. آن‌ها همچنین می‌توانند توسط حیوانات خانگی و سایر حیوانات و همچنین حشرات ناقل منتقل شوند.

آغازیان
تصویر ۵: با استفاده از میکروسکوپ الکترونی روبشی به صورت دیجیتالی (SEM) یک تصویر از تک یاخته ژیاردیا لامیبا تهیه شده است که در حال تقسیم به دو سلول جداگانه است. این تک یاخته در اواخر مراحل تقسیم سلولی خود در تصاویر میکروسکوپی به شکل قلب دیده می‌شود. تک یاخته ژیادیا باعث نوعی از بیماری اسهال به نام ژیاردیازیس می‌شود. گونه‌های ژیادیا به عنوان تروفوزوئیت‌های آزاد شنا می‌کنند (با استفاده از تاژک) و به شکل کیست‌های تخم مرغی شکل در آب‌ها وجود دارند.

آمیبی به نام «نِگلیریا فاولِری» (Naegleria fowleri) یک تک یاخته طبیعی است که معمولاً در زیستگاه‌های خاک و آب شیرین یافت می‌شود. به این آمیب، آمیب مغزخوار نیز گفته می‌شود، زیرا باعث ایجاد بیماری به نام «مننگوانسفالیت آمیبی اولیه» (Primary Amebic Meningoencephalitis) یا (PAM) می‌شود. این عفونت نادر هنگامی ‌رخ می‌دهد که افراد در آب آلوده شنا می‌کنند. آمیب از طریق بینی به مغز انتقال می‌یابد و در آنجا می‌تواند به بافت مغزی آسیب برساند.

پاتوژن‌های آغازی

  • انگل ژیاردیا لامبیا یا عامل ژیاردیاسیس (Giardia lamblia، Giardiasis): این پاتوژن انگلی از جنس آغازیان است که در دستگاه گوارش غذا به خصوص روده باریک انسان و سایر پستاندران رشد می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد بیماری‌های گوارشی نظیر اسهال شود.
  • اِنتامیبا هیستولیتیکا (Entamoeba histolytica): این پاتوژن نوعی آمیب است که در لوله گوارش انسان رشد می‌کنند و باعث بروز اسهال خونی می‌شود. آمیب انتامیبا هیستولیتیکا با ایجاد منفذ در جدار روده‌ها می‌تواند وارد جریان خون شود و به اندام‌های دیگر بدن نیز راه یابد و باعث ایجاد آبسه آمیبی شود. آبسه آمیبی عفونتی است که اغلب در کبد، مغز و ریه اتفاق می‌افتد.
  • پلاسمودیوم (Plasmodium spp): پلاسمودیوم‌های توده‌های سیتوپلاسمی چند هسته‌ای هستند که در گروه هاگ‌داران آغازی جای دارند. مالاریا کشنده‌ترین بیماری است که توسط پلاسمودیوم‌ها ایجاد می‌شود. پلاسمودیوم توسط حشره ناقلی به نام پشه آنوفل به انسان انتقال می‌یابد. علائم این بیماری شامل تب متناوب و لرز، کم خونی و در نهایت بزرگ شدن طحال است که منجر به مرگ می‌شود.
  • تریپانوزوما بروسی (Trypanosoma brucei): تریپانوزوما انگلی است که در انسان و برخی از حیوانات باعث بروز بیماری می‌شود. این انگل از طریق حشرات ناقل انتقال می‌یابد. حشره ناقل این انگل پشه تسه تسه نام دارد. بیماری که توسط تریپانوزوما بروسی در بدن انسان ایجاد می‌کند به عنوان خواب آفریقایی شناخته می‌شود.
  • تریکوموناس واژینالیس یا عامل تریکومونیازیس (Trichomonas vaginalis): تریکوموناس تک یاخته‌ای است که دارای تاژک است و قادر است از طریق جنسی ایجاد عفونت کند و به عنوان عامل برخی از عفونت‌های مقاربتی شناخته می‌شود.
  • توکسوپلاسما گوندی (Toxoplasma gondii): توکسوپلاسما گوندی یک انگل است که معمولا میزبان آن سلول‌های بدن گربه‌ها هستند و از طریق مدفوع گربه قابل انتقال به سایر مهره‌داران است و موجب بروز بیماری به نام توکسوپلاسموز می‌شود. این پاتوژن در زنان باردار موجب سقط جنین می‌شود. از علائم بیماری توکسوپلاسموز می‌توان به تورم غدد لنفاوی، مشکلات مغزی، عفونت‌های ریوی اشاره کرد که در برخی موارد منجر به مرگ می‌شود.

انگل‌ها

کرم‌های انگلی بسیاری از ارگانیسم‌های مختلف از جمله گیا‌هان، حشرات و حیوانات را آلوده می‌کنند. کرم‌های انگلی که به آن‌ها «هلمینت‌ها» (Helminths) نیز گفته می‌شود، شامل نماتد‌ها (کرم‌های گرد) و کرم‌های پهن (Platyhelminthes) هستند.

کرم های انگل
تصویر ۶: این یک میکروگراف الکترونی روبشی رنگی (SEM) است که کرم‌های نخی را نشان می‌دهد (گونه انتروبیوس، زرد رنگ) که در قسمت داخلی روده انسان وجود دارند. کرم‌های نخی، کرم‌های نماتد هستند که به صورت انگل روده بزرگ و سکوم بسیاری از حیوانات را آلوده می‌کنند. در انسان باعث ایجاد عفونت شایع انتروبیازیس می‌شود.

«کرم‌های قلاب‌دار» (Hookworms)، «کرم‌های حلقوی» (Pinworms)، «کرم‌های نخی» یا کرمک‌ها (Threadworms)، «کرم‌های شلاقی» (Whipworm) و «کرم تریشین» (Trichina worms) از جمله انواع کرم‌های گرد انگلی هستند. کرم‌های مسطح انگلی شامل «کرم‌های نواری» (Tapeworms) و «کرم‌های پهن کپلک» (Flukes) هستند.

در انسان اکثر این کرم‌ها روده‌ها را آلوده می‌کنند و برخی اوقات در مناطق دیگر بدن نیز پخش می‌شوند. انگل‌های روده‌ای به دیواره دستگاه گوارش متصل شده و از میزبان تغذیه می‌کنند. آن‌ها هزاران تخم تولید می‌کنند که در داخل یا خارج از بدن (که از طریق مدفوع دفع می‌شود) متولد شده و رشد می‌کنند.

کرم‌های انگلی از طریق تماس با مواد غذایی آلوده و آب در محیط منتشر می‌شوند. این پاتوژن‌ها همچنین می‌توانند از حیوانات و حشرات به انسان منتقل شوند. همه کرم‌های انگلی دستگاه گوارش را آلوده نمی‌کنند. برخلاف سایر گونه‌های کرم پهن «شیستوزوما» (Schistosoma) که روده‌ها را آلوده می‌کند و باعث «شیستوزومیازیس روده» (Intestinal Schistosomiasis) می‌شوند، گونه‌های «شیستوزوما هایستوبیوم» (Schistosoma haematobium) مثانه و بافت ادراری را آلوده می‌کند.

کرم‌های شیستوزوما به دلیل اینکه در رگ‌های خونی سکونت دارند، به عنوان کپلک‌های خونی شناخته می‌شوند. بعد از اینکه کرم‌های ماده تخم‌های خود را گذاشتن، برخی از تخم‌ها از بدن به وسیله ادرار یا مدفوع خارج می‌شوند. برخی دیگر از تخم‌ها ممکن است در اندام‌های بدن (کبد، طحال، ریه‌ها) قرار بگیرند که باعث خونریزی، انسداد روده بزرگ، بزرگ شدن طحال یا ایجاد مایعات بیش از حد در شکم می‌شود. گونه‌های شیستوزوما از طریق تماس با آبی که با لارو آن آلوده شده‌اند، به بدن انتقال می‌یابند. این کرم‌ها با نفوذ به پوست وارد بدن می‌شوند.

پاتوژن‌های کرم‌های انگلی

  • آسکاریس لومبریکوئیدس (Ascaris lumbricoides): کرم آسکاریس از انواع کرم‌های بزرگ حلقوی است که در دستگاه گوارش انسان قادر به رشد است. آسکاریازیس نام بیماری است که به دلیل رشد این کرم در روده انسان به وجود می‌آيد، علائم این بیماری شامل تب، تنگی نفس و عوارض گوارشی است.
  • اکینوکوکوزیس (Echinococcus spp): این کرم نوعی از کرم‌های نواری است. بیماری که توسط این پاتوژن در بدن ایجاد می‌شود، اکینوکوکوزیس (Echinococcosis) نام دارد. این بیماری دو نوع اصلی دارد که شامل اکینوکوکوز کیستیک (تولید کیست‌هایی در بخش‌های مختلف بدن) و اکینوکوکوز آلوئولار (ایجاد عفونت در کبد، ریه و مغز) هستند.
  • شیستوسوما مانسونی (Schistosoma mansoni): بیماری حاصل از این انگل در بدن انسان شیستوزومیازیس نام دارد و از جمله علائم آن می‌توان به وجود خون در مدفوع و ادرار، مشکلات دستگاه گوارش، آسیب اندام‌های مختلف اشاره کرد.
  • استرونژیلوئیدس استرکورالیس (Strongyloides stercoralis): این پاتوژن بیماری به نام «استرونژيلوئيدياز» (Strongyloidiasis) در انسان ایجاد می‌کند که علائمی نظیر ضایعات پوستی، مشکلات دستگاه گوارش، پنومونی یا عفونت ریه انگلی را نشان می‌دهد.
  • کرم تنیا سولیوم (Taenia solium): تینا سولیوم از انواع کرم‌های نواری به شمار می‌آید و انگلی است که از مواد گوارش یافته در روده انسان تغذیه می‌کند. این پاتوژن اغلب از طریق مصرف گوشت خوک به انسان منتقل می‌شود.
  • کرم تریشین (Trichinella spiralis): کرم تریشین یک کرم لوله‌ای است که موجب ایجاد بیماری تریکینوز در انسان می‌شود، این بیماری موجب ادم، مننژیت، آنسفالیت، میوکاردیت، عفونت تنفسی در بدن می‌شود.
بر اساس رای ۲۹ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
Thoughtco
نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *